Bảy nguyên tắc cơ bản của Luật quốc tế là gì?

2. Nguyên tắc cấm đe dọa dùng vũ lực hay dùng vũ lực

Ngay từ những năm 70 của thế kỷ XX, luật quốc tế đã đặc biệt nhấn mạnh tới nghĩa vụ của các quốc gia phải khước từ việc sử dụng vũ lực hoặc đe dọa dùng vũ lực để chống lại sự bất khả xâm phạm lãnh thổ, biên giới của quốc gia khác, Nội dung của nguyên tắc này bao gồm:

– Cấm xâm chiếm lãnh thổ quốc gia khác trái với các quy phạm của luật quốc tế;

– Cấm các hành vi trấn áp bằng vũ lực;

– Không được cho quốc gia khác sử dụng lãnh thổ nước mình để tiến hành xâm lược chống quốc gia thứ ba;

– Không tổ chức, xúi giục, giúp đỡ hay tham gia vào nội chiến hay các hành vi khủng bố tại quốc gia khác;

– Không tổ chức hoặc khuyến khích việc tổ chức các băng nhóm vũ trang, lực lượng vũ trang phi chính quy, lính đánh thuê để đột nhập vào lãnh thổ quốc gia khác.

Hiến chương Liên hợp quốc tuy không quy định cụ thể các biện pháp vũ lực nào là bất hợp pháp nhưng lại quy định các biện pháp vũ lực hợp pháp để chống lại xâm lược, thực hiện quyền tự vệ nhằm bảo vệ độc lập và chủ quyền quốc gia.

Hiến chương Liên hợp quốc chỉ quy định hai trường hợp sử dụng hợp pháp lực lượng vũ trang vào mục đích tự vệ (Điều 51) và theo quyết định của Hội đồng bảo an Liên hợp quốc khi có đe dọa hòa bình, xâm phạm hoà bình hoặc bị xâm lược (các điều từ 39 đến 42). Sử dụng lực lượng vũ trang để tự vệ chỉ được Hiến chương cho phép khi có sự tấn công vũ trang chống lại quốc gia. Điều 51 của Hiến chương còn cấm một quốc gia sử dụng lực lượng vũ trang chống lại quốc gia khác khi quốc gia này chỉ sử dụng các biện pháp kinh tế hoặc chính trị (hành vi tự vệ phải tương xứng với hình thức tấn công). Như vậy, quyền tự vệ vũ trang chỉ áp dụng khi có sự tấn công vũ trang của quốc gia khác.

Riêng đối với Hội đồng bảo an, Điều 42 Hiến chương quy định, tuỳ từng trường hợp nếu những biện pháp phi quân sự được khuyến nghị không đủ để giải quyết tranh chấp thì Hội đồng bảo an có thể tiến hành các biện pháp cần thiết, như sử dụng lực lượng không quân, hải quân hoặc lục quân để duy trì hoặc lập lại hòa bình và an ninh quốc tế. Những biện pháp này bao gồm cả biểu dương lực lượng, bao vây phong toả và tiến hành chiến dịch bằng không quân, hải quân hoặc lục quân.

3. Nguyên tắc hòa bình giải quyết tranh chấp quốc tế

Nguyên tắc hòa bình giải quyết tranh chấp quốc tế là nguyên tắc gắn liền với nguyên tắc cấm dùng vũ lực hay đe dọa dùng vũ lực. Trong thực tế, tranh chấp luôn tiềm ẩn và phát sinh bất cứ lúc nào do những quan điểm trái ngược, mâu thuẫn nhau của các chủ thể luật quốc tế và không thể thống nhất, thỏa thuận được với nhau về quyền lợi và nghĩa vụ của các bên. Nguyên nhân sâu xa của sự tranh chấp này là sự xung đột về quyền lợi của các quốc gia hoặc các nhóm quốc gia hoặc sự khác biệt về góc nhìn, phương hướng giải quyết các vấn đề quốc tế.

