Soạn bài Mộ, Nguyên tiêu (trang 18) - Ngắn nhất Ngữ văn 12 Kết nối tri thức

Soạn bài Mộ, Nguyên tiêu

* Trước khi đọc bài:

Câu hỏi 1 (Trang 18 SGK Ngữ Văn 12 Tập 2): Theo trải nghiệm và vốn văn học của bạn, những thời điểm như buổi bình minh, lúc hoàng hôn, đêm trăng rằm,… có vị trí như thế nào trong cảm hứng sáng tạo của các nhà thơ xưa và nay?

Trả lời:

- Buổi bình minh thường tượng trưng cho sự khởi đầu mới và hy vọng.

- Hoàng hôn biểu hiện cho sự kết thúc, buồn bã và hoài niệm.

- Đêm trăng rằm gợi cảm giác huyền bí, lãng mạn và suy tư.

=> Những thời điểm này thường được các nhà thơ sử dụng để thể hiện cảm xúc sâu lắng, triết lý cuộc sống và tinh thần lãng mạn trong tác phẩm của họ.

Câu hỏi 2 (Trang 18 SGK Ngữ Văn 12 Tập 2): Hãy cho biết hình dung của bạn về nội dung sáng tác của những nhà thơ vốn lấy lí tưởng cách mạng làm lẽ sống.

Trả lời:

Những nhà thơ lấy lý tưởng cách mạng làm lẽ sống thường sáng tác với nội dung tập trung vào:

- Khát vọng tự do và chống áp bức, thể hiện tinh thần đấu tranh và không khuất phục trước khó khăn.

- Lòng yêu nước, niềm tin vào tương lai và sự hy sinh của các thế hệ trước để xây dựng một xã hội công bằng, tốt đẹp hơn.

- Tưởng nhớ và tôn vinh những anh hùng cách mạng, đồng thời phản ánh những thử thách và nỗi đau trong cuộc đấu tranh giành độc lập và tự do.

Sáng tác của họ thường mang tinh thần đấu tranh, tự hào dân tộc và những lý tưởng cao đẹp hướng tới một tương lai tươi sáng.

*Đọc văn bản:

Gợi ý trả lời câu hỏi trong bài đọc:

1. Mộ (Chiều tối) - Hình dung cảnh ngộ nhân vật trữ tình phải trải qua trên đường đi đày.

Trong bài thơ "Chiều tối" (Mộ), cảnh ngộ nhân vật trữ tình trên đường đi đày thể hiện sự cô đơn, mệt mỏi và buồn bã. Nhân vật cảm nhận rõ sự khắc nghiệt của thiên nhiên và tâm trạng u sầu khi đối diện với cảnh đêm tối và mệt mỏi trên đường. Bầu không khí u ám của nghĩa trang và sự tĩnh lặng của buổi chiều tối làm nổi bật cảm giác đau khổ và hoài niệm của nhân vật.

2. Nguyên tiêu (Rằm tháng Giêng) - Chú ý: hiện tượng điệp từ ở câu 2, mối tương quan giữa tính chất không gian và hoạt động của con người ở câu 3.

- Hiện tượng điệp từ ở câu 2: Từ "xuân" được lặp lại để nhấn mạnh sự hòa quyện và sự tràn đầy của mùa xuân trong cảnh vật, tạo nên một bức tranh thiên nhiên sống động và rực rỡ.

- Mối tương quan giữa không gian và hoạt động ở câu 3: Cảnh không gian mùa xuân tươi đẹp, yên bình (trăng sáng, sông nước) tương phản với hoạt động nghiêm túc, căng thẳng của việc quân. Điều này thể hiện sự hòa quyện giữa nghị lực, sự tập trung trong công việc quân sự và vẻ đẹp thanh bình của thiên nhiên.

