Soạn bài Trở về (trang 96) - Ngắn nhất Ngữ văn 12 Kết nối tri thức

Soạn bài Trở về

* Trước khi đọc

Câu 1 (trang 96 SGK Ngữ Văn 12 Tập 2): Bạn đã từng đọc một cuốn sách hay xem một bộ phim mà trong đó nhân vật chính phải trải qua một cuộc hành trình tưởng chừng vượt quá sức mình chưa? Chia sẻ cảm nhận của bạn về chặng cuối trong cuộc hành trình đó.

Trả lời:

Tôi từng đọc cuốn sách Cuộc đời của Pi (Life of Pi) của Yann Martel, nơi nhân vật chính – cậu bé Pi Patel – phải trải qua một hành trình sinh tồn vô cùng khắc nghiệt trên đại dương sau khi con tàu gặp nạn. Chặng cuối của hành trình là lúc Pi cuối cùng được cứu sau nhiều tháng lênh đênh trên biển, cùng với một con hổ Bengal. Điều làm tôi ấn tượng nhất là Pi không chỉ chiến đấu với những yếu tố khắc nghiệt của thiên nhiên, mà còn phải đối diện với nỗi cô đơn, nỗi sợ hãi và niềm hy vọng mong manh. Chặng cuối là một cuộc đấu tranh tinh thần, nơi Pi gần như mất hết sức lực và niềm tin, nhưng chính sự kiên cường và khát khao sống đã giúp cậu vượt qua. Hành trình của Pi khiến tôi cảm nhận sâu sắc về sự kiên nhẫn, lòng can đảm và khả năng vượt qua giới hạn của con người, dù mọi thứ dường như đã vô vọng.

Câu 2 (trang 96 SGK Ngữ Văn 12 Tập 2): Nhan đề “Trở về" gợi cho bạn những suy nghĩ hay liên tưởng gì?

Trả lời:

Nhan đề "Trở về" gợi lên hình ảnh của sự quay lại một nơi chốn, một thời điểm hay một trạng thái tinh thần nào đó đã từng thân thuộc. Nó có thể liên quan đến hành trình tìm về cội nguồn, gia đình, hoặc sự tìm lại bản thân sau những trải nghiệm và biến cố trong cuộc sống. "Trở về" cũng gợi sự ấm áp, an yên và khát khao tìm lại sự bình yên, sau những chông chênh hay xa cách.

* Đọc văn bản

Gợi ý trả lời câu hỏi trong bài đọc

1. Không gian và thời gian khi ông lão trở về bến cảng được miêu tả như thế nào?

- Không gian: bến cảng, yên tĩnh tịch mịch

- Thời gian: đêm đến, khi mọi người đều đã đi ngủ

Không gian và thời gian này gợi cảm giác cô độc, trầm lắng, phù hợp với sự mệt mỏi và cảm giác thất bại của ông lão sau hành trình dài.

2. Chú ý tư thế nằm ngủ của nhân vật – một tư thế gợi liên tưởng đến hình ảnh chúa Giê- su trên cây thập giá.

- Tư thế nằm ngủ của ông lão – nằm sấp, hai cánh tay duỗi thẳng và lòng bàn tay ngửa lên – gợi liên tưởng mạnh mẽ đến hình ảnh Chúa Giê-su trên cây thập giá. Hình ảnh này thể hiện sự chịu đựng, hy sinh và nỗi đau thầm lặng sau một cuộc hành trình đầy gian khổ. Nó khắc họa sâu sắc sự mệt mỏi, kiệt sức cả về thể chất lẫn tinh thần của ông lão, đồng thời tạo nên một nét tượng trưng về sự hy sinh lớn lao, giống như Chúa Giê-su đã trải qua trên thập giá vì nhân loại.

3. Lời nói và hành động của các ngư dân cho biết điều gì về cảm nhận của họ trước bộ xương của con cá kiếm?

- Lời nói và hành động của các ngư dân thể hiện sự ngưỡng mộ và kính trọng sâu sắc trước bộ xương của con cá kiếm.

