Phép liên tưởng là gì? Phân loại và nêu ví dụ?

Phép liên tưởng

1. Khái niệm

Phép liên tưởng là cách sử dụng những từ, cụm từ chỉ những sự vật có thể nghĩ đến theo một phương diện nào đó và được xuất phát từ những từ ngữ ban đầu nhằm tạo ra một mối liên kết giữa các câu chứa chúng trong văn bản.

Nói một cách đơn giản thì phép liên tưởng sử dụng những từ ngữ được liên tưởng từ một từ gốc và giữa chúng có quan hệ ngữ nghĩa hay cùng một loại từ vựng.

Vị trí các từ liên tưởng và từ gốc có thể linh động, từ liên tưởng có thể đứng trước hoặc đứng sau từ gốc đều được.

2. Phân loại

Phép liên tưởng được chia thành 2 dạng chính là liên tưởng đồng chất và liên tưởng khác chất.

a. Liên tưởng đồng chất

* Khái niệm phép liên tưởng đồng chất Là phép liên tưởng sử dụng 2 yếu tố, 2 vật liệu, 2 mẫu mã… cùng chung 1 loại.

Ví dụ như đồng và sắt đều là kim loại. Chúng phải cùng một loại từ như danh từ, tính từ, động từ, trạng từ…

* Phân loại phép liên tưởng đồng chất Được chia thành 3 loại gồm liên tưởng bao hàm, liên tưởng định lượng và liên tưởng đồng loại.

Liên tưởng bao hàm: Là bao hàm giữa những cái chung, cái tổng quát với các riêng, cụ thể, phòng ban.

Ví dụ: Trâu đã già. Đôi sừng kềnh càng như hai cánh nỏ. Ta thấy cái chung là con trâu, cái riêng là sừng.

Liên tưởng đồng loại: Là những đối tượng đồng chất ngang hàng với nhau, không thể phân biệt được cái nào bao hàm cái nào, tạo ra một link chặt chẽ, logic trong câu. Ví dụ: Mưa vẫn ồ ạt như vỡ đập. Ánh chớp lóe lên soi rõ khuôn mặt anh trong một giây. Thành phần liên tưởng là mưa và ánh chớp, nhưng giữa 2 từ này có điểm chung và không có từ nào bao hàm từ còn lại, chúng bổ sung nghĩa cho câu. Liên tưởng định lượng: Khi các từ link cùng chung một loại thì số lượng, chất liệu sẽ được đem ra để so sánh và nhận xét.

Ví dụ: Năm đứa chúng tôi như năm con ong thợ. Mỗi người đều tự giác nhận lấy phận sự của mình.

b. Liên tưởng khác chất

Trong phép liên tưởng khác chất được chia thành 4 loại nhỏ gồm liên tưởng định vị, liên tưởng công dụng- tính năng, liên tưởng đặc trưng sự vật và liên tưởng nhân quả.

Liên tưởng định vị: Là sự liên tưởng giữa một vật, đồ vật, tĩnh vật hoặc một hành động với vị trí tồn tại của nó trong cùng một không gian xác nhận. Có thể hiểu đơn giản như không gian như trường học thì các đối tượng là thầy, cô, học sinh. Hay trong không gian cơ sở y tế thì các đối tượng là doctor, ý tá, người bệnh.

Ví dụ: Đồng nước tràn ngập tiếng sóng vỗ rì rào xao động. Gió vi vu thổi ngang qua xuồng. Không gian là đồng nước còn vật là chiếc xuồng.

Liên tưởng tác dụng – chứng năng của sự vật: Là phép liên tưởng giữa một động vật, tĩnh vật hoặc một hoạt động với tính năng, khả năng của nó. Có thể hiểu đơn giản là khi nói đến con gà trống thì khả năng của

Liên tưởng đặc trưng: Là phép liên tưởng giữa một sự vật, tĩnh vật hoặc một hoạt động với dấu hiệu điển hình đặc trưng của nó. Hiểu theo nghĩa đơn giản như hoa mai, hoa đào nở hoa là báo hiệu mùa xuân đến, trong đó sự vật là hoa mai nở và hoạt động đặc trưng là mùa xuân đến. Ví dụ: Ngày xuân con én mang thoi, Thiều quang chín chục đã ngoài sáu mươi.. Cỏ non xanh tận chân trời, Cành lê trắng điểm một vài bông hoa. Ta thấy phép liên tưởng đặc trưng trong đoạn thơ sau có các dấu hiệu như chim én, cỏ non, cành lê là những hình ảnh đặc trưng của mùa xuân.

Liên tưởng nhân quả: Là phép liên tưởng có nguyên nhân là sự vật, sự việc, hoạt động… và dẫn theo kết quả tương ứng với các nguyên nhân đó.

Ví dụ: Bích phương rất chăm chỉ làm việc. Nó kiếm được nhiều tiền. Ta thấy, để có được nhiều tiền thì hành động làm việc là nguyên nhân chính.

3. Tác dụng

- Phép liên tưởng có giá trị nghệ thuật, giá trị gợi hình, gợi cảm cao.

- Thường thì phép liên tưởng được sử dụng nhiều trong các tác phẩm truyện ngắn, tiểu thuyết và các dạng câu đố, các bài ca dao chơi chữ.

- Người đọc, người nghe phải căn cứ, phân tích nghĩa trong câu mới tìm được đâu là từ liên tưởng.

4. Đặc điểm

Phép liên kết câu này mang ý nghĩa nghệ thuật lớn nhất so với các phép liên kết khác và cách sử dụng cũng đa dạng về từ ngữ hơn.

Nó thường được sử dụng trong các tác phẩm tiểu thuyết, truyện ngắn, ký.

Là hình thức liên kết thích hợp nhất cho việc phát triển chủ đề, nội dung cho tác phẩm.

Là phương tiện chính được sử dụng trong câu đố, chơi chữ.

Kết luận: Phép liên tưởng thường được sử dụng khi viết văn, làm bài tập làm văn. Vì vậy nắm vững tất cả các kiến thức trên sẽ giúp các bạn rất nhiều.

Xem thêm các bài viết liên quan hay, đầy đủ khác: