Soạn bài Buổi học cuối cùng - Ngắn nhất Cánh diều

Soạn bài Buổi học cuối cùng

1. Chuẩn bị

Yêu cầu (trang 21 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1):

- Đọc trước truyện “Buổi học cuối cùng”, tìm hiểu thêm thông tin về nhà văn An-phông-xơ Đô-đê.

- Đọc thông tin để hiểu bối cảnh của truyện:

Kết thúc chiến tranh Pháp-Phổ (1870-1871), nước Pháp thua trận, hai vùng An-dát và Lo-ren của nước Pháp bị nhập vào nước Phổ. Các trường học thuộc hai vùng này bị bắt bỏ tiếng Pháp, chuyển sang học tiếng Đức. Truyện viết về buổi học tiếng Pháp cuối cùng của các em học sinh vùng An-dát.

Trả lời:

1. Thông tin về nhà văn An-phông-xơ Đô-đê.

- An-phông-xơ Đô-đê (1840-1897), nhà văn Pháp.

- Ông là tác giả của nhiều tập truyện nổi tiếng.

2. Bối cảnh của truyện:

- Truyện Buổi học cuối cùng được nhà văn viết từ thế kỉ XIX. Câu chuyện kể về buổi học bằng tiếng Pháp cuối cùng của một lớp học ở trường tiểu học trong một làng quê thuộc vùng An-dát, sau khi vùng này đã bị cắt về cho nước Phổ (vì Pháp thua trận trong cuộc chiến tranh Pháp – Phổ năm 1870 - 1871). Việc dạy và học bằng tiếng Pháp trong nhà trường các cấp ở nước Pháp vốn là việc hết sức bình thường, tự nhiên như việc dạy và học tiếng mẹ đẻ ở bất kì quốc gia nào. Nhưng điều không bình thường là: Đây là buổi học cuối cùng mà thầy, trò ngôi trường đó được dạy và học bằng tiếng Pháp – tiếng mẹ đẻ của họ. Sau buổi học đó, các trường học ở vùng này đều phải dạy bằng tiếng Đức - ngôn ngữ của kẻ chiếm đóng. Trong tình huống và thời điểm đặc biệt ấy, mỗi người có mặt trong lớp học, từ thầy giáo Ha-men đến các học trò khác và những người dân hay những cụ già

đến dự buổi học này đều cảm thấy ý nghĩa đặc biệt của nó. Họ đều thấm thía điều hết sức quan trọng và thiêng liêng là phải biết yêu quý, trau dồi và gìn giữ tiếng Pháp - ngôn ngữ của dân tộc mình. Điều đó càng đặc biệt có ý nghĩa khi mà quê hương của họ đang bị kẻ khác chiếm đóng và có ý đồ “đồng hoá”, trước hết là đồng hoá bằng ngôn ngữ. Lòng yêu nước, tình cảm dân tộc ở đây đã được thể hiện cụ thể trong tình yêu và sự quý trọng tiếng nói của dân tộc mình.

2. Đọc hiểu

* Nội dung chính: Qua câu chuyện buổi học cuối cùng bằng tiếng Pháp ở vùng An-dát bị quân Phổ chiếm đóng và hình ảnh cảm động của thầy giáo Ha-men, truyện đã thể hiện lòng yêu nước trong một biểu hiện cụ thể là tình yêu tiếng nói của dân tộc và nêu lên chân lí: “Khi một dân tộc rơi vào vòng nô lệ, chừng nào họ vẫn giữ vững tiếng nói của mình thì chẳng khác gì nắm được chìa khóa chốn lao tù”.  

* Trả lời câu hỏi giữa bài:

Câu 1 (trang 21 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1): Chú ý người kể ngôi thứ nhất và tác dụng của ngôi kể này.

Trả lời:

Ngôi kể thứ nhất giúp câu chuyện được chân thực và bộc lộ cảm xúc.

Câu 2 (trang 22 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1): Từ sự khác thường của bối cảnh buổi học, dự đoán về sự kiện xảy ra. 

Trả lời:

Em dự đoán buổi học này không phải là buổi học bình thường như mọi khi, nó có sự bất thường xảy ra vì đó buổi học cuối cùng.

Câu 3 (trang 22 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1): Chú ý không khí lớp học; cách ăn mặc và thái độ khác thường của thầy Ha-men.

Trả lời:

- Không khí lớp im lặng; trang phục nghiêm chỉnh cùng thái độ dịu dàng khác lạ của thầy Ha-men.

