Soạn bài Mấy ý nghĩ về thơ (trang 72) - Ngắn nhất Ngữ văn 12 Kết nối tri thức

Soạn bài Mấy ý nghĩ về thơ

* Trước khi đọc

Câu 1 (trang 72 SGK Ngữ Văn 12 Tập 1): Trong các bài nghiên cứu, phê bình về thơ bạn đã đọc, bạn thích nhất bài nào? Vì sao?

Trả lời:

1. "Phân tích bài thơ Đây thôn Vĩ Dạ" của Hoài Chân:

Bài phân tích của Hoài Chân về "Đây thôn Vĩ Dạ" của Hàn Mặc Tử sử dụng phương pháp phân tích thi ca truyền thống, tập trung vào việc làm rõ giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm. Bài viết phân tích chi tiết các yếu tố như hình ảnh thơ, ngôn ngữ thơ, và giọng điệu, từ đó làm nổi bật vẻ đẹp độc đáo của bài thơ. Phương pháp này giúp người đọc thấu hiểu sự tinh tế trong từng từ ngữ, từng hình ảnh mà Hàn Mặc Tử đã thể hiện, cũng như cảm nhận được nỗi lòng của tác giả thông qua từng dòng thơ.

2. "Giá trị hiện thực và nhân đạo trong thơ Tố Hữu" của Trần Đình Sử:

Bài viết phân tích của Trần Đình Sử về giá trị hiện thực và nhân đạo trong thơ Tố Hữu nhấn mạnh cách mà nhà thơ phản ánh chân thực bối cảnh xã hội Việt Nam qua từng giai đoạn lịch sử. Tố Hữu không chỉ diễn tả hiện thực đời sống mà còn bộc lộ tình cảm sâu sắc dành cho đất nước, con người, đặc biệt là tình yêu thương và tinh thần đoàn kết trong thời kỳ chiến tranh. Các tác phẩm của ông chứa đựng lòng yêu nước nồng nàn, sự cảm thông với những số phận bất hạnh, từ đó thể hiện tư tưởng nhân đạo sâu sắc, luôn hướng tới những giá trị nhân văn cao đẹp.

* Đọc văn bản

Gợi ý trả lời câu hỏi trong khi đọc:

1. Chú ý một số quan niệm về thơ được tác giả nêu lên và nhận xét.

Những quan niệm đều được tác giả chọn lọc và đưa ra nhận xét rất chính xác, tài hoa.

Những quan niệm về thơ được liệt kê dưới đây phản ánh nhiều góc nhìn khác nhau về bản chất và vai trò của thơ trong đời sống nghệ thuật:

- Thơ là những lời đẹp: Một số người nghĩ rằng thơ chính là ngôn ngữ được chọn lọc với những từ ngữ đẹp đẽ, mang tính chất nghệ thuật cao.

- Hồ Xuân Hương và ngôn ngữ đời thường: Dưới ngòi bút của Hồ Xuân Hương, những ngôn từ bình dân, đời thường cũng có thể trở thành thơ ca bất hủ, vượt lên trên sự tầm thường để thể hiện nghệ thuật cao.

- Thơ không phải chỉ là các đề tài "đẹp": Thơ không nhất thiết chỉ xoay quanh các chủ đề như cảnh đẹp thiên nhiên (phong hoa tuyết nguyệt) hoặc tình cảm sầu lụy. Những đề tài này có thể phổ biến trong thơ ca cổ, nhưng thơ hiện đại có thể tìm kiếm ý nghĩa sâu xa hơn trong cuộc sống thường nhật.

- Nhà thơ hiện đại và cuộc sống thực: Nhà thơ ngày nay không tìm kiếm những điều viển vông, xa rời thực tế, mà tập trung khai thác và phản ánh những khía cạnh chân thực của cuộc sống con người.

- Thơ in sâu vào trí nhớ: Một nhà phê bình cho rằng thơ khác với các thể loại văn xuôi ở chỗ nó có khả năng in sâu vào trí nhớ của người đọc, nhờ vào tính cô đọng, nhạc điệu và cảm xúc mạnh mẽ mà nó mang lại.

2. Câu hỏi tu từ được dùng nhằm mục đích gì?

- Tạo sự nhấn mạnh: Câu hỏi tu từ giúp làm nổi bật ý kiến của người viết, khiến người đọc suy ngẫm về sự thay đổi trong quan niệm sáng tác thơ.

- Gợi suy tư: Thông qua câu hỏi, người đọc được khơi gợi để tự suy nghĩ, từ đó hiểu sâu hơn về sự khác biệt giữa thơ cổ điển và thơ hiện đại.

