TOP 6 mẫu Cảm nhận về truyện ngắn vợ chồng A Phủ (2024) SIÊU HAY

Cảm nhận về truyện ngắn vợ chồng A Phủ

Bài giảng Ngữ văn 12 Vợ chồng A Phủ

Dàn ý Cảm nhận về truyện ngắn vợ chồng A Phủ

Lão Hạc, Chị Dậu, Đời Thừa… của Nam Cao là những thước phim quay chậm về xã hội đen tối của một thời trong lịch sử, về những con người bần cùng khổ cực và bế tắc. Họ sống mòn sống mỏi bên lề lịch sử với những tháng ngày tăm tối, vật vã vô cùng. Đến tác phẩm Vợ chồng A Phủ của Tô Hoài, ta cũng lại tiếp tục bắt gặp những mảnh đời như thế. Nhưng điều mới mẻ hơn ở đây là các nhân vật của Tô Hoài đã biết đứng lên tự giải phóng chính mình, tìm đến con đường giải cứu dân tộc, giải cứu đồng bào dù họ cũng phải sống trong kiếp nô lệ lầm than. Chính ngòi bút hiện thực và tấm lòng giàu nhân ái, giàu niềm tin và hi vọng vào ngày mai tươi sáng của Tô Hoài đã nâng tầm, đã hướng cho các nhân vật đến con đường giải phóng để tự do, để hòa bình, độc lập.

Câu chuyện kể về quãng đời của Mị và A Phủ khi phải sống làm trâu làm ngựa trong nhà thống lý Pá Tra. Hai con người, hai thân phận nhưng cùng chung một cảnh ngộ, một kiếp sống lầm than, nhục nhã. Và cả hai đều là đại diện tiêu biểu cho tầng lớp nhân dân thấp cổ bé họng, bị bọn thống trị, quan liêu tàn ác bất nhân hành hạ. Qua đó, nói lên tiếng lòng của nhà văn, ông cảm thương sâu sắc tới những con người hiền lành chất phác nhưng bị giam cầm trong khổ cực, đớn đau. Ông đã dùng nhân vật của mình để nói lên sự thật căm phẫn và tàn nhẫn về những kiếp người lay lắt dưới chế độ phong kiến hà khắc, bất nhân. Và có lẽ cũng vì vậy ông chọn cho tác phẩm của mình hai nhân vật chính đang ở độ tuổi giàu hoài bão nhất, yêu đời nhất. Và rồi ông đặt họ vào trong “chiếc cũi” của chế độ phong kiến, để thể hiện một cách toàn diện nhất, chân thực nhất về những tội ác mà bọn quan lại ác độc kia đã gây nên.

Trước hết là nhân vật Mị. Một cô gái thùy mị nết na đúng như cái tên của cô, bước ra từ những câu văn rất nhẹ nhàng và đằm thắm. Hơn nữa, Mị lại may mắn được mang vẻ đẹp thuần khiết của người con gái miền sơn cước, khiến các chàng trai bản ai cũng mê và ước ao được lấy Mị về làm vợ. Vừa ngoan hiền, vừa xinh đẹp, một cô gái như vậy hẳn là được nhiều người yêu mến. Và rồi, cô cũng chọn riêng cho mình một tình yêu trong sáng. Nhưng chỉ tiếc rằng, tình yêu ấy chưa kịp trao lời ước hẹn thì một tai họa lớn ập xuống cuộc đời Mị, phá tan những ước mơ và hoài bão mà Mị đang ấp ủ trong lòng. Mị bị gả bán vào nhà Thống lí Pá Tra để trừ nợ cho gia đình. Chẳng ai muốn phải lấy người mình không yêu. Hơn nữa, nhà thống lí lại là nơi nổi tiếng là gian ác, tham lam. Mị cầu cứu cha, van xin cha đừng gả bán Mị vào nhà đó. Nhưng chẳng còn cách nào khác. Mấy đời nhà Mị đã nợ nhà hắn, không trả được, và đều rơi vào cảnh lầm than. Không ai có thể giúp Mị được, vì tất cả đều đói khổ như nhau.