Câu 4 (trang 23 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1): Chú ý sự đối lập trong cảm nhận của Phrăng về những cuốn sách.

Trả lời:

Những cuốn sách trước kia còn thấy chán ngắt, nặng nề giờ đây dường như những người bạn cố tri mà sẽ rất đau lòng khi phải giã từ.

Câu 5 (trang 23 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1): Tại sao thầy Ha-men lại nói: “…con bị trừng phạt thế là đủ rồi…”

Trả lời:

Vì với một con người không có tiếng nói dân tộc tức là mất đi quyền tự do, đó là những gì đau đớn nhất.

Câu 6 (trang 24 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1): Em có suy nghĩ gì về những dòng chữ in đậm: “khi một dân tộc rơi vào vòng nô lệ, chừng nào họ vẫn giữ vững được tiếng nói của mình thì chẳng khác gì nắm được chìa khóa chốn lao tù”.

Trả lời:

Câu nói của thầy Ha-men đã chỉ ra ý nghĩa của tiếng nói dân tộc với sự nghiệp đấu tranh bảo vệ nền độc lập của các quốc gia. Ngôn ngữ mang đặc trưng của mỗi dân tộc và đóng vai trò vô cùng quan trọng với mỗi đất nước.

Câu 7 (trang 24 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1): Cậu bé Phrăng băn khoăn điều gì về những con chim bồ câu trên mái nhà trường?

Trả lời:

Băn khoăn của cậu bé Phrăng “Liệu người ta có bắt cả chúng nó cũng phải hót bằng tiếng Đức không nhỉ?” đã gợi cho em liên tưởng về một sự độc tài, đàn áp vô lý của phát xít Đức khi bắt người Pháp phải nói tiếng Đức.

Câu 8 (trang 25 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1): Chú ý hình dáng, vẻ mặt của thầy Ha-men khi viết dòng chữ cuối cùng ở phần 5.

Trả lời:

Thầy Ha-men “cầm một hòn phấn và dằn mạnh hết sức…” thể hiện niềm tiếc thương và lưu luyến với nước Pháp.

* Trả lời câu hỏi cuối bài:

Câu 1 (trang 26 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1): Em hiểu thế nào về nhan đề Buổi học cuối cùng. Người kể lại câu chuyện là ai? Chỉ ra tác dụng của ngôi kể này.

Trả lời:

- Nhan đề Buổi học cuối cùng: Đây là buổi học cuối cùng mà thầy, trò ngôi trường đó được dạy và học bằng tiếng Pháp – tiếng mẹ đẻ của họ. Sau buổi học đó, các trường học ở vùng này đều phải dạy bằng tiếng Đức - ngôn ngữ của kẻ chiếm đóng.

- Người kể lại câu chuyện là nhân vật Phrăng - một học sinh lớp thầy Ha-men, xưng “tôi”. Đây là nhân vật vừa là người kể chuyện, vừa tham gia vào câu chuyện.

- Tác dụng của ngôi kể: giúp cho Phrăng vừa kể vừa bộc lộ được những thái độ, suy nghĩ, cảm xúc của mình về quanh cảnh ngoài đường, trong trường và những sự việc xảy ra trong lớp học; góp phần thể hiện chủ đề tác phẩm.

Câu 2 (trang 26 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1): Đặc điểm tính cách nhân vật thầy Ha-men được nhà văn khắc họa từ những phương diện nào? Hãy nêu một số biểu hiện cụ thể trong văn bản.

Trả lời:

Đặc điểm tính cách nhân vật thầy Ha-men được nhà văn khắc họa từ những phương diện:

