Soạn bài Hịch tướng sĩ - Ngắn nhất Ngữ văn 8 Cánh diều

Soạn bài Hịch tướng sĩ

Trần Quốc Tuấn

1. Chuẩn bị

Yêu cầu (trang 109 SGK Ngữ Văn 8 Tập 1):

- Xem lại phần Kiến thức ngữ văn để vận dụng vào đọc hiểu văn bản này.

- Khi đọc hiểu văn bản nghị luận xã hội, các em cần lưu ý:

+ Xác định được luận đề, luận điểm; phân biệt lí lẽ và bằng chứng khách quan với ý kiến đánh giá chủ quan của người viết.

+ Tìm hiểu biện pháp nghệ thuật đặc sắc được tác giả sử dụng; chú ý yếu tố biểu cảm được bộc lộ chủ yếu qua ngôn từ, lời lẽ lập luận, cách thể hiện quan điểm, tình cảm, thái độ của tác giả nhằm thuyết phục người đọc.

- Đọc trước văn bản Hịch tướng sĩ.

- Đọc các thông tin sau để tìm hiểu hoàn cảnh ra đời và tác giả bài hịch.

Trần Quốc Tuấn là một vị tướng kiệt xuất của dân tộc. Năm 1285 và năm 1287, quân Mông - Nguyên xâm lược nước ta lần thứ hai và lần thứ ba. Cả hai lần ông đều được vua Trần Nhân Tông cử làm Tiết chế thống lĩnh các đạo quân. Dưới sự chỉ huy của ông, quân dân Đại Việt đều giành được thắng lợi vẻ vang, đánh đuổi được đội quân hùng mạnh nhất lúc bấy giờ. Hịch tướng sĩ được Trần Quốc Tuấn viết vào khoảng trước cuộc kháng chiến lần thứ hai. Đây là lần ác liệt nhất trong ba lần quân Mông – Nguyên xâm lược nước ta. Bài hịch được viết để khích lệ tướng sĩ học tập cuốn Binh thư yếu lược (Sách tóm tắt những điều cốt yếu về binh pháp) do Trần Quốc Tuấn biên soạn.

Trả lời:

- Biện pháp nghệ thuật:

+ Lập luận chặt chẽ, lí lẽ rõ ràng, giàu hình ảnh, có sức thuyết phục cao.

+ Kết hợp hài hòa giữa lí trí và tình cảm.

+ Lời văn giàu hình ảnh nhạc điệu.

- Hoàn cảnh sáng tác Hịch tướng sĩ:

+ Thời gian: trước cuộc kháng chiến chống quân Nguyên – Mông lần thứ hai (1285).

+ Mục đích: kêu gọi nghĩa quân, khích lệ binh sĩ xả thân vì nước, học tập cuốn Binh thư yếu lược.

- Tác giả: Trần Quốc Tuấn (1231 – 1300) hay Hưng Đạo đại vương:

+ Quê ở Nam Định.

+ Danh tướng kiệt xuất của dân tộc.

+ Lập nhiều chiến công lớn, tiêu biểu là hai lần chỉ huy quân đội đánh tan quân Nguyên – Mông.

2. Đọc hiểu

* Nội dung chính: Bài hịch được Hưng Đạo vương Trần Quốc Tuấn viết thể hiện tinh thần yêu nước nồng nàn của dân tộc trong cuộc kháng chiến chống quân Mông Nguyên, bộc lộ lòng căm thù giặc sâu sắc và ý chí quyết tâm rèn luyện để chiến thắng kẻ thù xâm lược.

* Trả lời câu hỏi giữa bài:

Câu 1 (trang 110 SGK Ngữ Văn 8 Tập 1): Chú ý việc nêu các tấm gương trong sử sách và đương thời như các bằng chứng khách quan.

Trả lời:

Cao Đế - Kỉ Tín (vua – tôi), Chiêu Vương – Do Vu (vua – tôi), Trí Bá – Dự Nhượng (chủ - gia thần), Tề Trang Công – Thân Khoái (vua – tôi), Đường Thái Tông – Kính Đức (vua – tôi), Cảo Khanh – An Lộc Sơn (bề tôi – kẻ thù của vua), Vương Công Kiên – Nguyễn Văn Lập (chủ tướng – tì tướng), Cốt Đãi Ngột Lang – Xích Tu Tư (chủ tướng – tì tướng),…

Câu 2 (trang 111 SGK Ngữ Văn 8 Tập 1): Nội dung chính của phần (2) là gì?