Vậy là một tình yêu trong sáng sắp đến ngày đơm bông, một đời xuân đang tràn đầy sức sống bỗng chốc vụt tan trong cái xã hội tàn, thối nát. Cuộc đời Mị bước sang một trang mới kể từ khi đặt chân vào nhà thống lý Pá Tra. Trên danh nghĩa, Mị đến đó để làm dâu, nhưng kiếp sống còn khổ hơn con trâu con ngựa. Con trâu con ngựa còn có lúc đứng gãi chân, gặm cỏ, còn phụ nữ, con gái nhà này làm thâu đêm suốt sáng. Đã thế còn phải hứng chịu những trận mưa roi khi chủ nhà không vui. Những buổi hẹn hò ngày nào của Mị giờ thay vào những tháng ngày triền miên trong công việc. Những nụ cười, những tiếng sáo chẳng còn ròn rã, véo von bên con suối hẹn hò. Thay vào đó là ngày đêm u tối trong thầm lặng, chịu đựng. Ngày này qua ngày khác, Mị quen dần với cuộc sống nơi đây. Hay nói đúng hơn là Mị đã bị “thôi miên” và chìm đắm trong cuộc sống ê trề không còn chút hi vọng. Ngày ngày, Mị chỉ biết trông ra một ô cửa nhỏ như lòng bàn tay, mờ mờ trắng trắng mà Mị chẳng biết là sương hay là nắng. Những dòng tự sự của Tô Hoài mỗi lúc lại khắc họa sâu hơn vào lòng người đọc về hình ảnh một cô gái đáng thương, tội nghiệp. Và ai cũng muốn đưa tay kéo cô ấy ra khỏi vũng bùn lầy lội nhưng không thể nào làm được. Mị cứ sống triền miên những ngày như thế. Mị không còn ý thức về không gian hay thời gian nữa. Có lẽ trong tâm hồn Mị đang hoàn toàn trống rỗng. Giống như cái mờ mờ trắng trắng bên ngoài ô cửa kia, mọi người chẳng còn biết Mị đang tồn tại như thế nào nữa.

Nhưng bản chất mạnh mẽ và sức sống tiềm tàng của một cô gái trẻ đâu có thể dễ dàng vùi dập như vậy. Chỉ là tạm thời bị hoàn cảnh đẩy lui. Thế nên, trong đêm tình mùa xuân hiếm hoi ấy, ta đã tình cờ gặp lại một cô Mị tràn trề sức sống và niềm vui. Dù lúc đầu Mị không có ý định đi chơi. Người ta uống rượu, Mị cũng uống, uống để say chứ không phải để vui. Nhưng vô tình men rượu lại dẫn lối mở đường cho Mị trở về những năm tháng thanh xuân tươi trẻ của mình. Mị thấy mình vẫn còn trẻ lắm. Cuộc đời ê trề và lắm truân chuyên ở chốn giam cầm này bỗng dưng chững lại. Chỉ còn có những hình ảnh nhảy múa, hẹn hò vui vẻ hiện ra trước mắt Mị. Tiếng sáo gọi bạn tình của các chàng trai bản lại càng làm Mị nhớ lại khoảng thời gian hạnh phúc của mình. Và Mị chợt nhận ra Mị vẫn còn trẻ lắm. Vậy mà bao lâu này Mị phải chôn thân ở nơi này. Nơi chỉ có bóng tối, có đòn roi và khổ nhục. Đúng là sống trong cảnh đớn đau ê trề, con người ta càng quý trọng hơn những phút giây hạnh phúc, tự do. Nhưng hai chữ “tự do” đối với Mị lúc này quá xa vời, có lẽ Mị cũng không dám mơ tới, mà chỉ nhớ lại trong tiềm thức của mình thôi. Qua những dòng văn chân thật giàu hình ảnh của nhà văn, ta càng thấu hiểu hơn về sức sống tiềm tàng của con người Mị. Dù thực tại có phải trải qua bao nhiêu đòn roi, bao nhiêu sự hành hạ cả về thể xác lẫn tinh thần nhưng tâm hồn Mị vẫn còn vẹn nguyên.

