Soạn bài Cà Mau quê xứ trang 45 - Ngắn nhất Ngữ văn 11 Kết nối tri thức

Soạn bài Cà Mau quê xứ

* Trước khi đọc

Câu hỏi 1 (trang 45 SGK Ngữ văn lớp 11 Tập 2): Ba tiếng “Mũi Cà Mau” gợi lên trong bạn những suy nghĩ, cảm xúc gì?

Trả lời:

Mũi Cà Mau là vùng đất cuối cùng của Tổ quốc, một địa danh đặc biệt duy nhất. Nơi đây nổi tiếng với rừng ngập mặn, đặc sản hải sản nổi tiếng, rừng tràm U Minh bạt ngàn, con người hiếu khách, thật thà đậm chất Nam Bộ.

Câu hỏi 2 (trang 45 SGK Ngữ văn lớp 11 Tập 2): Bạn đã biết được gì về vùng đất Mũi Cà Mau (qua sách báo, phim ảnh và các phương tiện truyền thông…)?

Trả lời:

Cà Mau là vùng đất thấp, thường xuyên bị ngập nước. Hiện nay đang có hiện tượng bồi lở ở cả 2 phía biển Đông và Tây. Cà Mau có 5 nhóm đất chính gồm: đất phèn, đất than bùn, đất bãi bồi, đất mặn và đất kênh rạch. Nhóm đất mặn với 150.278 ha tập trung chủ yếu ở ven Biển Ðông và phía Nam thành phố Cà Mau, các huyện Ðầm Dơi, Cái Nước, Ngọc Hiển và Trần Văn Thời. Ðất phèn với diện tích rất lớn khoảng 334.925 ha, chiếm 64,27% diện tích tự nhiên, phân bổ hầu hết ở các huyện trong tỉnh.

* Đọc văn bản

1. Tác giả đến Mũi Cà Mau với mục đích gì?

Tác giả đến Mũi Cà Mau với mục đích là đi chơi.

2. Chú ý những liên tưởng của tác giả về văn học.

Những liên tưởng của tác giả về văn học đó là những cái “phai” của Nguyễn Tuân, Anh Đức, Xuân Diệu từ hơn 40 năm trước. Những trang kí, trang thư, trang thơ gieo mầm dưới mỗi câu mỗi chữ là hạt hi vọng ứ nghẹn khát khao bung nở cây trái hòa bình.

3. Trạng thái tình cảm của tác giả và mọi người khi đến với Mũi Cà Mau.

Đây là vùng đất luôn nằm trong trí tưởng tượng từ lâu, tác giả đã ấp ủ nó chỉ chờ ngày được xách ba lô lên và đi. Khi thực sự được đến Cà Mau, tác giả yêu và đắm chìm trong cái khung cảnh và con người nơi đây.

4. Hình ảnh nhà thơ Nguyễn Bính xuất hiện trong liên tưởng góp phần tô đậm thêm tâm trạng gì của người viết?

Hình ảnh nhà thơ Nguyễn Bính xuất hiện trong liên tưởng góp phần tô đậm thêm tâm trạng nhớ nhà.

5. Từ “xứ” được nói ở đây có kết nối như thế nào với nhan đề?

Từ "xứ" ở đây chỉ các địa điểm của mũi Cà Mau.

6. Chú ý cái nhìn của người viết đối với những chi tiết thực của đời sống được ghi lại.

Mọi thứ ở đây đều diễn ra một cách nhẹ nhàng, gần gũi, khiến tác giả cảm thấy thân thuộc và dần coi đây như quê hương của mình. Người dân nơi đây đều rất cần cù, chịu khó, làm lụng vất vả để mưu sinh, họ thật thà, chất phác khiến tác giả càng thêm gắn bó, thương mến mảnh đất và con người nơi đây hơn.

7. Những khó khăn, bộn bề mà con người ở đất Mũi Cà Mau đã trải qua.

Những con tôm bị ngạt thở vì sình lầy, những cây đước bị mọi người thi nhau đốn hạ đước để cho ra những vuông tôm sạch sẽ trong lành.

8. Cách thể hiện cảm xúc của tác giả ở phần kết.

Ông thấy mọi thứ ở đây đều đẹp và đặc biệt, mà không ở nơi đâu có được. Chẳng cần khói, chẳng cần viết ra giấy tình cảm đó nhưng nỗi nhớ trào dâng khiến ông “mắt tôi chợt cay nhòe”.

* Sau khi đọc

Nội dung chính: Tác phẩm Cà Mau quê xứ được khắc họa chân thực về mảnh đất cuối cùng của đất nước. Ông chủ yếu kể về chuyến đi trải nghiệm thực tế của mình, kể về khung cảnh thiên nhiên tươi đẹp và con người hiền lành nơi đây. Tác giả đã bộc lộ những cảm xúc, niềm mến thương nơi này qua từng nét viết.

