Soạn bài Nhật kí đô thị hóa (trang 44) - Ngắn nhất Ngữ văn 9 Cánh diều
Với soạn bài Nhật kí đô thị hóa trang 44 Ngữ văn lớp 9 Cánh diều sẽ giúp học sinh trả lời câu hỏi từ đó dễ dàng soạn văn 9.
Soạn bài Nhật kí đô thị hóa
Mai Văn Phấn
1. Chuẩn bị
Yêu cầu (trang 44 sgk Ngữ văn 9 Tập 2):
- Đọc trước bài thơ Nhật kí đô thị hoá, tìm hiểu thêm thông tin về nhà thơ Mai Văn Phấn.
- Em hiểu đô thị hoá là gì? Tìm và ghi lại một số thông tin cơ bản về quá trình đô thị hoá ở địa phương em (nếu có) từ các nguồn tài liệu (sách, báo, Internet…).
Trả lời:
- Thông tin về nhà thơ Mai Văn Phấn:
Nhà thơ Mai Văn Phấn sinh năm 1955 tại huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình. Hiện sống và sáng tác tại thành phố Hải Phòng.
Ông được xem là gương mặt thơ ca tiêu biểu của Việt Nam trong hơn 20 năm qua bởi những nỗ lực cách tân không mệt mỏi.
Ông là nhà thơ có ý thức học hỏi những nền thơ ca hiện đại đi trước, sẵn sàng thu nạp kỹ thuật của các trường phái, triết thuyết để thử nghiệm làm mới, làm khác biệt tác phẩm của mình. Thơ ông nghiêng về lý trí, điêu luyện về dùng chữ, tân kỳ trong áp dụng các kỹ thuật trường phái thơ ca khác nhau; xử lý hài hòa giữa thành tựu thơ ca truyền thống và sự cách tân hiện đại.
Nhà thơ Mai Văn Phấn đang hướng đến một giọng thơ Việt dựa trên thẩm mỹ quan cá nhân độc lập.
Từ tập thơ đầu tay xuất bản năm 1992, đến nay (tháng 11/2023), ông đã xuất bản khoảng 16 tập thơ và 1 tập phê bình - tiểu luận tại Việt Nam; gần 30 tập thơ và tác phẩm dịch ở nước ngoài và trên mạng phát hành sách của Amazon (thơ ông dịch ra khoảng 40 ngôn ngữ). Nhà thơ Mai Văn Phấn là 1 trong số rất ít nhà thơ Việt Nam được giới thiệu rộng rãi ra quốc tế.
Nhà thơ Mai Văn Phấn giành một số giải thưởng văn học Việt Nam và quốc tế, trong đó có giải thưởng Hội Nhà văn Việt Nam năm 2010 và giải thưởng Cikada của Thụy Điển 2017.
- Đô thị hóa là quá trình thay đổi về mặt xã hội, kinh tế và không gian, trong đó một khu vực từ nông thôn dần dần trở thành khu vực đô thị, với sự gia tăng dân số sống trong các thành phố và thị xã. Đô thị hóa thường đi kèm với sự phát triển của cơ sở hạ tầng, dịch vụ công cộng, và cơ hội việc làm, thu hút nhiều người đến sinh sống và làm việc.
Thực trạng hiện nay thì quá trình đô thị hóa ở các thành phố lớn như Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh diễn ra nhanh chóng, với việc mở rộng các khu đô thị mới, khu công nghiệp và các dự án phát triển cơ sở hạ tầng. Một số địa phương khác, tuy có tốc độ đô thị hóa chậm hơn, nhưng cũng đang dần thay đổi nhờ vào chính sách phát triển kinh tế địa phương.