Cho tới khi Mị gặp A Phủ, như một hòn than đã ủ lâu ngày và nay gặp được gió. Dù ban đầu, Mị cũng chẳng có ý thức gì về sự xuất hiện của A Phủ. A Phủ đứng chịu trói, bất động. Cả người đọc và Mị đều không biết A Phủ đã chết hay chưa. Nhưng điều đó có gì quan trọng đâu, khi mà Mị đã không còn ý thức về sự sống và cái chết. Với Mị, dù A Phủ có là cái xác đứng đó thì cũng thế thôi. Mị quen với cảnh này rồi. Những câu văn của Tô Hoài khiến người đọc không khỏi rợn người. Nhưng Mị lại khác, Mị thản nhiên ngồi hơ tay bên bếp lửa. Một cô gái từng rất hồn nhiên, yêu đời, yêu cuộc sống là thế, mà nay lại dửng dưng trước một người đang cận kề cái chết. Thế mới hiểu cuộc sống ở nhà thống lí Pá Tra khắc nghiệt như thế nào. A Phủ trước đây cũng từng là một chàng thanh niên khỏe mạnh, gan dạ, vốn dĩ từ nhỏ đã chẳng biết sợ sệt dù là đứng trước thú dữ. Vậy mà giờ đây lại phải dang tay chịu trói trước những kẻ ác độc, lòng lang dạ sói. Chứng tỏ bọn chúng còn ác hơn cả loài cầm thú mà A Phủ đã từng đối mặt trong rừng. Một sự tình cờ nhưng lại ngẫu nhiên làm lộ bản chất của bọn cầm quyền gian xảo, độc ác. Và rồi, trong tình cảnh bần cùng như thế, dù có sắt đá đến thế nào cũng không thể ngăn được những xúc cảm của một con người vốn chân chất, thật thà. Giọt nước mắt rơi xuống hõm má, tác giả không lý giải vì sao A Phủ lại khóc, nhưng người đọc cũng tự hiểu giọt nước mắt ấy là sự uất hận, sự nuối tiếc cho một đời trai trẻ bị giam cầm ở nơi tối tăm này. Và còn không biết bao nhiêu con người nữa cũng đang chịu chung cảnh ngộ với A Phủ. Hẳn là A Phủ cũng đang khát khao được sống, được rong chơi bên bờ suối, được lang thang trên bản lang nhìn ngắm bà con dân bản mình. Nhưng niềm hi vọng le lói ấy có lẽ đang lụi lụi dần. Và chính lúc cả hai con người, Mị và A Phủ, đi vào bước đường cùng, tưởng chừng như chỉ còn lại hai cái xác không hồn lại là lúc ngọn lửa trong họ bừng lên.

Trong đêm ấy, Mị đã cởi trói cho A Phủ. Một hành động mà người ngoài cuộc nhìn vào sẽ cảm thấy rất táo bạo và nguy hiểm. Nhưng với Mị, việc ấy chẳng có gì quan trọng. Bởi hiện giờ, Mị sống mà không bằng chết. Thế nên, khi cởi trói cho A Phủ, nếu bị người nhà thống lí phát hiện, chắc chắn Mị sẽ bị bọn chúng giết chết. Nhưng nếu cứ sống như thế này, Mị cũng sẽ chết dần dần mòn từng ngày từng ngày. Cùng là chết, vậy thì tại sao Mị lại không chọn chết một cách có ích hơn? Mị quyết định cởi trói cho A Phủ. Lúc đầu, Mị chỉ định đứng đó nhìn A Phủ chạy, nhưng chỉ trong giây lát ngắn ngủi, Mị lại vội vàng chạy theo A Phủ cùng trốn thoát. Trong phút giây sinh tử, cả hai con người bấu víu vào nhau, cùng dìu nhau qua cửa ải tử thần của nhà thống lí Pá Tra. Và họ đã thoát khỏi nơi ấy, đã tự giải phóng được mình. Không những thế, hai người còn liên kết và tập hợp mọi người cùng nhau đứng lên để giải phóng đồng bào, giải phóng dân tộc.

Như vậy, câu chuyện không chỉ dừng lại ở hai cuộc đời Mị và A Phủ, mà qua đó còn là thông điệp mang tầm vóc quốc gia. Rằng hãy đứng lên đấu tranh, hãy đoàn kết để tìm đến con đường độc lập tự do. Đừng như chị Dậu cả cuộc đời cam chịu trong số phận khổ đau, đến cuối truyện lại lầm lũi đi vào trong đêm tối. Hay như lão Hạc đã kết liễu cuộc đời mình…

Qua tác phẩm, nhà văn Tô Hoài đã vừa vạch trần tội ác của giai cấp thống trị, vừa nói lên sự sống mãnh liệt của con người. Họ không bao giờ chịu khuất phục trước những đàn áp bất chính. Dù có phải trải qua những năm tháng ê trề trong đau khổ, nhưng sau cùng những con người ấy vẫn vùng dậy đấu tranh. Và họ đã chiến thắng, đã làm chủ được cuộc đời. Thế nên, Vợ chồng A Phủ được coi là lá cờ tiên phong cho phong trào cổ động nhân dân đứng lên giải phóng dân tộc, giải phóng chính mình.

