Soạn bài Viết bài nghị luận về một vấn đề xã hội đặt ra trong tác phẩm văn học - Ngắn nhất Ngữ văn 8 Cánh diều

Soạn bài Viết bài nghị luận về một vấn đề xã hội đặt ra trong tác phẩm văn học

1. Định hướng

1.1. Các văn bản trong bài 5 đều là những bài nghị luận về một vấn đề xã hội.

- Hịch tướng sĩ (Trần Quốc Tuấn) nêu lên vấn đề: thái độ và hành động của tướng sĩ trước nguy cơ xâm lược của ngoại bang.

- Đoạn Nước Đại Việt ta trích từ Đại cáo bình Ngô (Nguyễn Trãi) khẳng định Việt Nam là nước độc lập, có nền văn hiến và lịch sử rất đáng tự hào.

- Chiếu dời đô (Lý Công Uẩn) trình bày lí do và ý nghĩa của việc dời thủ đô về đất Thăng Long.

- Nước Việt Nam ta nhỏ hay không nhỏ? (Dương Trung Quốc) nêu lên vấn đề: Làm thế nào để đất nước Việt Nam mãi trường tồn và phát triển ngày càng lớn mạnh?

→ Để làm rõ vấn đề, các tác giả đều nêu lên ý kiến, dẫn ra các lí lẽ và bằng chứng cụ thể.

1.2. Để viết được văn bản nghị luận về một vấn đề xã hội đặt ra trong tác phẩm văn học, các em cần chú ý:

- Vấn đề xã hội trong tác phẩm văn học mà bài viết nêu lên cần thiết thực và giàu ý nghĩa.

Người viết cần thể hiện rõ ý kiến của mình về vấn đề đã nêu lên.

- Vấn đề và ý kiến của người viết phải được làm sáng tỏ bằng các lí lẽ và bằng chứng phong phú, chính xác, có sức thuyết phục,...

- Ý kiến, lí lẽ và bằng chứng cần có quan hệ chặt chẽ, tập trung làm rõ vấn đề; giữa các đoạn văn trong thân bài cần có câu chuyển đoạn.

2. Thực hành

Đề bài (trang 124 sgk Ngữ văn 8 Tập 1): Từ các tác phẩm đã học, hãy phát biểu suy nghĩ của em về những biểu hiện của tình yêu Tổ quốc.

a) Chuẩn bị

- Đọc kĩ và tìm hiểu đề để biết các thông tin chính trước khi viết:

+ Trọng tâm cần làm rõ: các biểu hiện khác nhau của tình yêu Tổ quốc.

+ Kiểu văn bản chính: nghị luận xã hội.

+ Phạm vi bằng chứng: từ thực tế cuộc sống, từ kiến thức lịch sử và các tác phẩm thơ văn liên quan,...

- Nhớ lại những trang lịch sử oai hùng và đầy tự hào của dân tộc (sự kiện, con người,...).

- Xem lại các văn bản Hịch tướng sĩ, Nước Đại Việt ta, Chiếu dời đô, Nước Việt Nam ta nhỏ hay không nhỏ?,... trong Bài 5.

Ghi chép những nội dung liên quan và chuẩn bị tranh, ảnh, sơ đồ, bảng biểu về các sự kiện, con người tiêu biểu (nếu có).

b) Tìm ý và lập dàn ý

- Tìm ý: Với đề văn nêu trên, có thể tiến hành tìm ý dựa vào cách suy luận từ khái quát đến cụ thể. Ví dụ:

+ Xác định vấn đề (ý khái quát): các biểu hiện khác nhau của tình yêu Tổ quốc.

+ Phát triển ý khái quát thành các ý lớn: yêu đất nước, con người; quý trọng văn hoá dân tộc; tự hào về lịch sử dân tộc; góp phần xây dựng và bảo vệ Tổ quốc;..

+ Phát triển ý lớn thành các ý nhỏ. Ví dụ: Yêu đất nước, con người có thể là yêu làng xóm quê hương, yêu thiên nhiên, yêu gia đình và con người,...

Từ các ý đã tìm được, các em có thể trình bày bằng một sơ đồ: ý khái quát (tình yêu Tổ quốc); ý phát triển là các nhánh ý lớn và các nhánh ý nhỏ:

- Lập dàn ý cho bài viết bằng cách tổ chức hệ thống các ý đã tìm được theo cấu trúc ba phần: mở bài, thân bài, kết bài.

c) Viết

Dựa vào dàn ý để viết bài văn nghị luận suy nghĩ về những biểu hiện của tình yêu Tổ quốc. Trong khi viết, chú ý vận dụng cách viết câu khẳng định, phủ định và câu cảm.