Trang phục	Chiếc mũ lụa đen thêu, áo rơ-đanh-gốt màu xanh lục, diềm lá sen gấp nếp mịn - những thứ trang phục chỉ dùng cào những buổi lễ trang trọng. Qua cách ăn vận cho thấy ý nghĩa hệ trọng của “buổi học cuối cùng”.
Thái độ đối với học sinh	Lời lẽ dịu dàng, nhắc nhở nhưng không trách mắng Phrăng khi cậu đến muộn và cả khi cậu không thuộc bài; nhiệt tình và kiên nhẫn giảng bài như muốn truyền hết mọi hiểu biết của mình cho học sinh.
Điều tâm niệm tha thiết nhất mà thầy Ha-men muốn nói với học sinh và mọi người trong vùng An-dát	“thầy Ha-men nói với chúng tôi …. chốn lao tù”: Hãy yêu quý, giữ gìn và trau dồi cho mình tiếng nói, ngôn ngữ của dân tộc vì đó là một biểu hiện của tình yêu nước.
Hình ảnh thầy Ha-men ở những giây phút cuối cùng của buổi học	“Bỗng đồng hồ nhà thờ …. đi đi thôi!”: nỗi đau đớn và xúc động trong lòng thầy đã lên tới cực điểm và bộc lộ ra qua những cử chỉ, hành động khác thường: người tái nhợt, nghẹn ngào không nói được hết câu, nhưng thầy đã dồn hết sức mạnh để viết lên bảng dòng chữ thật to: “Nước Pháp muôn năm!”

Câu 3 (trang 26 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1): Phân tích một số chi tiết cụ thể (suy nghĩ, cách nhìn nhận về thầy Ha-men và thái độ đối với việc học tiếng Pháp) để làm rõ diễn biến tâm trạng của nhân vật “tôi” trong “buổi học cuối cùng”.

Trả lời:

Diễn biến tâm trạng của nhân vật “tôi” trong “buổi học cuối cùng” được thể hiện qua các giai đoạn:

+ Trước buổi học: định trốn học vì đã trễ giờ và sợ thầy hỏi bài, nhưng cậu cưỡng lại ý định và vội chạy đến trường.

+ Những điều khác lạ trên đường và quang cảnh ở trường (yên tĩnh, trang nghiêm) khiến cậu bé ngạc nhiên. Vào muộn nhưng thầy không quở trách mà vẫn nhẹ nhàng, thậm chí dịu dàng với cậu. Tất cả nói lên sự khác thường, báo hiệu 1 cái gì đó nghiêm trọng sắp diễn ra.

+ Diễn biến của “buổi học cuối cùng” và hình ảnh thầy Ha-men đã tác động sâu sắc nhận thức, tình cảm của cậu:

• Khi được thầy Ha-men nói cho biết đây là buổi học cuối cùng bằng tiếng Pháp, Phrăng thấy choáng váng, sững sờ và cậu đã hiểu ra nguyên nhân của mọi sự khác lạ trong buổi sáng hôm ấy ở lớp học, ở trụ sở xã và trên trang phục của thầy giáo.

• Cậu thấy nuối tiếc và ân hận về sự lười nhác học tập, ham chơi của mình lâu nay. Sự ân hận của cậu còn lớn hơn khi đến lượt mình đọc bài mà cậu không thuộc chút nào về quy tắc phân từ. Sự ân hận đã trở thành nỗi xấu hổ, tự giận mình. Chính tâm trạng ấy khiến cho cậu khi nghe thầy giáo giảng về ngữ pháp đã thấy thật rõ ràng, dễ hiểu.

• Ngoài ra, được chứng kiến những hình ảnh rất cảm động của các cụ già đến dự buổi học cuối cùng, nghe và hiểu được những lời nhắc nhở tha thiết nhất của thầy Ha-men và qua tất cả những gì đã diễn ra trong buổi học ấy, nhận thức và tâm trạng của Phrăng đã có những biến đổi sâu sắc. Cậu hiểu được ý nghĩa thiêng liêng của việc học tiếng Pháp và tha thiết muốn được trau dồi học tập, nhưng đã không còn cơ hội để tiếp tục học tiếng Pháp ở trường nữa.

Câu 4 (trang 26 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1): Đọc phần 5 của văn bản Buổi học cuối cùng, liệt kê các chi tiết miêu tả thầy Ha-men (về hành động, ngôn ngữ, ngoại hình). Các chi tiết này đã giúp tác giả khắc họa được tâm trạng gì của thầy Ha-men?

Trả lời:

- Trong phần (5), phần cuối của truyện, có nhiều chi tiết miêu tả đặc sắc: thầy Ha-men “người tái nhợt”, “nghẹn ngào, không nói được hết câu”, “cầm một hòn phấn và dằn hết sức, thầy cố viết thật to: NƯỚC PHÁP MUÔN NĂM!” và “đầu dựa vào tường”, “chẳng nói”, chỉ “giơ tay ra hiệu”, …

→ Đây là những chi tiết rất cảm động, khắc họa được tình yêu vô bờ của thầy Ha-men đối với tiếng Pháp. Đó cũng là tình yêu nước sâu đậm của thầy đối với nước Pháp.