- Tạo liên kết cảm xúc: Câu hỏi tu từ thường giúp kết nối cảm xúc với người đọc, khiến họ cảm thấy gần gũi hơn với tư tưởng của tác giả.

3. Chỉ ra các ý được triển khai ở phần 3
Các ý được triển khai ở đoạn 3:

- Thơ là tiếng nói đầu tiên của tâm hồn khi tiếp xúc với cuộc sống.

- Thơ phải có tư tưởng và ý thức, vì cảm xúc con người luôn liên kết với suy nghĩ.

- Thơ không chỉ sử dụng ý niệm thuần túy để diễn đạt.

- Người làm thơ phải nắm bắt cảm xúc hoặc ý nghĩ sâu sắc và thành thực, nhưng không vội vàng diễn đạt ngay.

- Những hình ảnh thơ mới mẻ, độc đáo được nhà thơ tìm thấy luôn tươi nguyên và đầy sự bất ngờ.

4. Người viết chuyển sang bàn luận về khía cạnh nào của thơ?

Trong đoạn 4, tác giả chuyển sang bàn về các giá trị khác của chữ và tiếng trong thơ, ngoài giá trị ý niệm. Cụ thể, tác giả nhấn mạnh rằng người làm thơ không chỉ chọn chữ vì ý nghĩa cố định của nó, mà còn vì những giá trị khác như âm thanh, cảm xúc, và sự liên tưởng. Chữ trong thơ không bị "đóng khung" trong một nghĩa duy nhất, mà còn có thể mở rộng, mang lại những ý nghĩa đa chiều, gợi cảm và giàu tính nghệ thuật.

5. Tác giả quan niệm như thế nào về vần các khía cạnh hình thức khác trong thơ?

Tác giả quan niệm về vần và các khía cạnh hình thức khác trong thơ như sau:

- Hình thức như vần là công cụ mạnh mẽ nhưng không bắt buộc: Vần và các luật lệ thơ, từ âm điệu đến vần, là những công cụ quan trọng trong tay người làm thơ. Tuy nhiên, thiếu các yếu tố hình thức này không nhất thiết dẫn đến thất bại trong sáng tác. Những yếu tố hình thức có thể làm cho quá trình sáng tác trở nên khó khăn hơn, nhưng không phải là yếu tố quyết định thắng lợi hay thất bại của một bài thơ.

- Khả năng của thơ không phụ thuộc vào hình thức cụ thể: Tác giả không phân biệt giữa thơ tự do và thơ có vần, mà tập trung vào việc phân loại thơ theo chất lượng và tính chân thực. Theo tác giả, thơ hay hay không hay, thực hay giả, mới là yếu tố quan trọng hơn. Mỗi thể thơ có nhịp điệu và khả năng riêng, nhưng sự phát triển của thơ thường liên quan đến sự đổi mới hình thức theo các giai đoạn lớn của lịch sử nghệ thuật.

* Đọc văn bản

Nội dung chính: Bàn luận về Quan niệm về thơ của Nguyễn Đình Thi vẫn còn giá trị đến ngày nay vì sự đúng đắn trong nội dung tư tưởng, sự hấp dẫn trong nghệ thuật biểu đạt.

Gợi ý trả lời sau đọc bài:

Câu 1 (trang 77 SGK Ngữ Văn 12 Tập 1): Tóm lược nội dung từng phần của văn bản (theo số thứ tự) và nêu mối quan hệ giữa các phần.

Trả lời:

Nội dung từng phần của văn bản (theo số thứ tự):

1. Một số quan niệm về thơ:

2. Quan điểm của tác giả về cách làm thơ:

3. Quan niệm của tác giả về hình ảnh trong thơ:

4. Quan niệm của tác giả về giá trị của chữ và tiếng trong thơ:

5. Quan niệm của tác giả về vần và các khía cạnh hình thức khác của thơ

Mối quan hệ giữa các phần:

- Mở bài: Giới thiệu về vai trò và các quan niệm sai lầm về thơ ca, dẫn dắt vào các quan điểm cụ thể của tác giả.

- Thân bài: Trình bày các quan điểm của tác giả về thơ, làm rõ luận điểm nêu ra ở mở bài, bao gồm cách làm thơ, hình ảnh trong thơ, giá trị của chữ và tiếng, và vần cũng như các khía cạnh hình thức.

- Kết bài: Khẳng định lại luận điểm và nêu trách nhiệm của người sáng tác thơ ca, kết luận toàn bài một cách rõ ràng và mạch lạc.

Liên kết trong văn bản:

- Lặp lại: Từ khóa như "thơ", "tâm hồn" được lặp lại để nhấn mạnh chủ đề.