Câu 1 (trang 50 SGK Ngữ văn lớp 11 Tập 2): Tác giả có tâm thế như thế nào khi đến với Mũi Cà Mau? Tâm thế đó có ý nghĩa gì đối với người viết tản văn?

Trả lời:

- Tác giả có tâm thế rất thoải mái khi đến với Mũi Cà Mau.

- Tâm thế đó sẽ giúp nhà văn có cái nhìn sâu sắc và tinh tế hơn về cảnh sắc thiên nhiên cùng con người nơi đây.

Câu 2 (trang 50 SGK Ngữ văn lớp 11 Tập 2): Tính chất tươi mới, sống động của thực tế đời sống con người vùng Đất Mũi được thể hiện qua những khung cảnh, nhân vật nào?

Trả lời:

+ Anh bạn nhà văn Đất Mũi kể đã chứng kiến đủ kiểu xúc động của các vị khách khi đến đây: "Người ôm cây cột mốc, kẻ ôm cây đước, kẻ lại nằm lăn xuống bùn lầy để ... khóc vì sướng!".

+ Cảnh mấy anh em nhà báo cởi trần ngồi lai rai tại ngôi nhà số 1 của xã Đất Mũi, qua câu chuyện về những con người cụ thể, thêm thấu hiểu cung cách làm ăn và sinh sống của cư dân nơi đây.

+ Cảnh những người phụ nữ ngổi lột thịt ghẹ tại một cơ sở gia công thực phẩm của

vợ chồng nhà anh Phúc, chị Tuyết - một bức tranh sinh động về lao động sản xuất của con người Đất Mũi.

+ Câu chuyện gay cấn một thời về sự lựa chọn giữa con tôm và cây đước, liên quan đến sinh mệnh chính trị của bao nhiêu người, được kể lại trong ngôi nhà cùa Phó Chủ tịch xã Đất Mũi Lê Hoàng Liêm.

=> Ở thời điểm bài tản văn ra đời, những khung cảnh, nhân vật đó chính là câu chuyện của hiện tại, có tính thời sự nóng hồi, mang hơi thở của cuộc sống bề bộn đang chuyển mình, vận động. Quan sát dòng chảy của cuộc sống để ghi lại một cách chân thực, đó là thế mạnh vốn có của thể loại kí.

Câu 3 (trang 50 SGK Ngữ văn lớp 11 Tập 2): Đến với Mũi Cà Mau, tác giả liên tưởng đến những nhà thơ, nhà văn nào đã có duyên nợ với vùng đất này? Những liên tưởng đó có ý nghĩa gì?

Trả lời:

Đến với Mũi Cà Mau, tác giả liên tưởng đến những nhà thơ, nhà văn đã có duyên nợ với vùng đất này là Nguyễn Bính, Nguyễn Tuân, Anh Đức và Xuân Diệu. Những liên tưởng đó đã càng khẳng định mũi Cà Mau là miền đất khơi gợi nhiều cảm hứng sáng tạo cho các nhà văn, nhà thơ. Đến với Mũi Cà Mau cũng là đến với một “vùng văn chương”, vì thế, cầm bút viết về cùng đất này, tác giả không khỏi có những thách thức.

Câu 4 (trang 50 SGK Ngữ văn lớp 11 Tập 2): Chất trữ tình được thể hiện như thế nào trong bài tản văn?

Trả lời:

Chất trữ tình trong bài tản văn được bộc lộ qua cảm xúc của người viết, cùng với cách thể hiện vừa đa dạng, vừa có nhiều nét độc đáo:

+ Người viết đến với Mũi Cà Mau với tâm thế nhẹ nhõm, nhưng kì thực để thoả nỗi "khát thèm hạt phù sa ròng ròng tươi mới". Những rung động mới me, tức thì của tâm hồn khi tiếp xúc với con người và cảnh vật đang thay thế cho sự hiểu biết về một vùng đất qua trang văn của những người đi trước.

+ Mượn lời văn trong tác phẩm của nhà văn Nguyễn Ngọc Tư nói hộ nỗi niềm: "Cá thòi lòi dạn dĩ theo con nước chạy rột rẹt dưới sàn nhà, có lúc ngóc đầu lên, nhìn thom lom, ý hỏi ai đây ta, ai mà lặn lộn tới xứ bùn sình rừng rú này, ai mà ngó tui thiếu điều lòi con mắt ra, lạ lắm sao?".

+ Thấy được sự bồi hồi rất lạ của lòng mình đối với những kiểu bày tỏ niềm xúc động của bao nhiêu người từ mọi miền về đây.

+ Nhìn cảnh quan, sản vật, con người, lắng nghe lời ăn tiếng nói của "quê xứ Cà Mau" với niềm yêu mến, gần gũi, thân tình.

