Câu cảm thán là gì? Đặc điểm, phân loại và tác dụng của câu cảm thán

Câu cảm thán

1. Câu cảm thán là gì?

Câu cảm thán là câu có chứa những từ như than ôi, hỡi ơi, chao ôi, trời ơi, biết bao, xiết bao, biết chừng nào,…. bộc lộ cảm xúc trực tiếp của người nói hoặc người viết (nếu thể hiện dạng văn bản).

Ví dụ: Trong đoạn trích sau: "Hỡi ơi lão Hạc! Thì ra đến lúc cùng lão cũng có thể làm liều như ai hết... Một người như thế ấy!... Một người đã khóc vì trót lừa một con chó!... Một người nhịn ăn để tiền lại làm ma, bởi không muốn liên luỵ đến hàng xóm, láng giềng... Con người đáng kính ấy bây giờ cũng theo gót Binh Tư để có ăn ư? Cuộc đời quả thật cứ mỗi ngày một thêm đáng buồn..."

Các câu cảm thán trong đoạn văn là:

- Hỡi ơi lão Hạc

- Thì ra đến lúc cùng lão cũng có thể làm liều nhưu ai hết

- Một người như thế ấy

- Một người đã khóc vì trót lừa một con chó.

2. Tác dụng của câu cảm thán

Câu cảm thán cũng có mục đích dùng riêng của nó. Chúng ta nên dùng câu cảm thán đúng mục đích nếu không có thể ảnh hưởng đến ý nghĩa và mức độ nghiêm trọng của lời nói. Cụ thể, câu cảm thán dùng để:

- Thể hiện ý kiến cá nhân của người viết và người đọc, chủ yếu thiên về cảm xúc.

- Thể hiện cảm xúc chủ quan của người nói. Nếu chúng xuất hiện trong văn chương có thể có ý nghĩa biểu cảm, miêu tả, hàm ý.

- Câu cảm thán cũng được dùng để gia tăng cảm xúc cao trào của người đọc.

3. Đặc điểm của câu cảm thán

- Mỗi loại câu đều có những đặc điểm riêng biệt dùng để phân biệt loại câu với nhau, câu cảm thán thường có đặc điểm là chứa các từ như: ôi chao, ôi, thay, biết bao, than ôi.. và thường có dấu chấm than cuối câu.

- Câu cảm thán thường xuất hiện trong cuộc sống hằng ngày để bày tỏ cảm xúc của người nói, người viết về một sự việc, sự vật nào đó. Tuy nhiên trong khi soạn thảo hợp đồng, biên bản, đơn.. thường không được sử dụng câu cảm thán vì nó không phù hợp với tính chất cần sự chính xác, khách quan.

- Trong các văn bản hành chính như biên bản, hợp đồng, chúng ta không sử dụng câu cảm thán. Bởi loại câu này chủ yếu để diễn tả cảm xúc chủ quan, không phù hợp trong trường hợp trang trọng, cần sự chính xác, khách quan.

4. Phân loại câu cảm thán

- Khi phân tích cấu trúc ngữ pháp của câu cảm thán trong tiếng Việt, ta sẽ thấy hơi phức tạp. Hình thức thể hiện của loại câu này rất đa dạng. Qua khảo sát và phân tích, câu cảm thán trong tiếng Việt có 2 loại chính.

Loại 1: Câu cảm thán không có nòng cốt câu

Ví dụ: A!; A ha!; Chao ôi!; Ơi! Ôi!; v.v ..

Thường những câu bày tỏ cảm xúc không có ý nghĩa trong câu xuất hiện trong các tình huống bất ngờ không đoán trước được.

Loại 2: Câu cảm thán có nòng cốt câu

Chúng ta dựa trên vị trí về khả năng kết hợp, vị trí trong câu của các yếu tố cảm thán so với nòng cốt câu, loại câu này có thể chia thành các loại nhỏ như sau:

a) Câu cảm thán dùng từ cảm thán với cấu trúc: Từ cảm thán + Nòng cốt câu.

Ví dụ: “A, ba về!”; “Ôi, cái bút đẹp quá!”; “Chao ôi, nước biển Hạ Tiên chiều nay xanh cái màu xanh của ngọc bích”; …

b) Câu cảm thán có cấu trúc: Yếu tố cảm thán + Nòng cốt câu.

Ví dụ: “Quái, đông thế!”; “Ôi giời ơi, thế thì đợi đến chiều!”; …

c) Câu cảm thán có yếu tố cảm thán xen vào giữa nòng cốt câu với cấu trúc giản lược:

Chủ ngữ + Yếu tố cảm thán + Vị ngữ

hoặc

Vị ngữ + Câu cảm thán + Chủ ngữ.

