Soạn bài Viết bài văn nghị luận so sánh, đánh giá hai tác phẩm truyện (trang 27) - Ngắn nhất Ngữ văn 12 Kết nối tri thức

Soạn bài Viết bài văn nghị luận so sánh, đánh giá hai tác phẩm truyện

* Yêu cầu:

- Nêu được mục đích và cơ sở của việc so sánh, đánh giá hai tác phẩm truyện.

- Trình bày được các thông tin khái quát về hai tác phẩm truyện.

- Làm rõ được những điểm tương đồng và khác biệt giữa hai tác phẩm truyện xét trên một số phương diện nội dung và hình thức cụ thể theo mục đích và phạm vi đã xác định.

- Rút ra được những nhận xét, đánh giá cần thiết, phù hợp về hai tác phẩm truyện căn cứ vào kết quả so sánh.

- Nêu được ý nghĩa của việc đánh giá hai tác phẩm truyện thông qua việc so sánh.

* Phân tích bài viết tham khảo:

1. Nêu cơ sở của việc so sánh, đánh giá hai tác phẩm:

Viết về cùng đề tài, tiêu biểu cho những cách tiếp cận hiện thực chiến tranh của văn học trong một giai đoạn cụ thể. Tìm điểm giống và tương đồng của hai tác phẩm cần so sánh, đó chính là cơ sở để so sánh, đánh giá.

2. Nêu mục đích của việc so sánh, đánh giá hai tác phẩm

- Việc so sánh và đánh giá các tác phẩm giúp làm rõ những chủ đề, cảm hứng sáng tác mà các nhà văn cách mạng quan tâm khi viết về một đề tài cụ thể. Điều này cho phép người đọc nhận diện được những điểm chung trong cách các nhà văn tiếp cận và khai thác đề tài, đồng thời giúp hiểu rõ hơn về những giá trị và thông điệp mà họ muốn truyền tải.

- So sánh các tác phẩm giúp làm nổi bật phong cách cá nhân của từng nhà văn, từ cách họ sử dụng ngôn từ, xây dựng nhân vật, đến cấu trúc và phong cách viết. Điều này giúp hiểu rõ hơn về sự độc đáo và cá tính trong từng tác phẩm.

3. Trình bày luận điểm khái quát về nét chung của hai tác phẩm.

* Hoàn Cảnh Ra Đời của Tác Phẩm:

- Thời Gian và Bối Cảnh: Cả hai truyện ngắn đều được viết trong khoảng nửa cuối thập niên 60 của thế kỷ XX, khi cuộc kháng chiến chống đế quốc Mỹ xâm lược đang bước vào giai đoạn quyết liệt. Bối cảnh này ảnh hưởng sâu sắc đến nội dung và tinh thần của các tác phẩm, tạo nên một điểm tương đồng quan trọng về mặt thời đại và sự phản ánh hiện thực.

- Tính Chất Cuộc Kháng Chiến: Trong giai đoạn này, cả hai tác phẩm đều phản ánh tinh thần và sức mạnh của nhân dân Việt Nam trong cuộc kháng chiến, cho thấy sự đồng điệu trong mục tiêu và thông điệp mà các tác giả muốn truyền tải.

* Phong Cách Viết:

- Khám Phá Bề Sâu của Đời Sống: Cả hai tác phẩm không chỉ miêu tả các biểu hiện bên ngoài của đời sống mà còn tập trung vào việc cắt nghĩa và soi tỏ những điều bí ẩn, kì diệu làm nên sức mạnh tinh thần của con người Việt Nam. Điều này cho thấy một phong cách viết sâu sắc, không ngừng khám phá và giải thích những yếu tố nội tại và tinh thần của nhân vật và bối cảnh.

4. Trình bày những thông tin cần thiết về từng tác phẩm được so sánh: xuất xứ, bối cảnh câu chuyện, cốt truyện, nhân vật,…

- Xuất xứ: Mảnh trăng cuối rừng thuộc tập Những vùng trời khác nhau của Nguyễn Minh Châu; truyện Những đứa con trong gia đình thuộc Truyện và kí của Nguyễn Thi.