2. Đọc hiểu
* Nội dung chính: Bài thơ là những dòng hồi ức dịu dàng về tuổi thơ, nơi quê hương thân thuộc cùng với hình bóng mẹ hiền luôn hiện hữu trong ký ức tác giả. Hình ảnh mẹ gắn liền với những công việc thường ngày, với những cánh đồng, ngôi nhà đơn sơ, tạo nên một khung cảnh đầy tình thương và yên bình. Đó là những năm tháng tuổi thơ không thể nào quên, khi tác giả còn được sống trong sự chăm sóc, dạy dỗ của mẹ và cùng hòa mình vào nhịp sống của làng quê thanh bình. Tuy nhiên, ẩn sau những hoài niệm đẹp đẽ ấy là nỗi tiếc nuối trước sự thay đổi của cuộc sống hiện nay.
* Trả lời câu hỏi giữa bài:
Câu 1 (trang 45 sgk Ngữ văn 9 Tập 2): Em hiểu nhan đề của bài thơ như thế nào?
Trả lời:
"Nhật ký đô thị hóa" là một nhan đề mang tính hình tượng và gợi mở. "Nhật ký" là sự ghi chép lại những sự kiện, cảm xúc theo dòng thời gian, thường mang tính cá nhân và sâu sắc. Khi kết hợp với "đô thị hóa", nhan đề này nhấn mạnh đến việc ghi lại những thay đổi của cuộc sống khi quá trình đô thị hóa diễn ra. Đây có thể là những thay đổi về không gian, con người, cảnh vật hay những cảm xúc mà tác giả trải nghiệm, chứng kiến trong quá trình này. Nhan đề cũng gợi ý rằng đô thị hóa không chỉ là một hiện tượng xã hội mà còn tác động sâu sắc đến đời sống tâm hồn, cảm xúc của con người, nhất là những ai từng gắn bó với quê hương và những giá trị truyền thống.
Câu 2 (trang 45 sgk Ngữ văn 9 Tập 2): Xác định nhân vật trữ tình trong bài thơ?
Trả lời:
Nhân vật trữ tình trong bài thơ là nhân vật "tôi" – chính là tác giả. Thông qua cái nhìn và cảm xúc của "tôi", bài thơ ghi lại những trải nghiệm, suy tư cá nhân về sự thay đổi của quê hương dưới tác động của quá trình đô thị hóa. Nhân vật "tôi" chính là người chứng kiến, cảm nhận sâu sắc những thay đổi này, đồng thời thể hiện nỗi tiếc nuối trước sự biến đổi của cuộc sống và không gian quen thuộc. Qua đó, tác giả bộc lộ những tâm tư, tình cảm của mình một cách chân thực và xúc động.
Câu 3 (trang 45 sgk Ngữ văn 9 Tập 2): Chú ý những hình ảnh thuộc về “ngày thơ ấu".
Trả lời:
Những hình ảnh thuộc về "ngày thơ ấu" trong bài thơ gợi lên những kỷ niệm giản dị, thân thương và gần gũi với làng quê:
+ Lỗ đáo: Một hình ảnh gắn liền với những trò chơi dân gian của trẻ em ngày xưa, mang đậm nét đặc trưng của cuộc sống nông thôn.
+ Đôi chân cò lội nước: Biểu tượng của sự tự do, hồn nhiên và gắn bó với thiên nhiên của tuổi thơ nơi đồng ruộng, sông nước.
+ Nơi chó đá đầu làng: Gợi nhớ đến những ngôi làng truyền thống với những biểu tượng tâm linh và văn hóa quen thuộc.
+ Bến sông: Nơi đã in dấu bao kỷ niệm của tuổi thơ, những lần tắm sông, câu cá, và cả những ký ức về sự gắn bó với quê hương.
Những hình ảnh này không chỉ là những kỷ niệm riêng của tác giả mà còn đại diện cho ký ức tuổi thơ của nhiều người, gợi lên không gian yên bình và giản dị trước khi cuộc sống thay đổi bởi quá trình đô thị hóa.
Câu 4 (trang 45 sgk Ngữ văn 9 Tập 2): Biện pháp tu từ nào được dùng trong khổ thơ này?
