Điệp ngữ là gì? Phân loại và tác dụng của biện pháp tu từ điệp ngữ

Biện pháp điệp ngữ

1. Điệp ngữ là gì?

Điệp ngữ, hay còn gọi là điệp từ, là một biện pháp tu từ độc đáo và nghệ thuật, trong đó tác giả tinh tế lặp lại từ, cụm từ hoặc toàn bộ câu với mục đích tăng cường tính biểu cảm, đặc sắc cho bài thơ hoặc đoạn văn.

Ví dụ 1:

Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng

Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ

(Viễn Phương)

Ví dụ 2:

“… Nhớ sao lớp học i tờ

Đồng khuya đuốc sáng những giờ liên hoan

Nhớ sao ngày tháng cơ quan

Gian nan đời vẫn ca vang núi đèo

Nhớ sao tiếng mõ rừng chiều

Chày đêm nện cối đều đều suối xa…”

Từ “nhớ sao” được lập lại nhiều lần nhấn mạnh sự nhung của tác giả đối với những kỷ niệm xưa cũ.

Ví dụ 3:

"Dốc lên khúc khuỷu, dốc thăm thẳm”.

Điệp từ “dốc” giúp gợi nên hình ảnh đồi núi trập trùng, hiểm trở.

2. Tác dụng của biện pháp điệp ngữ

a) Gợi hình ảnh

Điệp ngữ là một biện pháp tu từ rất phổ biến, được sử dụng rất nhiều trong văn chương giúp khắc họa rõ nét hình ảnh, tình cảm mà tác giả gửi gắm vào tác phẩm.

Việc sử dụng biện pháp tu từ điệp ngữ sẽ giúp người đọc hình dung ra hình ảnh được nhắc đến

b) Nhằm tạo sự nhấn mạnh

Việc lặp lại một từ hoặc một cụm từ sẽ nhấn mạnh được ý tác giả muốn nhắc đến.

c) Tạo sự liệt kê

Trong bài thơ “Hạt gạo làng ta”, việc sử dụng điệp từ có lặp lại nhiều lần để liệt kê những kết tinh đẹp đẽ trong hạt gạo, qua đó thể hiện sự trân quý của tác giá đối với hạt gạo như:

“ Hạt gạo làng ta

Có vị phù sa

Của sông Kinh Thầy

Có hương sen thơm

Trong hồ nước đầy

Có lời mẹ hát

Ngọt bùi đắng cay…”

3. Các dạng điệp ngữ thường gặp

Có 3 dạng điệp ngữ chính là:

a. Điệp ngữ cách quãng

Đây là hình thức lặp lại một từ hoặc cụm từ, sử dụng biện pháp điệp từ. Mà trong đó các từ, cụm từ không có sự liên tiếp và cách quãng nhau. Mang đến các đối xứng trong đoạn văn, thực hiện không kiền mạch các từ ngữ được nhắc lại. Điệp ngữ cách quãng sẽ trái ngược với điệp ngữ nối tiếp, vì loại này thường cách nhau một vài từ hoặc một câu để bổ sung nghĩa. Đây chính là loại điệp ngữ hay được sử dụng trong thơ ca.

Ví dụ:

"Nhớ sao lớp học i tờ

Đồng khuya đuốc sáng những giờ liên hoan

Nhớ sao ngyaf tháng cơ quan

Gian nan đời vẫn ca vang núi đèo

Nhớ sao tiếng mõ rừng chiều

Chày đêm nện cối đều đều suối xa..."

Sau một câu thơ, điệp từ "nhớ sao" lại được lặp lại. Ở đây điệp từ chỉ nỗi nhớ, là sự nhớ thương những cảm xúc đã qua, nhớ những kỉ niệm, những câu chuyện đã gắn bó, việc sử dụng điệp từ để miêu tả, nhấn mạnh nôi nhớ của mình với Việt Bắc.

b. Điệp ngữ nối tiếp

Là loại điệp ngữ các từ lặp đi lặp lại nối tiếp nhau nhằm tạo điểm nhấn về cảm xúc hay các ý nghĩa quan trọng.