- Bối cảnh: hai truyện đều viết trong bối cảnh chống đế quốc Mỹ

- Cốt truyện: Mảnh trăng cuối rừng kể về câu chuyện tình yêu trong thời chiến còn Những đứa con trong gia đình kể về câu chuyện tình cảm gia đình.

5. Thông tin khái quát về Mảnh trăng cuối rừng.

- Xuất xứ: “Mảnh trăng cuối rừng” được in lần đầu vào năm 1970 trong tập Những vùng trời khác nhau của Nguyễn Minh Châu.

- Hoàn cảnh sáng tác: Được viết trong bối cảnh đế quốc Mỹ leo thang đánh phá miền Bắc ác liệt, tác phẩm phản ánh sự tàn khốc của chiến tranh và những nỗ lực, hy sinh của con người trong hoàn cảnh khó khăn.

- Nội dung chính: Câu chuyện tập trung vào hai nhân vật chính là Lãm và Nguyệt. Lãm, nhân vật chính, dự định đến thăm Nguyệt, người anh chưa gặp mặt nhưng đã cảm mến qua giới thiệu của chị gái làm việc ở cầu Đá Xanh. Trong một tình cờ, Lãm đi nhờ xe và gặp một cô gái mà anh nghi ngờ chính là Nguyệt, nhưng không hỏi han gì. Khi Lãm đến thăm đơn vị của Nguyệt, cô lại về đơn vị công tác, khiến cả hai không gặp nhau.

6. Thông tin khái quát về Những đứa con trong gia đình.

- Xuất xứ: In lần đầu trong tập Truyện và kí, xuất bản năm 1969.

- Bối cảnh: Không gian sông nước miền Tây Nam Bộ.

- Nội dung: Nói về chuyện những đứa con trong một gia đình nông dân có truyền thống yêu nước, cách mạng, phải chịu nỗi đau cha mẹ bị kẻ thù giết. Họ luôn cháy bỏng với nguyện vọng đi bộ đội để trả thù nhà, đền nợ nước.

7. Phân tích cụ thể điểm tương đồng giữa hai tác phẩm: tính chất của sự miêu tả và cảm hứng sáng tác.

- Cảm hứng sáng tác: Cả hai tác phẩm đều hướng đến việc làm sáng tỏ chủ nghĩa anh hùng bao trùm đời sống tinh thần của dân tộc trong cuộc kháng chiến. Chúng phản ánh một tinh thần kiên cường, không khuất phục trước những thử thách, và nhấn mạnh sự vĩ đại trong cuộc chiến đấu chống lại kẻ thù xâm lược.

- Ngòi bút miêu tả:

+ Nhân vật: Các nhân vật trong cả hai tác phẩm đều được miêu tả là những người tràn đầy tinh thần cách mạng, có phẩm chất anh hùng và sẵn sàng đối mặt với mọi thử thách. Họ không mang dấu vết của sự ưu tú hay lựa chọn cá nhân mà thể hiện phẩm hạnh chung của cả dân tộc.

+ Hành động: Các hành động của nhân vật diễn ra một cách dễ dàng và tự nhiên, không có sự phô trương hay gây ấn tượng mạnh. Điều này thể hiện sự chi phối triệt để của một đạo lý sống, nơi mọi thành viên đều hành động theo một nguyên tắc chung và sự tự giác cao.

8. Phân tích nét riêng trong cách viết của từng tác phẩm - một vấn đề quan trọng cho thấy sự đa dạng của văn xuôi cách mạng Việt Nam giai đoạn 1945 - 1975.

Phong cách thời đại chi phối cách viết của tác giả, nhưng mỗi người đều gửi gắm trong đó những quan niệm, suy tư riêng.

9. Kết luận chung về giá trị của các tác phẩm và gợi mở cách nhìn nhận phù hợp về văn học của một giai đoạn đã qua.

Thời điểm đó, những tác phẩm đều mang những dấu ấn thời đại vô cùng rõ nét.

Thực hành các yêu cầu sau khi đọc bài viết tham khảo:

Câu 1 (trang 32 sgk Ngữ văn 12 Tập 1): Cơ sở của việc lựa chọn so sánh hai tác phẩm Mảnh trăng cuối rừng và Những đứa con trong gia đình là gì?

