Dấu hai chấm là gì? Công dụng của dấu hai chấm

Dấu hai chấm

1. Dấu hai chấm là gì?

Dấu hai chấm là dấu câu gồm một dấu chấm ở trên, một một chấm ở dưới, được kí hiệu như bên trong dấu ngoặc đơn (:) được sử dụng đểbáo hiệuvàđánh dấu vị trí của các phần trong câu. Dấu hai chấm thường được đặt ở cuối một bộ phận câu để giới thiệu bộ phận tiếp theo, là lời giải thích, bổ sung cho bộ phận trước đó.

2. Cách dùng dấu hai chấm

2.1. Hỗ trợ giải thích cho câu trước

Dấu hai chấm có tác dụng báo hiệu phần giải thích, giúp người đọc phân định phần thuyết minh, giải thích cho đoạn/câu trước đó.

Ví dụ: Điều 3 Nghị định 30/2020/NĐ-CP quy định:

“Điều 3. Giải thích từ ngữ

Trong Nghị định này, những từ ngữ dưới đây được hiểu như sau:

1. “Văn bản” là thông tin thành văn được truyền đạt bằng ngôn ngữ hoặc ký hiệu, hình thành trong hoạt động của các cơ quan, tổ chức và được trình bày đúng thể thức, kỹ thuật theo quy định.

…”

2.2. Liệt kê

Sử dụng dấu hai chấm khi muốn liệt kê các sự việc, sự vật liên quan đến câu/đoạn trước đó.

Ví dụ: Văn bản hành chính gồm các loại văn bản sau: Nghị quyết (cá biệt), quyết định (cá biệt), chỉ thị, quy chế, quy định, thông cáo, thông báo, hướng dẫn, chương trình, kế hoạch, phương án, đề án, dự án, báo cáo, biên bản, tờ trình, hợp đồng, công văn, công điện, bản ghi nhớ, bản thỏa thuận, giấy ủy quyền, giấy mời, giấy giới thiệu, giấy nghỉ phép, phiếu gửi, phiếu chuyển, phiếu báo, thư công.

2.3. Thông báo lời thoại

Dấu hai chấm dùng để báo trước lời thoại trực tiếp hay dẫn trích lời nói của một nhân vật cụ thể. Khi đó, đi kèm phía sau dấu hai chấm sẽ là dấu gạch đầu dòng ở hàng tiếp theo, hoặc dấu ngoặc kép (").

Ví dụ: Ngày 19-9-1954, Bác Hồ căn dặn: “Các Vua Hùng đã có công dựng nước, Bác cháu ta phải cùng nhau giữ lấy nước”.

3. Ý nghĩa của dấu hai chấm

Dấu hai chấm là một trong những dấu câu quan trọng trong tiếng Việt, có vai trò rất quan trọng trong việc truyền tải ý nghĩa của câu và tạo ra sự nhấn mạnh trong văn bản.

Đầu tiên, dấu hai chấm thường được sử dụng để báo hiệu một sự chuẩn bị cho sự trình bày hay mô tả tiếp theo. Điều này giúp cho người đọc hoặc nghe hiểu được rõ hơn về sự kiện hoặc tình huống đang diễn ra, tăng tính logic và sự trôi chảy của văn bản. Ví dụ như: "Anh ta đã làm rất tốt trong kỳ thi: đạt được điểm số cao nhất trong lớp."

Thứ hai, dấu hai chấm còn được sử dụng để báo hiệu một lời nói hoặc ý kiến của một nhân vật, tạo ra sự thuyết phục và tăng tính sống động của văn bản. Ví dụ như: "Ông giáo sư bảo với tôi rằng: 'Hãy cố gắng học tập và nỗ lực hết mình, thành công sẽ đến với em'".

Cuối cùng, dấu hai chấm còn được sử dụng để báo hiệu một sự đối lập, mâu thuẫn hoặc câu chuyện tiếp diễn. Điều này giúp tạo ra sự kích thích và tò mò cho người đọc hoặc nghe, khuyến khích họ tiếp tục theo dõi văn bản. Ví dụ như: "Cô ấy đã đến trễ, và tất cả mọi người đã bắt đầu suy nghĩ xấu về cô. Tuy nhiên, khi cô ấy giải thích cho chúng tôi lý do, tất cả mọi người đều cảm thấy thương cảm và thông cảm".

