Kinh tế thị trường là gì? Ưu điểm - Quy luật chi phối Kinh tế thị trường

Kinh tế thị trường là gì? Ưu điểm - Quy luật chi phối Kinh tế thị trường

1. Kinh tế thị trường là gì? Ví dụ về nền kinh tế thị trường

1.1. Kinh tế thị trường là gì?

Kinh tế thị trường là nền kinh tế mà ở đó tồn tại nhiều thành phần kinh tế, nhiều loại hình sở hữu cùng tham gia, cùng vận động, và phát triển trong một cơ chế cạnh tranh bình đẳng và ổn định.

Là nền kinh tế với sự tham gia của ba chủ thể là nhà nước, doanh nghiệp, người tiêu dùng, kinh tế thị trường có một số đặc trưng riêng so với các mô hình kinh tế khác như:

• Có nhiều thành phần kinh tế, nhiều loại hình sở hữu cùng tham gia.
• Là mô hình kinh tế có bản chất là nền kinh tế mở.
• Giá cả sản phẩm dịch vụ được quyết định bởi nguyên tắc của thị trường.
• Đối với doanh nghiệp, động lực tham gia vào nền kinh tế là lợi ích kinh tế. Đối với nhà nước, khi tham gia nền kinh tế, ngoài lợi ích kinh tế còn phải đảm bảo lợi ích chung của xã hội.
• Các thành phần tham gia nền kinh tế có tính độc lập cao. Mỗi chủ thể sẽ tự quyết định hoạt động kinh doanh của mình.

1.2 Ví dụ về nền kinh tế thị trường

Một số ví dụ về nền kinh tế thị trường:

• Hoa Kỳ: Đây là quốc gia tiêu biểu có nền kinh tế thị trường phát triển hàng đầu thế giới. Nền kinh tế nước này hoạt động trên nguyên tắc tự do cạnh tranh, giá cả hàng hóa lên xuống theo quy luật cung cầu.
• Đức: Đức là tiêu biểu cho mô hình kinh tế thị trường có sự can thiệp nhất định của chính phủ. Bên cạnh việc coi nguyên tắc tự do kinh doanh, tự do cạnh tranh là nguyên tắc cơ bản, thì chính phủ Đức vẫn có vai trò kiểm soát và quản lý một số ngành công nghiệp chiến lược. Đồng thời chính phủ cũng đưa ra những chính sách hỗ trợ cho doanh nghiệp.
• Nhật Bản: Đây là quốc gia tiêu biểu cho mô hình kinh tế thị trường có sự can thiệp mạnh mẽ của chính phủ trong việc quản lý và điều hướng nền kinh tế. Chính phủ Nhật Bản đưa ra những chính sách thúc đẩy phát triển công nghiệp, đẩy mạnh đầu tư khoa học công nghệ và xây dựng cơ sở hạ tầng. Mặc dù có sự chi phối mạnh mẽ của chính phủ nhưng Nhật Bản vẫn tuân thủ nguyên tắc của kinh tế thị trường đó là tự do kinh doanh và tự do cạnh tranh.
• Việt Nam: Mô hình kinh tế Việt Nam đang thực hiện là mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Đây là nền kinh tế nhiều thành phần trong đó nhà nước giữ vai trò chủ đạo, có trách nhiệm định hướng nền kinh tế, với mục tiêu dài hạn là xây dựng chủ nghĩa xã hội.

2. Những ưu - nhược điểm của nền kinh tế thị trường

2.1. Ưu điểm

• Kinh tế thị trường thúc đẩy các hoạt động sản xuất.

Theo cơ chế hoạt động của kinh tế thị trường, khi xảy ra trường hợp cầu cao hơn cung thì sẽ đẩy giá cả hàng hóa lên cao, theo đó mức lợi nhuận cũng sẽ tăng lên. Điều này thúc đẩy các doanh nghiệp tăng quy mô sản xuất, các nguồn lực sản xuất sẽ chảy về các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh hiệu quả hơn. Những doanh nghiệp sản xuất kinh doanh không hiệu quả sẽ bị đào thải.

Do đó sẽ thúc đẩy các doanh nghiệp phải liên tục đổi mới quy trình công nghệ và nâng cao chất lượng sản phẩm để đáp ứng đòi hỏi của thị trường.

• Kinh tế thị trường tạo ra xu hướng liên doanh liên kết, giao lưu kinh tế giữa các quốc gia. Xu hướng này giúp các nước đang phát triển được chuyển giao công nghệ để phát triển kinh tế.
• Kinh tế thị trường cung cấp nhiều việc làm hơn các mô hình kinh tế khác và chất lượng nguồn nhân lực cũng càng ngày càng được nâng cao.

2.2. Nhược điểm

• Gia tăng khoảng cách giàu nghèo, dẫn đến bất bình đẳng trong xã hội: Cạnh tranh đã trở thành điều tất yếu trong sản xuất, kinh doanh hiện nay. Nếu không chịu đổi mới, những nhà sản xuất nhỏ lẻ sẽ bị nhà sản xuất lớn hơn thôn tính. Vô hình chung điều này đã dẫn tới tình trạng phân chia giai cấp, gây bất bình đẳng xã hội. Và tình trạng độc quyền chi phối sẽ xuất hiện.
• Gây mất cân bằng cung cầu khiến nền kinh tế rơi vào khủng hoảng: Không phải lúc nào cơ chế hoạt động của kinh tế thị trường cũng tạo ra sự cân đối về giá cả và hàng hóa. Vốn dĩ thị trường có rất nhiều biến động như chiến tranh, dịch bệnh, thiện tai, cấm vận…Rất cả những điều này có thể là nguyên nhân dẫn tới khủng hoảng kinh tế. Ngoài ra, vì mục tiêu lợi nhuận, các doanh nghiệp sẽ mở rộng sản xuất, kinh doanh. Khi tình trạng cung lớn hơn cầu kéo dài sẽ khiến khủng hoảng kinh tế.