* Sau khi đọc:

Nội dung chính:

- Mộ (Chiều tối): bài thơ "Mộ" (Chiều tối) của Hồ Chí Minh miêu tả cảnh vật và tâm trạng của nhân vật trữ tình khi đang ở một nghĩa trang vào buổi chiều tối. Bài thơ thể hiện cảm giác cô đơn, mệt mỏi và hoài niệm của nhân vật khi đối diện với cảnh tĩnh lặng, u ám của nghĩa trang và thời gian.

- Nguyên tiêu (Rằm tháng giêng): Bài thơ "Nguyên tiêu" (Rằm tháng Giêng) của Hồ Chí Minh miêu tả cảnh đêm trăng rằm sáng rõ và hoạt động quân sự trong bối cảnh đó. Nó thể hiện sự hòa quyện giữa vẻ đẹp thiên nhiên và tinh thần tập trung của các chiến sĩ trong công việc.

Gợi ý trả lời câu hỏi sau khi đọc:

Câu 1 (trang 20 SGK Ngữ Văn 12 Tập 2): Nhận xét về nghệ thuật miêu tả thiên nhiên (hình ảnh, bút pháp,…) trong hai câu thơ đầu của mỗi bài thơ.

Trả lời:

* "Mộ" (Chiều tối):

- Hình ảnh "rằm xuân lồng lộng trăng soi" và "sông xuân nước lẫn màu trời thêm xuân" tạo nên một cảnh vật mùa xuân đầy rực rỡ và hài hòa, với ánh trăng sáng và sông nước hòa quyện vào màu trời.

- Bút pháp: Tác giả sử dụng bút pháp tả cảnh chi tiết và cảm xúc, nhấn mạnh vẻ đẹp của thiên nhiên để tạo ra một không gian thanh bình, đẹp đẽ.

* "Nguyên tiêu" (Rằm tháng Giêng):

- Hình ảnh: "Rằm xuân lồng lộng trăng soi" và "Sông xuân nước lẫn màu trời thêm xuân" tạo ra một cảnh đêm trăng rằm rõ nét với ánh trăng rực rỡ và sự hòa quyện của màu sắc mùa xuân, làm nổi bật sự đẹp đẽ và thanh bình của không gian.

- Bút pháp: Tác giả sử dụng bút pháp tả thực, chi tiết và sinh động, nhấn mạnh sự tráng lệ và tươi mới của thiên nhiên qua cách kết hợp ánh trăng và màu nước. Sự lặp lại từ "xuân" làm tăng cường cảm giác về mùa xuân tràn ngập trong cảnh vật.

Câu 2 (trang 20 SGK Ngữ Văn 12 Tập 2): Dựa vào hoàn cảnh sáng tác của mỗi tác phẩm, hãy chỉ ra tác động của thời điểm chiều tối và đêm trăng rằm tháng Giêng đến cảm xúc và tâm trạng của nhà thơ trong mỗi bài.

Trả lời:

* Bài thơ "Mộ" (Chiều tối):

- Hoàn cảnh sáng tác: Bài thơ được viết trong bối cảnh Hồ Chí Minh đang bị giam cầm, chịu đựng cuộc sống khắc nghiệt của tù đày.

- Tác động của thời điểm chiều tối: Cảnh chiều tối trong nghĩa trang, với sự cô đơn và u ám, làm nổi bật tâm trạng mệt mỏi và hoài niệm của nhà thơ. Thời điểm này gợi lên cảm giác tĩnh lặng và sầu muộn, phản ánh sự tinh tế và u uẩn trong tâm trạng của tác giả khi đối diện với cuộc sống tù đày.

* Bài thơ "Nguyên tiêu" (Rằm tháng Giêng):

- Hoàn cảnh sáng tác: Bài thơ được viết trong bối cảnh Hồ Chí Minh đang hoạt động cách mạng, trên đường công tác hoặc trong môi trường quân đội.

- Tác động của đêm trăng rằm tháng Giêng: Cảnh đêm trăng rằm tháng Giêng với ánh trăng sáng rõ và khung cảnh mùa xuân tươi đẹp làm nổi bật cảm giác lạc quan và hòa bình giữa bối cảnh căng thẳng của công việc quân sự. Thời điểm này gợi cảm giác thanh bình và hứng khởi, làm nền tảng cho sự tập trung và quyết tâm trong công việc.

