Soạn bài Đổi tên cho xã - Ngắn nhất Ngữ văn 8 Cánh diều

Soạn bài Đổi tên cho xã

Lưu Quang Vũ

1. Chuẩn bị

Yêu cầu (trang 85 SGK Ngữ Văn 8 Tập 1):

- Xem lại khái niệm hài kịch ở phần Kiến thức ngữ văn để vận dụng vào đọc hiểu văn bản này.

- Khi đọc hiểu văn bản hài kịch, các em cần chú ý:

+ Tóm tắt nội dung văn bản (Văn bản kể lại sự việc gì? Sự việc ấy xảy ra trong bối cảnh nào? Cốt truyện có gì đặc biệt?…)

+ Đặc điểm của hài kịch được thể hiện trong văn bản ở những phương diện nào (xung đột, nhân vật, hành động, lời thoại, thủ pháp trào phúng,…)?

+ Liên hệ, kết nối với cuộc sống và bản thân để hiểu sâu hơn về nội dung văn bản và hiểu thêm chính mình.

- Đọc trước văn bản Đổi tên cho xã, tìm hiểu thêm thông tin về tác giả Lưu Quang Vũ.

- Đọc nội dung giới thiệu vở kịch Bệnh sĩ sau đây để hiểu bối cảnh của đoạn trích:

Vở kịch Bệnh sĩ nói về một làng quê nghèo mang tên Cà Hạ. Người dân ở đây hiền lành, chân chất nhưng ông Toàn Nha, chủ tịch xã lại háo danh, thích “sĩ diện”. Lẽ ra, phải đổi mới cách làm ăn để cuộc sống no đủ thì ông Nha chỉ quan tâm đến việc đặt ra những cái tên sang trọng. Dưới sự chỉ đạo của ông, xã Cà Hạ và tất cả các tổ đội, ngành nghề lâu nay đều được đổi tên. Mọi người đều ảo tưởng với những cái tên rất đẹp nhưng không hề mang lại cho họ ấm no khi ruộng vườn bỏ không, chăn nuôi đình đốn,…Sau gần một năm phát động ồn ào, cái làm được của xã Hùng Tâm (tên mới của xã Cà Hạ) chỉ là một khu văn phòng với kiến trúc lộn xộn. Người dân Hùng Tâm đói nhưng không được phép nói là mình đói, vì sĩ diện, vì sợ bị quy kết tội làm “mất uy tín địa phương”. Nhiều điều dối trá được gọi là “sáng tạo, bứt phá”. Nhưng rồi, sau hàng loạt trớ trêu, bi hài, mọi người cũng nhận ra: “Tại sao không yêu quý những điều thật thà, mà lại ưa những thứ giả dối?”. Đoạn trích Đổi tên cho xã là cảnh mở đầu, tái hiện lễ đổi tên cho xã Cà Hạ thành xã Hùng Tâm.

Trả lời:

- Tóm tắt: Văn bản kể về sự việc xã Cà Hạ sắp được đổi tên, sự việc diễn ra trong buổi công bố tên xã mới vô cùng long trọng. Việc đổi tên xã khiến chính quyền xã phải phân công lại nhiệm vụ cho từng người. Sau khi nghe phân công nhiệm vụ, ông Sửu thắc mắc về nhiệm vụ của mình và được giao cho vị trí chủ nhiệm trung tâm Triệt sản gia súc. Chưa ai hiểu rõ được nhiệm vụ mình được giao là gì, mọi người bàn tán rất nhiều. Kết thúc văn bản là cuộc nói chuyện của ông Nha, ông Thỉnh và Văn Sửa cho thấy sự hài hước, trào phúng của văn bản này.

- Đặc điểm của hài kịch được thể hiện trong văn bản:

+ Cốt truyện với những xung đột giữa những lố bịch, quyết định ngược đời của các nhân vật.

+ Nhân vật với những thói xấu, lố bịch được đẩy lên cực điểm.

+ Lời thoại giúp bộc lộ rõ tính cách, đặc điểm nhân vật.

+ Thủ pháp trào phúng thể hiện linh hoạt qua hình ảnh ông Nha ảo tưởng xây dựng xã văn minh, phát triển nhưng những hành động của ông lại càng khiến xã thêm nghèo đói, khổ sở.

- Tác giả: Lưu Quang Vũ (1948 – 1988)

+ Quê: Đà Nẵng

+ Là một nghệ sĩ đa tài: làm thơ, sáng tác truyện ngắn, vẽ tranh…nhưng thành công nhất là kịch. Ông không chỉ là một hiện tượng đặc biệt của sân khấu kịch trường những năm 80 của thế kỉ XX mà còn được coi là một trong số những nhà soạn kịch tài năng nhất của nền văn học Việt Nam hiện đại.