Trả lời:

Phần (2) đã tố cáo sự hống hách và tội ác của kẻ thù, từ đó làm dấy lên lòng căm thù giặc của quân sĩ.

Câu 3 (trang 112 SGK Ngữ Văn 8 Tập 1): Chú ý nội dung được nêu trong đoạn mở đầu phần (3)

Trả lời:

Nội dung: Mối ân tình sâu đậm của chủ tướng và tướng sĩ.

Câu 4 (trang 112 SGK Ngữ Văn 8 Tập 1): Những thái độ, hành động nào bị tác giả phê phán?

Trả lời:

Tác giả phê phán hành động bàng quan, hưởng lạc, chỉ biết lo cho thân mình trước vận mệnh nguy nan của đất nước, cụ thể: những ham thích tầm thường như chọi gà, cờ bạc, săn bắn, uống rượu,...

Câu 5 (trang 112 SGK Ngữ Văn 8 Tập 1): Việc nêu lên hậu quả nhằm mục đích gì?

Trả lời:

Mục đích: mong muốn các tướng, binh sĩ xác định mục tiêu, hạ quyết tâm đánh giặc, bảo vệ bờ cõi, thể hiện tinh thần yêu nước với quyết tâm chiến thắng cao độ.

Câu 6 (trang 113 SGK Ngữ Văn 8 Tập 1): Những vấn đề nào được nêu ở đoạn cuối phần (3)?

Trả lời:

Đó là những vấn đề nêu cao tinh thần phòng bị, cảnh giác trước thế giặc; chuẩn bị sức khỏe, tinh thần để chiến thắng kẻ thù; khích lệ binh sĩ học tập cuốn Binh thư yếu lược, sẵn sàng chiến đấu bảo vệ giang sơn.

Câu 7 (trang 113 SGK Ngữ Văn 8 Tập 1): Câu hỏi “Vì sao vậy?” nhằm giải thích cho điều gì?

Trả lời:

Câu hỏi mở ra sự nhấn mạnh phần Trần Quốc Tuấn giải thích phía sau về việc phải làm ở đoạn đầu phần 4.

* Trả lời câu hỏi cuối bài:

Câu 1 (trang 114 SGK Ngữ Văn 8 Tập 1): Xác định mục đích và đối tượng thuyết phục của bài Hịch tướng sĩ.

Trả lời:

- Mục đích: kêu gọi tướng sĩ quyết tâm đồng lòng chiến đấu và chiến thắng kẻ thù xâm lược, bảo vệ bờ cõi.

- Đối tượng: các tướng, binh sĩ trong đội quân của Trần Quốc Tuấn và trong cả thiên hạ.

Câu 2 (trang 114 SGK Ngữ Văn 8 Tập 1): Trình bày bố cục của bài hịch, cho biết luận điểm của từng phần và mối quan hệ của mỗi phần với mục đích của bài hịch.

Trả lời:

- Mối quan hệ của mỗi phần với mục đích bài hịch: các luận điểm có mối quan hệ chặt chẽ với nhau nhằm một mục đích chung là khích lệ tướng sĩ hăng say tập luyện, chống giặc ngoại xâm.

Câu 3 (trang 114 SGK Ngữ Văn 8 Tập 1): Hãy chỉ ra cách thuyết phục của tác giả qua bài hịch (Gợi ý: Vì sao tác giả mở đầu bài hịch bằng cách nêu lên những tấm gương trung thần nghĩa sĩ? Vì sao tác giả bày tỏ tình cảm với các tướng sĩ và phê phán nghiêm khắc những suy nghĩ, việc làm sai trái của họ? Lời khuyên nhủ của tác giả dựa trên cơ sở nào?)

Trả lời:

- Tác giả mở đầu bài hịch bằng cách nêu lên những tấm gương trung thần nghĩa sĩ, từ đó tạo sự thu hút và sự tin cậy bởi những tên tuổi có thật, uy tín, ai cũng biết về tấm gương sáng của họ.