+ Đồng cảm với mọi lo toan, bề bộn trong cuộc mưu sinh của những con người gắn bó với quê hương Mũi Cà Mau.

+ Không giấu được niềm xúc động kín đáo khi rời Mũi Cà Mau: “Không có khói, mà sao bước chân lên tàu rời Mũi, mắt tôi chợt cay nhoè".

=> Chất trữ tình của bài tản văn khi được thể hiện trực tiếp (người viết tự bộc lộ cảm xúc), khi được thể hiện gián tiếp (những hình ảnh khách quan của cuộc sống có sức lay động tình cảm người đọc nhờ cách tái hiện của tác giả). Chất trữ tình hầu như có mặt từ đầu đến cuối văn bản, trở thành yếu tố nổi trội, đúng với đặc trưng của tản văn.

Câu 5 (trang 50 SGK Ngữ văn lớp 11 Tập 2): Dưới ngòi bút tác giả, sắc màu riêng của vùng Đất Mũi hiện lên như thế nào?

Trả lời:

Điều kiện tự nhiên

+ Mũi Cà Mau chỉ là một doi đất con bằng phẳng hao hao một góc Gò Nổi miền Trung. + Cái nắng buổi trưa như"muốn khô quăn mấy đọt phù sa bên mỏm non sông". + "Cảm giác về xứ thật chon von, khi được ngồi trong chính ngôi nhà cuối cùng của dải đất hình chữ S, ngôi nhà được đánh số 1 trong hộ khẩu". + Với địa hình của một vùng hai phía đông tây đều giáp biển, “bình minh và hoàng hôn của một ngày treo trên cùng một cây đước". Rừng đước là một phần không thể thiếu được trong bức tranh của Mũi Cà Mau.

Con người

+ Con người cần cù làm ăn, tận dụng sự ưu đãi của thiên nhiên để tạo ra đặc sản của vùng miền. + Con người lăn lộn, đấu tranh, thậm chí có khi phải trả giá cho hành động mưu sinh của mình. Sinh mệnh của con người gắn chặt với sự mất còn của rừng đước.

Câu 6 (trang 50 SGK Ngữ văn lớp 11 Tập 2): Nêu nhận xét của bạn về cách sử dụng ngôn ngữ và các biện pháp tu từ trong tác phẩm.

Trả lời:

- Tác giả sử dụng từ ngữ mang màu sắc hiện đại.

- Dùng từ láy tượng hình giàu sức gợi.

- Dùng từ ngữ địa phương Nam Bộ phù hợp với cách ăn nói của con người nơi đây.

- Cách kết hợp từ độc đáo.

- Dùng phép chuyển nghĩa gợi liên tưởng bất ngờ.

- Sử dụng biện pháp tu từ nhân hóa để thổi hồn vào đối tượng được miêu tả.

Kết nối đọc – viết

Bài tập (trang 50 SGK Ngữ văn lớp 11 Tập 2): Từ ý của câu “Không có khói, mà sao bước chân lên tàu rời Mũi, mắt tôi chợt cay nhòe.”, hãy viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) nói về cảm xúc của tác giả đối với Mũi Cà Mau.

Đoạn văn tham khảo

Mũi Cà Mau là mảnh đất được nhà văn Trần Tuấn lựa chọn để thăm quan và khám phá, tất cả như ngoài sức tưởng tượng của ông một khung cảnh tuyệt đẹp và hài hòa giữa thiên nhiên và con người, để rồi sau chuyến đi đó, tác giả đã viết nên tác phẩm Cà Mau quê xứ. Đối với tác giả, đây là vùng đất luôn nằm trong trí tưởng tượng từ lâu của mình, tác giả đã ấp ủ nó chỉ chờ ngày được xách ba lô lên và đi. Để rồi khi thực sự được đến Cà Mau, tác giả yêu và đắm chìm trong cái khung cảnh và con người nơi đây. Tác giả cùng với người bạn của mình, được nghe về những câu chuyện của những con người đã từng đến Cà Mau. Họ đều dành tình cảm cho nơi đây, lưu luyến không rời. Tác giả cùng hòa vào khung cảnh sống sinh hoạt của những con người Cà Mau. Mọi thứ đặc biệt khiến tác giả lưu luyến và dành cho mảnh đất ấy một tình cảm sâu sắc. Để khi phải rời đi, dù chẳng nói ra, nhưng “mắt tôi chợt cay nhòe” từ lúc nào.

Xem thêm các bài Soạn văn lớp 11 sách Kết nối tri thức hay, ngắn gọn khác:

Thực hành tiếng Việt trang 51

Viết văn bản thuyết minh về một sự vật, hiện tượng trong đời sống xã hội

Thảo luận, tranh luận về một vấn đề trong đời sống

Củng cố, mở rộng trang 59

Thực hành đọc: Cây diêm cuối cùng (Trích Chuyện trò)