Phương pháp luận là gì? Ý nghĩa của phương pháp luận?

Phương pháp luận

1. Khái niệm

Phương pháp luận là hệ thống những quan điểm, bộ quy tắc xuất phát những từ cách thức chung được áp dụng và noi theo trong quá trình thực hiện hoạt động nhận thức và thực tiễn.

Phương pháp luận cũng có thể hiểu là lý luận về hệ thống phương pháp, lý luận về hệ thống các quan điểm chỉ đạo việc tìm tòi xây dựng lựa chọn.

Theo dòng chảy của sự phát triển về tư tưởng con người cũng như triết học, những phương pháp này bắt nguồn từ thực tiễn đời sống và mỗi cá nhân. Nó xuất phát từ thực tiễn, từ sự vật sự việc và những quy luật vận động trong đời sống xã hội con người.

Nói một cách dễ hiểu, phương pháp luận là một hệ thống các quan điểm mang tính khoa học được áp dụng trong thực tiễn. Có thể hiểu phương pháp luận là hệ thống những nguyên tắc được đúc kết và rút ra từ những quy luật khách quan hướng tới việc thực hiện những mục tiêu đã được định sẵn.

Tuy không phải là một ngành khoa học độc lập nhưng phương pháp luận là một bộ phận không thể thiếu trong bất kỳ một ngành khoa học nào.

Phương pháp luận có thể hiểu rằng nó là một bộ phận trong logic học. Phương pháp luận không tạo ra, hay đề xuất ra các phương pháp, mà nó là một hệ thống các phương pháp đã được chọn lọc.

2. Phân loại

a) Phương pháp luận ngành

Phương pháp luận ngành hay còn gọi là phương pháp luận bộ môn là phương pháp luận của một ngành khoa học cụ thể nào đó, được sử dụng trong phạm vi của một hoặc một số môn khoa học bất kỳ.

Phạm vi điều chỉnh và áp dụng của phương pháp luận ngành tương đối hẹp, nó là đi sau vào ngách nhỏ của khoa học. Đối với phương pháp luận này, ở từng bộ môn khoa học dựa vào đặc điểm, tính chất của môn đó mà sẽ có những cách sử dụng phương pháp luận ngành khác nhau.

Phương pháp luận ngành sẽ giúp con người tích lũy được kiến thức theo từng ngành khoa học nhất định.

Phương pháp luận ngành yêu cầu các nguyên tắc, quan điểm được đúc kết ra từ khoa học phải phản ảnh sâu sắc về một lĩnh vực cụ thể. Tức là phương pháp luận ngành phải đi sâu vào một vấn đề, một khía cạnh triết lý của môn khoa học mà nó nghiên cứu.

b) Phương pháp luận chung

Nếu phương pháp luận ngành là phương pháp luận đi sâu và nghiên cứu từng bộ môn khoa học, thì phương pháp luận chung có định nghĩa và chức năng đối lập với phương pháp luận ngành.

Phương pháp luận chung là hệ thống những quan điểm, những cách thức để thực hiện hoạt động nhận thức và hoạt động thực tiễn chung cho các khoa học và sử dụng trong quy mô mọi đối tượng.

Trong phương pháp luận chung được có 2 cấp độ, đó là phương pháp luận chung và phương pháp luận chung nhất.

Phương pháp luận chung là phương pháp dùng để xác định phương pháp hoặc phương pháp luận của nhóm có đối tượng được nghiên cứu với quy mô tổng quan, và chung nhất.

Việc áp dụng phương pháp luận chung vào hoạt động nghiên cứu sẽ mang lại kết quả có tính chất tổng quan, không đi sâu vào nghiên cứu những chi tiết của ngành khoa học đó.

Phương pháp luận chung nhất là phương pháp thể hiện chung nhất, tổng quan nhất các nguyên tắc, quan điểm khái quát. Phương pháp luận chung nhất được dùng làm điểm xuất phát cho việc xác định phương pháp chung và phương pháp luận ngành và các phương pháp hoạt động khác của con người.

3. Ý nghĩa của phương pháp luận

Phương pháp luận có ý nghĩa vô cùng quan trọng. Nó được ví như “kim chỉ nam”, là cơ sở nền tảng, cấu trúc logic để tiến hành nghiên cứu khoa học.

Không chỉ vậy, phương pháp luận trực tiếp đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong hiệu quả của các công trình khoa học.

Phương pháp luận cung cấp định hướng, cấu trúc cho các nhà nghiên cứu để họ xác định được hướng đi và các bước tiến hành nghiên cứu.

Phương pháp luận có mặt trong hầu hết các giai đoạn của quá trình nghiên cứu như: xác định vấn đề nghiên cứu, phân tích dữ liệu đã thu thập được, rút ra kết quả và kết luận của nghiên cứu đó.

Trong nhận thức và hoạt động thực tiễn phải luôn đề cao luôn đề cao vai trò của phương pháp luận. Tuy nhiên chúng ta không được xem thường hoặc tuyệt đối hóa phương pháp luận.

Nếu không đề cao vai trò của phương pháp luận sẽ rơi vào tình trạng mò mẫm, dễ mất phương hướng, thiếu chủ động và sáng tạo trong quá trình nghiên cứu và hoạt động thực tiễn.

Ngược lại nếu tuyệt đối hóa vai trò của phương pháp luận sẽ sa vào chủ nghĩa giáo điều và dễ bị vấp váp, thất bại.

4. Liên hệ với đời sống

Phương pháp luận có vai trò đặc biệt quan trọng với việc định hướng, tìm ra hướng đi cho hoạt động nghiên cứu khoa học và hoạt động thực tiễn của con người; cũng như sự phát triển chung của xã hội.

Phương pháp luận giúp con người tự trang bị cho mình những lý thuyết cơ sở, nền tảng trong việc định hướng hoạt động và nhận thức của mỗi cá nhân. Thông qua phương pháp luận con người điều chỉnh hành vi của mình sao cho đúng với những quy chuẩn của xã hội.

Phương pháp luận giúp con người nhìn rõ được bản chất của vạn vật và vũ trụ. Từ đó phương pháp luận soi đường giúp cho con người đi đúng hướng, nhằm phát triển bản thân một cách toàn diện nhất.

Xa hơn nữa phương pháp luận giúp cho xây dựng một xã hội văn minh và phát triển. Đây là vai trò và ý nghĩa nổi bật nhất của phương pháp luận, nó mang tính nhân văn sâu sắc.

Không chỉ vậy phương pháp luận đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong việc phát triển khoa học. Với hệ thống những quan điểm lý luận phục vụ cho việc nghiên cứu khoa học sẽ giúp cho khoa học phát triển một cách đúng đắn và nâng cao tiềm lực khoa học. Phương pháp luận là nền móng vững chắc cho những giá tối ưu của công trình nghiên cứu khoa học.

Phương pháp luận còn giúp nâng cao chất lượng của các nghiên cứu khoa học thông qua nhiệm vụ kiểm soát chất lượng dựa trên những quy chuẩn, nguyên tắc trong hệ thống phương pháp luận.

Xem thêm các bài viết liên quan hay, đầy đủ khác: