Soạn bài Thực hành đọc hiểu: Phân tích bài Khóc Dương Khuê (trang 116) - Ngắn nhất Ngữ văn 9 Cánh diều

Soạn bài Thực hành đọc hiểu: Phân tích bài Khóc Dương Khuê

Hoàng Hữu Yên

1. Chuẩn bị

Yêu cầu (trang 116 sgk Ngữ văn 9 Tập 2):

- Đọc trước văn bản Phân tích bài Khóc Dương Khuê; tìm hiểu thêm thông tin về tác giả Hoàng Hữu Yên.

- Liên hệ với những hiểu biết khi đọc hiểu bài thơ Khóc Dương Khuê của Nguyễn Khuyến đã học ở Bài 1 (sách Ngữ văn 9, tập 1) để đọc hiểu văn bản này.

- Chú ý để rút ra điểm giống nhau và khác nhau trong cách phân tích một văn bản thơ (Khóc Dương Khuê – Nguyễn Khuyến) so với cách phân tích một văn bản truyện (Chuyện người con gái Nam Xương – Nguyễn Dữ, Làng – Kim Lân).

Trả lời:

- Thông tin về tác giả Hoàng Hữu Yên:

+ Tác giả sinh năm: 1927 quê tại Nghệ An

+ Học hàm: Phó Giáo sư (1984)

+ Công tác tại Khoa Văn học trường Đại học Tổng hợp Hà Nội từ 1958 - 1970

+ Nguyên Phó Chủ nhiệm Khoa Văn học trường đại học Tổng hợp Hà Nội

+ Tốt nghiệp Đại học Sư phạm Văn khoa Hà Nội khoá I (1953-1956)

2. Đọc hiểu

Nội dung chính:

Văn bản đề cập đến tình bạn đẹp đẽ, vượt qua mọi hoàn cảnh của Dương Khuê và Nguyễn Khuyến, được thể hiện qua bài thơ "Khóc Dương Khuê".

* Trả lời câu hỏi giữa bài:

Câu 1 (trang 116 sgk Ngữ văn 9 Tập 2): Vấn đề cần làm sáng tỏ ở bài này là gì?

Trả lời:

Vấn đề trọng tâm cần được làm rõ trong bài này là: Tình bạn sâu sắc, vượt qua mọi biến đổi của thời thế giữa Dương Khuê và Nguyễn Khuyến.

Câu 2 (trang 117 sgk Ngữ văn 9 Tập 2): Các ý gạch đầu dòng làm rõ nội dung nào?

Trả lời:

Các ý gạch đầu dòng nêu lên diễn biến tâm trạng của Nguyễn Khuyến khi hay tin người bạn thân thiết của mình - Dương Khuê qua đời.

Câu 3 (trang 117 sgk Ngữ văn 9 Tập 2): Chữ nào được chú ý phân tích?

Trả lời:

Từ “thôi” là từ được đặc biệt chú ý và phân tích.

Câu 4 (trang 117 sgk Ngữ văn 9 Tập 2): Dấu ba chấm giữa đoạn thơ có ý nghĩa gì?

Trả lời:

Dấu ba chấm trong đoạn thơ mang ý nghĩa cho thấy còn những câu thơ khác chưa được trích dẫn đầy đủ.

Câu 5 (trang 118 sgk Ngữ văn 9 Tập 2): Chú ý cách tóm tắt thơ.

Trả lời:

Trong cách tóm tắt thơ, tác giả sử dụng lời văn của mình, đồng thời kết hợp với việc trích dẫn những ý thơ của nhà thơ, để tóm lược và làm nổi bật tình bạn đẹp của Nguyễn Khuyến được thể hiện trong đoạn thơ.

Câu 6 (trang 119 sgk Ngữ văn 9 Tập 2): Tại sao phần còn lại của bài thơ lại là phần quan trọng?

Trả lời:

Phần còn lại của bài thơ được coi là quan trọng vì nó thể hiện sâu sắc nỗi đau buồn, mất mát khi mất đi người bạn thân của Nguyễn Khuyến.

Câu 7 (trang 119 sgk Ngữ văn 9 Tập 2): Câu văn nào nêu nhận xét chủ quan của người viết?

Trả lời:

Câu văn thể hiện nhận xét chủ quan của người viết là: “Giờ này, trước mắt và trong lòng tác giả là cả một sự trống vắng ghê người.”

Câu 8 (trang 119 sgk Ngữ văn 9 Tập 2): Phần kết bài tác giả nêu lên nội dung gì?

Trả lời:

Trong phần kết bài, tác giả khẳng định rằng "Khóc Dương Khuê" là một trong những bài thơ viết về tình bạn hay nhất của nền văn học Việt Nam.

* Trả lời câu hỏi cuối bài:

Câu 1 (trang 120 sgk Ngữ văn 9 Tập 2): Mục đích của văn bản Phân tích bài “Khóc Dương Khuê” là gì?

