Soạn bài Vọng nguyệt, Cảnh Khuya (trang 37) - Ngắn nhất Ngữ văn 12 Kết nối tri thức

Soạn bài Vọng nguyệt, Cảnh Khuya

* Nội dung chính:

- Vọng nguyệt: Bài thơ "Vọng nguyệt" của Hồ Chí Minh diễn tả tâm trạng của tác giả trong cảnh tù đày, khi cảm thấy sự thiếu thốn về cả vật chất lẫn tinh thần. Ngắm ánh trăng sáng ngoài cửa sổ, Hồ Chí Minh cảm thấy nỗi nhớ quê hương sâu sắc và sự gợi nhớ về cuộc sống tự do bên ngoài, từ đó khẳng định niềm tin và tình yêu đối với quê hương và cuộc sống.

- Cảnh khuya: Bài thơ diễn tả cảnh khuya tĩnh lặng và đẹp đẽ với tiếng suối và ánh trăng chiếu sáng. Tuy nhiên, giữa vẻ đẹp của thiên nhiên, Người vẫn không thể ngủ được vì lo lắng cho vận mệnh đất nước. Nội dung bài thơ phản ánh sự kết hợp giữa cảm nhận về thiên nhiên và nỗi trăn trở về tình hình quốc gia.

1. Tìm hiểu hoàn cảnh sáng tác của từng bài thơ và sự chi phối của hoàn cảnh đó đến cấu tứ và nội dung trữ tình ở mỗi bài.

Trả lời:

- Bài thơ "Vọng nguyệt" được Chủ tịch Hồ Chí Minh sáng tác vào khoảng thời gian Người bị giam cầm trong các nhà tù của Tưởng Giới Thạch tại Trung Quốc (1942-1943). Trong những đêm dài cô đơn và lạnh lẽo trong ngục, Hồ Chí Minh vẫn giữ được tinh thần lạc quan, yêu đời. Dù không có rượu hay hoa, cảnh đêm trăng đẹp vẫn làm cho Người xúc động. Trăng trở thành người bạn đồng hành, chia sẻ tâm tình và sự tự do tinh thần của Người trong cảnh ngục tù.

- Ảnh hưởng đến cấu tứ và nội dung trữ tình:

+ Cấu tứ: Bài thơ được xây dựng theo cấu trúc đối xứng, giữa con người và thiên nhiên, giữa "người ngắm trăng" và "trăng nhòm người". Sự đối xứng này tạo nên một mối liên kết sâu sắc giữa người tù và vầng trăng, thể hiện sự tương đồng và giao hòa giữa tâm hồn nghệ sĩ và thiên nhiên.

+ Nội dung trữ tình: Mặc dù trong hoàn cảnh tù ngục, sự tương tác giữa Người và trăng thể hiện sự vượt thoát về mặt tinh thần, không bị ràng buộc bởi hoàn cảnh khắc nghiệt. Trăng, biểu tượng của tự do, trở thành nguồn cảm hứng và niềm an ủi cho Người.

- Bài thơ "Cảnh khuya" được Hồ Chí Minh sáng tác vào năm 1947, trong giai đoạn đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp. Lúc này, Bác Hồ đang lãnh đạo cuộc kháng chiến từ chiến khu Việt Bắc. Trong hoàn cảnh chiến tranh căng thẳng, giữa núi rừng Việt Bắc, mặc dù là người lãnh đạo cuộc kháng chiến, Bác Hồ vẫn dành thời gian ngắm cảnh thiên nhiên vào đêm khuya. Điều này cho thấy một tâm hồn yêu thiên nhiên, nhưng đồng thời cũng thể hiện sự lo lắng cho vận mệnh dân tộc.

- Ảnh hưởng đến cấu tứ và nội dung trữ tình:

+ Cấu tứ: Bài thơ mở đầu bằng hình ảnh thiên nhiên thanh bình, với "tiếng suối" và "trăng lồng cổ thụ", tạo nên một khung cảnh thơ mộng. Tuy nhiên, hai câu cuối bất ngờ chuyển sang tâm trạng của người chiến sĩ chưa ngủ, thể hiện sự lo lắng và trách nhiệm trước vận mệnh của đất nước.

+ Nội dung trữ tình: Dưới vẻ ngoài bình yên của cảnh đêm, bài thơ chứa đựng một nỗi lo lắng, trăn trở của Bác Hồ đối với tình hình đất nước. Điều này cho thấy dù ở trong hoàn cảnh nào, Người vẫn luôn đặt nặng trách nhiệm với dân tộc lên trên hết.

2. Phát hiện được các đặc điểm nổi bật trong phong cách thơ trữ tình của Hồ Chí Minh thể hiện qua hai bài thơ.

Trả lời:

Phong cách thơ trữ tình của Hồ Chí Minh qua "Vọng nguyệt" và "Cảnh khuya" nổi bật với:

- Tình yêu thiên nhiên: Thiên nhiên trong thơ Người luôn đẹp và gần gũi, dù trong hoàn cảnh ngục tù hay chiến tranh.

- Tinh thần lạc quan: Bác luôn vượt qua hoàn cảnh khó khăn với tâm hồn thanh thản và yêu đời.

- Kết hợp nghệ sĩ - chiến sĩ: Thơ vừa thể hiện tâm hồn nghệ sĩ nhạy cảm, vừa chứa đựng nỗi lo toan cho đất nước.

- Ngôn từ giản dị, giàu hình ảnh: Ngôn từ đơn giản nhưng sâu sắc, hình ảnh như trăng biểu tượng cho tự do và khát vọng.

- Nhân văn sâu sắc: Thơ luôn mang tư tưởng yêu nước và tinh thần trách nhiệm cao cả.

3. Nhận ra được vẻ đẹp tư tưởng, tâm hồn và tài năng văn chương của người viết thể hiện qua các bài thơ.

Trả lời:

Vẻ đẹp tư tưởng, tâm hồn và tài năng văn chương của Hồ Chí Minh trong hai bài thơ “Vọng nguyệt” và “Cảnh khuya” thể hiện qua:

- Tư tưởng lạc quan, yêu nước: Dù trong ngục tù hay giữa chiến tranh, Người vẫn giữ vững niềm tin, tinh thần lạc quan và luôn lo lắng cho vận mệnh dân tộc.

- Tâm hồn yêu thiên nhiên, yêu đời: Thiên nhiên trong thơ không chỉ đẹp mà còn là nguồn cảm hứng và niềm an ủi, thể hiện một tâm hồn nhạy cảm và sâu sắc.

- Tài năng văn chương: Người sử dụng ngôn từ giản dị nhưng giàu hình ảnh, kết hợp hài hòa giữa chất nghệ sĩ và chất chiến sĩ, tạo nên những bài thơ vừa giàu cảm xúc, vừa chứa đựng tư tưởng lớn lao.

Xem thêm các bài Soạn văn lớp 12 sách Kết nối tri thức hay, ngắn gọn khác:

Tri thức Ngữ văn trang 4

Tác gia Hồ Chí Minh

Tuyên ngôn độc lập

Mộ, Nguyên tiêu

Những trò lố hay là Va-ren và Phan Bội Châu

Thực hành Tiếng Việt trang 26

Viết báo cáo kết quả của bài tập dự án

Trình bày kết quả của bài tập dự án

Củng cố, mở rộng trang 36

Vọng nguyệt, Cảnh Khuya