3. Những quy luật chi phối nền kinh tế thị trường

Nền kinh tế thị trường chịu sự chi phối của năm quy luật:

• Quy luật giá trị
• Quy luật cạnh tranh
• Quy luật cung cầu
• Quy luật lưu thông tiền tệ
• Quy luật giá trị thặng dư

3.1. Quy luật giá trị:

Mỗi hàng hóa, dịch vụ đều có giá trị cụ thể và được định giá thông qua giá cả. Giá cả của hàng hóa, dịch vụ được thị trường định đoạt chứ không phải do người bán hay người mua.

3.2. Quy luật cạnh tranh

Sự cạnh tranh là tất yếu trong nền kinh tế thị trường. Người bán cần xác định được lợi thế của sản phẩm hàng hóa dịch vụ của mình là gì, để từ đó đưa ra chiến lược bán hàng phù hợp.

Nhiều người bán sẽ làm giá cả hàng hóa giảm đi, có lợi cho người mua. Nhiều người mua sẽ đẩy giá cả hàng hóa tăng lên, có lợi cho người bán.

3.3. Quy luật cung cầu

Cung cầu là hai hoạt động không độc lập mà có sự qua lại tác động lẫn nhau. Cung là hoạt động sản xuất, cung cấp hàng hóa. Cầu đến từ nhu cầu sử dụng hàng hóa dịch vụ và khả năng chi trả của khách hàng.

Điểm gặp nhau giữa cung và cầu là giá cả bình quân. Điểm này là điểm thỏa mãn chung giữa lợi nhuận của người bán và khả năng chi trả của khách hàng.

3.4. Quy luật lưu thông tiền tệ

Dòng tiền lưu thông trên thị trường đại diện cho sức mua, tổng số lượng hàng hóa, dịch vụ đại diện cho sức bán. Sức mua của thị trường hay dòng tiền lưu thông phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố như tỷ lệ lạm phát, lãi suất ngân hàng, biến động kinh tế, chính trị trong nước và quốc tế, sức khỏe của đồng tiền,...

3.5. Quy luật giá trị thặng dư

Bất cứ hoạt động kinh doanh nào người bán cũng đều nhận lại giá trị thặng dư so với giá trị của hàng hóa, dịch vụ để chi trả chi phí ban đầu, tái sản xuất và sinh lời.

4. Vì sao nói kinh tế thị trường là sản phẩm của văn minh nhân loại?

Sự phát triển của nhân loại trải qua nhiều thời kỳ. Các thời kỳ này được đánh dấu bằng các tiêu chí nhất định, trong đó có tiêu chí sự phát triển của kinh tế.

Khởi đầu là “nền kinh tế cướp đoạt”, trải qua hàng vạn năm, con người biết dùng lửa nấu chín thức ăn và sưởi ấm, biết thuần hóa và chăn nuôi súc vật, và làm nông nghiệp. Dần dần con người biết chế tạo những sản phẩm đơn giản để sử dụng trong những cộng đồng dân cư nhỏ hẹp.

Bước tiến tiếp theo là sự trao đổi xảy ra khi một cộng đồng dư thừa những sản phẩm mà cộng đồng khác đang thiếu.

Cùng với sự phát triển của sản xuất thì sự trao đổi ấy diễn ra thường xuyên hơn trên phạm vi lớn hơn. Đây là dấu hiệu cho sự ra đời của nền kinh tế hàng hóa với phương thức trao đổi thô sơ là trao đổi hàng - hàng.

Sau đó cùng với sự ra đời của tiền tệ thì nền kinh tế hàng hóa có bước phát triển mới là chuyển sang hình thức trao đổi hàng - tiền - hàng.

Kinh tế hàng hóa ra đời là bước tiến bộ vượt bậc của nhân loại, đánh dấu sự phát triển không ngừng của kinh tế. Và cho tới nay nền kinh tế đạt tới trình độ rất cao là nền kinh tế thị trường hiện đại.

Mô hình kinh tế thị trường là mô hình kinh tế mà các hoạt động sản xuất, mua, bán,... đều chịu sự chi phối điều tiết bởi các quy luật của thị trường.

Kinh tế thị trường là mô hình kinh tế tiếp thu hết những tinh hoa trong quá trình phát triển của loài người, đồng thời cũng loại bỏ, khắc phục những nhược điểm của những mô hình kinh tế trước nó. Vì thế có thể nói kinh tế thị trường là sản phẩm của văn minh nhân loại.

5. Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là gì

Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là tên mà Đảng cộng sản Việt Nam đặt cho mô hình kinh tế của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Mô hình kinh tế này được mô tả là nền kinh tế thị trường nhiều thành phần, trong đó Nhà nước giữ vai trò chủ đạo, có trách nhiệm định hướng nền kinh tế, nhằm mục tiêu lâu dài là xây dựng chủ nghĩa xã hội.

Mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa được khởi nguồn từ chủ trương phát triển nền kinh tế nhiều thành phần là sản phẩm của đường lối đổi mới toàn diện đất nước được đề ra tại Đại hội Đảng VI năm 1986.

Trải qua nhiều kỳ đại hội với những chủ trương liên quan đến kinh tế hàng hóa thì đến Đại hội IX của Đảng (4/2001) thì khái niệm kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa chính thức ra đời.

=> Đây là kết quả của nhiều năm nghiên cứu, rút kinh nghiệm từ thực tiễn trong nước cũng như các nước xã hội chủ nghĩa trên thế giới, là bước phát triển mới trong tư duy kinh tế cũng như tư duy lý luận của Đảng cộng sản Việt Nam.