Câu 3 (trang 20 SGK Ngữ Văn 12 Tập 2): Trong hai bài thơ Mộ và Nguyên tiêu, sự vận động của thời gian, của hình tượng thơ được tác giả thể hiện như thế nào? Bạn có cảm nhận gì về cách nhìn của tác giả đối với chiều hướng phát triển của sự vật?

Trả lời:

- Bài thơ “Mộ”: Thời gian vận động từ buổi chiều tối vào nghĩa trang, gợi cảm giác cô đơn và sầu muộn. Hình tượng thơ thể hiện sự u ám và cô đơn trong hoàn cảnh tù đày.

- Bài thơ “Nguyên tiêu”: Thời gian là đêm trăng rằm và mùa xuân, gợi cảm giác lạc quan và tươi mới. Hình tượng thơ phản ánh sự hòa quyện và tinh thần lạc quan giữa công việc và thiên nhiên.

=> Cảm nhận chung: Tác giả thể hiện sự nhạy cảm với sự thay đổi của thời gian và môi trường, từ sự cô đơn và khắc nghiệt đến sự lạc quan và tươi đẹp, phản ánh cái nhìn tích cực và tinh thần kiên cường đối với sự vật.

Câu 4 (trang 20 SGK Ngữ Văn 12 Tập 2): Cả hai bài thơ đều có bút pháp hội họa đặc sắc. Bạn có đồng ý với ý kiến nhận xét này không? Vì sao?

Trả lời:

Có, tôi đồng ý với ý kiến nhận xét rằng cả hai bài thơ "Mộ" và "Nguyên tiêu" đều có bút pháp hội họa đặc sắc.

- “Mộ” (Chiều tối): Tác giả sử dụng hình ảnh sắc nét và chi tiết tinh tế để vẽ nên cảnh chiều tối u ám và nghĩa trang tĩnh lặng. Bút pháp này tạo ra một bức tranh cảm xúc sâu lắng, gợi cảm giác về cô đơn và sầu muộn.

- “Nguyên tiêu” (Rằm tháng Giêng): Tác giả dùng hình ảnh sống động và màu sắc rực rỡ để miêu tả đêm trăng rằm và khung cảnh mùa xuân, tạo ra một bức tranh tươi đẹp và hòa quyện với thiên nhiên. Bút pháp hội họa này gợi lên cảm giác về sự lạc quan và tươi mới.

=> Cả hai bài thơ đều thể hiện khả năng sử dụng hình ảnh cụ thể và chi tiết sinh động để tạo nên bức tranh thiên nhiên đầy sắc thái, phản ánh tâm trạng và cảm xúc của tác giả một cách rõ nét.

Câu 5 (trang 20 SGK Ngữ Văn 12 Tập 2): Đối chiếu các bản dịch thơ với nguyên văn của mỗi bài thơ (thông qua các bản dịch nghĩa), từ đó chỉ ra những chỗ các văn bản dịch thơ có thể chưa diễn đạt hết sắc thái và ý nghĩa nguyên văn.

Trả lời:

* Mộ:

- Câu thơ thứ nhất:

+ Dịch nghĩa: "Cánh chim mỏi mệt trở về rừng tìm cây để ngủ" nhấn mạnh sự mệt mỏi và hành trình tìm cây để nghỉ.

+ Dịch thơ: "Chim mỏi về rừng tìm chốn ngủ" không nhấn mạnh sự mệt mỏi và việc tìm cây cụ thể để nghỉ.

- Câu thơ thứ 2

+ Dịch nghĩa: "Chòm mây lẻ loi lững lờ trôi qua tầng không" thể hiện sự cô đơn của chòm mây.

+ Dịch thơ: "Chòm mây trôi nhẹ giữa tầng không" không nhấn mạnh sự cô đơn của chòm mây.