Trả lời:

Cơ sở: Viết về cùng đề tài, tiêu biểu cho những cách tiếp cận hiện thực chiến tranh của văn học trong một giai đoạn cụ thể.

Câu 2 (trang 32 sgk Ngữ văn 12 Tập 1): Tác giả bài viết đã xác định mục đích so sánh hai tác phẩm như thế nào?

Trả lời:

Mục đích: Sự thống nhất trong cảm hứng của hai nhà thơ, đồng thời thể hiện được những phong cách, dấu ấn riêng của hai nhà thơ

Câu 3 (trang 32 sgk Ngữ văn 12 Tập 1): Các phương diện cơ bản nào của hai tác phẩm đã được đưa ra so sánh?

Trả lời:

Các phương diện: xuất xứ, bối cảnh câu chuyện, cốt truyện, nhân vật,…

Câu 4 (trang 32 sgk Ngữ văn 12 Tập 1): Đánh giá nào về đặc điểm, giá trị của từng tác phẩm được nảy sinh trên cơ sở so sánh?

Trả lời:

Những tác phẩm đều mang những dấu ấn thời đại vô cùng rõ nét.

* Thực hành viết theo các bước

1. Chuẩn bị viết

Gợi ý một số tác phẩm truyện có thể làm thành đối tượng so sánh của bài viết: Hoàng tử bé của Ăng-toan đơ Xanh-tơ - Ê-xu-pe-ri (Antoine de Saint - Exupéry) và vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ của Nguyễn Ngọc Thuần, Những ngày thơ ấu của Nguyên Hồng và Thời thơ ấu của Mác-xim Go-rơ-ki (Maksim Gorky), Chí Phèo và Lão Hạc của Nam Cao, Vợ Nhặt của Kim Lân và Vợ chồng A Phủ của Tô Hoài…

Xác định mục tiêu:

- Nêu được mục đích và cơ sở của việc so sánh, đánh giá hai tác phẩm truyện.

- Trình bày được thông tin khái quát về hai tác phẩm truyện.

- Làm rõ được điểm tương đồng, khác biệt giữa hai tác phẩm truyện xét trên một phương diện nội dung và hình thức cụ thể theo mục đích và phạm vi đã xác định.

- Rút ra được nhận xét và đánh giá cần thiết, phù hợp về hai tác phẩm truyện căn cứ vào kết quả so sánh.

- Nêu được ý nghĩa của việc đánh giá hai tác phẩm truyện thông qua việc so sánh.

2. Tìm ý, lập dàn ý

* Tìm ý

Để tìm ý cho bài văn so sánh, em cần thực hiện các bước sau:

- Xác định lí do so sánh hai tác phẩm:

+ Tại sao độc giả thường liên hệ hai tác phẩm này với nhau?

+ Em cần xác định các yếu tố liên quan đến bối cảnh lịch sử, chủ đề, hoặc phong cách của tác giả. Đây là bước quan trọng để mở bài một cách tự nhiên và hợp lý.

- Lựa chọn các phương diện so sánh:

+ Sự tương đồng giữa hai tác phẩm thể hiện trên những phương diện nào?

+ Xác định các yếu tố chủ yếu cần so sánh như chủ đề, cốt truyện, nhân vật, ngôn ngữ, phong cách viết, hay thông điệp mà hai tác phẩm truyền tải.

- Phân tích nguyên nhân dẫn đến sự tương đồng:

+ Điều gì đã tạo ra sự "gặp gỡ" giữa hai tác phẩm này? - Điều gì dẫn đến sự “gặp gỡ” đó giữa hai tác phẩm truyện? (Vừa đi sâu cắt nghĩa nguyên nhân của sự tương đồng, vừa tạo được sự gắn kết giữa các đoạn viết về từng sản phẩm.)

+ Đi sâu vào các yếu tố như thời đại, bối cảnh xã hội, tư tưởng của tác giả, hoặc các trào lưu văn học mà cả hai tác phẩm đều chịu ảnh hưởng.

- Xác định sự khác biệt:

+ Dù có những điểm tương đồng, sự khác biệt giữa hai tác phẩm là gì?