Trả lời:
Biện pháp tu từ được dùng trong khổ thơ này là so sánh ("Có tiếng gọi nghe buồn như củi ướt").
Hình ảnh "tiếng gọi buồn như củi ướt" so sánh nỗi buồn với âm thanh yếu ớt, tẻ nhạt của củi ướt khi cháy. Điều này không chỉ tạo ra một liên tưởng cụ thể, rõ ràng mà còn nhấn mạnh cảm giác buồn bã, hụt hẫng trước những thay đổi của cuộc sống. Tiếng gọi không chỉ buồn mà còn dường như mờ nhạt, khó vơi đi, như nỗi niềm tiếc nuối dai dẳng của nhân vật trữ tình.
So sánh này giúp tăng cường tính hình tượng, gợi cảm, tạo ấn tượng sâu sắc cho người đọc về nỗi buồn mà tác giả đang trải qua.
Câu 5 (trang 46 sgk Ngữ văn 9 Tập 2): Chú ý những hình ảnh thể hiện suy nghĩ của tác giả ở các dòng thơ 13 - 20.
Trả lời:
Những hình ảnh thể hiện suy nghĩ của nhà thơ:
+ “Làm ngọn nến mùa thu đi rước đuốc”: Hình ảnh này gợi lên ký ức về những trò chơi dân gian, đặc biệt là việc đi rước đèn vào mùa thu, một hoạt động mang đậm nét văn hóa truyền thống. Nó phản ánh khát khao níu giữ những giá trị cũ, những kỷ niệm đẹp đẽ của tuổi thơ giữa sự thay đổi của xã hội hiện đại.
+ “Ngôi nhà là chiếc đèn lồng”: Hình ảnh này tạo ra một sự so sánh thú vị, cho thấy ngôi nhà không chỉ là nơi ở mà còn là biểu tượng của sự ấm áp, thân thuộc. Chiếc đèn lồng, với ánh sáng dịu dàng, tượng trưng cho sự bình yên, giản dị, là biểu tượng của những ký ức về gia đình, quê hương trong tâm trí tác giả. Điều này thể hiện sự trân trọng của nhà thơ với quá khứ, khi mà đô thị hóa đang dần làm biến mất những giá trị truyền thống ấy.
Những hình ảnh này cho thấy sự suy tư của nhà thơ về sự mất mát không chỉ trong không gian sống mà còn trong tâm hồn con người trước sự thay đổi của xã hội.
* Trả lời câu hỏi cuối bài:
Câu 1 (trang 46 sgk Ngữ văn 9 Tập 2): Chỉ ra bố cục và nội dung chính của mỗi phần trong bài thơ Nhật kí đô thị hóa.
Trả lời:
Bài thơ có thể chia thành 2 phần:
- Phần 1 (12 dòng thơ đầu): Tác giả gợi lên những ký ức tuổi thơ gắn liền với quê hương và hình bóng của mẹ. Những hình ảnh quen thuộc như trò chơi dân gian, cảnh vật làng quê, và tình cảm gia đình ấm áp hiện lên rõ nét, thể hiện sự gắn bó sâu sắc của nhân vật trữ tình với quê hương và tuổi thơ.
- Phần 2 (còn lại): Tác giả bày tỏ suy nghĩ về sự thay đổi do quá trình đô thị hóa mang lại. Những thách thức của đô thị, sự thay thế của những giá trị truyền thống bằng những yếu tố hiện đại được thể hiện qua hình ảnh và cảm xúc tiếc nuối. Sự phát triển này vừa mang đến những tiện ích mới nhưng cũng khiến cho không gian quen thuộc của tuổi thơ dần biến mất, để lại trong lòng nhân vật sự bồi hồi và tiếc nuối.
Bố cục này giúp người đọc thấy rõ sự đối lập giữa quá khứ bình yên và hiện tại thay đổi đầy thách thức, từ đó làm nổi bật cảm xúc của tác giả.