- Tác giả bày tỏ tình cảm với các tướng sĩ và phê phán nghiêm khắc những suy nghĩ, việc làm sai trái của họ để khiến các tướng sĩ phải suy nghĩ về ân huệ và trách nhiệm với đất nước, kiểm điểm lại những hành động ích kỷ, chỉ biết hưởng lạc của mình.

- Lời khuyên nhủ của tác giả dựa trên tấm lòng chân thành vì giang sơn, xã tắc, tinh thần yêu nước nồng nàn và trách nhiệm của vị chủ soái mong muốn có sự đồng lòng, quyết tâm đánh đuổi kẻ thù xâm lược, bảo vệ tự do đất nước, sự hòa hợp giữa lợi ích dân tộc và cá nhân.

Câu 4 (trang 114 SGK Ngữ Văn 8 Tập 1): Văn nghị luận không chỉ thuyết phục bằng lí lẽ mà còn bằng cả tình cảm, cảm xúc. Hãy dẫn ra một số câu văn trong bài hịch nêu lí lẽ và một số câu văn bộc lộ nỗi lòng của Trần Quốc Tuấn.

Trả lời:

- “Ta thường tới bữa quên ăn, nửa đêm vỗ gối,… uống máu quân thù”.

- “Dẫu cho trăm thân này phơi ngoài nội cỏ, nghìn xác này gói trong da ngựa ta cũng vui lòng”.

- ...

Câu 5 (trang 114 SGK Ngữ Văn 8 Tập 1): Nêu khái quát các giá trị về nội dung và nghệ thuật của bài hịch.

Trả lời:

- Giá trị nội dung: Bài hịch là lời phản ánh chân thực nhất tinh thần yêu nước của dân tộc Việt Nam ta trong suốt quá trình tham gia kháng chiến chống quân xâm lược. Qua đó, thể hiện lòng căm thù giặc, ý chí quyết tâm đánh đổ kẻ thù.

- Giá trị nghệ thuật: Bài hịch là một áng văn chính luận xuất sắc với cách đưa ra luận điểm, luận cứ chặt chẽ, rõ ràng, giàu hình ảnh, đầy sức thuyết phục.

Câu 6 (trang 114 SGK Ngữ Văn 8 Tập 1): Ngày nay, loại văn bản nào có mục đích và nội dung tương tự hịch? Theo em khi nào thì người ta viết loại văn bản như thế?

Trả lời:

- Loại văn bản có mục đích và nội dung tương tự hịch hiện nay là: Bài phát biểu cổ động hành động vì cộng đồng; bài kêu gọi của nguyên thủ quốc gia về phòng chống dịch COVID-19; Lời kêu gọi đồng lòng bảo vệ chủ quyền biển đảo,...

- Loại văn bản này được viết khi cần kêu gọi, thuyết phục dân chúng về một vấn đề mang tính sự kiện quốc gia, dân tộc như vấn đề chủ quyền, phòng chống dịch bệnh, phòng chống tệ nạn,...

Câu 7 (trang 114 SGK Ngữ Văn 8 Tập 1): Từ bài Hịch tướng sĩ của Trần Quốc Tuấn, em học được gì từ cách viết bài văn nghị luận nhằm thuyết phục người khác?

Trả lời:

Khi viết bài văn nghị luận thuyết phục người khác, cần có luận đề, luận điểm, lí lẽ rõ ràng, mạch lạc; bằng chứng đưa ra phải xác đáng, khách quan được kiểm chứng trong thực tế. Người viết cũng cần bộc lộ cảm xúc chân thành để truyền tải quan điểm và thuyết phục người đọc.

Xem thêm các bài Soạn văn lớp 8 sách Cánh diều hay, ngắn gọn khác:

Kiến thức ngữ văn trang 108

Hịch tướng sĩ

Nước Đại Việt ta

Thực hành tiếng Việt trang 116

Chiếu dời đô

Nước Việt Nam ta nhỏ hay không nhỏ

Viết bài nghị luận về một vấn đề xã hội đặt ra trong tác phẩm văn học

Nghe và tóm tắt nội dung thuyết trình về một vấn đề đặt ra trong tác phẩm

Chuẩn bị hành trang vào thế kỉ mới

Hướng dẫn tự học trang 131