+ Em cần tìm ra những nét độc đáo riêng của mỗi tác phẩm, ví dụ như cách xây dựng nhân vật, cấu trúc truyện, giọng văn, hoặc các chi tiết đặc thù.

- Kết luận và rút ra ý nghĩa từ sự so sánh:

+ Việc so sánh hai tác phẩm này mang lại những khám phá mới nào?

+ Cuối cùng, em cần tổng kết và đánh giá cách so sánh giúp độc giả hiểu rõ hơn về tư tưởng, phong cách của tác giả, hoặc khám phá thêm những tầng ý nghĩa sâu sắc trong mỗi tác phẩm.

* Lập dàn ý

- Mở bài:

+ Giới thiệu tác phẩm: Giới thiệu hai tác phẩm truyện được chọn là đối tượng của sự so sánh, ví dụ: “Tác phẩm A” và “Tác phẩm B”.

+ Mục đích so sánh: Nêu rõ mục đích của việc so sánh, đánh giá hai tác phẩm này (ví dụ: để hiểu sâu hơn về giá trị nội dung, nghệ thuật, hay vị trí của chúng trong nền văn học).

+ Cơ sở so sánh: Đề cập đến các yếu tố, tiêu chí cụ thể sẽ được dùng để so sánh (ví dụ: cốt truyện, nhân vật, chủ đề, phong cách ngôn ngữ, hoàn cảnh ra đời, v.v.).

- Thân bài: Cần triển khai các ý:

+ Thông tin chung về từng sản phẩm:

• Hoàn cảnh ra đời: Bối cảnh lịch sử, xã hội, thời gian sáng tác.

• Đề tài, chủ đề: Nội dung chính, thông điệp của tác phẩm.

• Cốt truyện và nhân vật: Tóm tắt cốt truyện, phân tích nhân vật chính.

• Vị trí trong đời sống văn học: Sự đóng góp của tác phẩm cho nền văn học, sự đón nhận của độc giả, phê bình.

• …..

+ Những điểm tương đồng giữa hai tác phẩm truyện và nguyên nhân dẫn đến sự tương đồng ấy.

• Cốt truyện: Nếu có những tình tiết, diễn biến cốt truyện tương tự nhau.

• Chủ đề và thông điệp: Những thông điệp chung mà cả hai tác phẩm truyền tải.

• Phong cách ngôn ngữ: Sự giống nhau trong cách sử dụng ngôn ngữ, giọng văn.

+ Nguyên nhân của sự tương đồng:

• Ảnh hưởng từ bối cảnh lịch sử, xã hội.

• Sự kế thừa từ trào lưu văn học hoặc từ các nhà văn cùng thời.

+ Những điểm khác biệt giữa hai tác phẩm truyện và điều kiện làm nên sự khác biệt ấy.

• Cốt truyện: Những sự kiện, tình tiết khác biệt nổi bật.

• Nhân vật: Sự khác nhau trong việc xây dựng và phát triển nhân vật.

• Chủ đề và thông điệp: Nếu hai tác phẩm có những thông điệp khác nhau hoặc cách tiếp cận khác nhau đối với cùng một chủ đề.

• Phong cách ngôn ngữ: Sự khác nhau trong giọng văn, cách biểu đạt.

+ Nguyên nhân của sự khác biệt:

• Điều kiện xã hội, văn hóa khác nhau.

• Phong cách sáng tác cá nhân của tác giả.

• Sự khác biệt trong tư duy, quan điểm sống của mỗi tác giả.

- Kết bài: Nêu ý nghĩa của việc đánh giá các tác phẩm truyện khi đặt chúng trong tương quan so sánh.

3. Viết bài

- Để làm sáng tỏ các luận điểm, cần chú ý khai thác bằng chứng từ những phương diện khác nhau của hai tác phẩm truyện, bao gồm: đề tài, chủ đề, cảm hứng, cốt truyện, nhân vật, ngôn ngữ, giọng điệu,… Khi trích dẫn văn bản truyện hay một bài phê bình, đánh giá nào đó về truyện, cần đảm bảo yêu cầu chính xác, khách quan.