- So sánh: Thơ được so sánh với các yếu tố khác như âm nhạc, nhịp điệu để làm rõ đặc điểm và giá trị của nó.

- Dẫn chứng: Các ví dụ cụ thể được đưa ra để minh họa quan điểm của tác giả, giúp làm rõ và thuyết phục hơn.

Nhờ vào sự liên kết chặt chẽ và các biện pháp tu từ, văn bản đã thể hiện rõ ràng các quan điểm của tác giả về thơ ca.

Câu 2 (trang 77 SGK Ngữ Văn 12 Tập 1): Ở phần 1 của văn bản, những quan niệm nào về thơ đã được tác giả nêu lên để nhận xét? Mục đích của việc nhận xét đó là gì?

Trả lời:

Các quan niệm về thơ đã được tác giả nêu lên trong phần 1:

- Thơ là những lời đẹp: Một số người nghĩ rằng thơ chỉ đơn thuần là những lời được chọn lọc, đẹp đẽ.

- Sự chuyển thể từ ngôn ngữ đời thường: Dưới ngòi bút của Hồ Xuân Hương, những từ ngữ tầm thường trong đời sống hàng ngày có thể trở thành thơ ca nổi tiếng.

- Thơ không chỉ là đề tài đẹp: Thơ không chỉ tập trung vào những chủ đề đẹp đẽ, phong hoa tuyết nguyệt hay tình cảm sầu lụy mà còn phản ánh cuộc sống thực tế.

- Thơ không tìm kiếm điều viển vông: Thơ hiện đại không phải là tìm kiếm những điều xa rời thực tế mà phản ánh cuộc sống hiện tại của con người.

- Thơ khác với các thể văn khác: Một nhà phê bình cho rằng thơ khác với các thể văn khác vì nó in sâu vào trí nhớ của người đọc.

Mục đích của việc nhận xét những quan niệm về thơ:

- Làm rõ quan điểm của tác giả về thơ: Tác giả muốn làm rõ rằng thơ không chỉ là những lời đẹp hay đề tài đẹp mà là tiếng nói của tâm hồn, một loại âm nhạc nội tâm, nhịp điệu của chân lý và cái đẹp.

- Giúp người đọc hiểu rõ hơn về giá trị và vai trò của thơ ca: Tác giả mong muốn người đọc hiểu rằng thơ ca có giá trị lớn hơn những gì người ta thường nghĩ. Thơ không chỉ là hình thức hay đề tài mà còn là phản ánh chân thực cuộc sống và tâm hồn con người.

- Khuyến khích người đọc sáng tác và thưởng thức thơ ca: Tác giả khuyến khích người đọc không chỉ tiêu thụ thơ mà còn tham gia sáng tác và thưởng thức thơ ca như một phần không thể thiếu trong đời sống tinh thần của con người.

Câu 3 (trang 77 SGK Ngữ Văn 12 Tập 1): Chỉ ra các luận điểm thể hiện quan niệm của tác giả về thơ, phân tích cách triển khai một luận điểm tiêu biểu.

Trả lời

- Các luận điểm thể hiện quan niệm của tác giả về thơ:

+ Từ trước đến nay đã có nhiều định nghĩa về thơ, nhưng lời định nghĩa nào cũng vẫn không đủ.

+ Đầu mối của thơ có lẽ ta đi tìm bên trong tâm hồn con người chăng?

+ Nói đến hình ảnh trong thơ, Thơ là tiếng nói đầu tiên, tiếng nói thứ nhất của tâm hồn khi đụng chạm với cuộc sống.

+ Chữ và tiếng trong thơ phải còn có giá trị khác, ngoài giá trị ý niệm.

+ Cuối cùng, tôi muốn nói tới vấn đề thơ tự do, thơ không vần. Theo tôi, những luật lệ của thơ, từ âm điệu, đến vần, đều là những võ khí rất mạnh trong tay người làm thơ.

- Chứng minh một luận điểm:

Luận điểm: Nói đến hình ảnh trong thơ. Thơ là tiếng nói đầu tiên, tiếng nói thứ nhất của tâm hồn con người.

* Giải thích

Tác giả giải thích rằng hình ảnh trong thơ là kết quả của sự giao thoa giữa tâm hồn con người và thế giới bên ngoài. Thơ xuất hiện từ những cảm xúc sâu sắc của tâm hồn khi tiếp xúc với cuộc sống, và cảm xúc là phần cốt lõi của đời sống tâm hồn. Thơ không chỉ đơn thuần là hình ảnh, mà là sự thể hiện cảm xúc và suy nghĩ của tác giả.