Tóm lại, dấu hai chấm có tác dụng quan trọng trong việc truyền tải ý nghĩa và tạo ra sự nhấn mạnh trong văn bản. Việc sử dụng dấu hai chấm đúng cách sẽ giúp cho văn bản trở nên rõ ràng, chính xác và hấp dẫn hơn.

4. Phân biệt dấu ngoặc đơn và dấu hai chấm

- Dấu ngoặc đơn dùng để đánh dấu phần chú thích (giải thích, thuyết minh, bổ sung thêm).

- Dấu hai chấm dùng để đánh dấu phần giải thích, thuyết minh cho một phần trước đó và đánh dấu lời dẫn trực tiếp (dùng với dấu ngoặc kép) hay lời đối thoại (dùng với dấu gạch ngang).

5. Những lưu ý khi sử dụng dấu hai chấm

• Sau dấu hai chấm, ta không viết hoa chữ đầu câu, trừ trường hợp sau dấu hai chấm là một câu hoàn chỉnh.

• Dấu hai chấm không được sử dụng ở đầu câu, sau dấu chấm hỏi, dấu chấm than.

• Dấu hai chấm không được dùng để nối hai câu hoàn chỉnh với nhau.

• Dấu hai chấm không được dùng để tách biệt các từ, cụm từ trong cùng một câu.

• Khi sử dụng dấu hai chấm để báo hiệu lời nói trực tiếp của nhân vật, cần kết hợp với dấu ngoặc kép để người đọc dễ dàng nhận biết.

• Nên sử dụng dấu hai chấm một cách hợp lý và không nên lạm dụng vì sẽ khiến câu văn trở nên rườm rà, khó hiểu.

6. Bài tập về dấu hai chấm

Bài 1: Em hãy cho biết các dấu hai chấm sau có công dụng gì?

(1) Chú Năm đi thị xã về, mang theo rất nhiều thứ: thịt bò, rau cải, cây ớt con, măng khô, bánh rán…

(2) Mỗi khi cảm thấy chán nản và muốn bỏ cuộc giữa chừng, em thường nhớ đến một danh ngôn mà thầy giáo đã dạy: "Trên bước đường thành công, không có dấu chân của kẻ lười biếng".

(3) Đang đi chơi với bạn, nhưng thấy thầy giáo đi ngang qua, Hà vẫn dừng xe lại để chào thầy:

- Em chào thầy ạ!

Trả lời:

(1) Dấu hai chấm trong câu báo hiệu rằng đoạn văn tiếp theo sẽ là danh sách các vật dụng, thực phẩm được liệt kê.

(2) Dấu hai chấm trong câu báo hiệu rằng đoạn văn tiếp theo là một danh ngôn được trích dẫn.

(3) Dấu hai chấm trong câu báo hiệu rằng đoạn văn tiếp theo là lời chào hỏi của Hùng đến thầy giáo.

Bài 2: Chỉ ra tác dụng của dấu hai chấm trong đoạn văn sau:

Trong gia đình, mẹ là người yêu thương em nhất. Mỗi khi năm học mới sắp đến, mẹ thường dắt em ra chợ, chuẩn bị cho em thật nhiều quần áo mới và đồ dùng học tập, nào là: thước, bút, vở,... để em cùng bạn bè đến trường. Được nắm tay mẹ đến trường là một điều hạnh phúc. Trước khi em vào lớp học, mẹ thường dặn em rằng: "Con phải thật ngoan và cố gắng học tập giỏi nhé". Nghe lời mẹ, em luôn tự dặn bản thân phải chăm chỉ học tập và nghe lời cô giáo để mẹ vui lòng.

Trả lời:

- Dấu hai chấm thứ nhất được sử dụng trong đoạn văn có tác dụng liệt kê những đồ dụng học tập mà mẹ chuẩn bị cho em

- Dấu hai chấm thứ hai được sử dụng trong đoạn văn có tác dụng báo hiệu trước lời dặn dò của mẹ dành cho em trước khi tới lớp.

Bài 3: Viết một đoạn văn có dấu hai chấm và nêu tác dụng của dấu hai chấm đó

Trả lời:

Trong một bức thư của ông Đặng Huyền Anh gửi đến ban biên tập một tạp chí, ông viết: "Tôi muốn chia sẻ với độc giả một số suy nghĩ về vấn đề này: Nghệ thuật là một phần không thể thiếu trong cuộc sống của con người."

Trong đoạn văn này, dấu hai chấm được sử dụng để báo trước sự liệt kê, tuyên bố ý kiến của ông Đặng Huyền Anh và báo trước phần giải thích cho bộ phận câu trước đó.