- Việc họ vây quanh chiếc thuyền và đo chiều dài của bộ xương cho thấy sự kinh ngạc và trân trọng trước thành quả của ông lão Santiago, mặc dù bộ xương đã là minh chứng cho một cuộc chiến gian khổ và thất bại. Các ngư dân không chỉ tò mò mà còn bị ấn tượng bởi kích thước và vẻ đẹp của con cá.

- Sự đánh giá cao này được thể hiện qua những lời khen ngợi và sự công nhận của họ đối với con cá kiếm, mặc dù chính họ đã thừa nhận chưa từng thấy con cá nào như vậy. Hành động này cũng cho thấy sự tôn trọng đối với Santiago và thành tích của ông, dù ông không còn sống để chứng kiến sự công nhận đó.

4. Chú ý ngôn ngữ đối thoại giữa ông lão và cậu bé.

Đoạn đối thoại giữa ông lão và cậu bé thể hiện:

- Sự gần gũi: Ngôn ngữ tự nhiên, dễ hiểu thể hiện mối quan hệ thân thiết giữa họ.

- Tình cảm và quan tâm: Ông lão thể hiện sự quan tâm bằng cách nhớ về cậu bé, và cậu bé chăm sóc ông lão với cà phê và động viên ông.

- Khuyến khích và ủng hộ: Cậu bé khuyến khích ông lão khi ông cảm thấy thất bại, và ông lão cảm thấy nhẹ nhõm khi có người để trò chuyện.

- Tinh thần hy vọng: Cuộc trò chuyện chuyển từ tình trạng hiện tại của ông lão sang kế hoạch tương lai, thể hiện hy vọng và niềm tin vào ngày mai.

5. Giải thích tình huống hiểu lầm trong đoạn này.

- Hiểu lầm về con cá kiếm: người bồi bàn hiểu lầm rằng đó là con cá mập nên đã giải thích tiburon là cá mập cho người khách

6. Những hình ảnh được sử dụng trong đoạn kết của văn bản có gì đặc biệt?

- Ông lão Santiago đang ngủ trong tư thế úp mặt xuống và thằng bé đang ngồi bên cạnh nhìn ông. Hình ảnh này thể hiện sự bình yên và yên tĩnh sau những cuộc đấu tranh vất vả của ông. Tư thế ngủ này còn thể hiện sự khiêm nhường và sự kết thúc của một cuộc hành trình gian nan.

- Hình ảnh những con sư tử: Ông lão mơ về những con sư tử, hình ảnh này có ý nghĩa biểu tượng mạnh mẽ. Những con sư tử đại diện cho sức mạnh, sự dũng mãnh và tuổi trẻ mà ông lão đã mất đi trong thực tại nhưng vẫn còn sống trong những giấc mơ của ông. Sự xuất hiện của sư tử không chỉ là một dấu hiệu của sự khát khao về sức mạnh và niềm tin vào chính mình, mà còn phản ánh sự lạc quan và tinh thần chiến đấu không ngừng nghỉ của ông.

* Sau khi đọc:

- Nội dung chính: đoạn trích "Trở về" trong tác phẩm Ông già và biển cả của Ernest Hemingway mô tả hành trình trở về của ông Santiago sau cuộc chiến đấu không ngừng nghỉ với con cá kiếm khổng lồ. Hành trình này không chỉ là một thử thách về thể xác mà còn là một cuộc đấu tranh tinh thần, thể hiện sức mạnh, lòng kiên cường và niềm tin bất khuất của ông. Mặc dù thành quả vật chất không còn nguyên vẹn, ông Santiago trở về với niềm tự hào và cảm giác đạt được chiến thắng trong tâm hồn.

Gợi ý trả lời câu hỏi sau khi đọc:

Câu 1 (trang 101 SGK Ngữ Văn 12 Tập 2): Theo bạn, đoạn trích Trở về có thể được chia làm mấy phần? Các phần có liên hệ với nhau như thế nào?

Trả lời:

- Phần 1: Từ khởi đầu cho đến khi "mặt trời mọc": Mô tả cảnh ông lão trở về bến sau 84 ngày trên biển.

- Phần 2: Tiếp theo đến khi "đã ngủ thiếp đi": Trình bày cuộc trò chuyện giữa ông lão và Ma-nô-lin.

