Soạn bài Mẹ - Ngắn nhất Cánh diều

Soạn bài Mẹ

1. Chuẩn bị

Yêu cầu (trang 44 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1):

- Xem lại phần Kiến thức ngữ văn để vận dụng vào đọc hiểu văn bản này.

- Khi đọc bài thơ bốn chữ (hoặc năm chữ), các em cần chú ý.

+ Bài thơ được chia làm mấy khổ? Vần trong bài thơ được gieo như thế nào? Các dòng thơ được ngắt nhịp ra sao?

+ Bài thơ viết về ai và về điều gì? Ai là người đang bày tỏ cảm xúc, tình cảm, suy nghĩ trong bài thơ?

+ Bài thơ có những từ ngữ và biện pháp nghệ thuật nào đặc sắc? Tác dụng của chúng là gì?

- Kể tên một số bài thơ bốn chữ mà em đã học hoặc đã đọc.

- Đọc trước bài thơ Mẹ; tìm hiểu thêm thông tin về tác giả Đỗ Trung Lai.

- Mỗi khi nghĩ về mẹ, em thường có cảm xúc gì? Hãy chia sẻ cảm xúc đó với các bạn.

Trả lời:

- Bài thơ được chia làm 5 khổ.

 Vần trong bài thơ được gieo theo vần hỗn hợp.

 Các dòng thơ được ngắt nhịp: 2/2, 1/3, 1/2/1.

- Bài thơ viết về người mẹ đã già khiến người con cảm thấy buồn thương, xót xa.

 Người đang bày tỏ cảm xúc, tình cảm, suy nghĩ trong bài thơ là chủ thể trữ tình - tác giả.

- Bài thơ có những từ ngữ đặc sắc như: Cau gần với giời - Mẹ thì gần đất, một miếng cau khô - Khô gầy như mẹ, Mây bay về xa...

+ Các biện pháp nghệ thuật đặc sắc được sử dụng trong bài thơ là: So sánh, hoán dụ, nói giảm nói tránh, câu hỏi tu từ.

+ Tác dụng của chúng là: Nhằm tăng sức gợi cảm, gợi hình cho diễn đạt, tạo ấn tượng với người đọc về cảm xúc, hình ảnh trong tác phẩm.

- Em còn biết các bài thơ bốn chữ khác như: Hạt gạo làng ta của Trần Đăng Khoa, Đồng dao mùa xuân của Nguyễn Khoa Điềm

- Đôi nét về nhà thơ Đỗ Trung Lai: Đỗ Trung Lai sinh năm 1950 tại xã Phùng Xá, huyện Mỹ Đức, tỉnh Hà Tây, nay là thành phố Hà Nội. Ông là đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam và là hội viên Hội Nhà văn Việt Nam từ năm 1991.

+ Tốt nghiệp khoa Vật lý Đại học Sư phạm Hà Nội, sau dạy học trong quân đội và làm nhà báo.

+ Phong cách sáng tác: giọng thơ trữ tình đằm thắm nhưng gửi gắm nhiều tâm sự, triết lý nhẹ nhàng, tự nhiên.

+ Các tác phẩm tiêu biểu: Đêm sông Cầu (thơ, 1990), Anh em và những người khác (thơ, 1990), Đắng chát và ngọt ngào (thơ, in chung, 1991), Thơ và tranh (1998), Người chơi đàn nguyệt ở Hàng Châu (truyện và ký, 2000)

- Mẹ là người yêu em nhất trên cuộc đời này. Từ bé tới giờ, mẹ luôn là người quan tâm, lo lắng cho em. Đặc biệt, mẹ luôn yêu thương em một cách vô điều kiện. Vì tình yêu mẹ dành cho em nên em cảm thấy rất hạnh phúc và luôn biết ơn cũng như yêu quý, tự hào về mẹ.

2. Đọc hiểu

* Nội dung chính: Bài thơ là lời của người con thể hiện tình yêu thương dành cho mẹ khi nhận ra sự già đi của người mẹ theo năm tháng.

* Trả lời câu hỏi giữa bài:

Câu 1 (trang 45 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1): Chú ý vần và nhịp của bài thơ.

Trả lời:

Thơ bốn chữ mỗi dòng bốn tiếng. Các dòng thơ trong bài thường ngắt nhịp 2/2 hoặc 1/3.

Câu 2 (trang 45 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1): Các từ ngữ nói về “mẹ” và “cau” ở các khổ 1 và 2 có mối quan hệ với nhau như thế nào về nghĩa?

Trả lời:

Các từ ngữ nói về “mẹ” và “cau” ở khổ 1 và 2 có sự đối lập nhau về nghĩa. Ví dụ như lưng mẹ thì còng - cau thì vẫn thẳng, cau xanh rờn - mẹ đầu bạc trắng hay cau gần với giời - mẹ thì gần đất... Việc sử dụng các từ ngữ đối lập làm cho tác giả nói về việc mẹ đã già yếu nhẹ nhàng hơn.

Câu 3 (trang 45 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1): Chú ý sắc thái biểu cảm của từ “nâng” (dòng 15) và từ “cầm” (dòng 16).

Trả lời:

Sắc thái biểu cảm của hai từ “nâng” và “cầm” đều thể hiện sự nâng niu, xúc động của nhà thơ với mẹ.

Câu 4 (trang 46 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1):  Dòng 18 dùng để hỏi hay bộc lộ cảm xúc?