* Bài viết tham khảo

Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng khẳng định: “Dân ta có một lòng nồng nàn yêu nước”. Tình yêu Tổ quốc vốn là một truyền thống tốt đẹp của dân tộc Việt Nam. Và ở mỗi thời đại khác nhau, tình yêu đó lại có những biểu hiện khác nhau.

Tình yêu Tổ quốc trước hết là sự gắn bó, yêu mến và tự hào của con người với Tổ quốc, đất nước của mình. Trong chiến tranh, biểu hiện của tình yêu Tổ quốc chính là hành động đấu tranh, không ngại hy sinh để giành lại độc lập cho Tổ quốc. Lịch sử dân tộc chứng kiến hơn một nghìn năm Bắc thuộc với biết bao mất mát, đau thương. Ở bất cứ thời nào cũng có những bậc anh hùng đứng lên lãnh đạo nhân dân chống lại kẻ thù như Bà Trưng, Bà Triệu, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung,… Cùng với đó là sự đồng lòng, chung sức của nhân dân cùng đấu tranh giành lại độc lập cho Tổ quốc. Những năm tháng hào hùng nhất có lẽ phải kể đến cuộc đấu tranh kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mĩ. Dưới sự lãnh đạo của Chủ tịch Hồ Chí Minh - vị lãnh tụ kính yêu của dân tộc Việt Nam - Người cũng là tấm gương sáng ngời cho lòng yêu nước thương dân sâu sắc, nhân dân Việt Nam đã đoàn kết một lòng đánh bại kẻ thù xâm lược. Biết bao nhiêu chàng trai, cô gái - họ ra đi khi tuổi đời còn quá trẻ, mang trong trái tim mình tình yêu với mảnh đất quê hương:

“Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước

Mà lòng phơi phới dậy tương lai

Ở thời hòa bình, tình yêu quê hương, đất nước lại đến từ những hành động rất đơn giản. Đó có thể là lòng biết ơn, yêu mến những người đã sinh ra, dạy dỗ chúng ta. Hay là mong muốn học tập để mai này trở về xây dựng quê hương ngày một giàu đẹp. Cũng có thể đến từ sự bảo vệ và phát huy những nét văn hóa truyền thống của quê hương. Đặc biệt là lòng quyết tâm chiến đấu bảo vệ đất nước của mỗi con người trong những lúc gian nguy rình rập (chiến tranh, thiên tai, dịch bệnh…). Có đôi khi, tình yêu Tổ quốc chỉ đơn giản là yêu mến cánh đồng, xóm làng, con đường đã thân thuộc.

Vậy mà có nhiều bạn trẻ lại sẵn sàng chạy theo lối sống thực dụng, ăn chơi sa đọa, lãng phí, sống tự do, cá nhân, vô tổ chức. Họ quên đi nguồn cội của mình, rời bỏ quê hương hoặc thậm chí là tìm cách chống phá đất nước (để lộ bí mật quốc gia, hiện tượng chảy máu chất xám…). Đó là những hành động đáng gây tổn hại lớn cho đất nước, cần phải lên án và tránh xa.

Đối với một học sinh, tình yêu Tổ quốc cần có những hành động cụ thể để bảo vệ và xây dựng quê hương, đất nước ngày một phát triển. Đồng thời cũng cần lên án và tránh xa những hành vi gây hại đến quê hương, đất nước.

Như vậy, dù ở bất cứ thời đại nào, trong bất cứ hoàn cảnh nào, tình yêu Tổ quốc vẫn luôn tồn tại trong trái tim của mỗi người dân Việt Nam, trở thành một truyền thống quý giá của dân tộc.

d) Kiểm tra và chỉnh sửa

Tham khảo các yêu cầu đã nêu ở Bài 1, phần Viết, mục d (trang 32) và đối chiếu với dàn ý đề văn đã làm ở bài này.