Ví dụ:

" Hồ Chí Minh muôn năm!

Hồ Chí Minh muôn năm!

Hồ Chí Minh muôn năm!

Giây phút thiêng anh gọi Bác ba lần"

Trong đoạn thơ, cụm "Hồ Chí Minh" muôn năm chính là điệp ngữ nối tiếp.

Trong bài thơ Gửi em cô thanh niên xung phong, tác giả viết:

" Chuyện kể từ nỗi nhớ sâu xa

Thương em, thương em, thương em biết mấy."

Tác giả đã sử dụng biện pháp lặp từ nối tiếp "thương em". Điệp từ này được lặp lại 3 lần liên tiếp trong một câu thơ có sự liền mạch. Từ đó mang đến nỗi nhớ, niềm thương giành cho cô thanh niên xung phong mà tác giả đang nhớ về. Nỗi nhớ ấy có hồn, niềm thương nhẹ nhàng và chất chứa. Bởi đó là tình thương không được nói ra, không được thổ lộ, bị kìm nén và chất chưa nhiều trong lòng tác giả.

c. Điệp ngữ chuyển tiếp (hay còn gọi là điệp ngữ vòng)

Đây là hình thức lặp lại một từ, cụm từ nằm ở cuối câu trên, chuyển xuống đầu câu dưới tiếp theo để giúp câu văn, câu thơ liền mạch với nhau về ngữ nghĩa. Hình thức điệp này thường được dùng trong các thể thơ lục bát, thất ngôn lục bát, thất ngôn tứ tuyệt…

Ví dụ trong bài thơ Chinh phụ ngâm khúc – Đặng Trần Côn, Đoàn Thị Điểm có đoạn:

“Khói Tiêu Tương cách Hàm Dương

Cây Hàm Dương cách Tiêu Tương mấy trùng.

Cùng trông lại mà cùng chẳng thấy

Thấy xanh xanh những mấy ngàn dâu.

Ngàn dâu xanh ngắt một màu,

Lòng chàng ý thiếp ai sầu hơn ai?”

Trong đoạn thơ trên, hai từ “thấy” và “ngàn dâu” được lặp lại ở đầu câu sau để tạo sự chuyển tiếp, gợi lên cảm giác trùng trùng điệp điệp về màu xanh của ngàn dâu. Đây còn là ẩn dụ về nỗi nhớ chồng trải dài đến vô tận của người chinh phụ.

4. Một số lưu ý khi sử dụng biện pháp

Điệp ngữ như một nghệ thuật tu từ, phổ biến trong văn chương. Đây là ngôn ngữ của ý đồ, cảm xúc, tình cảm, nỗi lòng. Trong bài thơ và văn, điệp ngữ là ngôn ngữ của cảm xúc, là cách tác giả thể hiện đặc tính và hình ảnh. Nó là bức tranh sống động về tâm trạng và tưởng tượng.

Khi sử dụng điệp ngữ, hãy xác định rõ mục đích, sử dụng một cách chín chắn, tránh lạm dụng. Giải thích rõ ràng, tránh làm mất ý tác phẩm. Điệp ngữ cần diễn đạt mượt mà, hợp lý, không làm mất chất lượng văn phong.

Trong văn viết, hãy linh hoạt sử dụng các biện pháp tu từ như hoán dụ, so sánh, ẩn dụ, và đặc biệt là điệp ngữ. Chọn lọc những phương tiện ngôn ngữ phù hợp để truyền đạt ý nghĩa rõ ràng, tạo nên tác phẩm văn học đầy sức sống.

5. Sơ đồ tổng kết

Xem thêm các bài viết liên quan hay, đầy đủ khác:

Trắc nghiệm Lý thuyết về điệp từ, điệp ngữ (có đáp án)