Trả lời:

Mục đích của văn bản "Phân tích bài Khóc Dương Khuê" là ca ngợi bài thơ như một tuyệt tác viết về tình bạn vĩnh cửu trong nền văn học nước nhà. Qua việc phân tích, tác giả không chỉ nhấn mạnh vẻ đẹp của tình bạn giữa Dương Khuê và Nguyễn Khuyến mà còn làm nổi bật những giá trị nhân văn, tình cảm sâu sắc, và những kỷ niệm quý báu mà họ chia sẻ. Điều này giúp người đọc nhận thức rõ hơn về tầm quan trọng của tình bạn trong bối cảnh xã hội biến động, từ đó làm tăng giá trị nghệ thuật và tư tưởng của tác phẩm.

Câu 2 (trang 120 sgk Ngữ văn 9 Tập 2): Bố cục của văn bản gồm mấy phần? Nêu nội dung chính của mỗi phần?

Trả lời:

Bố cục của văn bản "Khóc Dương Khuê" được chia thành 3 phần chính:

- Phần 1: Từ "trong nhiều mối quan hệ … ông đã viết một áng thơ khóc bạn": Phần này giới thiệu vấn đề cần nghị luận:. Tác giả đặt vấn đề bằng cách nhấn mạnh tầm quan trọng của tình bạn trong cuộc sống, đặc biệt là trong những hoàn cảnh khó khăn.

- Phần 2: Từ "tiếp … chân thành về tình bạn": Phần này triển khai vấn đề nghị luận, đi sâu vào phân tích diễn biến tâm trạng của Nguyễn Khuyến khi nghe tin bạn mất. Tác giả sử dụng nhiều dẫn chứng từ bài thơ để làm nổi bật tình cảm gắn bó, sự chân thành và nỗi đau mà nhân vật trải qua, từ đó thể hiện giá trị của tình bạn bất chấp thời gian và hoàn cảnh.

- Phần 3: Phần còn lại của văn bản: Ở phần này, tác giả tổng kết lại vấn đề nghị luận, khẳng định giá trị nghệ thuật và nhân văn của bài thơ "Khóc Dương Khuê." Tác giả nhấn mạnh rằng đây là một tác phẩm tiêu biểu về tình bạn trong nền văn học Việt Nam, thể hiện chiều sâu cảm xúc và tình cảm sâu nặng giữa những người bạn trong cuộc đời.

Câu 3 (trang 120 sgk Ngữ văn 9 Tập 2): Tác giả đã phân tích bài thơ theo cách nào? Cách phân tích ấy có tác dụng gì trong việc làm rõ nội dung chính của bài thơ?

Trả lời:

- Tác giả đã phân tích bài thơ "Khóc Dương Khuê" theo cách phân tích từng câu thơ một cách lần lượt và chi tiết. Bằng việc chú trọng vào từng câu, tác giả không chỉ đưa ra những nội dung chính mà còn khám phá sâu sắc ý nghĩa ẩn sâu trong từng từ ngữ và hình ảnh mà Nguyễn Khuyến sử dụng.

- Cách phân tích này có tác dụng làm rõ từng ý tứ và cảm xúc của tác giả khi phải đối diện với nỗi mất mát người bạn. Nó giúp người đọc cảm nhận sâu sắc nỗi đau và sự trống vắng mà Nguyễn Khuyến trải qua, đồng thời thể hiện tình bạn cao đẹp và sâu sắc giữa hai nhân vật. Phân tích từng câu thơ còn giúp mở ra những góc nhìn khác nhau về tình bạn và sự ra đi của Dương Khuê, từ đó khẳng định giá trị nhân văn và nghệ thuật của bài thơ trong nền văn học Việt Nam.

Câu 4 (trang 120 sgk Ngữ văn 9 Tập 2): Chỉ ra luận đề và các luận điểm chính trong văn bản. Theo em, các luận điểm trong văn bản có làm sáng tỏ được luận đề không? Vì sao?

Trả lời:

- Luận đề: Tình bạn lấp lánh bất chấp sự thay đổi của thời thế và cảnh ngộ riêng.

- Luận điểm 1: Tác giả mở đầu bằng câu lục bát đầy cảm xúc, thể hiện nỗi đau mất bạn dồn nén trong tâm hồn, tạo ra một cảm giác khắc khoải và sâu sắc ngay từ những dòng đầu tiên.

- Luận điểm 2: Sau khi trải qua giây phút bình tĩnh, Nguyễn Khuyến dường như sống lại quãng đời thanh xuân thơ mộng và êm đẹp với những kỷ niệm quý giá về tình bạn. Những hình ảnh cụ thể, sinh động lần lượt hiện ra, không chỉ trong lòng tác giả mà còn trong lòng người đọc, khiến họ cảm nhận rõ nét tình bạn thiêng liêng ấy.

- Luận điểm 3: Mạch cảm xúc tiếp tục dẫn dắt người đọc trở về những ấn tượng khó quên trong lần gặp gỡ cuối cùng giữa ông và bạn cố tri Dương Khuê. Điều này không chỉ gợi nhớ lại tình bạn sâu sắc mà còn làm nổi bật giá trị của những khoảnh khắc quý giá giữa hai người bạn.