2.2. Rèn luyện kĩ năng viết câu khẳng định, câu phủ định và câu cảm trong văn nghị luận:

a) Cách thức

Văn nghị luận vừa có lí lẽ, lập luận chặt chẽ, vừa thể hiện cảm xúc, tình cảm của người viết; nêu rõ được ý kiến đồng tình hay phản đối. Vì thế khi viết cần chú ý kết hợp các loại từ ngữ và câu khẳng định, phủ định (nhất định, không, không thể,…), câu cảm (ôi, than ôi, hỡi ôi,…). Cần vận dụng từ ngữ thể hiện sự lập luận (tuy… nhưng, vì thế, cho nên, không những…. mà còn, càng…..càng, phải chăng, chẳng lẽ, như vậy, suy ra,…), các từ ngữ như đang tranh luận, đối thoại trực tiếp với người đọc (vâng, chẳng lẽ, đúng thế, điều ấy đã rõ,…)

b) Bài tập

- Nhận biết các yếu tố khẳng định (phủ định) và biểu cảm trong hai đoạn văn sau:

+ Nay các ngươi nhìn chủ nhục mà không biết lo, thấy nước nhục mà không biết thẹn. Làm tướng triều đình phải hầu quân giặc mà không biết tức; nghe nhạc thái thường để đãi yến nguy sứ mà không biết căm. (Hịch tướng sĩ – Trần Quốc Tuấn)

+ Thế mà hai nhà Đinh, Lê lại theo ý riêng mình, khinh thường mệnh trời, không noi theo dấu cũ Thương, Chu, cứ đóng yên đô thành ở nơi đây, khiến cho triều đại không được lâu bền, số vận ngắn ngủi, trăm họ phải hao tổn, muôn vật không được thích nghi. Trẫm rất đau xót về việc đó... (Chiếu dời đô – Lý Công Uẩn)

- Viết đoạn văn cho đề bài nêu ở mục 2.1. Thực hành viết theo các bước, trong đó có sử dụng câu khẳng định, câu phủ định và câu cảm.

Trả lời:

- Đoạn 1:

+ Các yếu tố khẳng định (phủ định): nhìn chủ nhục mà không biết lo, thấy nước nhục mà không biết thẹn, không biết tức, không biết căm.

- Đoạn 2:

+ Các yếu tố khẳng định (phủ định): Thế mà hai nhà Đinh, Lê lại theo ý riêng mình, khinh thường mệnh trời, không noi theo dấu cũ Thương, Chu, cứ đóng yên đô thành ở nơi đây, khiến cho triều đại không được lâu bền, số vận ngắn ngủi, trăm họ phải hao tổn, muôn vật không được thích nghi.

+ Các yếu tố biểu cảm: Trẫm rất đau xót về việc đó...

- Đoạn văn:

Tình yêu nước khi đất nước đã hòa bình, tình cảm đó lại được thể hiện qua những hành động nhỏ bé, đơn giản. Tình yêu nước không nằm đâu xa. Chúng ta yêu lời kể chuyện của bà, yêu tiếng hát ru của mẹ. Chúng ta yêu xóm làng thân thuộc, yêu cánh đồng lúa chín thơm. Hoặc ý thức trách nhiệm học tập tốt để mai này trở về xây dựng quê hương ngày một giàu đẹp, bảo vệ và phát huy những nét văn hóa truyền thống của quê hương và lòng quyết tâm chiến đấu bảo vệ đất nước của mỗi con người trong những lúc gian nguy rình rập như chiến tranh, thiên tai, dịch bệnh. Dù giản dị hay lớn lao thì tình yêu cảm đó cũng thật đáng trân trọng, tự hào. Tình yêu quê hương, đất nước dù trong thời kỳ nào cũng đều đẹp đẽ xiết bao!

+ Câu khẳng định: Chúng ta yêu lời kể chuyện của bà, yêu tiếng hát ru của mẹ.

+ Câu phủ định: Tình yêu nước không nằm đâu xa.

+ Câu cảm: Tình yêu quê hương, đất nước dù trong thời kỳ nào cũng đều đẹp đẽ xiết bao!

Xem thêm các bài Soạn văn lớp 8 sách Cánh diều hay, ngắn gọn khác:

Kiến thức ngữ văn trang 108

Hịch tướng sĩ

Nước Đại Việt ta

Thực hành tiếng Việt trang 116

Chiếu dời đô

Nước Việt Nam ta nhỏ hay không nhỏ

Viết bài nghị luận về một vấn đề xã hội đặt ra trong tác phẩm văn học

Nghe và tóm tắt nội dung thuyết trình về một vấn đề đặt ra trong tác phẩm

Chuẩn bị hành trang vào thế kỉ mới

Hướng dẫn tự học trang 131