* Bình luận

- Thơ phải có tư tưởng và ý thức: Thơ không chỉ là cảm xúc bộc lộ mà còn phải có tư tưởng và sự suy nghĩ. Cảm xúc của con người gắn liền với những suy nghĩ và nhận thức.

- Thơ không chỉ là ý niệm thuần túy: Thơ không chỉ thể hiện ý niệm đơn thuần mà còn phải bao gồm những yếu tố cảm xúc và hình ảnh cụ thể.

- Tạo hình ảnh từ cảm xúc: Nhà thơ không chỉ bắt chợt cảm xúc mà còn phải chuyển hóa chúng thành những hình ảnh cụ thể, không chỉ dựa vào vần điệu mà còn sự chọn lọc từ những cảm xúc và ý nghĩ sâu sắc.

- Hình ảnh tươi mới: Những hình ảnh trong thơ thường phải mới mẻ, lạ lùng và đột ngột để thể hiện sự độc đáo và sức sống của cảm xúc.

* Chứng minh

- Ví dụ về hình ảnh trong thơ:

"Trên trời có đám mây xanh/ Ở giữa mây trắng, xung quanh mây vàng/ Ước gì anh lấy được nàng."

Câu thơ này thể hiện sự kết hợp giữa hình ảnh thiên nhiên và cảm xúc cá nhân, làm nổi bật sự giao thoa giữa nội tâm và thế giới bên ngoài.

- Dẫn chứng từ nhà văn Pháp:

Theo một nhà văn Pháp, nhà thơ luôn viết từ góc độ "ngôi thứ nhất", tức là từ chính tâm hồn và trải nghiệm cá nhân của mình. Những hình ảnh trong thơ dù mới lạ đều có nguồn gốc từ thực tế mà chúng ta có thể cảm nhận và thấy được.

Câu 4 (trang 77 SGK Ngữ Văn 12 Tập 1): Theo tác giả, điều gì đóng vai trò quan trọng trong sáng tạo thơ? Tác giả đã dùng những thao tác nghị luận nào để làm sáng tỏ điều đó?

Trả lời

- Theo tác giả, đóng vai trò quan trọng trong sáng tạo thơ chính là chọn hình ảnh.

- Thao tác giải thích, phân tích và so sánh là những thao tác nghị luận được tác giả dùng làm sáng tỏ vấn đề.

Câu 5 (trang 77 SGK Ngữ Văn 12 Tập 1): Tác giả cho rằng: "chúng ta không nên lo thơ đi vào hình thức này hay hình thức khác. Dùng bất cứ hình thức nào, miễn là thơ diễn tả được đúng tâm hồn con người mới ngày nay". Bạn có tán thành quan điểm đó không? Vì sao?

Trả lời

Tán thành quan điểm:

1. Hình thức là phương tiện, không phải mục đích: Thơ ca chủ yếu để diễn tả cảm xúc và suy tư. Hình thức chỉ giúp truyền tải nội dung hiệu quả, không phải là mục tiêu chính.

2. Sự đa dạng của hình thức thơ ca: Nhiều thể loại và hình thức thơ giúp phong phú hóa biểu đạt và đáp ứng nhu cầu đa dạng của con người.

3. Sự phát triển của ngôn ngữ và xã hội: Thay đổi hình thức thơ ca là cần thiết để phù hợp với sự phát triển của ngôn ngữ và xã hội, giúp thơ ca không trở nên lạc hậu.

Câu 6 (trang 77 SGK Ngữ Văn 12 Tập 1): Theo bạn, nội dung nghị luận của văn bản còn có ý nghĩa đối với thực tế sáng tác thơ hiện nay nữa không? Vì sao?

Trả lời

Theo tôi, nội dung nghị luận của văn bản "Mấy ý nghĩ về thơ" vẫn còn có ý nghĩa đối với thực tế sáng tác thơ hiện nay.

Lí do:

- Vai trò của thơ ca: "Mấy ý nghĩ về thơ" nhấn mạnh rằng thơ ca là "tiếng nói của tâm hồn" và "sự kết hợp hài hòa giữa tình cảm và lý trí". Quan điểm này vẫn có giá trị vì thơ ca hiện nay vẫn là cách thể hiện sâu sắc cảm xúc và suy tư của con người về cuộc sống.

- Hình thức thơ ca: Tác giả khuyến khích sáng tạo trong việc lựa chọn hình thức thơ ca, không bị bó buộc vào các hình thức truyền thống. Quan điểm này vẫn phù hợp, thúc đẩy sự đổi mới và sáng tạo trong sáng tác thơ hiện đại.