- Tránh biến bài viết thành một văn bản mang tính chất lắp ghép máy móc, gồm hai “bài” nhỏ phân tích từng tác phẩm riêng biệt.

- Thường xuyên chú ý mạch lạc, liên kết của bài viết và thực hiện việc ngắt đoạn phù hợp để người đọc dễ theo dõi hệ thống luận điểm.

Bài viết tham khảo

So sánh hình ảnh "Anh thanh niên" trong " Lặng lẽ Sa Pa" và

"Phương Định" trong "Những ngôi sao xa xôi"

Trong văn học Việt Nam hiện đại, những nhân vật trẻ trung, tràn đầy sức sống và lòng yêu nước luôn là nguồn cảm hứng bất tận cho các nhà văn. Tiêu biểu trong số đó là anh thanh niên trong “Lặng lẽ Sa Pa” của Nguyễn Thành Long và cô thanh niên xung phong Phương Định trong “Những ngôi sao xa xôi” của Lê Minh Khuê. Dù sống và làm việc trong những bối cảnh khác nhau, cả hai nhân vật đều toát lên vẻ đẹp trong cách sống và tâm hồn, đại diện cho những phẩm chất cao quý của thế hệ trẻ Việt Nam.

I. Vẻ đẹp trong cách sống

Anh thanh niên trong “Lặng lẽ Sa Pa” sống và làm việc một mình trên đỉnh núi cao, nơi quanh năm suốt tháng chỉ có cây cỏ và mây núi Sa Pa làm bạn. Công việc của anh là đo gió, đo mưa, đo nắng, tính mây, đo chấn động mặt đất, những công việc tưởng chừng như đơn giản nhưng lại đòi hỏi sự chính xác, tỉ mỉ và tinh thần trách nhiệm cao. Anh làm việc với một ý thức cao độ về trách nhiệm, bất chấp mọi điều kiện thời tiết khắc nghiệt. Đối với anh, việc đúng giờ ốp là điều quan trọng, dù trời có mưa tuyết hay giá lạnh đến mức nào anh cũng không bỏ qua.

Cuộc sống của anh trên đỉnh núi cao ấy dường như rất cô đơn và vắng vẻ, nhưng anh đã vượt qua sự cô đơn đó bằng cách sắp xếp cuộc sống của mình một cách chủ động và ngăn nắp. Anh trồng hoa, nuôi gà, đọc sách và tự học, luôn giữ cho mình một tâm hồn tươi mới và lạc quan. Anh không chỉ sống cho mình mà còn luôn cởi mở, chân thành và quý trọng mọi người. Điều này thể hiện qua khát khao được gặp gỡ, trò chuyện với mọi người, dù chỉ là những cuộc gặp gỡ ngắn ngủi với những người đi ngang qua nơi anh sống.

Ngược lại, cô thanh niên xung phong Phương Định trong “Những ngôi sao xa xôi” lại sống và chiến đấu trong một hoàn cảnh đầy hiểm nguy và ác liệt. Cô cùng đồng đội làm nhiệm vụ phá bom trên tuyến đường Trường Sơn, nơi mà cái chết luôn rình rập. Công việc của cô không chỉ đòi hỏi sự can đảm mà còn cần một tinh thần trách nhiệm cao. Dù phải phơi mình dưới mưa bom bão đạn, cô vẫn giữ vững sự bình tĩnh, tự tin và luôn hoàn thành nhiệm vụ một cách xuất sắc.

Phương Định không chỉ yêu mến đồng đội mà còn dành tình cảm đặc biệt cho tất cả các chiến sĩ mà cô gặp trên tuyến đường Trường Sơn. Cô luôn tỏ ra tự hào về nhiệm vụ của mình và về những người đồng đội dũng cảm, sẵn sàng hy sinh vì Tổ quốc. Tinh thần trách nhiệm và sự bình tĩnh của cô trong những tình huống căng thẳng đã tạo nên một hình ảnh đẹp về một cô gái thanh niên xung phong dũng cảm, kiên cường trong cuộc chiến đấu vì độc lập tự do của dân tộc.