Cảm nhận về truyện ngắn vợ chồng A Phủ – (Mẫu 5)

Vợ chồng A Phủ là một truyện ngắn tiêu biểu cho phong cách Tô Hoài sau Cách mạng tháng Tám. Hiện thực và nhân đạo là nội dung nổi bật của thiên truyện này. Nội dung ấy lại được thể hiện bằng giọng văn trần thuật, miêu tả và thể hiện tâm trạng, tính cách nhân vật hết sức tinh vi và sâu sắc. Đoạn vân trên thể hiện rất rõ tài năng của Tô Hoài trong việc mô tả và khắc họạ tâm trạng nhân vật Mị, một nhân vật trung tâm của thiên truyện Vợ chồng A Phủ.

Đoạn văn chủ yếu nhằm diễn tả tâm trạng của Mị trong một đêm sau bữa cơm Tết cúng ma ở nhà thống lý Pá Tra. Một tâm trạng hỗn hợp: vui sướng và đau khổ, ham sống và tủi nhục muốn chết. Và chủ yếu là thể hiện nội tâm nhân vật, ta thấy ít lời thoại. Mị không nói câu nào. Chỉ một câu hỏi duy nhất của A Sử: “Mày muốn đi chơi à? MỊ không nổi. A Sử cũng không hỏi thêm nữa”. Tất cả chìm đi trong im lặng, lầm lũi. Mị như chiếc bóng câm lặng, vật vờ trong bóng đêm nhà A Sử .Đọc đoạn văn, người đọc thấy thời khắc trôi đi với Mi thực chậm chạp và nặng nổ làm sao. Trong bóng tối nặng nề, mòn mỏi ấy, hành động của MỊ cũng rất ít. Tô Hoài chỉ để vài dòng miêu tả vài ba hành động “Mị lén lấy hũ rượu, cứ uống ực từng bát… MỊ đứng dậy… từ từ bước vào buồng. ..Mị quấn lại tóc… Với tay lấy cái váy hoa vắt ở trong vách…”, Chỉ có thế, phần lớn đoạn văn còn lại là những dòng nội tâm đang trỗi dậy, tuôn trào lòng MỊ. Cũng vì để thể hiện nội tâm nhân vật rất đặc biệt này, không có cách nào hơn là trần thuật theo con mắt của chính người trong cuộc, con mắt và tấm lòng của Mi Một người con gái tràn đầy sức sống nhưng bị đè nén đầy đoạ trong đau khổ và tủi nhục. Một số phận bi thảm. Và chính vì giàu sức sống nên bị kịch càng trở nên sâu đậm. Giá như tâm hồn Mi đã khô cạn, đã chết hẳn; giá như Mị quên hết được những kỉ niệm ngày trước… thì chắc MỊ sẽ bớt đi được nhiều đau khổ’, dằn vặt. Tô Hoài đã rất thành công trong việc diễn tả bi kịch tinh thần này. Rõ ràng là ban đầu Mị chỉ hành động theo thói quen một cách vô thức “Ngày Tết Mị cũng uống rượu, Mị lén lấy hũ rượu, cứ uống ực từng bát rồi say’.