Câu 2 (trang 46 sgk Ngữ văn 9 Tập 2): Về “ngôi nhà của mẹ”, “chạm phải tay mình ngày thơ ấu”, người con đã hồi tưởng về những kỉ niệm gì và có những cảm xúc nào?
Trả lời:
- Khi nhắc đến “ngôi nhà của mẹ” và “chạm phải tay mình ngày thơ ấu”, người con đã hồi tưởng về những kỷ niệm gắn liền với quá khứ: hình ảnh ngôi nhà như chiếc bánh không nhân, đơn sơ, mộc mạc nhưng đầy ấm áp; đồng xu cũ, chó đá đầu làng, những biểu tượng của thời gian đã qua, mang theo bao ký ức về tuổi thơ; tiếng gọi buồn và hình ảnh mẹ ra bến sông, gợi nhớ đến hình bóng mẹ hiền tảo tần, là biểu tượng của sự hy sinh và chăm sóc trong lòng tác giả.
- Cảm xúc của tác giả: Những kỷ niệm này khơi gợi trong lòng người con cảm xúc tiếc nuối, buồn tủi khi phải đối diện với dấu vết của thời gian và sự thay đổi không thể tránh khỏi. Tác giả cảm thấy tiếc nuối vì những giá trị, những hình ảnh quen thuộc của quê hương dần phai nhạt trước sự phát triển của đô thị hóa. Đồng thời, những ký ức đó cũng thể hiện tình cảm gắn bó sâu sắc với quê hương, đất nước và những giá trị truyền thống đã nuôi dưỡng tâm hồn mình từ thuở thơ ấu.
Câu 3 (trang 46 sgk Ngữ văn 9 Tập 2): Trước “những bước chân đô thị”, người con có suy nghĩ gì?
Trả lời:
Trước “những bước chân đô thị”, người con cảm thấy bất an khi chứng kiến sự thay đổi nhanh chóng của cuộc sống hiện đại. Những giá trị truyền thống và hình ảnh quen thuộc của thời thơ ấu dần bị thay thế bởi sự phát triển đô thị. Tâm trạng của người con là sự tiếc nuối khi những nét đẹp mộc mạc, giản dị của làng quê đang dần mất đi, thay vào đó là nhịp sống vội vã và những công trình hiện đại. Những kỷ niệm gắn liền với quê hương, với tuổi thơ và hình bóng mẹ đã trở thành quá khứ, khiến người con cảm thấy mất mát và luyến tiếc.
Câu 4 (trang 46 sgk Ngữ văn 9 Tập 2): Phân tích tác dụng của những biện pháp tu từ được sử dụng trong bài thơ.
Trả lời:
Tác dụng của biện pháp tu từ trong bài thơ:
+ Biện pháp tu từ ẩn dụ: "bóng tối dẫn tôi về ngôi nhà của mẹ". Ở đây, "bóng tối" không chỉ là bóng đêm, mà còn là ẩn dụ cho sự khó khăn, thử thách và những thay đổi trong cuộc sống. Dù trải qua nhiều biến động, hình ảnh "ngôi nhà của mẹ" vẫn là nơi che chở, là nguồn cội mà nhân vật trữ tình tìm về để nương tựa, thể hiện tình cảm sâu sắc với quê hương và gia đình.
+ Biện pháp tu từ so sánh: "ngôi nhà như chiếc bánh không nhân". So sánh này gợi lên cảm giác thiếu vắng, trống trải khi những giá trị cũ đã phai mờ dưới sự phát triển của đô thị hóa. Ngôi nhà quen thuộc trở nên lạc lõng trong hiện tại, không còn đầy đủ và ấm áp như trong ký ức.
=> Cả hai biện pháp tu từ này đều làm nổi bật sự thiếu vắng, lạc lõng trước sự thay đổi của cuộc sống hiện đại, đồng thời nhấn mạnh cảm xúc tiếc nuối của tác giả về những giá trị truyền thống đã qua.