+ Năm 2000, ông được tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật

+ Các tác phẩm chính: Sống mãi tuổi 17, Lời nói dối cuối cùng, Nàng Xi-ta, Chết cho điều chưa có, Nếu anh không đốt lửa, Lời thề thứ 9, Khoảnh khắc và vô tận, Bệnh sĩ, Tôi và chúng ta,…

2. Đọc hiểu

* Nội dung chính: Văn bản kể về câu chuyện xã Cà Hạ đổi tên thành xã Hùng Tâm. Từ đó, vở kịch phê phán thói háo danh, thích khoa trương, “bệnh” thành tích,… của tất cả mọi người.

* Trả lời câu hỏi giữa bài:

Câu 1 (trang 86 SGK Ngữ Văn 8 Tập 1): Đoạn chữ in nghiêng mở đầu này có nhiệm vụ gì?

Trả lời:

Nhiệm vụ: giới thiệu bối cảnh, không gian tổ chức sự kiện đổi tên cho xã.

Câu 2 (trang 86 SGK Ngữ Văn 8 Tập 1): Chú ý địa danh và tên các nhân vật.

Trả lời:

- Địa danh: tại trụ sở Ủy ban xã, trong một căn phòng rộng được trang trí bởi nhiều đồ: áp phích, bản đồ,…

- Tên các nhân vật: ông Nha chủ tịch xã, anh Văn Sửu thư kí ông Nha, ông Thình, ông bà Độp, anh Tý, ông Ruộng, cô Xoan, bà Thủ,...

=> Địa danh và nhân vật cụ thể, rõ ràng từ vị trí địa điểm đến chức danh của nhân vật.

Câu 3 (trang 86 SGK Ngữ Văn 8 Tập 1): Mục đích của cuộc họp là gì?

Trả lời:

Cuộc họp thông báo về việc đổi tên từ xã Cà Hạ thành xã Hùng Tâm, phố Cà, thủ phủ của xã, sẽ thành thị trấn Hùng Tâm.

Câu 4 (trang 86 SGK Ngữ Văn 8 Tập 1): Tên mới của xã khác gì tên cũ?

Trả lời:

Tên mới không có ý nghĩa gì đặc biệt, chỉ có vẻ hay hơn, sang hơn.

Câu 5 (trang 87 SGK Ngữ Văn 8 Tập 1): Vì sao một số dòng chữ được in nghiêng và để trong ngoặc đơn?

Trả lời:

Những dòng chữ này để giải thích cho các động tác mà diễn viên sẽ biểu diễn.

Câu 6 (trang 87 SGK Ngữ Văn 8 Tập 1): Tên các chức vụ được thay đổi ra sao?

Trả lời:

- Đồng chí Bạch Bá Thình thôi giữ chức Đội trưởng đội Sáu để giữ chức Chủ nhiệm Trung tâm Công nghệ kiêm Trưởng ban Ngoại vụ của Liên hợp xã.

- Đồng chí Lê Khắc Tự thôi giữ chức Tổ trưởng Tổ nề mộc để nhận chức Chủ nhiệm Trung tâm Xây dựng và kiến thiết cơ bản.

- Đồng chí Hà Thị Thủ thôi giữ chức Cửa hàng trưởng Cửa hàng mua bán xã để giữ chức Chủ nhiệm Công ty dịch vụ Thương nghiệp Hùng Tâm.

- Đồng chí Hà Văn Ruộng thôi giữ chức Đội trưởng đội Hai để giữ chức Chủ nhiệm Trung tâm Điều phối nhân lực và sản xuất nông nghiệp.

- Bà Độp – nguyên Trưởng trại lợn được giữ chức Chủ nhiệm Trung tâm Chăn nuôi gia súc.

Câu 7 (trang 88 SGK Ngữ Văn 8 Tập 1): Ngôn ngữ hài hước được thể hiện ở chi tiết nào?

Trả lời:

Chi tiết: Người hoạn lợn được mở một Trụ sở Hoạn lợn và được lấy với cái tên bớt thô là “Trung tâm Triệt sản gia súc Hùng Tâm”.

Câu 8 (trang 89 SGK Ngữ Văn 8 Tập 1): Chú ý cách ví von, so sánh của ông Nha.

Trả lời:

Cách ví von, so sánh của ông Nha: Nguyễn Trãi phò Lê Lợi, Cà Hạ đổi thành Hùng Tâm. => Cách ví vừa cho thấy sự lố bịch, nghèo chữ của ông Nha, vừa tạo tiếng cười cho khán giả.

Câu 9 (trang 89 SGK Ngữ Văn 8 Tập 1): Ngôn ngữ của ông Nha ở đoạn này có gì gây cười?

Trả lời:

Ngôn ngữ của ông Nha gây cười ở chỗ: dùng nhiều từ ngữ không có ý nghĩa “bung ra, ta bung ra,…ta bung ra pháo”. => Cho thấy ông Nha rất thích thể hiện bản thân nhiều chữ, giữ vai trò chỉ đạo của cấp trên nhưng càng thể hiện sự khoa trương, sĩ hão.

Câu 10 (trang 90 SGK Ngữ Văn 8 Tập 1): Dự đoán kết quả đổi mới của ông Nha.