“Cũng uống” tức là chỉ làm theo người xung quanh. Ngày tết người ta uống, Mị cũng uống. Tuy nhiên “uống ực từng bát”, là hành vi bước đầu thể hiện một cái gì khác thường trong tâm lý người con gái rồi đây. Bi kịch bắt đầu nổi lên khi ý thức Mị bắt đầu hoạt động thật sự. Mở đầu là nỗi nhớ “Lòng Mi thỉ dang sống về ngày trước. Tai Mị văng vẳng tiếng sáo gọi bạn đầu làng”. Rồi MỊ nhớ lại những ngày xuân trước, Mị thổi sáo giỏi ‘Có biết bao nhiêu người mê, ngày đêm dã thổi sáo đi theo Mị”… Chính vì sống quá sâu sắc với quá khứ mà Mị quên tất cả hiện tại ”Rượu đã tan lúc nào. Người về, kẻ đi chơi đã văn cả. Mị không biết”. Cũng chính vì sống lại với quá khứ, quên hiện tại mà “Đá từ này, Mị thấy phơi phới trở lại, trong lòng đột nhiên vui sướng như những đêm Tết ngày trước’ và cô thấy mình còn trẻ “Mị vẫn còn trẻ. Mị muốn đi chơi”. Giá như đừng nhớ lại, không nhớ lại được những ngày ấy thì Mị không rơi vào tâm trạng ”Nếu có nắm lá ngón trong tay lúc này, Mị sẽ ăn cho chết ngay, chứ không buồn nhớ lại nữa. Nhớ lại chỉ thấy nưóc mát ứa ra”. Đấy chính là tâm trạng khi Mị bừng tỉnh lại sống trong hiện tại. Quá khứ và hiện tại dằng xé trong tâm hốn Mị. Hiện tại tăm tối, ngột ngạt “Mà tiếng sáo gọi bạn yêu vản lơ lửng bay ngoài dường” thức dậy quá khứ đẹp đẽ đang náo nức trong lòng Mị. Để làm nổi bật sức sống nội tâm vẫn mãnh liệt, nồng nàn trong tâm hổn Mị, như trên đã nói (đoạn văn ít hành động và chỉ duy nhất có một câu hỏi của A Sử mà Mị không trả lời), Tô Hoài đã tạo ra một cô Mị bên trong đang rạo rực, náo nức và quằn quại niềm ham sống và một cô Mị bên ngoài như cái bóng lầm lũi, như đã chết. Bên ngoài một cô Mị không nói, không hề phản ứng gì trước những việc A Sử làm, A Sử nổi. Ngay cả việc A Sử “‘Còn muốn rình bắt mấy người con gái nữa về làm vợ. Cũng chẳng bao giờ Mị nói gì”. A Sử hỏi, Mị không trả lời. A Sử bắt đẩu trói Mị bằng cả một thúng sợi đay, quấn tóc lên cột ”làm cho Mị không cúi, không nghiêng đầu được nữa”. Không có một dòng hay một chữ nào mô tả lại hành động phản kháng của Mị. Suốt từ đầu đến cuối, chỉ thấy cô im lặng, âm thầm cam chịu. Ẩn chứa bên trong lại là một cô Mị khác, một cô Mị đang náo nức, say sưa với những kỷ niệm tình yêu. Say sưa đến nỗi “như không biết mình đang bị trói… Mị vẫn nghe tiếng sáo đưa Mị đi theo những cuộc chơi, những đám chơi”. Nhưng rồi “tay chân đau không cựa được” lại đưa Mị trở về với hiện thực cay đắng “Mị thổn thức nghĩ mình không bằng con ngựa”.

Kết thúc đoạn trích ta lại thấy con người bên trong của Mị xuất hiện. “Mị nín khóc, Mị lại bồi hồi”. Đấy chính là lúc Mị quên đi thực tại, nhớ về thời điểm trai làng “đến bên vách làm hiệu, rủ người yêu dỡ vách ra rừng chơi.” Cố thể thấy rõ thực tại và kỷ niệm cứ đan xen nhau, giằng xé tâm hồn MỊ. Càng nhớ tới kỷ niệm Mị càng xót xa, đau khổ với thực tại phũ phàng. Đoạn văn cho ta thấy trong con người lầm lũi, khốn khổ đó, vẫn tiềm tàng một sức sống âm thầm nhưng mãnh liệt. Người đọc không mấy khó khăn khi muốn phân tích giá trị phản ánh hiện thực xã hội một cách sâu sắc ở đoạn văn. Chỉ cần dẫn ra chi tiết tác giả mô tả thái độ của A Sử khi trói Mị một cách lạnh lùng, tàn nhẫn cũng đủ thấy bộ mặt thật ghê tởm của lũ chúa đất và số phận khốn khổ, tủi nhục của người dân miền núi, đặc biệt là người phụ nữ dưới ách thực dân phong kiến. Bên cạnh giá trị hiện thực ấy, đoạn văn tuy được trần thuật bằng một chất giọng có vẻ rất khách quan, người đọc vẫn nhận ra thái độ đồng cảm, xót thương của Tô Hoài đối với nhân vật Mị. Không thấu hiểu và thông cảm với những người bị chà đạp như Mị, nhà văn không thể hoá thân và diễn tả được thành công đời sống nội tâm phức tạp và phong phú của Mị trong cái đêm mùa xuân ấy. Cũng qua đoạn văn này, người ta còn thấy được thái độ căm phẫn của tác giả đối với loại người như A Sử. Không một lời bình phẩm, bình luận, chỉ qua vài nét phác họạ hành động của A Sử hoặc tác giả chỉ cần hạ vài chữ như “trói vợ xong” cũng đủ thấy thái độ căm phẫn của tác giả… Đó chính là ý nghĩa nhân đạo của đoạn văn.

Đoạn văn trên là một trong những đoạn văn hay nhất của truyện Vợ chồng A Phủ. Tuy rất ngắn ngủi so với toàn bộ thiên truyện nó đã thể hiện được rõ nét tài năng miêu tả diễn biến nội tâm của nhân vật một cách chân thật, sinh động trên tinh thần hiện thực và nhân đạo sâu sắc.

