Soạn bài Viết: Viết truyện kể sáng tạo (trang 23) - Ngắn nhất Ngữ văn 9 Cánh diều

Soạn bài Viết: Viết truyện kể sáng tạo

1. Định hướng

1.1. Truyện kể sáng tạo là một văn bản tự sự, ở đó, người kể (có thể là nhân vật trong truyện – ngôi thứ nhất, hoặc người ngoài cuộc – ngôi thứ ba) kể lại một cách sáng tạo những sự việc diễn ra ở một không gian, thời gian nào đó, gắn với những nhân vật cụ thể. Thông qua câu chuyện, tác giả thể hiện quan điểm, suy nghĩ, thái độ của mình về những vấn đề của đời sống. Trong truyện, bên canh lời kể, còn có những câu, đoạn văn miêu tả, biểu cảm để làm nổi bật đặc điểm của nhân vật hoặc bối cảnh, đồng thời bộc lộ cái nhìn, tình cảm, cảm xúc của người kể và của chính nhà văn. Truyện kể sáng tạo có thể là một câu chuyện hoàn toàn mới hoặc mô phỏng một truyện đã có nhưng điều chỉnh, thay đổi các chi tiết, sự việc, nhân vật,… theo ý tưởng của người kể.

Viết truyện kể sáng tạo là tạo lập một văn bản tự sự có yếu tố hư cấu và có tính nghệ thuật nhất định. Khác với các văn bản như nhật kí, hồi kí, bản tường trình,…, truyện cho phép người viết tưởng tượng những sự việc, con người không có thật (ví dụ: thần tiên, ma quỷ,…) hoặc chỉ có một phần sự thật (ví dụ: Sự tích Hồ Gươm). Nhưng dù hư cấu như thế nào thì truyện vẫn luôn đặt ra những vấn đề của đời sống con người. Vì thế, việc sáng tạo ra các tình huống, sự việc, chi tiết, nhân vật (con người, con vật, thần, thánh…),… chỉ là phương thức để người viết gửi gắm những thông điệp về cuộc sống. Đó có thể là một bài học về đạo lí, lối sống hay một quan niệm, một góc nhìn về thiên nhiên, xã hội, con người.

1.2. Để viết truyện kể sáng tạo, các em cần lưu ý:

- Mục đích viết truyện kể sáng tạo là gì? Truyện hướng tới đối tượng người đọc nào?

- Truyện kể việc gì hoặc mô phỏng truyện nào? Ai sẽ là người kể chuyện?

- Cau chuyện diễn ra ở đâu (không gian), vào thời điểm nào (thời gian)? Truyện có những nhân vật nào? Ai là nhân vật chính?

- Truyện mở đầu, diễn biến và kết thúc ra sao?

- Cần đưa các yếu tố miêu tả, biểu cảm vào những đoạn nào trong truyện và để làm gì?

2. Thực hành

2.1. Thực hành viết theo các bước

Bài tập (trang 24 sgk Ngữ văn 9 Tập 2): Hãy nhập vai một trong ba nhân vật: Me-ri, cha dượng hoặc mẹ Me-ri trong văn bản “Vụ cải trang bất thành” (trích “Sơ-lốc Hôm” của Đoi-lơ) đề kể lại câu chuyện trong phần (3) của văn bản.

a) Chuẩn bị

Đọc lại văn bản Vụ cải trang bất thành, chú ý phần (3) của văn bản.

- Xác định người kể: Me-ri, cha dượng hoặc mẹ Me-ri để chuyển lời kể cho phù hợp với ngôi kể.

b) Tìm ý và lập dàn ý (ví dụ người kể là Me-ri)

- Tìm ý cho bài viết bằng cách đặt và trả lời các câu hỏi:

+ Nội dung chính của phần (3) kể về việc gì?

