Soạn bài Chí Phèo trang 23 - Ngắn nhất Ngữ văn 11 Kết nối tri thức

Soạn bài Chí Phèo

* Trước khi đọc

Câu hỏi 1 (trang 23 SGK Ngữ văn lớp 11 Tập 1): Thế nào là định kiến xã hội. Các định kiến xã hội có thể ảnh hưởng đến cá nhân và cộng đồng như thế nào?

Trả lời:

- Định kiến xã hội là thái độ bao hàm sự đánh giá một chiều và tiêu cực đối với cá nhân khác hoặc nhóm khác tuỳ theo sự quy thuộc xã hội riêng của họ. Nói cách khác, định kiến là một loại phân biệt đối xử bao gồm hai thành tố chính là nhận thức và ứng xử.

- Định kiến xã hội khiến thế giới quan của con người bị tù túng, phiến diện và đưa ra những hành động, quyết định sai lầm. Mặt khác, nó cũng có thể hủy hoại và đẩy con người vào đường cùng, bế tắc. Về lâu dài, xã hội có nhiều định kiến sẽ không thể phát triển và bị thụt lùi, lạc hậu.

Câu hỏi 2 (trang 23 SGK Ngữ văn lớp 11 Tập 1): Có thể bạn đã từng nghe thấy người ta gọi tính cách hay cách ứng xử của một ai đó là “Chí Phèo”. Cách gọi ấy đã hàm ẩn sự đánh giá như thế nào đối với tính cách hay cách ứng xử này?

Trả lời:

Cách gọi này ẩn chứa sự đánh giá về lối sống bê tha, bệ rạc, chuyên đi ăn vạ và làm xấu đi bộ mặt xã hội.

* Đọc văn bản

Gợi ý trả lời câu hỏi trong bài học

1. Chú ý sự luân phiên của các điểm nhìn (điểm nhìn của người kể chuyện và nhân vật, điểm nhìn bên ngoài và bên trong).

Điểm nhìn người kể chuyện	+ Hắn vừa đi vừa chửi … cả làng Vũ Đại + Không ai lên tiếng cả … không ai biết …
Điểm nhìn dân làng Vũ Đại	Chắc nó trừ mình ra
Điểm nhìn bên ngoài	+ Hắn vừa đi vừa chửi … Không ai lên tiếng cả + Đã thế, hắn … không ai ra điều + Phải đấy … không ai biết.
Điểm nhìn bên trong	+ Tức thật … Tức chết đi được mất + Mẹ kiếp … nông nỗi này.

2. Vì sao Chí Phèo lại khiến dân làng Vũ Đại e sợ khi hắn mới từ nhà tù trở về làng?

Chí Phèo khiến dân làng Vũ Đại e sợ vì:

- Trông như thằng săng đá.

- Cái đầu trọc lốc, cái răng cạo trắng hớn, cái mặt thì đen mà rất cơng cơng, hai mắt gườm gườm.

- Cái ngực phanh, đầy những nét chạm trổ rồng, phượng với một ông tướng cầm chùy, cả hai cánh tay cũng thế.

3. Người kể chuyện có hoàn toàn miêu tả cảnh Chí Phèo gây sự với người nhà bá Kiến chỉ từ điểm nhìn của mình?

Người kể chuyện hoàn toàn miêu tả cảnh Chí Phèo gây sự với người nhà bá Kiến chỉ từ điểm nhìn của mình vì có sự tham gia của điểm nhìn nhân vật (suy nghĩ của Chí Phèo).

4. Chú ý những chi tiết miêu tả cách “ứng phó” của bá Kiến đối với Chí Phèo và người nhà của mình.

Với Chí Phèo	+ Hỏi thăm: Anh Chí ơi! Sao anh lại làm ra thế? Về bao giờ thế? + Mời vào nhà uống nước: Sao không vào tôi chơi? Đi vào nhà uống nước.
Với người nhà	+ Quát mấy bà vợ: Các bà đi vào trong nhà; đàn bà chỉ biết lôi thôi, biết gì? + Nháy mắt con một cái, quát: Lí Cường đâu! Tội mày đáng chết. Không bảo người nhà đun nước mau lên.

5. Những cảm giác, ấn tượng gì đánh dấu thời điểm bắt đầu diễn ra sự thay đổi bên trong con người Chí Phèo?

- Mở mắt thì trời đã sáng lâu

- Mặt trời chắc đã cao, nắng bên ngoài rực rỡ

- Tiếng chim ríu rít

- Bâng khuâng như tỉnh dậy sau một cơn say rất dài

- Lòng mơ hồ buồn, hắn hơi rùng mình, hắn sợ rượu

- Thấy tiếng chim hót vui vẻ, thấy tiếng người đi chợ

- …

6. Điều gì ám ảnh Chí Phèo nhất khi nghĩ về cuộc đời của mình?