Cảm nhận về truyện ngắn vợ chồng A Phủ – (Mẫu 6)

Tô Hoài là nhà văn lớn của nền văn học Việt Nam hiện đại. Ông bước vào làng văn Việt Nam sớm nổi tiếng và thành công ở nhiều thể loại. Tô Hoài cho rằng: “Viết văn là một quá trình đấu tranh để nói ra sự thật. Đã là sự thật thì không tầm thường, cho dù phải đập vỡ những thần tượng trong lòng người đọc”. Ông có vốn hiểu biết phong phú, sâu sắc về phong tục, tập quán của nhiều vùng khác nhau trên đất nước mình. Tác phẩm “Vợ chồng A Phủ” được nhà văn sáng tác nhân chuyến đi thực tế ở Tây Bắc vào năm 1952.

“Vợ chồng A Phủ” là một truyện ngắn rất thành công của Tô Hoài viết về con người vùng núi cao Tây Bắc. Trong tác phẩm này, nhà văn đã xây dựng thành công hình tượng nhân vật Mị - người nô lệ đã đứng lên gỡ bỏ gông cùm, xiềng xích để đến với ánh sáng của tự do. Viết về nhân vật của mình, Tô Hoài tâm sự: ““Nhưng điều kì diệu là dẫu trong cùng cực đến thế, mọi thế lực của tội ác cũng không giết được sức sống con người. Lay lắt đói khổ, nhục nhã, Mị vẫn sống, âm thầm, tiềm tàng, mãnh liệt”. Mị là một nhân vật như thế!

Nhân vật Mị trở thành đối tượng trung tâm – một nhân vật điển hình: cuộc đời của Mị có những thăng trầm, biến đổi có những biến cố mà đôi lúc ta tưởng chừng định mệnh bởi thế lực tội ác tàn bạo của cha con nhà thống lý đã làm cho Mị sống “Lay lắt đói khổ, nhục nhã” – số phận của cô gái ấy là con dâu gạt nợ. Nhưng cũng có lúc Mị đã vượt lên trên số phận, hoàn cảnh để vươn tới ánh sáng của sự sống, của tương lai, điều đó thể hiện qua sự bùng cháy của ý thức và hành động của Mị trong đêm tình mùa xuân và đêm cởi trói cho A Phủ. Như vậy, nội dung mà Tô Hoài muốn nói đến đó là ngợi ca sức sống của con người Tây Bắc thông qua nhân vật Mị.

Tô Hoài giới thiệu Mị bằng một giọng kể như lời của cổ tích để đưa ta trở về với Tây Bắc xa xôi: “Ai ở xa về có việc vào nhà thống lý Pá Tra thường trông thấy một cô gái ngồi quay sợi bên tảng đá… dù quay sợi, thái cỏ, dệt vải… cô ấy cũng cúi mặt, mặt buồn rười rượi”. Với từ ngữ miêu tả, nhà văn đã khắc chạm dáng vẻ lầm lũi, lam lũ, một số phận éo le đau khổ, một con người nhẫn nhục, cam chịu và bất lực trước số phận của mình. Giữa cảnh giàu sang, tấp nập của nhà thống lý hiện rõ cảnh một cô con dâu trừ nợ thật là tội nghiệp. Hai chữ “con dâu” vốn rất thiêng liêng ấy lại gắn liền với hai chữ “gạt nợ”. Nên cái thiêng liêng trở thành cái rẻ rúng mất rồi.

Mị đã từng là một cô gái trẻ trung, xinh đẹp. Mị sinh ra trong một gia đình người nông dân nghèo khổ song được nuôi dưỡng từ bàn tay và tâm hồn của người nông dân thuần hậu, chất phác nên ở Mị hội tụ vẻ đẹp ở cả hình thức lẫn tâm hồn. Cô được ví như bông hoa – nơi hội tụ vẻ đẹp ban sơ của đại ngàn Tây Bắc: chăm chỉ, thật thà, hiếu thảo lại có tài thổi sáo giỏi. Ngày đêm có biết bao chàng trai thổi sáo đi theo Mị và khao khát có Mị. Với những phẩm chất tốt đẹp ấy, cô đáng được hưởng một cuộc đời hạnh phúc êm ấm. Nhưng trớ trêu thay gia đình Mị phải đeo đẳng món nợ truyền kiếp từ thời cha Mị cưới mẹ Mị không đủ tiền phải vay nhà thống lý Pá Tra. Món nợ ấy trút xuống đôi vai Mị và cũng từ đây cuộc đời Mị lật sang một trang mới – trang đời vô cùng đắng cay nghiệt ngã đó là sự “lay lắt đói khổ, nhục nhã”.