Nội dung chính của phần (3) kể về việc thám tử Hôm vạch trần tội ác của Uyn-đi-banh. Trong phần này, Hôm đã sử dụng những kỹ năng quan sát và suy luận của mình để phát hiện ra những âm mưu và thủ đoạn xấu xa mà Uyn-đi-banh đã thực hiện nhằm lừa dối và làm hại Me-ri. Qua quá trình điều tra, Hôm không chỉ làm sáng tỏ sự thật mà còn bảo vệ những người dân lương thiện khỏi sự áp bức của kẻ xấu.

+ Nếu là Me-ri kể lại thì lời văn và chi tiết câu chuyện phải thay đổi như thế nào?

Nếu là Me-ri kể lại câu chuyện, lời văn và chi tiết sẽ thay đổi để phản ánh cảm xúc và suy nghĩ của cô. Me-ri có thể miêu tả Uyn-đi-banh như một kẻ âm thầm, đầy mưu mô, khi hắn ngồi thu mình trong ghế bành, đầu gục xuống, sụp đổ hoàn toàn khi nghe Hôm kể lại toàn bộ sự việc. Cô có thể diễn đạt sự hoang mang và lo lắng của mình khi nhận ra rằng mình đã bị lừa dối. Ngoài ra, Me-ri có thể thêm vào những cảm xúc của riêng mình về tình huống này, như sự giận dữ đối với Uyn-đi-banh và sự biết ơn đối với Hôm vì đã giúp cô thoát khỏi sự nguy hiểm. Cách kể của Me-ri sẽ mang đến một góc nhìn chủ quan, làm nổi bật những cảm xúc và tâm tư sâu sắc của nhân vật trong câu chuyện.

+ Cần tạo lại tình huống và sắp xếp lại câu chuyện như thế nào theo lời kể của Me-ri?

Nếu Me-ri là người kể lại, tình huống và câu chuyện cần được sắp xếp lại để phù hợp với trải nghiệm và cảm nhận của cô. Câu chuyện có thể bắt đầu bằng việc Me-ri nhìn thấy dáng vẻ của Uyn-đi-banh, chú ý đến thái độ bất thường của hắn trước khi mọi chuyện được hé lộ. Cô có thể kể về sự nghi ngờ ban đầu của mình khi thấy hắn có vẻ lo lắng và căng thẳng, ánh mắt không thể che giấu sự lo sợ. Tiếp đó, Me-ri sẽ mô tả những chi tiết về cuộc đối thoại giữa Hôm và Uyn-đi-banh, dần dần phát hiện ra âm mưu mà Uyn-đi-banh đã giăng ra để lừa dối cô. Cô có thể diễn đạt cảm xúc sốc và hoang mang khi nhận ra sự thật, và cảm giác biết ơn sâu sắc với thám tử Hôm vì đã phơi bày toàn bộ sự việc. Cách kể chuyện của Me-ri sẽ chú trọng vào cảm xúc của cô, từ sự bàng hoàng, thất vọng đến sự nhẹ nhõm khi tất cả được sáng tỏ. Như vậy, tình huống câu chuyện sẽ trở nên sống động hơn với những cảm xúc và góc nhìn cá nhân của Me-ri.

+ Lựa chọn hoặc bổ sung các chi tiết miêu tả, biểu cảm vào câu chuyện thế nào?

Các chi tiết miêu tả và biểu cảm cần được bổ sung để thể hiện rõ tâm trạng của Me-ri khi chứng kiến sự việc. Chẳng hạn, Me-ri có thể miêu tả cảm giác ngỡ ngàng và hoảng hốt khi phát hiện ra sự lừa dối của Uyn-đi-banh. Cô có thể kể về ánh mắt bối rối, bàn tay run rẩy của mình khi nghe Hôm tiết lộ từng chi tiết về âm mưu. Những chi tiết miêu tả sự thay đổi sắc mặt của Uyn-đi-banh, từ tự tin chuyển sang lo lắng, sợ hãi cũng sẽ làm nổi bật sự sụp đổ của hắn. Cảm giác thất vọng và đau khổ của Me-ri khi nhận ra mình bị lừa có thể được diễn tả qua hành động, như việc cô lặng lẽ gục đầu xuống, nước mắt rơi mà không thể kiểm soát. Những chi tiết biểu cảm này sẽ giúp câu chuyện trở nên chân thật, sống động hơn, đồng thời khắc họa sâu sắc tâm trạng của Me-ri từ lúc bàng hoàng đến khi hiểu ra sự thật.