Chí Phèo trông thấy tuổi già của hắn, hắn ám ảnh nhất là sự cô độc khi nghĩ về cuộc đời mình.

7. Lòng trắc ẩn của Thị Nở dành cho Chí Phèo được thể hiện qua ý nghĩ và hành động nào?

- Thị nghĩ cái thằng liều lĩnh ấy kể ra cũng đáng thương, còn gì đáng thương bằng đau ốm mà nằm còng queo một mình.

- Giá thử đêm qua không có thị thì hắn chết.

- Thị thấy như yêu hắn: đó là cái lòng yêu của một người làm ơn, nhưng cũng có cả lòng yêu của một người chịu ơn.

- Thị nghĩ bỏ hắn lúc này thì cũng bạc, dù sao cũng ăn nằm với nhau như vợ chồng.

- Thị muốn gặp Chí Phèo, phải cho hắn ăn gì mới được.

- Thị nấu cháo hành cho Chí.

8. Người kể chuyện đặt điểm nhìn ở đâu khi miêu tả những cảm xúc của Chí Phèo lúc đón nhận bát cháo hành của thị Nở?

Người kể chuyện đặt điểm nhìn bên trong khi miêu tả những cảm xúc của Chí Phèo lúc đón nhận bát cháo hành của thị Nở, từ đó làm nổi bật tâm trạng, cảm xúc nhân vật.

9. Lời kể và điểm nhìn của người kể chuyện thể hiện thái độ như thế nào đối với Chí Phèo?

Lời kể và điểm nhìn của người kể chuyện thể hiện thái độ cảm thông và thương xót đối với Chí Phèo.

10. Lí do bà cô thị Nở dứt khoát không cho cháu mình đến với Chí Phèo có thỏa đáng không?

Lí do bà cô thị Nở dứt khoát không cho cháu mình đến với Chí Phèo:

- Bà nhục cho cha ông nhà bà

- Bà thấy chua xót, uất ức, đổ cái uất ức lên cháu à

- Bà thấy cháu mình đĩ

- Bà thấy ai đời ngoài ba mươi còn đi lấy chồng

- Ai lại đi lấy thằng rạch mặt ăn vạ

=> Những lí do bà cô đưa ra không thỏa đáng vì những định kiến xã hội.

11. Tại sao tâm trí của Chí Phèo lúc này lại bị ám ảnh bởi hơi cháo hành?

Tâm trí của Chí Phèo lúc này lại bị ám ảnh bởi hơi cháo hành vì: Thị Nở nghe lời bà cô đã từ chối Chí. Chí Phèo đang trên con đường hoàn lương lại bị đẩy xuống hố sâu tuyệt vọng. Hắn vừa nhớ thị nhưng cũng vừa hận thị.

12. Việc Chí Phèo tìm đến nhà bá Kiến có phải hoàn toàn do hắn đã say như nhận xét trước đó của người kể chuyện không?

Chí Phèo tìm đến nhà Bá Kiến không hoàn toàn do hắn đã say mà vì Chí Phèo căm phẫn tìm đến kẻ đã hủy hoại cuộc đời hắn, đẩy hắn vào tù, biến hắn từ người nông dân canh điền thành con quỷ dữ của làng Vũ Đại. Điều đó đã gián tiếp gây ra sự việc thị Nở từ chối hắn.

13. Đây có phải là những lời của một kẻ say không?

Đây không phải lời của kẻ say mà là nỗi lòng uất hận, căm phẫn của Chí Phèo.

14. Người kể chuyện có đưa ra lời bình luận hay đánh giá nào của mình về sự việc xảy ra ở làng Vũ Đại không?

Người kể chuyện không đưa ra lời bình luận hay đánh giá nào của mình về sự việc xảy ra ở làng Vũ Đại.

15. Ý nghĩa của hình ảnh cái lò gạch cũ là gì?

- Tả thực: Là hình ảnh của một chiếc lò nung gạch cũ, bị bỏ hoang vì không còn giá trị sử dụng. Là nơi Chí Phèo bị mẹ ruột vứt bỏ từ khi mới được sinh ra.

- Biểu tượng:

+ Gợi ra vòng luẩn quẩn của bi kịch Chí Phèo, bi kịch của những kiếp người khốn khổ bị áp bức, chà đạp và tước đi quyền được sống, được hạnh phúc.