- Mối quan hệ giữa thơ ca và cuộc sống: "Mấy ý nghĩ về thơ" khẳng định thơ ca phải "phản ánh đúng hiện thực cuộc sống". Quan điểm này vẫn còn nguyên giá trị cho đến ngày nay. Thơ ca cần phải phản ánh được những vấn đề của cuộc sống, những tâm tư, nguyện vọng của con người.

Đánh giá về văn bản "Mấy ý nghĩ về thơ":

- Giá trị lý luận và thực tiễn cao: Văn bản cung cấp quan điểm đúng đắn về thơ ca, làm rõ vai trò và hình thức của thơ.

- Sáng tạo trong sáng tác: Trong thực tế sáng tác hiện nay, nhà thơ cần sáng tạo để áp dụng những quan điểm của văn bản một cách phù hợp với điều kiện và nhu cầu mới.

Câu 7 (trang 77 SGK Ngữ Văn 12 Tập 1): Từ văn bàn này, bạn rút ra được điều gì bổ ích cho bản thân trong việc hiểu bản chất của thơ và việc đọc thơ?

Trả lời:

Những điều bổ ích rút ra từ văn bản "Mấy ý nghĩ về thơ":

Về bản chất của thơ:

- Thơ là "tiếng nói của tâm hồn", kết hợp tình cảm và lý trí.

- Thơ không chỉ là "lời đẹp" hay "đề tài đẹp", mà là sự kết tinh của những rung động sâu sắc.

- Thơ phản ánh hiện thực cuộc sống và tâm tư con người.

Về việc đọc thơ:

- Đọc thơ bằng cả trái tim và lý trí; cần suy nghĩ và cảm nhận sâu sắc.

- Đọc nhiều lần để thấm nhuần ý nghĩa và cảm xúc của bài thơ.

- Liên hệ thơ với cuộc sống để suy nghĩ về bản thân và thế giới xung quanh.

Về việc phân tích thơ: Giúp ích cho việc phân tích những tác phẩm thơ của em sau này

Bài học rút ra:

- Thơ giúp hiểu thêm về bản thân và thế giới.

- Thơ bồi dưỡng tâm hồn, nâng cao tình cảm và lý trí.

- Thơ góp phần làm cho cuộc sống trở nên đẹp và có ích hơn.

Những ý kiến khác: Một số ý kiến cho rằng văn bản có thể chỉ tập trung vào khía cạnh lý thuyết, thiếu chi tiết cụ thể và thực tiễn.

Kết nối đọc - viết

Đề bài (trang 77 SGK Ngữ Văn 12 Tập 1): Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) trình bày cách hiểu của bạn về ý kiến: “Bài thơ là sợi dây truyền tình cảm cho người đọc”

Trả lời:

Thơ ca là tiếng nói từ sâu thẳm tâm hồn con người, nơi mà mọi cảm xúc và suy tư được gửi gắm một cách chân thành. Khi đọc thơ, ta không chỉ tiếp nhận từ ngữ mà còn cảm nhận được những rung động nội tâm của tác giả. Ý kiến "Bài thơ là sợi dây truyền tình cảm cho người đọc" phản ánh chính xác sự kết nối này. Sợi dây ấy được dệt nên từ những hình ảnh thơ tinh tế và ngôn ngữ biểu cảm. Những hình ảnh sống động trong bài thơ như mở ra một thế giới cảm xúc đa dạng, từ niềm vui hạnh phúc đến nỗi buồn sâu lắng, cho phép người đọc trải nghiệm và chia sẻ những cảm xúc đó. Ngôn ngữ thơ, với sự chọn lựa tỉ mỉ và tinh tế, không chỉ truyền tải ý nghĩa mà còn mang đến những cảm xúc sâu sắc của tác giả. Chính nhờ sợi dây cảm xúc này, thơ ca trở thành cầu nối giữa con người, giúp ta hiểu nhau hơn và cảm nhận được giá trị của cuộc sống, đồng thời làm phong phú đời sống tinh thần của mỗi người.

Xem thêm các bài Soạn văn lớp 12 sách Kết nối tri thức hay, ngắn gọn khác:

Tri thức Ngữ văn trang 62

Nhìn về vốn văn hoá dân tộc

Năng lực sáng tạo

Mấy ý nghĩ về thơ

Thực hành Tiếng Việt trang 78

Viết bài văn nghị luận về một vấn đề liên quan đến tuổi trẻ (những hoài bão, ước mơ)

Thuyết trình về một vấn đề liên quan đến tuổi trẻ

Củng cố, mở rộng trang 88

Cảm hứng và sáng tạo