II. Vẻ đẹp trong tâm hồn

Tâm hồn anh thanh niên trong “Lặng lẽ Sa Pa” là một tâm hồn tràn đầy tình yêu và sự cống hiến. Anh ý thức sâu sắc về công việc của mình, dù là những công việc thầm lặng nhưng anh luôn thấy nó có ích cho cuộc sống và cho mọi người. Suy nghĩ của anh về công việc và những đóng góp của mình rất sâu sắc, anh không tự cao về những gì mình làm được mà luôn thấy mình còn nhỏ bé, cần phải cố gắng hơn nữa. Anh cũng không cảm thấy cuộc sống của mình buồn tẻ hay cô đơn vì luôn tìm thấy niềm vui trong việc đọc sách, một sở thích giúp anh cảm thấy như luôn có bạn bè để trò chuyện. Tâm hồn anh toát lên sự nhân hậu, chân thành và giản dị, những phẩm chất làm nên một con người đáng kính trọng và yêu mến.

Trái ngược với sự chín chắn và trầm lặng của anh thanh niên, Phương Định trong “Những ngôi sao xa xôi” lại hiện lên với một tâm hồn hồn nhiên, nhạy cảm và mơ mộng. Cô từng có một thời học sinh vô tư, hồn nhiên và khi vào chiến trường, cô vẫn giữ được sự hồn nhiên ấy. Cô yêu thích âm nhạc, thường xuyên hát những bài ca yêu thích và luôn mơ mộng về cuộc sống tương lai. Phương Định là cô gái nhạy cảm và tinh tế, luôn quan tâm đến vẻ đẹp của mình và cảm thấy tự hào về điều đó. Cô cũng rất kín đáo trong tình cảm, luôn giữ cho mình một khoảng cách tự trọng, không để ai dễ dàng tiếp cận và hiểu thấu tâm hồn mình.

Cả hai nhân vật đều thể hiện những vẻ đẹp tâm hồn cao quý, dù một người sống ở hậu phương, một người ở tiền tuyến. Họ cùng có tinh thần trách nhiệm cao trong công việc, không ngại gian khổ, hy sinh trong hoàn cảnh đơn độc hay ác liệt. Họ sống có lý tưởng, luôn cống hiến và sẵn sàng hy sinh cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Tinh thần dũng cảm, lạc quan, yêu đời, trẻ trung, sôi nổi hồn nhiên, giản dị và khiêm tốn là những điểm chung nổi bật của họ.

Hai tác phẩm “Lặng lẽ Sa Pa” và “Những ngôi sao xa xôi” đều khám phá và ngợi ca vẻ đẹp tâm hồn của con người Việt Nam trong lao động và chiến đấu. Những nhân vật trong hai tác phẩm đều mang màu sắc lí tưởng, là hình ảnh tiêu biểu của con người Việt Nam trong thời kỳ lịch sử gian khổ, hào hùng và lãng mạn. Qua những nhân vật như anh thanh niên và Phương Định, người đọc không chỉ cảm nhận được vẻ đẹp của tâm hồn, mà còn thấy được sự cống hiến thầm lặng và lòng yêu nước của thế hệ trẻ Việt Nam, những con người sẵn sàng hy sinh vì sự nghiệp chung của dân tộc.

4. Chỉnh sửa, hoàn thiện

- Đối chiếu với yêu cầu của bài và dàn ý đã lập để thực hiện những chỉnh sửa cần thiết nhằm hoàn thiện văn bản về mặt nội dung.

- Rà soát, khắc phục những lỗi về chính tả, diễn đạt và trình bày để bài viết đáp ứng được những đòi hỏi về chuẩn mực hình thức.

Xem thêm các bài Soạn văn lớp 12 sách Kết nối tri thức hay, ngắn gọn khác:

Tri thức Ngữ văn trang 9

Xuân Tóc Đỏ cứu quốc

Nỗi buồn chiến tranh

Thực hành Tiếng Việt trang 26

Viết bài văn nghị luận so sánh, đánh giá hai tác phẩm truyện

Trình bày kết quả so sánh, đánh giá hai tác phẩm truyện

Củng cố, mở rộng trang 36

Trên xuồng cứu nạn