- Luận điểm 4: Phần còn lại của bài thơ, kéo dài mười sáu câu, được coi là phần quan trọng nhất, thể hiện nỗi đau mất mát mà Nguyễn Khuyến phải gánh chịu. Nó phản ánh tâm trạng tột cùng khi không còn bạn bên cạnh, như một khoảng trống lớn trong cuộc sống của tác giả.

- Luận điểm 5: Những câu kết của đoạn thơ tạo nên hình tượng nỗi đau khôn tả. Âm thanh của tiếng khóc không nước mắt khiến nỗi đau ấy trở nên sâu sắc hơn, dường như đã dồn nén tất cả vào lòng.

=> Các luận điểm trong văn bản đã làm sáng tỏ luận đề một cách hiệu quả. Mỗi luận điểm không chỉ được tác giả triển khai chi tiết và rõ ràng mà còn liên kết chặt chẽ với nhau, tạo thành một bức tranh hoàn chỉnh về tình bạn. Chúng giúp người đọc cảm nhận rõ ràng hơn về nỗi đau, sự trống vắng mà tác giả trải qua, đồng thời khẳng định giá trị vĩnh cửu của tình bạn bất chấp mọi thăng trầm của cuộc đời.

Câu 5 (trang 120 sgk Ngữ văn 9 Tập 2): Dẫn ra một số bằng chứng cho thấy tác giả đã sử dụng cách trình bày kết hợp nêu vấn đề khách quan và phát biểu ý kiến chủ quan.

Trả lời:

- Nêu vấn đề khách quan: Tác giả bắt đầu bằng cách giới thiệu về bài thơ "Khóc Dương Khuê" và tầm quan trọng của nó trong nền văn học Việt Nam. Ví dụ, tác giả đã nói đến ý nghĩa của tình bạn cao đẹp bất chấp thời thế, nhấn mạnh sự gắn bó giữa Dương Khuê và Nguyễn Khuyến. Đây là những thông tin khách quan giúp người đọc hiểu rõ bối cảnh của tác phẩm.

+ Trước ông, Phạm Thái chẳng đã viết văn tế Trương Đăng Thụ và sau ông, Phan Bội Châu cũng viết văn tế Phan Châu Trinh.

+ Nỗi đau mất bận hiện ra dưới nhiều cung bậc: lúc bộc phát, lục ngậm ngùi nuối tiếc, lúc lắng đọng thấm sâu, chi phối tuổi già của tác giả.

- Phát biểu ý kiến chủ quan: Tiếp theo, tác giả bày tỏ cảm nhận cá nhân về tình bạn của hai nhà thơ, cho rằng "Khóc Dương Khuê" là một tuyệt tác viết về tình bạn vĩnh cửu. Tác giả không chỉ đơn thuần nêu ra ý kiến mà còn thể hiện cảm xúc mà còn thể hiện cảm xúc đồng cảm của tác giả.

Như vậy, việc kết hợp giữa nêu vấn đề khách quan và phát biểu ý kiến chủ quan không chỉ làm cho bài viết trở nên sinh động mà còn giúp người đọc dễ dàng cảm nhận được giá trị của tình bạn trong tác phẩm cũng như trong cuộc sống thực tế.

Câu 6 (trang 120 sgk Ngữ văn 9 Tập 2): Từ văn bản trên, em rút ra được kinh nghiệm nào về cách thức phân tích một bài thơ?

Trả lời:

Từ văn bản trên, em rút ra được một số kinh nghiệm quan trọng khi phân tích một tác phẩm thơ. Trước hết, cần chia bài thơ thành các luận điểm rõ ràng, dựa trên mạch cảm xúc và tư tưởng của tác giả. Việc này giúp cho quá trình phân tích trở nên có hệ thống và logic, giúp người đọc dễ dàng nắm bắt được ý nghĩa của từng đoạn thơ. Tiếp theo, nên liên hệ thêm những dẫn chứng tương tự từ các tác phẩm khác hoặc từ chính cuộc sống, để làm nổi bật ý nghĩa và giá trị của bài thơ. Cuối cùng, cần kết hợp giữa việc nêu vấn đề khách quan với việc bày tỏ ý kiến chủ quan. Điều này giúp bài phân tích trở nên sâu sắc hơn, đồng thời làm nổi bật được cảm xúc và sự đồng cảm của người viết đối với tác phẩm.

Xem thêm các bài Soạn văn lớp 9 sách Cánh diều hay, ngắn gọn khác:

Kiến thức ngữ văn trang 105

Nghĩ thêm về Chuyện người con gái Nam Xương

Về truyện Làng của Kim Lân

Thực hành tiếng Việt trang 107

Viết: Viết quảng cáo hoặc tờ rơi về một sản phẩm hay một hoạt động

Nói và nghe: Trình bày ý kiến về một sự việc có tính thời sự

Tự đánh giá: Hình ảnh con thuyền, người dân chài trong bài thơ Quê hương

Hướng dẫn tự học trang 126