Thời gian đầu, Mị phản kháng quyết liệt: “có đến hàng mấy tháng đêm nào Mị cũng khóc”. Mị đã từng nghĩ đến cái chết, ăn nắm lá ngón tự tử để thoát khỏi cuộc sống tủi nhục đau đớn ấy. Nhưng vì thương cha già, Mị đã ném nắm lá ngón xuống đất như ném đi tuổi trẻ, hạnh phúc của mình để quay lại nhà thống lý sống kiếp trâu ngựa để vẹn tròn chữ hiếu. Và cũng từ đó, Mị bị đầy đọa về thể xác, Tô Hoài sử dụng liên tục phép so sánh để làm nổi bật lên nỗi thống khổ của kiếp dân trừ nợ. Bây giờ, Mị là con trâu, Mị là con ngựa, thậm chí Mị không bằng con trâu, con ngựa. Cuộc đời con người làm dâu nhà này thì chỉ biết đi sau đuôi con ngựa của chồng mình mà thôi. Kiếp đời Mị sao mà tê buốt thế? Lời văn của nhà văn Tô Hoài có vẻ lạnh lùng nhưng đầy thương xót. Mị càng chai sạn bao nhiêu thì trái tim người đọc càng mềm ra bấy nhiêu. Cô không thể nghĩ đến cái chết được nữa bởi vì cái địa ngục trần gian đã thổi héo cuộc đời cô. Không chỉ bị đầy đọa về thể xác mà Mị còn bị hành hạ về cả tinh thần. Hãy nhìn căn buồng hạnh phúc mà thống lý Pá Tra dành tặng cho Mị, căn buồng như địa ngục, ánh sáng của ô cửa bằng bàn tay càng làm cho Mị mất hết ý niệm về thời gian, không gian. Để rồi “ở lâu trong cái khổ, Mị quen khổ rồi”. Lòng Mị chai sạn, vô cảm, chỉ cúi mặt. Cuộc sống đầu tắt mặt tối đã chôn vùi mọi cảm xúc, suy nghĩ, ý thức nơi con người Mị, biến Mị thành một cái bóng vật vờ, lặng lẽ “mỗi ngày Mị càng không nói, lùi lũi như con rùa nuôi trong xó cửa”.

Đời Mị chìm trong tăm tối, câm lặng. Rõ ràng, cường quyền và thần quyền đè lên vai người con giá bị cúng ma nhà người cho bọn nhà giàu có quyền trong chế độ phong kiến đã làm cho Mị sống âm thầm, đau khổ. Đúng là “Lay lắt đói khổ, nhục nhã”.

Có phải chăng vì đất nước và con người Tây Bắc để thương để nhớ, cho nên nhà văn dõi theo từng bước chân Mị để tìm thấy chất ngọc ẩn chứa trong bề sâu tâm hồn cô. Vì thế, nhà văn Tô Hoài đã tâm sự: Nhưng điều kì diệu là dẫu trong cùng cực đau đớn, Mị vẫn ẩn chứa một sức sống tiềm tàng mãnh liệt. Giữa cảnh mùa xuân núi rừng Tây Bắc, Mị nhớ và sống lại những mùa xuân quá khứ. Tiếng sáo đã đánh thức trong Mị - cô gái của ngày nào. Tiếng sáo ấy khiến cho Mị “thiết tha bồi hồi” và bật lên trong Mị mấy câu ca quen thuộc ngày nào:

“Mày có con trai con gái rồi

Mày đi làm nương

Ta chưa có con trai con gái

Ta đi tìm người yêu”.