- Lập dàn ý cho bài viết bằng cách sắp xếp các ý đã tìm được theo bố cục ba phần:

c) Viết

Viết văn bản truyện theo dàn ý. Trong khi viết có thể điều chỉnh, bổ sung các chi tiết hoặc các yếu tố miêu tả, biểu cảm miễn là hợp lí.

* Bài văn tham khảo

- Nhập vai Me-ri kể lại câu chuyện:

Tôi là Me-ri, một cô gái trẻ sống cùng mẹ và cha dượng, ông Uyn-đi-banh. Cuộc sống của tôi tưởng chừng bình yên cho đến khi một sự kiện đau lòng xảy ra. Vào đúng hôm cử hành hôn lễ của tôi với vị hôn phu Hót-mơ En-giô, anh ấy đã mất tích một cách kỳ lạ. Tôi tuyệt vọng, không hiểu chuyện gì đã xảy ra, và đó là lúc tôi quyết định tìm đến sự giúp đỡ của thám tử lừng danh, ông Sơ-lốc Hôm.

Hôm nay, tôi đến nhà thám tử Hôm để nghe kết quả cuộc điều tra. Vừa bước đến cửa, tôi nghe thấy giọng nói của Hôm từ bên trong phòng. Qua khe cửa, tôi kinh ngạc khi nhìn thấy Uyn-đi-banh, cha dượng của tôi, đang ngồi thu mình trên chiếc ghế bành, đầu cúi gục như kẻ hoàn toàn sụp đổ. Hôm lúc đó đang kể lại toàn bộ sự việc một cách lạnh lùng nhưng rõ ràng. Tôi không thể tin vào những gì mình nghe được. Hóa ra, cha dượng của tôi đã lợi dụng tình trạng cận thị nặng của tôi cùng sự đồng lõa của mẹ tôi để đóng giả làm Hót-mơ En-giô. Ông ta đã cải trang thành một người đàn ông khác, đeo kính màu, đội râu tóc giả, biến giọng nói thành giọng thì thầm khó nghe. Tất cả điều này chỉ để lừa gạt tôi, khiến tôi tin rằng ông là vị hôn phu của mình.

Tôi nghe mà cảm thấy choáng váng, không thể tin được người mà tôi từng gọi là cha dượng lại có thể bày ra một âm mưu xấu xa đến vậy. Khi Hôm kết thúc câu chuyện, tôi không thể kìm chế thêm nữa, đẩy cửa bước vào, nhìn chằm chằm vào ông Uyn-đi-banh. Ông ta lập tức đứng bật dậy, hốt hoảng chạy ra khỏi căn phòng mà không nói được lời nào.

Dù đau đớn vì sự thật phũ phàng này, tôi vẫn biết ơn thám tử Hôm đã giúp tôi sáng tỏ sự việc, giúp tôi tránh khỏi một sai lầm khủng khiếp trong đời.

- Nhập vai cha dượng kể lại câu chuyện:

Tôi là Uyn-đi-banh, cha dượng của Me-ri. Tôi đã kết hôn với mẹ cô ấy, một góa phụ giàu có, vì khối tài sản khổng lồ mà bà ta nắm giữ. Cuộc sống của tôi phụ thuộc vào số tiền bà ấy cung cấp, và tôi không thể để mất khoản thu nhập đáng kể đó.