- Phần 3: Phần còn lại: Phản ứng của mọi người khi nhìn thấy bộ xương cá kiếm

Ba phần này liên kết với nhau để xây dựng một câu chuyện về cuộc hành trình của Santiago: sự chiến đấu không ngừng nghỉ, sự trở về với sự hỗ trợ của Ma-nô-lin, và cách mà cộng đồng nhìn nhận thành quả và nỗ lực của ông. Các phần này cùng nhau tạo nên một bức tranh về sự kiên cường, thất bại và lòng kiên định của nhân vật chính.

Câu 2 (trang 101 SGK Ngữ Văn 12 Tập 2): Cuộc đối thoại giữa Xan-ti-a-gô và Ma-nô-lin trong đoạn trích là cuộc đối thoại dài nhất trong tác phẩm Ông già và biển cả. Nội dung và hình thức cuộc đối thoại cho ta biết những gì về quan hệ giữa hai nhân vật?

Trả lời:

- Quan hệ gần gũi và tình cảm: Cả hai nhân vật có mối quan hệ sâu sắc và gần gũi. Cậu bé chăm sóc ông lão tận tình, thể hiện sự quan tâm và tình cảm bằng cách mang cà phê cho ông và khuyến khích ông.

- Sự ủng hộ và khích lệ: Cậu bé không chỉ động viên ông lão sau thất bại mà còn thể hiện sự tin tưởng vào khả năng của ông. Cậu khẳng định rằng con cá không đánh bại ông và sẵn sàng mang vận may của mình theo để tiếp tục cùng nhau câu cá.

- Tính nhân văn và sự kết nối: Cuộc trò chuyện cho thấy ông lão cảm thấy dễ chịu khi có người để trò chuyện và chia sẻ, thay vì chỉ đối diện với biển cả và chính mình. Cậu bé cũng cảm thấy sự kết nối và sẵn sàng hỗ trợ ông lão trong tương lai.

Câu 3 (trang 101 SGK Ngữ Văn 12 Tập 2): Nêu diễn biến tâm lí của nhân vật Xan-ti-a-gô trong đoạn trích.

Trả lời:

- Cảm giác thất bại và mệt mỏi: Khi ông lão tỉnh dậy, ông cảm thấy mình đã bị đánh bại. Ông cảm nhận thất bại không chỉ từ cuộc chiến với con cá mà còn từ những gì đã xảy ra sau đó, như được thể hiện trong câu nói: “Chúng đã đánh bại ông, Ma-nô-lin a.”

- Tâm lý yên tâm và cảm thấy dễ chịu: Khi cậu bé chăm sóc ông và nói chuyện, ông lão cảm thấy dễ chịu và ấm áp vì có người bên cạnh để chia sẻ. Câu nói “Ông nhớ cháu” cho thấy ông cảm nhận được sự kết nối và tình cảm từ cậu bé, điều này giúp ông cảm thấy an tâm hơn.

- Sự động viên và hy vọng: Mặc dù ông lão cảm thấy mình không còn may mắn nữa, nhưng cậu bé khuyến khích và khẳng định rằng cậu sẽ mang vận may của mình theo. Điều này giúp ông lão cảm thấy có hy vọng và động lực để tiếp tục, thể hiện qua việc ông nhận ra sự quan trọng của mối quan hệ với cậu bé và cảm thấy nhẹ nhõm hơn

Câu 4 (trang 101 SGK Ngữ Văn 12 Tập 2): Trong đoạn trích, tác giả đã miêu tả hành động "khóc" của Ma-nô-lin bao nhiêu lần? Hãy lí giải về hành động này của nhân vật.

Trả lời:

- Lần thứ nhất: Khi Ma-nô-lin chứng kiến ông già Santiago về nhà sau chuyến đánh bắt thất bại, cậu cảm thấy đau lòng vì sự khốn khổ và mệt mỏi của ông. Ma-nô-lin thấy ông già đã phải vật lộn với con cá lớn mà cuối cùng không giữ được, điều này khiến cậu cảm thấy sự tủi thân và xót xa. Hành động khóc này là sự bày tỏ tình cảm sâu sắc và sự tôn trọng đối với Santiago, một người đã dạy dỗ và chăm sóc cho cậu.