Tâm hồn Mị lúc này như cây khô gặp mưa xuân như đâm chồi nảy lộc. Tâm hồn Mị có muôn vàn những sợi giây tơ giăng mắc khắp không gian . Lời của bài hát vọng lên trong tiếng sáo như: “Ái tình ghé môi gọi lời trong gió” (Xuân Diệu) đưa Mị trở về với tuổi thanh xuân để lần đầu tiên, giữa mảnh đất chết này, Mị nhận thấy mình: “Mị còn trẻ lắm, Mị vẫn còn trẻ, Mị muốn đi chơi”. Chi tiết ấy đã thể hiện khát vọng sống mạnh mẽ, mãnh liệt trong Mị. Khát vọng vượt ngục có ai ngờ lại xuất hiện trong một con người tưởng chừng như đã nguội lạnh. Nó bao trùm lên tâm trí Mị để trở thành sức mạnh phục sinh. Đó là lúc mà khát vọng sống lớn hơn mọi nỗi sợ hãi khiến Mị hành động gấp gáp: “Mị cuốn lại tóc. Mị lấy cái váy hoa giắt ở phía trong vách… Mị rút thêm cái áo”. Mị là một con người nên có quyền được làm người. Thế nhưng, sự độc ác của A Sử đã chặn đứng cái quyền được làm người vừa nhóm lên trong Mị, hắn vùi dập chẳng thương tiếc với một thúng sợi đay trói nghiến Mị vào cột nhà. Mị thấy sợ - sợ chết. Mà “sợ chết” là biểu hiện cao độ nhất của lòng ham sống. Đó chính là sức sống tiềm tàng mãnh liệt. Ngọn lửa của lòng ham sống ấy đã bị dập tắt một cách phũ phàng nhưng dư vang của nó vẫn ngưng đọng trong tâm hồn. Cái đêm mùa xuân ấy càng nhấn sâu vào vết thương lòng trong cuộc đời Mị. Dẫu biết rằng đốm lửa vẫn âm ỉ trong lòng Mị. Khát vọng ấy trong Mị là những đợt sóng ngầm nhưng nó sẽ trỗi dậy ngày mai để trở thành sóng thần để cuốn đi bao tủi nhục của hôm nay.

Khi mâu thuẫn giữa thực tại phũ phàng và khát vọng sống tự do lên đỉnh điểm, thì tác giả đã cởi nút bằng cách đưa nhân vật A Phủ vào truyện. A Phủ là chàng trai mồ côi, chỉ vì dũng cảm liều sống chết để bảo vệ lẽ phải mà đã phải thành kẻ tôi đòi trong nhà Thống lý Pá Tra, rồi cũng bị trói đứng vào cột thay mạng cho con bò nhà Thống lý Pá Tra, chờ chết.

Mị thấy thương người cùng cảnh ngộ. Dòng nước mắt lấp lánh bò xuống hai má đã xám đen lại của A Phủ đã hối thúc Mị phải hành động. Dòng nước mắt của người nô lệ ấy đã khơi dậy lòng thương người bị vùi lấp trong Mị. Từ vô cảm đến đồng cảm. Mị thấy thương mình vì Mị cũng đã từng bị chúng nó bắt về trình ma nhà này, đã từng bị trói trong một đêm mùa xuân đầy khát vọng. Vậy nên, Mị hiểu chàng trai vô tội kia, sao lại phải chết như thế? Từ tấm lòng của người phụ nữ có lòng thương người, cảm thông với người cùng cảnh ngộ đến sự uất hận căm ghét kẻ thù độc ác đã thúc đẩy Mị cầm dao cắt trói cho A Phủ. Hành động ấy thể hiện khát vọng sống, ngọn lửa yêu thương sự sống mãnh liệt đã cháy bùng lên trong con người của Mị. Sau phút hoảng loạn của hành động liều lĩnh, đơn độc, manh động, Mị đã đưa ra quyết định chớp nhoáng: chạy theo A Phủ. Sức sống tiềm tàng mãnh liệt, lòng khao khát cuộc sống tự do đã chỉ đường cho hành động của Mị.

Hình ảnh của Mị chứa đựng một sức sống “tiềm tàng, mãnh liệt” đúng như lời nhận xét của tác giả. Qua nhân vật Mị và A Phủ, nhà văn đã góp một tiếng nói nhân văn cao đẹp bênh vực quyền sống cho con người lao động miền núi dưới ách đô hộ của chủ nô phong kiến và lũ Tây đồn. Đó là cuộc đấu tranh từ tự phát lên tự giác để họ đến với cách mạng và tự giải phóng cuộc đời mình.

Mị là nhân vât tiêu biểu cho nỗi thống khổ của người nông dân vùng núi Tây Bắc bị tước đoạt tuổi xuân, vùi dập khát vọng đầy đọa thể xác lẫn tinh thần. Hiện thực về nỗi thống khổ ấy làm nhức nhối và đánh thức thiên chức của nhà văn. Vì vậy, viết về nỗi thống khổ của Mị, Tô Hoài viết bằng cả trái tim, tình yêu thương của mình, đồng cảm với nỗi khổ và đi từ nỗi khổ ấy nhà văn đã tìm kiếm vẻ đẹp tâm hồn còn tiềm ẩn trong những người nông dân Tây Bắc chăm chỉ, thật thà và tội nghiệp kia. Vẻ đẹp tiềm ẩn của con người Tây Bắc cũng như sức sống của đại ngàn Tây Bắc sẽ là nơi đến của những nghệ sĩ có tài, có tâm như Tô Hoài.