Khi Me-ri ngày càng trưởng thành và bắt đầu có những mối quan hệ tình cảm, tôi nhận ra rằng nếu cô ấy kết hôn, số tiền 100 bảng một năm mà tôi nhận sẽ biến mất. Tôi đã cố giữ Me-ri ở nhà, ngăn không cho cô ấy tiếp xúc với bất kỳ ai, nhưng điều đó không thể kéo dài. Cuối cùng, cô ấy cũng quyết tâm đòi quyền lợi, đòi tham gia các vũ hội và gặp gỡ bạn bè.

Tôi buộc phải nghĩ ra một kế hoạch khác. Tôi cùng với sự đồng lõa của mẹ Me-ri, đã lợi dụng tình trạng cận thị của cô ấy để thực hiện âm mưu. Tôi cải trang thành Hót-mơ En-giô, vị hôn phu của Me-ri, đeo kính màu, râu tóc giả và biến giọng nói của mình thành tiếng thì thầm khó nghe. Kế hoạch hoàn hảo đến nỗi Me-ri không hề nhận ra tôi là kẻ giả mạo và chấp nhận đính hôn với tôi.

Tôi đã nghĩ mình đã thành công hoàn toàn, nhưng thám tử Sơ-lốc Hôm đã vạch trần tất cả. Khi ông ấy nói ra sự thật, tôi chỉ biết cúi gục đầu, không thể đối diện với Me-ri. Cảm giác tội lỗi và sợ hãi chiếm lấy tôi, khiến tôi phải bỏ chạy khỏi nhà Hôm ngay lập tức.

Sau sự việc đó, tôi cảm thấy vô cùng hối hận. Tôi đã đến xin Me-ri tha thứ, và dù tôi không đáng được tha lỗi, cô ấy vẫn rộng lòng tha thứ cho tôi. Tôi quyết định rời xa cuộc sống xưa cũ, chuyển ra ngoại ô sống, và cố gắng làm lại cuộc đời một cách tốt đẹp hơn.

d) Kiểm tra và chỉnh sửa

- Đọc lại văn bản đã viết và đối chiếu với dàn ý đã lập để xác định những nội dung còn chưa đúng, bị sót hoặc tản mạn, lạc ra ngoài phạm vi đề tài, chủ đề của truyện. Chú ý sử dụng ngôi kể và điểm nhìn để kể lại sự việc, diễn biến và lời văn cho phù hợp với ngôi kể; các chi tiết mà mình đã “sáng tạo” thêm vào câu chuyện có hơpk lí hay không.

- Rà soát lại văn bản để kiểm tra và chỉnh sửa các lỗi hình thức (nếu có) như: lỗi chính tả, lỗi dùng từ, diễn đạt khó hiểu.

- Trong trường hợp có sai sót về nội dung và hình thức, cần đánh dấu những phần đó, ghi nội dung chỉnh sửa ở bên lề văn bản hoặc vào vở…

- Dựa vào kết quả của những việc làm trên, tiến hành chỉnh sửa, hoàn thiện văn bản.

2.2. Rèn luyện kĩ năng viết: Kết hợp kể, miêu tả, biểu cảm trong văn bản truyện.

a) Cách thức

Trong văn bản truyện nói riêng và văn bản tự sự nói chung, kể, miêu tả và biểu cảm là các thao tác thường kết hợp với nhau để làm cho câu chuyện trở nên hấp dẫn, các sự việc, sự vật, chi tiết, nhân vât… sinh động hơn; đồng thời, thể hiện được tài năng quan sát, tưởng tượng cũng như biểu lộ rõ ràng cảm hứng, thái độ, quan điểm của người viết. Không có kể, sẽ không có truyện vì kể là thao tác làm hiện ra câu chuyện. Nhưng không có miêu tả và biểu cảm thì việc kể sẽ giảm đi sự lôi cuốn vì các chi tiết khô cứng, ngôn ngữ không giàu hình ảnh và khó truyển cảm hứng cho người đọc.

