Soạn bài Viết bài văn nghị luận về một vấn đề xã hội - Ngắn nhất Cánh diều

Soạn bài Viết bài văn nghị luận về một vấn đề xã hội

1. Định hướng

a) Kiểu bài nghị luận về một vấn đề xã hội đã được học ở Bài 1. Ở đây, tiếp tục rèn luyện viết bài nghị luận xã hội, nhưng bàn về một tư tưởng, đạo lí. Đọc văn bản sau đây và lí giải: Vì sao văn bản này được coi là bài nghị luận về một vấn đề xã hội?

* Tìm hiểu bài mẫu:

Câu hỏi (trang 21-22 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2):

- Văn bản bàn về vấn đề gì?

- Xác định luận điểm của văn bản.

- Chỉ ra các lí lẽ và bằng chứng trong văn bản.

- Nhận biết các thao tác: giải thích, phân tích, chứng minh, bác bỏ, so sánh, …

- Nhận biết các tri thức về bối cảnh lịch sử, văn hóa, hiểu biết về Nguyễn Trãi được nêu trong bài.

Trả lời:

- Văn bản bàn về vấn đề: Nguyễn Trãi luôn coi mình là trí thức và đã có những đóng góp vẻ vang của người trí thức vào sự nghiệp của dân tộc anh hùng.

- Luận điểm của văn bản: Ưu hoạn của Nguyễn Trãi là ưu hoạn của người gắn bó với nhân dân, là ưu hoạn của bản thân nhân dân, là ưu hoạn đã tạo nên chính sự nghiệp của người trí thức.

- Các lí lẽ và bằng chứng trong văn bản:

+ Lí lẽ:

• Sao có thể gọi trí thức là những kẻ chỉ lo lắng cho bản thân và chỉ băn khoăn trước sự mất còn nhỏ nhặt của cuộc sống?

• Sao có thể gọi trí thức là những kẻ không ra khỏi cái vỏ ốc của thân phận mình, không thấy được lẽ sống của nhân loại, không xác định được trách nhiệm trước vận mệnh của Tổ quốc và nhân dân?

+ Bằng chứng:

• Khi Trần Hưng Đạo “ngày quên ăn, đêm quên ngủ, nước mắt đầm đìa, lòng đau như cắt” thì ưu hoạn của ông chính là ưu hoạn của người trí thức anh hùng trước sự tàn bạo của quân thù và nguy cơ diệt vong của cả dân tộc.

- Các thao tác lập luận:

+ Thao tác giải thích: Đau khổ của người trí thức chính là ….

+ Thao tác phân tích: Phân tích Nguyễn Trãi suốt đời suy tư trước nỗi đau khổ của nhân dân …

+ Thao tác bác bỏ: Khắc hẳn với những nhà nho đương thời mà một bộ phận đã theo giặc, một bộ phận khác đi với các vua Hậu Trần, Nguyễn Trãi tìm đến Lê Lợi….

…..

- Các tri thức về bối cảnh lịch sử, văn hóa, hiểu biết về Nguyễn Trãi được nêu trong bài.

+ Bối cảnh lịch sử, văn hóa: Lê Lợi – người anh hùng áo vải Lam Sơn không thuộc dòng họ vua chúa nhưng có khả năng tập hợp quảng đại nhân dân để giải phóng đất nước. Nguyễn Trãi đã đi theo Lê Lợi đánh giặc.

+ Hiểu biết về Nguyễn Trãi: Nguyễn Trãi tình nguyện suốt đời trung thành dưới cờ của Lê Lợi

b) Để viết được bài nghị luận về một vấn đề xã hội bàn về một tư tưởng, đạo lí, các em cần lưu ý:

- Lựa chọn một vấn đề tư tưởng, đạo lí nổi bật trong đời sống xã hội để làm đề tài cho bài nghị luận. Loại đề nghị luận này thường thông qua các câu danh ngôn, tục ngữ, ca dao hoặc lời phát biểu nổi tiếng của các nhân vật lịch sử... để yêu cầu người viết bàn luận, làm rõ.

- Nên tìm tòi các vấn đề tư tưởng, đạo lí có tính thời sự và liên quan đến thế hệ trẻ. Ví dụ như: lí tưởng sống của thanh niên xưa và nay, quan niệm về lòng yêu nước, lòng tự hào dân tộc của lớp trẻ thời kì hội nhập,...

- Tìm hiểu kĩ vấn đề được lựa chọn, xác định nội dung cần được trình bày.

- Tìm ý và lập dàn ý cho bài viết: xác định luận đề, các luận điểm, lựa chọn dẫn chứng. Bố cục bài viết theo ba phần các luận điểm, lí lẽ được triển khai phải gắn bó mật thiết và xuất phát từ luận đề đã nêu. Các dẫn chứng có thể lấy từ đời sống, trong lịch sử và trong tác phẩm văn học.

- Xác định rõ thái độ, tình cảm khi bàn luận về vấn đề đã nêu. Vận dụng được kiến thức và những trải nghiệm trong thực tế để bài viết trở nên sâu sắc và có ý nghĩa xã hội hơn.