- Lần thứ hai: Ma-nô-lin khóc một lần nữa khi ông già tỉnh dậy sau một giấc ngủ dài và cậu nhận thấy rằng ông đã bị thương tích và mệt mỏi. Cậu cảm thấy buồn vì sự bất hạnh và đau khổ của ông già, đồng thời cũng thể hiện lòng yêu thương và sự quan tâm chân thành. Đối với Ma-nô-lin, Santiago không chỉ là một người thầy mà còn là một người bạn quý giá.

=> Lí giải về hành động này, chúng ta có thể thấy rằng nước mắt của Ma-nô-lin không chỉ đơn thuần là sự thể hiện nỗi buồn hay sự xúc động nhất thời, mà còn là sự phản ánh của lòng kính trọng, tình yêu thương, và sự cảm thông sâu sắc đối với ông già Santiago. Cậu nhận thức được những khó khăn và thử thách mà Santiago phải đối mặt, và điều này khiến cậu cảm thấy xót xa và không thể giữ được cảm xúc của mình.

Câu 5 (trang 101 SGK Ngữ Văn 12 Tập 2): Trước bộ xương của con cá kiếm, các nhân vật Ma-nô-lin, nhóm ngư dân, chủ khách sạn và hai du khách đã có thái độ khác nhau như thế nào?

Trả lời:

- Ma-nô-lin: Xót xa và luôn bên cạnh ông, chăm sóc và yêu quý.

- Nhóm ngư dân: Ngạc nhiên và ngưỡng mộ sức mạnh và kiên trì của Santiago.

- Chủ khách sạn: Bất ngờ và có phần mỉa mai, không đánh giá cao nỗ lực của Santiago.

- Hai du khách: Thấy con cá ấn tượng và kỳ lạ, nhưng không hiểu hết ý nghĩa.

Câu 6 (trang 101 SGK Ngữ Văn 12 Tập 2): Nêu đặc điểm của ngôn ngữ kể chuyện và ngôn ngữ đối thoại trong đoạn trích (chú ý liên hệ với "nguyên lí tảng băng trôi" của Hê-minh-uê).

Trả lời:

- Ngôn ngữ kể chuyện:

+ Đơn giản, súc tích: Hemingway sử dụng câu văn ngắn gọn, ít từ ngữ hoa mỹ, tập trung vào miêu tả hành động và sự kiện, tránh đi sâu vào cảm xúc hay tư tưởng phức tạp.

+ Ẩn chứa ý nghĩa sâu xa: Dù văn phong tối giản, phần lớn thông điệp và cảm xúc nằm "dưới bề mặt", tức là không được trực tiếp nói ra mà để người đọc tự suy ngẫm và cảm nhận. Điều này tương ứng với "tảng băng trôi", khi chỉ một phần nhỏ được thể hiện trên bề mặt, còn phần lớn nằm ẩn sâu.

- Ngôn ngữ đối thoại:

+ Ngắn gọn, súc tích: Nhân vật nói chuyện với nhau bằng những câu đối thoại ngắn và đơn giản, không có những cuộc tranh luận dài dòng hay triết lý. Những câu nói này thường biểu đạt ý tứ trực tiếp nhưng lại hàm chứa nhiều ý nghĩa ẩn.

+ Tập trung vào hành động và cảm xúc ẩn giấu: Qua đối thoại, Hemingway để nhân vật thể hiện suy nghĩ, mối quan tâm mà không cần giải thích rõ ràng, để người đọc tự cảm nhận qua lời nói giản dị của họ.

=> Sự kết hợp giữa ngôn ngữ kể chuyện và đối thoại theo phong cách tối giản này giúp tác phẩm giữ được sự chân thật, mộc mạc, nhưng vẫn gợi mở nhiều tầng ý nghĩa sâu sắc cho người đọc khám phá.

Câu 7 (trang 101 SGK Ngữ Văn 12 Tập 2): Theo bạn, đoạn kết truyện có thể gợi mở những ý nghĩa và liên tưởng gì?

Trả lời:

- Giấc mơ về sư tử - sự khát khao tuổi trẻ và sức mạnh: Santiago mơ về những con sư tử, biểu tượng cho sự trẻ trung, sức mạnh và khát vọng chinh phục của ông. Điều này cho thấy dù đã già yếu và thất bại trong trận chiến với tự nhiên, ông vẫn giữ trong mình tinh thần mạnh mẽ, niềm đam mê và lòng kiên trì.