Lần đầu tiên nguyên tắc hòa bình giải quyết tranh chấp được ghi nhận là ở khoản 3 Điều 2 của Hiến chương Liên hợp quốc và trở thành nguyên tắc bắt buộc chung cho tất cả các chủ thể quốc tế. Theo đó, tất các các quốc gia thành viên của Liên hợp quốc phải có nghĩa vụ giải quyết các tranh chấp quốc tế bằng các biện pháp hòa bình. Hiến chương Liên hợp quốc cũng quy định cụ thể các biện pháp hòa bình mà các thành viên Liên hợp quốc với tư cách là bên tham gia vào tranh chấp quốc tế được phép lựa chọn.

Điều 33 Hiến chương quy định: "Các bên tham gia tranh chấp quốc tế trước tiên phải cố gắng giải quyết tranh chấp bằng các biện pháp như: đàm phán, điều tra, trung gian, hòa giải, trọng tài, tòa án, thông qua các cơ quan hay tổ chức quốc tế khu vực hoặc bằng những biện pháp hòa bình khác do các bên lựa chọn." Các bên có quyền tự do lựa chọn các biện pháp hòa bình được nêu trong Điều 33 để giải quyết các tranh chấp sao cho phù hợp và hiệu quả. Thực tiễn cho thấy phương pháp giải quyết tranh chấp đàm phán là phương pháp thường xuyên được các quốc gia sử dụng để giải quyết các tranh chấp hoặc bất đồng.

Cùng với sự phát triển của quá trình hội nhập khu vực và quốc tế cũng như việc hình thành các khu vực thương mại tự do, những năm gần đây, cộng đồng quốc tế thường sử dụng biện pháp thông qua tổ chức khu vực, tổ chức phổ cập để giải quyết các tranh chấp quốc tế trong và ngoài khu vực. Các tổ chức khu vực tiêu biểu phải kể đến là EU và ASEAN.

4. Nguyên tắc không can thiệp và công việc nội bộ của quốc gia khác

Xuất hiện lần đầu trong hiến pháp của một số nước tư bản thời kỳ cách mạng tư sản, nguyên tắc không can thiệp vào công việc nội bộ của chính phủ, dân tộc khác vẫn còn nhiều hạn chế và chưa được phát triển thành một nguyên tắc chung do tình hình thế giới lúc đó vẫn còn chịu ảnh hưởng của nguyên tắc vũ lực - dùng quân sự để thể hiện sức mạnh.

Nội dung chủ yếu của nguyên tắc không can thiệp vào công việc nội bộ của quốc gia khác bao gồm:

- Cấm can thiệp vũ trang và các hình thức can thiệp khác hoặc đe dọa can thiệp khác nhằm chống lại chủ quyền, nền tảng chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội của quốc gia.

- Cấm dùng các biện pháp kinh tế, chính trị và các biện pháp khác để bắt buộc quốc gia khác phụ thuộc vào mình.

- Cấm tổ chức, khuyến khích các phần tử phá hoại hoặc khủng bố nhằm lật đổ chính quyền của quốc gia khác.

- Cấm can thiệp vào cuộc đấu tranh nội bộ ở quốc gia khác.

- Tôn trọng quyền của mỗi quốc gia tự lựa chọn cho mình chế độ chính trị, kinh tế, xã hội và văn hóa phù hợp với nguyện vọng của dân tộc.