Trả lời:

Dòng 18 dùng trong bài thơ là một câu hỏi tu từ. Do đó, nó dùng để bộc lộ cảm xúc chứ không phải để hỏi: Sao mẹ ta già? Vốn dĩ, tác giả biết việc “già” là quy luật tự nhiên, không một ai sống trên đời mà không già đi. Nhưng vì thương mẹ ngày càng già yếu nên nhà thơ đã dùng một câu hỏi tu từ để bộc lộ cảm xúc của mình.

* Trả lời câu hỏi cuối bài:

Câu 1 (trang 46 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1): Qua bài thơ Mẹ, chỉ ra đặc điểm của thể thơ bốn chữ ở các yếu tố: số tiếng và nhịp ở các dòng thơ, vần của bài thơ.

Trả lời:

 Đặc điểm của thể thơ bốn chữ qua bài thơ Mẹ ở các yếu tố:

- Số tiếng ở các dòng thơ: 4

- Các dòng thơ ngắt nhịp 2/2 hoặc 1/3.

- Gieo vần chân: chữ cuối cùng của câu hai vần với chữ cuối cùng của câu bốn trong mỗi khổ.

Câu 2 (trang 46 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1): Bài thơ Mẹ là lời của ai, bộc lộ cảm xúc gì? Nêu cảm nhận chung của em sau khi đọc bài thơ.

Trả lời:

Bài thơ Mẹ là lời của người con, viết về mẹ, bộc lộ tình thương và nỗi xót xa khi nghĩ về mẹ.

Câu 3 (trang 46 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1): Chỉ ra những từ ngữ được tác giả dùng để nói về “mẹ” và “cau” trong bài thơ. Để thể hiện hình tượng “mẹ” và “Cau”, tác giả sử dụng những biện pháp tu từ nào? Hãy chỉ ra tác dụng của biện pháp tu từ đó.

Trả lời:

- Hình tượng mẹ được khắc họa trong sự sóng đôi với cau.

+ Biện pháp tu từ tương phản:

• Mẹ: lưng còng rồi, đầu bạc trắng, ngày một thấp, gần đất.

• Cau: vẫn thẳng, ngọn xanh rờn, ngày càng cao, gần với giời.

+ Biện pháp tu từ so sánh: Mẹ khô gầy như miếng cau khô.

+ Cau bổ tư – cau bổ tám – mẹ ngại to.

+ Ngoài ra, tác giả còn sử dụng cặp câu thơ sóng đôi, biện pháp tu từ hoán dụ, ẩn dụ, …

- Tác dụng: Cho thấy sự già nua của mẹ theo thời gian.

Câu 4 (trang 46 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1): Chỉ ra và phân tích các từ ngữ, hình ảnh thể hiện tình cảm của người con dành cho mẹ ở hai khổ thơ cuối bài.

Trả lời:

- Các từ ngữ, hình ảnh:

+ So sánh “mẹ” và “miếng cau khô”: Một miếng cau khô/ Khô gầy như mẹ.

+ Cử chỉ và cảm xúc của người con: Con nâng trên tay/ Không cầm được lệ.

+ Câu hỏi của người con: Ngẩng hỏi giời vậy/ - Sao mẹ ta già?

- Tình cảm của người con với mẹ:

+ Thương mẹ, thổn thức, xót xa khi nghĩ đến người mẹ già nua “gần đất, xa trời”.

+ Nhận ra quy luật của cuộc đời: mẹ đã già, yếu. Một mặt, thoảng thốt ngỡ ngàng, mặt khác chấp nhận quy luật đó.

Câu 5 (trang 46 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1): Trong số những hình ảnh được tác giả dùng để khắc họa hình tượng người mẹ, em có ấn tượng sâu sắc nhất với hình ảnh nào? Tại sao?

Trả lời:

Các em có thể thích hình ảnh cây cau. Cây cau là một loại cây quen thuộc trong vườn quê, gần gũi với những người già (ăn trầu). Chọn hình ảnh cây cau, tác giả thể hiện sự tinh tế trong cảm nhận của mình không chỉ về hình dáng bên ngoài mà còn là cả sự sâu lắng, bấm đốt thời gian thân phận của một đời người …

Câu 6 (trang 46 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1): Quan sát người thân trong gia đình của mình qua năm tháng, em thấy người thân có những thay đổi như thế nào? Em có cảm xúc gì khi nhận ra những thay đổi ấy?

Trả lời:

- Qua năm tháng, em thấy tóc mẹ lại có thêm nhiều sợi bạc, ở khóe mắt bắt đầu xuất hiện những vết chân chim. Mắt mẹ cũng không còn tinh nhạy như hồi em còn bé, giờ mẹ phải nhờ em xâu chỉ.

- Biết ơn mẹ, em sẽ cố gắng học tập và rèn luyện thành tài, sau này trở thành công

dân có ích, chăm sóc cho mẹ và khiến mẹ tự hào. Quý trọng những ngày chúng ta còn được ở bên mẹ.

Xem thêm các bài Soạn văn lớp 7 sách Cánh diều hay, ngắn gọn khác:

Ông đồ

Thực hành tiếng Việt trang 48

Tiếng gà trưa

Tập làm thơ bốn chữ, năm chữ

Viết đoạn văn ghi lại cảm xúc sau khi đọc một bài thơ bốn chữ, năm chữ