+ “Bi kịch Chí Phèo” không phải là bi kịch của một cá nhân riêng biệt mà là một hiện tượng phổ biến mang tính quy luật trong xã hội xưa.

* Sau khi đọc

Nội dung chính: Qua truyện ngắn, Nam Cao khái quát một hiện tượng xã hội ở nông thôn Việt Nam trước Cách mạng. Qua đó, nhà văn kết án đanh thép xã hội tàn bạo ấy, đồng thời thể hiện niềm thương cảm, lòng nhân đạo đối với số phận những người nông dân.

Câu 1 (trang 35 SGK Ngữ văn lớp 11 Tập 1): Tóm tắt cốt truyện Chí Phèo theo trình tự thời gian cuộc đời nhân vật. Hãy đánh giá hiệu quả của việc phá vỡ trình tự này trong mạch trần thuật của tác phẩm.

Trả lời:

- Mạch trần thuật của tác phẩm bắt đầu từ khi Chí Phèo đã trượt dài trên con đường tha hoá, sau đó, mới quay ngược trở lại với sự kiện hắn được sinh ra như thế nào. Điều này tạo ra sự hấp dẫn, hứng thú ở người đọc, khiến người ta phải tò mò về cuộc đời và bản chất của nhân vật. Mặt khác, cách đảo trật tự sự kiện cũng thể hiện một điểm quan trọng trong tư duy tự sự của Nam Cao: Nhà văn không chỉ kể lại cuộc đời của nhân vật mà còn muốn phân tích và giải thích những gì đã nhào nặn nên số phận và tính cách của họ.

Câu 2 (trang 35 SGK Ngữ văn lớp 11 Tập 1): Phân loại điểm nhìn trần thuật trong đoạn mở đầu theo các bình diện: điểm nhìn của người kể chuyện/ điểm nhìn của nhân vật (Chí Phèo, dân làng Vũ Đại); điểm nhìn bên ngoài và điểm nhìn bên trong. Nhận xét về tương quan và sự dịch chuyển giữa các điểm nhìn này, qua đó, chỉ ra những nét đặc sắc trong cách Nam Cao mở đầu câu chuyện.

Trả lời:

- Đoạn mở đầu đã có sự phối hợp nhiều loại điểm nhìn của người kể chuyện, dân làng Vũ Đại và Chí Phèo:

Câu văn	Điểm nhìn
Hắn vừa đi vừa chửi.	Điểm nhìn của người kể chuyện/ Điểm nhìn bên ngoài
Bao giờ cũng thế, cứ rượu xong là hắn chửi. Bắt đầu hắn chửi trời.	Điểm nhìn của người kể chuyện/ Điểm nhìn bên ngoài
Có hề gì? Trời có của riêng nhà nào?	Điểm nhìn của nhân vật - dân làng Vũ Đại; vừa là lời nửa trực tiếp, vừa là lời nhại của người kể chuyện đối với ý thức cùa dân làng Vũ Đại
Rồi hắn chửi đời.	Điểm nhìn của người kể chuyện/ Điểm nhìn bên ngoài
Thế cũng chẳng sao: đời là tất cả nhưng chẳng là ai.	Điểm nhìn của nhân vật
Tức mình, hắn chửi ngay tất cả làng Vũ Đại.	Điểm nhìn bên ngoài/ Điểm nhìn của nhân vật/Điểm nhìn bên trong

- Đoạn mở đầu này không có một điểm nhìn duy nhất bao trùm. Người kể chuyện không đứng hẳn về ý thức của nhân vật nào, và điểm nhìn của người kể chuyện cũng không phải là quan điểm thống trị. Người kế chuyện trên thực tế cũng không biết gì hơn về Chí Phèo so với dân làng Vũ Đại. Đây chính là một đoạn văn có thể minh hoạ cho trần thuật đa thanh vốn được xem là một đột phá trong nghệ thuật tự sự hiện đại.

Câu 3 (trang 35 SGK Ngữ văn lớp 11 Tập 1): Phân tích diễn biến tâm trạng Chí Phèo vào buổi sáng sau cuộc gặp gỡ với thị Nở đêm trước. Theo bạn, nhân tố nào mang tính quyết định đối với quá trình hồi sinh nhân tính của nhân vật? Vì sao?

Trả lời:

- Chi tiết:

+ Tỉnh dậy, cảm nhận thiên nhiên và cuộc sống đời thường, nhớ lại quá khứ của mình, thảng thốt khi nghĩ về tương lai, xúc động trước bát cháo hành của thị Nở, hình dung về tương lai khi có thị Nở bên mình.