- Câu thơ thứ 3:

+ Dịch nghĩa: "Thiếu nữ xóm núi xay ngô" thể hiện hành động cụ thể của thiếu nữ xay ngô.

+ Dịch thơ: "Cô em xóm núi xay ngô tối" dùng từ "cô em" thay vì "thiếu nữ" và không làm rõ thời điểm xay ngô.

- Câu thơ thứ 4:

+ Dịch nghĩa: "Ngô xay vừa xong, lò đã cháy rực" rõ ràng thời điểm và trạng thái của lò.

+ Dịch thơ: "Xay hết, lò than đã rực hồng" không nhấn mạnh lò đã được đốt ngay sau khi xay ngô.

* Nguyên tiêu:

- Trăng tròn đầy:

+ Dịch nghĩa: "Trăng vừa đúng độ tròn đầy" nhấn mạnh trăng đạt đúng độ tròn đầy trong đêm rằm.

+ Dịch thơ: "Rằm xuân lồng lộng trăng soi" không nhấn mạnh sự chính xác về độ tròn đầy của trăng, chỉ thể hiện ánh sáng lồng lộng.

- Sông xuân và trời xuân:

+ Dịch nghĩa: "Sông xuân, nước xuân tiếp liền với trời xuân" thể hiện sự hòa quyện của sông, nước và trời trong mùa xuân.

+ Dịch thơ: "Sông xuân nước lẫn màu trời thêm xuân" không rõ ràng về sự hòa quyện và tiếp liền giữa các yếu tố.

- Bàn bạc việc quân:

+ Dịch nghĩa: "Ở nơi khói sóng vắng lặng, bàn bạc việc quân" miêu tả sự bàn bạc trong một không gian yên tĩnh.

+ Dịch thơ: "Giữa dòng bàn bạc việc quân" không làm rõ bối cảnh khói sóng vắng lặng, giảm phần nào sự yên tĩnh của không gian.

- Ánh trăng đầy thuyền:

+ Dịch nghĩa: "Nửa đêm trở về, ánh trăng ăm ắp đầy thuyền" rõ ràng thời điểm và trạng thái ánh trăng đầy thuyền.

+ Dịch thơ: "Khuya về bát ngát trăng ngân đầy thuyền" không nhấn mạnh thời điểm nửa đêm và không rõ ràng về trạng thái ánh trăng đầy thuyền.

Câu 6 (trang 20 SGK Ngữ Văn 12 Tập 2): Bức tranh về cuộc sống con người được miêu tả ở hai câu sau bài thơ Mộ gợi cho bạn cảm nhận gì về tâm trạng và đời sống tâm hồn của người tù - nhà thơ?

Trả lời:

Hai câu thơ cuối bài thơ Mộ gợi lên một bức tranh cuộc sống giản dị, cần cù và ấm cúng của con người trong khi đối diện với hoàn cảnh khắc nghiệt. Sự miêu tả này làm nổi bật sự tương phản giữa đời sống bình yên của người dân và tình cảnh của người tù. Nó phản ánh nỗi cô đơn, sự xa cách và tâm trạng buồn bã của nhà thơ khi nhìn từ xa vào cuộc sống tươi đẹp mà mình không còn tham gia được.

Câu 7 (trang 20 SGK Ngữ Văn 12 Tập 2): Hình ảnh ánh trăng đầy thuyền trong hai câu sau bài thơ Nguyên tiêu có thể đưa đến những suy nghĩ gì về mối tương quan giữa người chiến sĩ và người nghệ sĩ ở nhân vật trữ tình?

Trả lời:

Trong bài thơ "Nguyên tiêu" của Chủ tịch Hồ Chí Minh, hình ảnh "ánh trăng đầy thuyền" có thể phản ánh mối liên hệ giữa người chiến sĩ và người nghệ sĩ ở nhân vật trữ tình. Ánh trăng tượng trưng cho sự thanh thản, vĩnh cửu, trong khi chiếc thuyền là hình ảnh của sự dấn thân, bôn ba. Mối quan hệ này nhấn mạnh sự hòa quyện giữa tình cảm sâu lắng của người nghệ sĩ với sự kiên cường và tinh thần dấn thân của người chiến sĩ, thể hiện sự kết hợp hài hòa giữa lý tưởng nghệ thuật và lý tưởng chiến đấu.