2. Thực hành

Bài tập (trang 23 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2):

Đề bài: Quan niệm của em về lòng yêu nước.

a) Chuẩn bị

- Xác định yêu cầu của đề Xem lại mục Định hướng ở trên.

- Tìm hiểu quan niệm và những biểu hiện cụ thể con người, sự việc, nhân vật, sự kiện,...) về lòng yêu nước, tự hào dân tộc trong cuộc sống và trong lịch sử dụng nước, giữ nước từ xưa đến nay của dân tộc ta.

- Liên hệ với một số tác phẩm văn học đã học, đã đọc viết về lòng yêu nước (từ văn học dân gian đến văn học viết).

b) Tìm ý và lập dàn ý

* Tìm ý cho bài viết theo gợi dẫn:

Trả lời:

- Khái niệm lòng yêu nước: Lòng yêu nước là tình yêu đối với quê hương, đất nước, là hành động, là không ngừng nỗ lực để xây dựng và phát triển đất nước.

- Giá trị, ý nghĩa: Lòng yêu nước là một tình cảm thiêng liêng, cao quý của mỗi người dành cho đất nước mình.

- Các biểu hiện của lòng yêu nước:

+ Trong cuộc sống: ý thức độc lập tự chủ, tự cường, tự hào dân tộc; lòng căm thù giặc sâu sắc, tinh thần quyết chiến quyết thắng kẻ thù xâm lược; niềm tự hào trước chiến công thời đại, tự hào trước truyền thống lịch sử; biết ơn, ca ngợi những người hi sinh vì đất nước; tình yêu thiên nhiên đất nước, cảnh trí non sông và cuộc sống binh dị của dân tộc.

+ Trong văn học:

• Lòng tự hào dân tộc vang lên trong bài thơ Nam quốc sơn hà tương truyền của Lí Thường Kiệt.

• Tinh thần quyết chiến, quyết thắng quân xâm lược qua thơ các thi sĩ thời Trần, thơ Nguyễn Trãi, thơ Hồ Chí Minh, …

• Ca ngợi những người hi sinh vì đất nước, những người nông dân nghĩa sĩ trong thơ văn Nguyễn Đình Chiểu.

• Tình yêu thiên nhiên đất nước, cảnh trí tươi đẹp của non sông qua ca dao, tục ngữ, …

- Quan niệm yêu nước ngày nay:

+ Ngày xưa yêu nước là cùng nhau đoàn kết chống giặc ngày nay thời bình là cùng nhau đoàn kết, phấn đấu, yêu thương, giúp đỡ lẫn nhau.

+ Ví dụ về lòng yêu nước: tham gia các hoạt động từ thiện, xây dựng trường học, bệnh viện ở những vùng xa xôi, luôn luôn giữ được những phong tục tập quán tốt của tổ tiên giới thiệu với bạn bè quốc tế, cần cù lao động, phát minh ra các công cụ lao động máy cắt lúa, máy xấy lúa, các máy móc tự động khác, ... giúp nâng cao nâng suất lao động và chất lượng sản phẩm nhằm phát triển đất nước, ...

- Bài học với bản thân:

+ Là một học sinh trước hết chúng ta cần học tập thật tốt, nghe lời ông bà cha mẹ, lễ phép với thầy cô. Không ngừng nỗ lực học tập, rèn luyện, trau dồi đạo đức để trở thành con người đủ sức, đủ tài.

+ Có nhận thức đúng đắn về việc giữ gìn và bảo vệ tổ quốc. Nghiêm túc, tự giác thực hiện các chính sách pháp luật của nhà nước, các nội quy, quy định của nhà trường, cơ quan công tác…

+ Luôn biết yêu thương và giúp đỡ những người xung quanh, …

+ Lao động tích cực, hăng hái, …

+ Bảo vệ môi trường, bảo vệ động vật…

+ Dũng cảm đấu tranh chống lại cái ác, cái xấu.

* Lập dàn ý bằng cách lựa chọn và sắp xếp các ý theo bố cục ba phần:

Mở bài	Dẫn dắt và nêu vấn đề xã hội cần nghị luận. Có thể dẫn dắt vào bài bằng nhiều cách khác nhau như trích các câu thơ viết về lòng yêu nước, dẫn ra những tấm gương hi sinh cao cả vì Tổ quốc; trích câu nói nổi tiếng về lòng yêu nước của Chủ tịch Hồ Chí Minh hoặc các danh nhân từ xưa đến nay, ... từ đó, nêu vấn đề cần nghị luận.
Thân bài	+ Nêu quan niệm (ý kiến) của em về lòng yêu nước. Lí giải (nêu lí lẽ) vì sao như thế là yêu nước. + Dẫn ra và phân tích các biểu hiện về lòng yêu nước (bằng chứng): Các biểu hiện trong lịch sử dân tộc từ xưa đến nay; biểu hiện trên nhiều lĩnh vực như trong chiến đấu bảo vệ Tổ quốc, lao động xây dựng đất nước, học tập, nghiên cứu khoa học hoặc trong lĩnh vực thể thao, văn hoá, ... Cũng có thể dẫn ra một số tác phẩm thơ văn viết về lòng yêu nước đã học. + Phân tích giá trị và ý nghĩa của lòng yêu nước. + Nêu lên các quan niệm khác nhau, chứng minh hoặc bác bỏ cách hiểu chưa đúng về lòng yêu nước, so sánh những biểu hiện giống và khác nhau về lòng yêu nước, nhất là lòng yêu nước, tự hào dân tộc trong công cuộc xây dựng và phát triển đất nước thời kì hội nhập quốc tế ngày nay, ... + Chỉ ra điểm mới trong quan niệm về lòng yêu nước trong thời đại ngày nay.
Kết bài	+ Khẳng định lại ý nghĩa và giá trị của lòng yêu nước. + Phát biểu suy nghĩ và cách thức thể hiện lòng yêu nước, tự hào dân tộc của cá nhân mình.