=> Tâm trạng của Chí Phèo vận động từ cảm giác đến ý thức. Nhân tính của nhân vật được hồi sinh bắt đầu từ sự nhận ra ý nghĩa của đời sống đến sự giật mình khi thấy sự vô nghĩa của đời mình, từ đó, khao khát được sống có ý nghĩa.

- Nhân tố mang tính quyết định đối với quá trình hồi sinh nhân tính của nhân vật là tình thương của thị Nở được thể hiện qua chi tiết bát cháo hành. Nhưng quan trọng không kém là ý thức nhân tính vẫn còn tiềm tàng ở trong con người Chí Phèo chứ chưa bao giờ bị huỷ hoại hoàn toàn.

Câu 4 (trang 35 SGK Ngữ văn lớp 11 Tập 1): Phân tích phản ứng tâm lí và hành động của Chí Phèo sau khi bị thị Nở từ chối chung sống. Người kể chuyện có đưa ra những phán đoán đáng tin cậy để người đọc hiểu được tâm lí và hành động của nhân vật không?

Trả lời:

- Tâm lí và hành động của Chí Phèo:

+ Chí Phèo đang uống rượu và chưa hiểu vì sao thị Nở lại nổi giận với mình.

+ Khi hiểu chuyện, Chí Phèo "bỗng nhiên ngần người".

+ Níu kéo thị Nở không được, Chí Phèo muốn uống rượu thật say để có động lực trả thù bà cô thị Nở. Nhưng càng uống, càng không thấy say, càng uống lại chỉ thấy hơi cháo hành ám ảnh.

+ Chí Phèo cẩm dao định sang nhà bà cô thị Nở trả thù nhưng chân hắn lại đưa hắn đến nhà bá Kiến.

- Người kể chuyện không giải thích cho ta biết điều gì chi phối hành vi của Chí Phèo. Đúng hơn, lời bình luận của người kể chuyện: "Những thằng điên và những thằng say rượu không bao giờ làm những cái mà lúc ra đi chúng định làm." là một phán đoán không hoàn toàn đáng tin cậy. Người đọc không thể chỉ dựa vào phán đoán này của người kể chuyện để hiểu về hành vi của Chí Phèo lúc này mà buộc phải tự tìm cách biện luận, suy đoán của mình.

Câu 5 (trang 35 SGK Ngữ văn lớp 11 Tập 1): Người kể chuyện bộc lộ thái độ như thế nào đối với Chí Phèo và thị Nở qua hệ thống điểm nhìn và lời kể?

Trả lời:

Lời kể của người kể chuyện có những lúc nghiêm khắc, lại có lúc như giễu cợt các nhân vật của mình nhưng khi miêu tả quá trình hồi sinh nhân tính của Chí Phèo, điểm nhìn và lời kể của người kể chuyện thể hiện rất rõ sự đồng cảm, trân trọng. Nhiều chi tiết rất nhỏ trong nội tâm của nhân vật đã được mô tả. Qua đó người đọc thấy được kĩ thuật tự sự của Nam Cao gắn liền với cảm quan nhân đạo của nhà văn. Nó thách thức những định kiến xã hội cho rằng đó là những kẻ không đáng được coi là người, không có nội tâm, suy nghĩ, ước muốn.

Câu 6 (trang 35 SGK Ngữ văn lớp 11 Tập 1): Nhận xét về điểm nhìn và giọng điệu trần thuật ở đoạn kết truyện ngắn khi Chí Phèo tìm đến nhà bá Kiến lần cuối và phản ứng của dân làng Vũ Đại về cái chết của hai nhân vật này. Theo bạn, cái chết của Chí Phèo có ý nghĩa như thế nào?

Trả lời:

Nhận xét về điểm nhìn và giọng điệu trần thuật ở đoạn kết

Ý nghĩa cái chết của Chí Phèo

- Phần kết truyện, người kể chuyện đã dùng giọng điệu trần thuật rất lạnh, hạn chế tối đa việc đưa ra bình phẩm, đánh giá về cái chết của nhân vật cũng như tỏ thái độ với những ý kiến của dân làng Vũ Đại về cái chết của Chí Phèo. Điểm nhìn chủ yếu là điểm nhìn bên ngoài.

+ Đó là hành động lấy máu rửa thù của người nông dân thức tỉnh về quyền sống vùng lên; chứng tỏ sự phản kháng của những người dưới đáy xã hội trước chế độ bóc lột đã đưa họ đến chỗ diệt vong. + Là lời tố cáo xã hội thực dân nửa phong kiến tàn bạo đã đẩy người nông dân vào con đường bần cùng hóa, lưu manh hóa, đẩy họ tới cái chết bi thảm. Xã hội ấy không có chỗ cho người lầm lạc trở về cuộc sống lương thiện. + Thể hiện quan niệm hiện thực nhạy bén của Nam Cao: tình trạng xung đột giai cấp ở nông thôn Việt Nam hết sức gay gắt, quyết liệt, không thể xoa dịu được, chỉ có thể được giải quyết bằng những biện pháp quyết liệt. Nếu không có cách mạng thì cuộc sống của nông dân nghèo khổ trong xã hội cũ rất dễ sụp đổ và kết thúc bi thảm.