Câu 8 (trang 20 SGK Ngữ Văn 12 Tập 2): Chỉ ra dấu ấn của phong cách cổ điển trong mỗi tác phẩm.

Trả lời:

* Mộ:

- Thể thơ: Thất ngôn tứ tuyệt, cấu trúc thơ cổ điển.

- Ngôn ngữ: Tinh tế, hàm súc, thể hiện tâm trạng qua hình ảnh thiên nhiên. Ví dụ: "Cánh chim mỏi mệt trở về rừng" thể hiện sự mệt mỏi và tìm nơi nghỉ ngơi.

- Hình ảnh: Sử dụng hình ảnh thiên nhiên để phản ánh nội tâm. Ví dụ: "Chòm mây lẻ loi lững lờ trôi" gợi cảm giác đơn độc và buồn bã.

* Nguyên tiêu:

- Thể thơ: Cũng sử dụng thể thơ thất ngôn, giữ cấu trúc cổ điển.

- Ngôn ngữ: Sử dụng từ ngữ tinh tế và hài hòa. Ví dụ: "Sông xuân nước lẫn màu trời thêm xuân" tạo sự hòa quyện giữa thiên nhiên và mùa xuân.

- Hình ảnh: Hình ảnh thiên nhiên rõ ràng và biểu cảm. Ví dụ: "Khuya về bát ngát trăng ngân đầy thuyền" tạo ra hình ảnh trăng rằm ánh sáng đầy thuyền, thể hiện sự hòa quyện giữa con người và thiên nhiên.

=> Cả hai tác phẩm đều thể hiện dấu ấn phong cách cổ điển qua thể thơ, ngôn ngữ tinh tế và hình ảnh thiên nhiên biểu cảm.

* Kết nối đọc - viết

Đề bài (trang 20 SGK Ngữ Văn 12 Tập 2): Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) phân tích giá trị đặc sắc của hình ảnh lò than rực hồng (Mộ) hoặc hình ảnh trăng đầy thuyền (Nguyên tiêu)

Trả lời:

Hình ảnh trăng đầy thuyền trong bài thơ "Nguyên tiêu" của Hồ Chí Minh là một biểu tượng đặc sắc, thể hiện sự hòa quyện giữa thiên nhiên và tâm trạng con người. Trăng rằm tháng Giêng, với ánh sáng lấp lánh và đầy thuyền, không chỉ tạo ra một bức tranh mùa xuân tươi đẹp mà còn phản ánh sự thanh bình và hòa hợp giữa công việc quân sự căng thẳng và không gian tự nhiên. Trăng đầy thuyền gợi cảm giác ấm áp, lạc quan, và sự thảnh thơi sau những nỗ lực căng thẳng. Hình ảnh này không chỉ làm nổi bật vẻ đẹp của thiên nhiên mà còn tạo nên một nền tảng tinh thần vững chắc, khuyến khích sự tập trung và quyết tâm trong nhiệm vụ. Thông qua hình ảnh này, Hồ Chí Minh khéo léo kết hợp giữa thiên nhiên và tình hình chiến đấu, làm nổi bật mối liên hệ giữa cảm xúc cá nhân và bối cảnh lịch sử.

Xem thêm các bài Soạn văn lớp 12 sách Kết nối tri thức hay, ngắn gọn khác:

Tri thức Ngữ văn trang 4

Tác gia Hồ Chí Minh

Tuyên ngôn độc lập

Mộ, Nguyên tiêu

Những trò lố hay là Va-ren và Phan Bội Châu

Thực hành Tiếng Việt trang 26

Viết báo cáo kết quả của bài tập dự án

Trình bày kết quả của bài tập dự án

Củng cố, mở rộng trang 36

Vọng nguyệt, Cảnh Khuya