Về nguyên tắc, luật quốc tế không điều chỉnh các vấn đề thuộc nội bộ của quốc gia. Do đó, bất kỳ biện pháp nào mà các quốc gia hay tổ chức quốc tế sử dụng để cản trở chủ thể của luật quốc tế giải quyết những công việc thuộc thẩm quyền nội bộ của mình đều bị coi là vi phạm pháp luật quốc tế. Tuy nhiên, cũng có ngoại lệ cho nguyên tắc này được quy định tại Chương VII của Hiến chương Liên hợp quốc quy định có thể áp dụng các biện pháp cưỡng chế trong trường hợp có đe dọa hòa bình hoặc hành động xâm lược. Như vậy, nếu Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc xác định một sự kiện nào đó xảy ra trong phạm vi lãnh thổ của một quốc gia mà đe dọa hòa bình, an ninh quốc tế thì sự kiện đó không còn thuần túy là công việc nội bộ của quốc gia và hành động của Liên hợp quốc can thiệp vào quốc gia đó không được coi là vi phạm nguyên tắc không được can thiệp vào công việc nội bộ của quốc gia.

5. Nguyên tắc các quốc gia có nghĩa vụ hợp tác

Nội dung nguyên tắc các quốc gia có nghĩa vụ hợp tác với nhau được quy định rõ trong hai điều 55 và 56 của Hiến chương. Đặc biệt, Điều 55 quy định hai nghĩa vụ của các quốc gia, thành viên Liên hợp quốc là nghĩa vụ hợp tác với nhau để thực hiện tôn chỉ, mục đích của Hiến chương và nghĩa vụ hợp tác với tổ chức Liên hợp quốc để đạt được những mục đích kể trên. Đương nhiên, các hình thức và mức độ hợp tác tuỳ thuộc vào chính bản thân các quốc gia, tùy thuộc vào nhu cầu, điều kiện vật chất và khả năng sẵn sàng thích ứng của hệ thống pháp luật trong nước thực thi những nghĩa vụ quốc tế mà quốc gia phải gánh vác.

Nghĩa vụ hợp tác còn thể hiện ở việc các quốc gia phải hành động phù hợp với các nguyên tắc của Liên hợp quốc. Điều này có nghĩa là các quốc gia phải thể hiện nỗ lực giải quyết các vấn đề quốc tế thông qua sự hợp tác, phối hợp với nhau. Ngay cả các quốc gia không phải là thành viên Liên hợp quốc cũng phải tôn trọng các nguyên tắc của Hiến chương vì điều này cần thiết cho công cuộc duy trì hòa bình và an ninh quốc tế.

Tuyên bố về các nguyên tắc của luật quốc tế 1970 lần đầu tiên đã quy định cụ thể nội dung của nguyên tắc này, bao gồm:

– Quốc gia phải hợp tác với các quốc gia khác trong việc duy trì hòa bình và an ninh quốc tế.

– Các quốc gia phải hợp tác để khuyến khích sự tôn trọng chung và tuân thủ quyền con người và các quyền tự do cơ bản khác của cá nhân, thủ tiêu các hình thức phân biệt tôn giáo, sắc tộc, chủng tộc.

– Các quốc gia phải tiến hành quan hệ quốc tế trong lĩnh vực kinh tế, xã hội, văn hoá, thương mại và kỹ thuật, công nghệ theo các nguyên tắc bình đẳng về chủ quyền, không can thiệp vào công việc nội bộ.

– Các quốc gia thành viên Liên hợp quốc phải thực hiện các hành động chung hay riêng trong việc hợp tác với Liên hợp quốc theo quy định của Hiến chương.

– Các quốc gia phải hợp tác trong các lĩnh vực kinh tế, xã hội và văn hoá, khoa học, công nghệ nhằm khuyến khích sự tiến bộ về văn hoá, giáo dục, phát triển kinh tế trên toàn thế giới, đặc biệt là tại các nước đang phát triển.

Như vậy, Điều 55 quy định hai nghĩa vụ của các quốc gia, thành viên Liên hợp quốc là nghĩa vụ hợp tác với nhau để thực hiện tôn chỉ, mục đích của Hiến chương và nghĩa vụ hợp tác với tổ chức Liên hợp quốc để đạt được những mục đích nhất định.

6. Nguyên tắc dân tộc tự quyết