b) Bài tập (trang 26 sgk Ngữ văn 9 Tập 2): Đọc đoạn truyện sau và thực hiện các yêu cầu bên dưới:

“Thành vạch cây vén cỏ, căng mắt dỏng tai như đi tìm mũi kim hạt cải, nhưng không thấy dấu vết gì cả. Bỗng có một con ếch nhảy vọt ra, Thành kinh ngạc vội đuổi theo, ếch lẫn vào đám cỏ. Thành dõi theo hướng, lần tìm thấy một chú dế núp dưới gốc gai. Thành chộp vội, nhưng dế đã chui tọt vào trong hang. Lấy cỏ nhọn chọc, nó vẫn nằm lỳ trong ấy. Sau khi đem ống phung nước vào, bị sặc, một chú dế cực to khỏe mới thòi ra. Tóm được chú ta, nhìn kỹ: mình to, đuôi dài, cổ xanh, cánh vàng. Thành vô cùng mừng rỡ liền nhốt vào lồng mang về. Cả nhà ăn mừng, cho bắt bắt được trân châu bảo ngọc cũng không bằng. Rồi thả vào bồn, nuôi nấng hàng ngày bằng thóc ngâm sữa, thịt cua luộc, chắm sóc chí chút từng li từng tí, đợi đến kỳ hạn nộp quan.” (Bồ Tùng Linh)

- Chỉ ra các từ ngữ, câu văn thể hiện yếu tố kể, miêu tả, biểu cảm trong đoạn truyện trên.

- Hãy cho biết, nếu bỏ các từ ngữ, câu văn miêu tả thì đoạn truyện trên sẽ thay đổi như thế nào? Vì sao?

Trả lời:

- Các từ ngữ, câu văn thể hiện yếu tố kể, miêu tả, biểu cảm trong đoạn truyện trên:

+ Kể:

"Bỗng có một con ếch nhảy vọt ra";

"Thành chộp vội, nhưng dế đã chui tọt vào trong hang";

"Rồi thả vào bồn, nuôi nấng hàng ngày bằng thóc ngâm sữa, thịt cua luộc, chăm sóc chí chút từng li từng tí, đợi đến kỳ hạn nộp quan."

+ Tả:

"Thành vạch cây vén cỏ, căng mắt dỏng tai như đi tìm mũi kim hạt cải, nhưng không thấy dấu vết gì cả";

"Một chú dế cực to khỏe";

"Mình to, đuôi dài, cổ xanh, cánh vàng."

+ Biểu cảm:

"Thành kinh ngạc vội đuổi theo, ếch lẫn vào đám cỏ";

"Thành vô cùng mừng rỡ liền nhốt vào lồng mang về";

"Cả nhà ăn mừng, cho bắt được trân châu bảo ngọc cũng không bằng."

- Nếu bỏ các yếu tố miêu tả, đoạn truyện sẽ trở nên khô khan và thiếu sức sống. Người đọc sẽ không thể hình dung rõ ràng được hình dáng của chú dế, các chi tiết về hành động tìm kiếm và bắt dế của nhân vật Thành, cũng như sự chăm sóc cẩn thận của cậu đối với chú dế. Các yếu tố miêu tả giúp tăng cường tính hình ảnh và sự sống động cho câu chuyện, làm cho nội dung trở nên sinh động, cuốn hút hơn.

Xem thêm các bài Soạn văn lớp 9 sách Cánh diều hay, ngắn gọn khác:

Kiến thức ngữ văn trang 3

Chuyện người con gái Nam Xương

Vụ cải trang bất thành

Thực hành tiếng Việt trang 17

Dế chọi

Nói và nghe: Kể một câu chuyện tưởng tượng

Tự đánh giá: Gói thuốc lá

Hướng dẫn tự học trang 32