Ví dụ:

“Nhượng chanh chua được, cay nghiệt được, tàn nhẫn được. Nó thật là đáo để!” – Nam Cao, Ở hiền.

“Cái óc thẩm mỹ của bình dân Việt Nam thật là thảm hại!” – Vũ Trọng Phụng, Số đỏ.

“Cô ấy đến là tích cực!”.

d) Câu cảm thán có yếu tố cảm thán nằm trong thành phần câu ghép.

Ví dụ:

“Thương ôi, người tân nhân tôi khổ thật, mà thiên hạ trầm luân trong khổ cảnh ấy biết là bao nhiêu!” – Nguyễn Thái Học, Câu chuyện một tối của người tân hôn.

“Một người có dã tâm như thế mà chị còn bênh vực ư?” – Khái Hưng

5. Một số bài tập vận dụng

Bài 1: Tìm câu cảm thán trong các câu sau, chỉ ra đặc điểm hình thức

a.

Ôi quê hương! Mối tình tha thiết

Cả một đời gắn chặt với quê hương

b.

Nhóm bếp lửa ấp iu nồng đượm,

Nhóm niềm yêu thương, khoai sắn ngọt bùi,

Nhóm niềm xôi gạo mới, sẻ chung vui,

Nhóm dậy cả những tâm tình tuổi nhỏ...

Ôi kỳ lạ và thiêng liêng – bếp lửa!

( Bếp lửa – Bằng Việt )

c. Than ôi! Thời oanh liệt nay còn đâu?

( Nhớ rừng – Thế Lữ )

d. Phỏng thử có thằng chim cắt nó nhòm thấy, nó tưởng mồi, nó mổ cho một phát, nhất định trúng giữa lưng chú, thì chú có mà đi đời! Ôi thôi, chú mày ơi! Chú mày có lớn mà chẳng có khôn.

e. Con này gớm thật!

g. Khốn nạn! Nhà cháu đã không có, dẫu ông chửi mắng cũng đến thế thôi.

h. Ha ha! Một lưỡi gươm!

i. Đồ ngu! Ngốc sao ngốc thế! Đòi một cái nhà thôi à? Trời! Đi tìm ngay con cá và bảo nó rằng tao không muốn làm một mụ nông dân quèn, tao muốn làm một bà nhất phẩm phu nhân kia.

j. Cứ nghĩ thầy sắp ra đi và tôi không còn được gặp thầy nữa, là tôi quên cả những lúc thầy phạt, thầy vụt thước kẻ. Tội nghiệp thầy!

Trả lời:

Bài 2: Chỉ ra các cảm xúc mà mỗi câu cảm thán dưới đây biểu thị.

a- Than ôi cũng một kiếp người

Sống nhờ hàng xứ, thác vùi đường quan.

(Văn chiêu hồn, Nguyễn Du)

b- Thương thay thân phận con rùa

Lên đình cõng hạc, xuống chùa đội bia.

c, Tình yêu quê hương của Tế Hanh thật đằm thắm biết bao!

d- Hỡi ơi, súng giặc đất rền lòng dân trời tỏ.

(Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc, Nguyễn Đình Chiều)

e - Thiêng liêng thay tiếng gọi của Bác Hồ !

( Tố Hữu )

f - Ôi , quê mẹ nơi nào cũng đẹp , nơi nào cũng rực rỡ chiến tích kì công !

g- Ôi , buổi trưa nay tuyệt trần nắng đẹp ! ( Tố Hữu )

h - Mệt ơi là mệt !

Trả lời:

a. Thương cảm cho những kiếp người khổ sở

b. Thương cảm cho thân phận con rùa (ý nói về những con người khổ sở ngày xưa)

c. Ca ngợi tình yêu quê hương của Tế Hanh

d. Thái độ uất ức về các cuộc khởi nghĩa

e. Ca ngợi Bác

f. Ca ngợi quê mẹ

g. Bộc lộ cảm xúc ngợi ca thời tiết buổi trưa

h. Bộc lộ cảm xúc mệt mỏi

Bài 3: Viết 5 câu cảm thán cho 5 chủ đề sau:

- Cảm xúc trước nội dung một bộ phim hay.

- Nhìn thấy một cảnh tượng thương tâm.

- Được điểm mười

- Bị điểm kém

- Nhìn thấy con vật lạ

Trả lời:

Xem thêm các bài viết liên quan hay, đầy đủ khác:

Trắc nghiệm Câu cảm thán (có đáp án 2023)