Trả lời:

Kế hoạch thay đổi xã của ông Nha thất bại, xã càng thêm nghèo đói, khổ sở.

* Trả lời câu hỏi cuối bài:

Câu 1 (trang 90 SGK Ngữ Văn 8 Tập 1): Nội dung chính của văn bản Đổi tên cho xã là gì? Nội dung đoạn trích liên quan như thế nào với tên vở kịch bệnh sĩ?

Trả lời:

- Nội dung chính: xoay quanh việc đổi tên từ Cà Hạ sang Hùng Tâm của một xã nọ. Mọi chức vị trong tổ chức cơ cấu đều thay đổi, từ tổ, đội, các bộ phận, ngành nghề trong xã đều được đổi mới sao cho hùng tráng, mới mẻ, tiên tiến,... nhưng chỉ là đổi tên bề ngoài, bên trong vẫn như cũ.

- Nội dung đoạn trích cho thấy tính sĩ hão, khoa trương, thích thể hiện của chủ tịch xã Toàn Nha. Đó là căn bệnh tâm lí chung của xã hội giai đoạn bao cấp, quan liêu.

Câu 2 (trang 90 SGK Ngữ Văn 8 Tập 1): Quan sát văn bản và chỉ ra cách trình bày kịch bản có gì khác với cách trình bày một truyện ngắn, bài kí hoặc thơ. Nhận biết các chỉ dẫn sân khấu (các dòng chữ in nghiêng đặt trong ngoặc đơn) và chức năng của các chỉ dẫn ấy.

Trả lời:

- Cách trình bày kịch bản:

+ Văn bản trình bày liệt kê lời thoại theo thứ tự nói của mỗi nhân vật.

+ Tên nhân vật được ghi rõ in hoa trước mỗi lời thoại.

+ Các chỉ dẫn sân khấu được thêm vào để người thực hiện dễ hình dung thao tác, bố cục sân khấu.

- Ví dụ về chỉ dẫn sân khấu: (Tiếng trống, tiếng vỗ tay lại ran lên. Văn Sửu đứng dậy.)

=> Chỉ dẫn cho thấy bối cảnh âm thanh khi nhân vật Văn Sửu đứng dậy là sự hòa lẫn tiếng trống và tiếng vỗ tay rộn lên.

Câu 3 (trang 90 SGK Ngữ Văn 8 Tập 1): Hãy phân tích một số đặc điểm hài kịch được thể hiện rõ ở văn bản Đổi tên cho xã.

Trả lời:

Câu 4 (trang 90 SGK Ngữ Văn 8 Tập 1): Nhân vật ông chủ tịch xã Toàn Nha tiêu biểu cho kiểu người nào trong xã hội? Hãy phân tích đặc điểm tính cách của nhân vật này.

Trả lời:

- Chủ tịch xã Toàn Nha là tiêu biểu cho kiểu người sĩ diện hão, háo danh, thích khoa trương trong xã hội.

- Phân tích:

+ Ước muốn xa vời hiện thực, nói không đi đôi với làm mà chỉ trang hoàng cho vẻ bề ngoài.

+ Khoa trương ngay từ chi tiết trang trí cuộc họp.

+ Lời lẽ trong cuộc họp khoa trương, hùng hồn nhưng sáo rỗng, vô ích, không giúp cải thiện cuộc sống của người dân.

Câu 5 (trang 90 SGK Ngữ Văn 8 Tập 1): Theo em, văn bản Đổi tên cho xã đã nêu lên và phê phán hiện tượng gì? Điều đó còn có ý nghĩa với cuộc sống hôm nay không?

Trả lời:

- Văn bản phê phán hiện tượng sĩ diện hão, thích tâng bốc, thể hiện – căn bệnh phổ biến trong xã hội Việt Nam.

- Hiện tượng này vẫn mang tính thời sự trong xã hội hiện nay. Vì vậy, vở kịch rất có ý nghĩa phê phán, giễu nhại và làm thức tỉnh con người trước thói hư tật xấu ảnh hưởng đến chúng ta và sự phát triển của xã hội.

Câu 6 (trang 90 SGK Ngữ Văn 8 Tập 1): Bằng trải nghiệm của bản thân, em hãy nêu một số ý nói về tác hại của “bệnh sĩ” trong cuộc sống.

Trả lời:

- Bệnh sĩ khiến con người không còn là chính mình khi liên tục nói dối và tìm cách che giấu lời nói dối của mình.

- Bệnh sĩ khiến xã hội mất cân bằng, thật giả lẫn lộn, con người mất niềm tin với nhau.

Xem thêm các bài Soạn văn lớp 8 sách Cánh diều hay, ngắn gọn khác:

Kiến thức ngữ văn trang 83

Đổi tên cho xã

Cái kính

Thực hành tiếng Việt trang 95

Ông Giuốc-đanh mặc lễ phục

Thi nói khoác

Nghị luận về một vấn đề của đời sống

Thảo luận ý kiến về một hiện tượng trong đời sống

Treo biển

Hướng dẫn tự học trang 107