- Lòng yêu nước của thầy Ha-men được thể hiện trong bối cảnh đặc biệt: “Nước Pháp ra đi” vì thất thủ trong cuộc chiến chống quân Phổ. Đó là nỗi đau mất nước, nỗi nhục nô lệ và nỗi xót xa vì không được quyền nói tiếng nói của dân tộc trên chính đất nước mình. Điều đó được thể hiện tập trung và cá biệt hơn trong bối cảnh là một thầy giáo dạy quốc văn ngày cuối cùng được dạy tiếng nói của dân tộc.

- Bối cảnh, tâm trạng đó là điều kiện để lòng yêu nước trong thầy được biểu hiện một cách đặc sắc. Những chi tiết miêu tả hình dáng, cử chỉ của thầy ở phần cuối buổi học đã diễn tả sâu sắc điều đó. Nỗi đau được thể hiện cụ thể bằng cảm giác cơ thể, như hiện hình trên da thịt. Sự xúc động đến tái mặt, run người, không nói nên lời của thầy Ha-men cho thấy Tổ quốc thiêng liêng và có ý nghĩa biết bao trong tâm hồn thầy, kết tinh trong tiếng nói dân tộc mà thầy hằng dạy.

Câu 5 (trang 26 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1): Câu chuyện đã gợi lên trong em những suy nghĩ và tình cảm như thế nào? Em rút ra bài học gì cho bản thân sau khi học xong truyện?

Trả lời:

- Buổi học cuối cùng là một câu chuyện ngợi ca tình yêu nước của thầy Ha-men và câu học trò Phrăng. Ý nghĩa của tiếng nói dân tộc trong cuộc đấu tranh giành độc lập, tự do. Tiếng nói của mỗi dân tộc là tài sản tinh thần vô cùng quý báu. Vì vậy, khi bị kẻ xâm lược đồng hóa về ngôn ngữ, tiếng nói của dân tộc bị mai một thì dân tộc ấy khó có thể giành được độc lập, thậm chí rơi vào nguy cơ bị diệt vong.

- Rút ra bài học về tình yêu tiếng mẹ đẻ, phải biết yêu quý, giữ gìn và học tập để nắm vững tiếng nói của dân tộc mình, nhất là khi đất nước rơi vào vòng nô lệ.

Câu 6 (trang 26 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1): Trong truyện “Buổi học cuối cùng”, em thích nhất nhân vật hoặc chi tiết, hình ảnh nào? Hãy viết một đoạn văn (khoảng 6-8 dòng) giải thích lí do vì sao em thích.

Trả lời:

Trong truyện Buổi học cuối cùng, em thích nhất đoạn trích miêu tả lại không khí của giờ tập viết tiếng Pháp trong buổi học cuối cùng. Với đoạn trích này, tác giả muốn làm nổi bật tình yêu tiếng mẹ đẻ của các em học sinh sau khi được thầy Ha-men truyền giảng. Với các em, tiếng Pháp là tất cả: “Ai nấy đều chăm chú hết sức và cứ im phăng phắc! Chỉ nghe thấy tiếng ngòi bút sột soạt trên giấy. Có lúc, những con bọ dừa bay vào nhưng chẳng ai để ý, ngay cả những trò nhỏ nhất cũng vậy, chúng đang cặm cụi vạch những nét sổ với một tấm lòng, một ý thức, như thể cái đó cũng là tiếng Pháp …”. Tác giả dùng cái động để nói về cái tĩnh (tiếng ngòi bút chạy trên giấy, tiếng côn trùng bay vào cửa sổ, tiếng bồ câu gù khẽ, … làm nổi bật không khí trang nghiêm, yên lặng khác thường của lớp học); đến lượt cái tĩnh ấy lại là nền cho những xao động cuộn sóng trong lòng người về buổi học cuối cùng, về tình cảnh mất chủ quyền đất nước, mất cả tiếng nói của cha ông, quyền dạy và học tiếng nói của dân tộc mình …

Xem thêm các bài Soạn văn lớp 7 sách Cánh diều hay, ngắn gọn khác:

Thực hành đọc hiểu trang 27

Viết bài văn kể lại một sự việc có thật liên quan đến nhân vật hoặc sự kiện lịch sử

Trình bày ý kiến về một vấn đề trong đời sống

Tự đánh giá: Bố của Xi-mông

Hướng dẫn tự học trang 42