- Tinh thần kiên cường và cuộc sống tiếp diễn: Việc Santiago ngủ say, cùng sự chăm sóc của Ma-nô-lin, cho thấy sự bình yên và chấp nhận sau một cuộc chiến lớn. Mặc dù thất bại, ông già không hề gục ngã, mà tiếp tục mơ về những con sư tử, biểu tượng của hi vọng và sức mạnh. Đoạn kết gợi mở rằng dù cuộc sống có khắc nghiệt và khó khăn đến đâu, con người vẫn phải tiếp tục tiến về phía trước với lòng kiên nhẫn và niềm tin vào bản thân.

=> “Nguyên lý tảng băng trôi”: Đoạn kết này áp dụng rõ ràng nguyên lý của Hemingway. Bề ngoài, câu chuyện có vẻ kết thúc một cách giản dị và tĩnh lặng, nhưng ẩn sâu dưới đó là những tầng ý nghĩa về sự đấu tranh, kiên cường, và mối quan hệ phức tạp giữa con người và tự nhiên.

Câu 8 (trang 101 SGK Ngữ Văn 12 Tập 2): Chuyến đi của Xan-ti-a-gô có phải là một chuyến đi thất bại hay không? Tại sao? Nếu coi nhân vật Xan-ti-a-gô là một biểu tượng, thì theo bạn, đó là biểu tượng của điều gì?

Trả lời:

- Chuyến đi của Santiago không phải là một thất bại. Dù ông không mang về con cá nguyên vẹn, Santiago đã chiến đấu dũng cảm, thể hiện tinh thần kiên cường và không bao giờ bỏ cuộc. Điều này cho thấy chiến thắng thực sự không nằm ở kết quả mà ở nỗ lực vượt qua khó khăn.

- Nếu coi Santiago là một biểu tượng, ông đại diện cho sự kiên trì và ý chí bất khuất của con người. Dù gặp phải nghịch cảnh, ông vẫn tiếp tục chiến đấu, là biểu tượng cho lòng dũng cảm và tinh thần không khuất phục trước số phận.

* Kết nối đọc – viết:

Bài tập (trang 101 SGK Ngữ Văn 12 Tập 2): Trong tiểu thuyết Ông già và biển cả, khi miêu tả nhân vật Xan-ti-a-gô một mình giữa biển khơi, Hê-minh-uê đã viết: "Ông lão biết rằng không ai phải cô đơn nơi biển cả". Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) chia sẻ cảm nhân của bạn về điều này sau khi học đoạn trích Trở về.

Trả lời:

Câu nói "Ông lão biết rằng không ai phải cô đơn nơi biển cả" trong Ông già và biển cả của Hemingway mang ý nghĩa sâu sắc. Giữa biển khơi mênh mông, Santiago không cảm thấy cô đơn bởi ông luôn kết nối với thiên nhiên và thế giới xung quanh. Biển cả, con cá kiếm khổng lồ, và những con cá mập là bạn đồng hành trong cuộc chiến của ông. Đoạn trích Trở về thể hiện rõ tinh thần này khi Santiago, dù thua cuộc trước tự nhiên, không gục ngã. Ông trở về không chỉ với bộ xương cá mà còn với lòng kiên định và khát vọng sống mãnh liệt. Ma-nô-lin bên cạnh ông càng khẳng định rằng Santiago không đơn độc, bởi tình cảm và sự đồng cảm từ cậu bé là niềm an ủi to lớn. Điều này cho thấy con người luôn tìm thấy sự gắn kết và ý nghĩa trong cuộc sống, ngay cả khi đối mặt với sự cô độc và thất bại.

Xem thêm các bài Soạn văn lớp 12 sách Kết nối tri thức hay, ngắn gọn khác:

Tri thức Ngữ văn trang 91

Vội vàng

Trở về

Hồn Trương Ba, da Hàng thịt

Thực hành tiếng Việt trang 114

Viết bài phát biểu trong lễ phát động một phong trào hoặc một hoạt động xã hội

Thuyết trình về một vấn đề liên quan đến cơ hội và thách thức đối với đất nước

Củng cố, mở rộng trang 123

Khúc đồng quê