Câu 5 (trang 46 sgk Ngữ văn 9 Tập 2): Xác định cảm hứng chủ đạo và tư tưởng của tác giả thể hiện trong bài thơ.
Trả lời:
- Cảm hứng chủ đạo trong bài thơ: Cảm hứng chủ đạo là trân trọng những giá trị của gia đình và truyền thống trong bối cảnh xã hội hiện đại. Tác giả thể hiện sự yêu quý đối với những kỷ niệm, hình ảnh gắn bó với quê hương và gia đình, cho thấy tầm quan trọng của việc giữ gìn những giá trị văn hóa truyền thống giữa dòng chảy của đô thị hóa.
- Tư tưởng của tác giả: Tư tưởng chính là niềm tự hào và trân trọng các giá trị truyền thống. Tác giả bày tỏ sự tiếc nuối trước những thay đổi của cuộc sống hiện đại, khi mà nhiều nét đẹp, hình ảnh quen thuộc của quê hương và tuổi thơ đang dần bị lãng quên. Qua đó, tác giả còn thể hiện tình cảm sâu sắc đối với gia đình, đặc biệt là hình bóng của mẹ, cũng như những ký ức quý giá từ thời thơ ấu. Điều này nhấn mạnh rằng dù cuộc sống có thay đổi, những giá trị và tình cảm gắn bó với quê hương vẫn luôn tồn tại trong lòng mỗi người.
Tác phẩm không chỉ là một bài thơ mà còn là một bức tranh cảm xúc, thể hiện nỗi lòng của tác giả trước sự biến chuyển của thời gian và xã hội, nhắc nhở người đọc về việc gìn giữ những giá trị truyền thống trong cuộc sống hiện đại.
Câu 6 (trang 46 sgk Ngữ văn 9 Tập 2): Từ bài Chiều xuân (Anh Thơ) và bài Nhật kí đô thị hóa (Mai Văn Phấn), hãy nêu cảm nghĩ của em khi được đứng trước một cảnh đồng quê yên bình.
Trả lời:
Khi đứng trước cảnh đồng quê yên bình, em cảm thấy như bản thân đang hòa mình vào thiên nhiên thực tại, nơi mọi thứ trở nên giản dị và tĩnh lặng. Dường như em thuộc về cảnh vật nơi đây với tất cả sự trong trẻo và dễ chịu của nó. Không còn khói bụi của thành phố hay sự ồn ào của tiếng xe cộ, mà thay vào đó là hình ảnh cánh cò bay lả dập dờn, đàn trâu thong thả gặm cỏ, tạo nên một bức tranh sống động, bình yên.
Âm thanh của tiếng gió nhẹ nhàng, hòa quyện cùng tiếng sáo từ xa, tạo thành một bản nhạc du dương, trầm bổng, xoa dịu tâm hồn. Tất cả dường như hòa quyện lại thành một khoảnh khắc tuyệt vời, đưa em trở về những kỷ niệm ấu thơ. Còn gì tuyệt hơn khi được thả diều trên mảnh đất quê hương, cánh diều bay cao, xa mãi, chở đầy cả tuổi thơ, như những giấc mơ tự do và thanh bình.
Cảnh đồng quê yên bình không chỉ là nơi em tìm thấy sự thanh thản mà còn là nơi nuôi dưỡng tâm hồn, giúp em trân trọng hơn những giá trị giản dị, những kỷ niệm gắn liền với quê hương và gia đình. Trong khoảnh khắc ấy, em nhận ra rằng, giữa dòng đời hối hả, việc trở về với thiên nhiên và những ký ức đẹp đẽ là điều vô cùng quý giá.
Xem thêm các bài Soạn văn lớp 9 sách Cánh diều hay, ngắn gọn khác:
Thực hành đọc hiểu: Chiều xuân
Viết đoạn văn ghi lại cảm nghĩ về một bài thơ tám chữ
Nói và nghe: Nghe và nhận biết tính thuyết phục của một ý kiến về thơ tám chữ
Xem thêm các chương trình khác: