Soạn bài Thực hành Tiếng Việt trang 114 lớp 12 Tập 1 - Ngắn nhất Ngữ văn 12 Kết nối tri thức

Soạn bài Thực hành Tiếng Việt trang 114

Nghệ thuật sử dụng điển cố trong tác phẩm văn học

Câu 1 (trang 114 SGK Ngữ Văn 12 Tập 1): Dựa vào việc tìm hiểu các cước chú trong văn bản Đền thiêng cửa bể, hãy xác định các điển cố trong đoạn trích sau:

Trộm nghĩ dời củi khỏi bếp tranh, để phòng cháy trước khi chưa cháy, dùng dâu ràng cửa tổ để ngừa mưa trước lúc chưa mưa. Dân tình dễ chìm đắm vào sự yên vui, còn thế vận khó lòng giữ được luôn bình trị [...]. Thần là kẻ thiếp hèn mọn, tên tự Bích Châu, lúc nhỏ sinh ở bồng môn, khi lớn được hầu nơi tiêu thất […].

Xin bày tỏ mười điều băn khoăn tấc dạ:

Một là, năng giữ cỗi gốc của nước, trừ hà bạo thì lòng người yên vui.

Hai là, giữ phép xưa bỏ phiên nhiều thì kỉ cương không rối.

Ba là, nén kẻ quyền thần, để ngăn ngừa chính sự mọt nát.

Bốn là, thải bớt kẻ nhũng lạm để trừ tệ khoét đục của dân.

Năm là, xin cổ động Nho phong, khiến cho đuốc lửa cùng ánh mặt trời soi sáng.

Sáu là, mở đường cho người nói thẳng, để cho cánh cửa của lòng thành cùng với đường can gián đều mở toang.

Bảy là, cách kén quân, nên chú trọng vào dũng lực hơn là cao lớn.

Tám là, chọn tướng nên cầu người thao lược mà không căn cứ vào thế gia.

Chín là, khí giới quý hồ bền sắc, không chuộng văn hoa.

Mười là, trận pháp cốt cho tề chỉnh, cần chi điệu múa.

Mười điều kể trên rất là thiết thực, phơi bày tấm lòng trung, mong được bề trên soi xét. Hay tất làm, dở tất bỏ, vua nghĩ đến chăng! Nước được trị, dân được yên, thiếp mong lắm vậy!

Gợi ý: Tìm đoạn trích ở tr. 95; theo dõi những cước chú có liên quan để nhận diện được các điển cố. (Điển cổ có thể được tác giả sử dụng dưới hình thức nhân danh, địa danh.)

Trả lời

Trong đoạn trích "Đền thiêng cửa bể," việc sử dụng các điển cố không chỉ làm tăng tính thuyết phục mà còn giúp làm nổi bật các quan điểm và lập luận của tác giả. Phân tích các điển cố như sau:

- "Dời củi khỏi bếp tranh, để phòng cháy trước khi chưa cháy, dùng dâu ràng của tổ để ngừa mưa trước lúc chưa mưa":

+ Điển cố: Câu này xuất phát từ bài thơ "Dạ Tạ" của Đỗ Phủ.

+ Ý nghĩa: Đây là một hình thức khuyên nhủ về việc phòng ngừa và chuẩn bị trước khi các tình huống xấu xảy ra. Nó thể hiện tầm quan trọng của việc chủ động ứng phó với nguy cơ.

- "Thần là kẻ thiếp hèn mọn, tên tự Bích Châu, lúc nhỏ sinh ở bồng môn, khi lớn được hầu nơi tiêu thất":

+ Điển cố:

. "Bồng môn": Nơi sinh của vua Nghiêu, một vị vua nổi tiếng trong lịch sử Trung Quốc.

. "Tiêu thất": Nơi vua Thuấn trị vì, một vị vua khác nổi tiếng vì sự sáng suốt và công bằng.

+ Ý nghĩa: Bích Châu tự nhận mình là người thấp kém nhưng đã từng được trọng dụng bởi các vua nổi tiếng, thể hiện sự khiêm nhường và sự tôn trọng đối với những bậc tiền nhân.

- "Xin bày tỏ mười điều băn khoăn tấc dạ":

+ Điển cố: "Mười điều" là mười điều tấu sớ của Trình Diên trong "Hán thư".

+ Ý nghĩa: Bích Châu muốn bày tỏ những quan tâm và lo lắng của mình về việc cai trị đất nước, thể hiện sự trách nhiệm và tâm huyết trong việc quản lý.

- Các điển cố khác:

+ "Nén kẻ quyền thần": "Phạt Trụ diệt Khương" trong "Sử ký", phản ánh sự cần thiết phải loại bỏ những kẻ tham lam, quyền lực.

+ "Thải bớt kẻ nhũng lạm": "Trừ gian diệt bạo" trong "Sử ký", nhấn mạnh việc loại bỏ những kẻ bất công và tham nhũng.

+ "Cổ động Nho phong": "Nhân nghĩa lễ trí tín" trong "Tứ thư", thể hiện tầm quan trọng của các giá trị Nho giáo.

+ "Mở đường cho người nói thẳng": "Can gián" trong "Sử ký", khuyến khích việc tiếp thu ý kiến phản biện và thẳng thắn.

+ "Cách kén quân": "Kén tướng" trong "Tôn Tử binh pháp", nhấn mạnh việc lựa chọn tướng lĩnh phù hợp.

+ "Chọn tướng": "Lựa chọn nhân tài" trong "Hán thư", thể hiện sự quan trọng của việc lựa chọn người tài giỏi.

+ "Khí giới quý hồ bền sắc": "Luyện binh" trong "Tôn Tử binh pháp", nhấn mạnh việc rèn luyện và duy trì quân đội.

+ "Trận pháp cốt cho tề chỉnh": "Binh pháp" trong "Tôn Tử binh pháp", thể hiện sự cần thiết phải có chiến lược quân sự hiệu quả.

Kết luận:

Việc sử dụng các điển cố trong "Đền thiêng cửa bể" không chỉ làm tăng tính uyên bác và thuyết phục của văn bản mà còn thể hiện lòng yêu nước và mong muốn đất nước được thịnh vượng. Các điển cố giúp bài viết trở nên trang trọng và uy nghiêm hơn, đồng thời phản ánh niềm tin vào đạo đức Nho giáo và sự cần thiết phải cai trị công bằng, sáng suốt.

Câu 2 (trang 114 SGK Ngữ Văn 12 Tập 1): Nhận xét về tác dụng của việc dùng điển cố trong đoạn văn sau:

Thiếp là cung nhân đời Trần Duệ Tông, không bị chìm đắm ở bến Đố Phụ và cũng không bị nước cuốn ở Tiêm Đài, chỉ là hồng nhan bạc phận, chiếc bóng một mình, phiêu lưu vào trong tay yêu quái. Từ khi về nơi thuỷ quốc, ở lẫn với loài hôi tanh, xấu hổ làm vợ họ Trương, bi luỵ làm tù nước Sở, ngậm sầu như biển, coi ngày bằng năm, giận thân không thế hoá ra hồn tinh vệ, chỉ đau lòng mà thốt ra phú Li tao. May sao ngày nay gặp đức Thánh hoàng, dám xin cả gan tâu bày, mong được ra tay tế độ, vớt kẻ trầm luân, để cho tiện thiếp lại được trông thấy ánh sáng mặt trời. Đó là ân lớn của bệ hạ tái tạo vậy.

(Đoàn Thị Điểm, Đền thiêng cửa bể, Ngô Lập Chi dịch)

Trả lời:

- Tăng tính biểu cảm:

+ Các điển cố giúp bộc lộ nỗi buồn, tâm trạng của nhân vật một cách sâu sắc hơn. Bằng cách liên hệ đến những câu chuyện hoặc hình ảnh quen thuộc từ văn hóa và lịch sử, tác giả có thể tạo ra một bối cảnh cảm xúc phong phú và chân thực, từ đó làm nổi bật tâm trạng của nhân vật.

- Tăng tính thuyết phục:

+ Việc sử dụng điển cố cung cấp bằng chứng và cơ sở xác thực cho các lập luận trong văn bản. Khi nhân vật hoặc tác giả liên kết với những hình ảnh và câu chuyện nổi tiếng, điều này làm cho các lập luận trở nên có trọng lượng và uy tín hơn. Những tham chiếu này giúp củng cố quan điểm và làm cho các thông điệp trở nên thuyết phục hơn.

- Thể hiện ý đồ của tác giả:

+ Tác giả có thể mượn các câu chuyện và hình ảnh từ điển cố để làm nổi bật nội dung và ý nghĩa của câu chuyện mình kể. Sử dụng điển cố không chỉ giúp làm phong phú thêm nội dung mà còn phản ánh ý đồ của tác giả, như việc nhấn mạnh một thông điệp cụ thể hoặc tạo ra sự liên kết giữa các chủ đề trong văn bản.

Câu 3 (trang 115 SGK Ngữ Văn 12 Tập 1): “Hoa Quả Sơn” và “Thủy Liêm Động” trong những câu sau có phải là điển cố không? Nêu tác dụng của việc sử dụng hai “địa danh” đó.

Cân nhắc kĩ, ông tính đi men chân núi đá vôi sang rừng rừng dâu da săn khỉ. Chắc ăn hơn mà đỡ tốn sức. Đây là Hoa Quả Sơn, Thủy Liêm Động của thung lũng này. Ở rừng dâu da, khỉ có hàng bầy.

(Nguyễn Huy Thiệp, Muối của rừng)

Gợi ý: “Hoa Quả Sơn” và “Thủy Liêm Động” là những địa danh xuất hiện trong tác phẩm Tây du kí (Trung Quốc); kết nối với nội dung của Tây du kí để hình dung về khung cảnh của Hoa Quả Sơn và Thủy Liêm Động. Diễn đạt lại ý của câu thứ ba mà không dùng các địa danh này.

Trả lời:

Việc sử dụng các điển cố như “Hoa quả sơn” và “Thủy Liêm Động” trong một tác phẩm văn học không chỉ làm phong phú thêm ý nghĩa của câu văn mà còn thể hiện sự tinh tế trong việc kết hợp văn hóa truyền thống với nghệ thuật sáng tạo.

Trong ngữ cảnh của câu thơ, “Hoa quả sơn” và “Thủy Liêm Động” đều gợi nhớ đến một hình ảnh của một ngọn núi hoang vu, hiểm trở và có nhiều khỉ, làm nổi bật sự hoang sơ và bí ẩn của cảnh vật. Những từ ngữ này giúp độc giả dễ dàng hình dung được bối cảnh và cảm nhận được không khí của câu thơ.

Tác dụng của việc sử dụng những điển cố này là:

- Tăng tính gợi tả và biểu cảm: Các điển cố như “Hoa quả sơn” và “Thủy Liêm Động” làm cho cảnh vật trở nên sinh động và cụ thể hơn trong mắt độc giả, giúp họ dễ dàng hình dung ra bức tranh mà tác giả muốn vẽ.

- Kích thích sự liên tưởng của độc giả: Những hình ảnh này không chỉ là những danh từ địa lý mà còn chứa đựng những lớp nghĩa văn hóa và lịch sử, từ đó tạo nên một không gian tưởng tượng phong phú hơn cho độc giả.

- Tạo sự sâu sắc và ý nghĩa: Việc lồng ghép các điển cố giúp làm cho nội dung của câu thơ trở nên sâu sắc và có chiều sâu hơn, làm nổi bật tâm trạng và cảm xúc của tác giả.

Xem thêm các bài Soạn văn lớp 12 sách Kết nối tri thức hay, ngắn gọn khác:

Tri thức Ngữ văn trang 92

Hải khẩu linh từ

Muối của rừng

Thực hành Tiếng Việt trang 114

Viết bài văn nghị luận về việc vay mượn – cải biến – sáng tạo

Trình bày về việc vay mượn – cải biến – sáng tạo

Củng cố, mở rộng trang 123

Bến trần gian