Câu 7 (trang 35 SGK Ngữ văn lớp 11 Tập 1): So sánh và nhận xét về đoạn kết của hai truyện ngắn Chí Phèo (Nam Cao) và Vợ nhặt (Kim Lân).

Đoạn kết của truyện ngắn Chí Phèo	Đoạn kết của truyện ngắn Vợ nhặt
- Đoạn kết thúc mở. Câu chuyện có thể khép lại nhưng vấn đề mà câu chuyện gợi ra thì còn bỏ ngỏ; những mâu thuẫn, xung đột trong truyện vẫn cứ tiềm tàng. Kết thúc mở bao giờ cũng đánh dấu một nhãn quan về hiện thực như một tình trạng còn đang vận động, bất định, chưa ngã ngũ, xong xuôi.	- Kết thúc trọn vẹn. Mặc dù nhìn trên bề mặt, câu chuyện như vẫn đang bỏ ngỏ nhưng hình ảnh "lá cờ đỏ sao vàng” cho thấy những vấn đề của hiện tại đã tìm được hướng giải quyết.

Câu 8 (trang 35 SGK Ngữ văn lớp 11 Tập 1): Hệ thống hóa những nét đáng chú ý trong nghệ thuật kể chuyện của Nam Cao ở truyện ngắn này trên các phương diện: người kể chuyện, điểm nhìn và lời trần thuật.

Người kể chuyện	Người kể chuyện ở ngôi thứ ba – người kể chuyện toàn tri, thể hiện cảm xúc và suy nghĩ của nhân vật.
Điểm nhìn	Điểm nhìn có sự thay đổi linh hoạt, luân phiên. điểm nhìn của người kể chuyện/ điểm nhìn của nhân vật; điểm nhìn bên ngoài và điểm nhìn bên trong.
Lời trần thuật	Kể truyện linh hoạt tự nhiên phóng túng mà vẫn nhất quán, chặt chẽ, đảo lộn trình tự thời gian, mạch tự sự có những đoạn hồi tưởng, liên tưởng tạt ngang, tưởng như lỏng lẻo mà thực sự rất tự nhiên, hợp lý, hấp dẫn.

Kết nối đọc – viết

Bài tập (trang 35 SGK Ngữ văn lớp 11 Tập 1): Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) trình bày suy nghĩ của bạn về chi tiết bát cháo hành của Thị Nở trong truyện ngắn Chí Phèo.

Đoạn văn tham khảo

Trong truyện ngắn Chí Phèo của Nam Cao, chi tiết bát cháo hành của thị Nở có ý nghĩa vô cùng quan trọng, là một điểm sáng trong quá trình tìm lại nhân tính của Chí. Cháo hành trong thực tế là một món ăn đơn gian đến đạm bạc, nhưng lại là biểu tượng cho tình yêu chân thành của Thị Nở danh cho Chí Phèo. Tình yeu ấy tuy vụng ve, thô kệch nhưng lại chứa chan sự ấm áp và yêu thương. Mà một kẻ kinh qua tình người ấm lạnh như Chí, không biết đã qua bao năm mới cảm nhận được tình yêu đơn thuần đến thế. Nó đã đánh thức phần lương thiện trong tâm hồn Chí Phèo, khiến hắn khao khát trở về với cuoc sống bình thường, trở về làm một con người bình thường. Ngay lúc ấy, hắn cũng mơ về một ngôi nhà nhỏ bình thường, không còn đập đầu và rạch mặt ăn vạ nữa. Dù sau này Chí vẫn là một con quỷ của làng Vũ Đại, nhưng sự lương thiện của hắn có lẽ đã gửi lại trong bát cháo hành giản dị bốc hơi ấm ngày hôm ấy.

Xem thêm các bài Soạn văn lớp 11 sách Kết nối tri thức hay, ngắn gọn khác:

Vợ nhặt

Thực hành tiếng Việt trang 36

Viết văn bản nghị luận về một tác phẩm truyện (Những đặc điểm trong cách kể của tác giả)

Thuyết trình về nghệ thuật kể chuyện trong một tác phẩm truyện

Củng cố, mở rộng trang 48