c) Viết

- Dựa vào dàn ý đã lập, có thể viết các đoạn văn hoặc cả bài văn theo yêu cầu của để. Chẳng hạn:

+ Rèn luyện viết mở bài, kết bài.

+ Viết đoạn văn triển khai các biểu hiện sinh động về tinh thần yêu nước qua một số tấm gương về con người, sự việc cụ thể từ xưa đến nay trong một lĩnh vực nào đó (chiến đấu, học tập, nghiên cứu, thể thao hoặc xây dựng đất nước,...).

+ Viết đoạn văn phân tích lòng yêu nước biểu hiện qua một số tác phẩm thơ văn đã học.

+ Viết đoạn văn trao đổi, chứng minh, phản bác những quan niệm chưa đúng về lòng yêu nước qua một số ví dụ cụ thể thưởng thấy trong cuộc sống,...

- Trong khi viết, các em cần chú ý:

+ Lấy dẫn chứng trong cả cuộc sống và các tác phẩm văn học, nêu và phân tích các dẫn chứng ấy để làm rõ vấn đề (tránh việc chỉ nêu ra các dẫn chứng mà không phân tích, nhận xét).

+ Phát biểu cảm nghĩ và quan niệm của cá nhân về lòng yêu nước một cách trung thực, giản dị, tránh hô hào, khuôn sáo, bắt chước,...

+ Trích dẫn cần chính xác, tôn trọng các ý kiến của người khác, phải trích dẫn theo đúng quy định, tránh việc chép lại ý và lời văn của người khác.

* Bài viết mẫu tham khảo:

Lòng yêu nước là một truyền thống quý báu của dân tộc ta được lưu truyền và phát huy từ đời này qua đời khác. Nó không những không bị mai một đi mà ngày càng được phát huy một cách mạnh mẽ hơn, đặc biệt là trong xã hội hiện nay.

Lòng yêu nước chính là lòng yêu quê hương, xóm làng, yêu núi sông, yêu Tổ quốc hay yêu những thứ nhỏ bé, bình dị nhất xung quanh cuộc sống của mỗi chúng ta. Lòng yêu nước còn là khát vọng dựng xây, phát triển đất nước ngày một giàu mạnh hơn, rạng rỡ hơn.

Có thể nói, tình yêu nước được thể hiện với muôn hình vạn trạng. Ở mỗi giai đoạn, mỗi hoàn cảnh khác nhau thì tình yêu nước lại có những biểu hiện ngời sáng khác nhau. Trong những năm tháng kháng chiến oanh liệt của dân tộc thì lòng yêu nước chính là tinh thần bất khuất, lòng khao khát độc lập tự do đứng lên đánh đuổi giặc ngoại xâm và bè lũ bán nước. Là tinh thần đoàn kết đùm bọc lẫn nhau qua những năm tháng mưa bom bão đạn. Là sự nhiệt thành cách mạng, là sự hi sinh quên mình của những người lính nơi đầu súng ngọn gió, là sự hi sinh thầm lặng của những người mẹ, người vợ nơi hậu phương… Lớp lớp những thế hệ hi sinh quên mình vì Tổ quốc mà lịch sử còn nhắc tên họ mãi. Chúng ta làm sao có thể quên một anh hùng Tô Vĩnh Diện lấy thân mình chèn pháo, một Phan Đình Giọt lấy thân mình lấp lỗ châu mai… và hàng ngàn những người con đã ngã xuống vì màu cờ đỏ thắm, vì độc lập tự do, vì lòng yêu nước sáng ngời.

Nếu như trong thời chiến lòng yêu nước là sự quả cảm, anh dũng chiến đấu thì trong thời bình tinh thần yêu nước lại chính là sự đoàn kết, sự giúp đỡ lẫn nhau để dựng xây lên một đất nước ngày một giàu mạnh hơn. Lòng yêu nước là không ngừng học hỏi, không ngừng phấn đấu để làm rạng danh dân tộc, rạng danh 2 tiếng Việt Nam. Một giáo sư Ngô Bảo Châu với giải thưởng về toán học danh giá. Một vận động viên Ánh Viên với những kỉ lục liên tiếp được phá vỡ với môn bơi lội… Đó chỉ là một số trong rất nhiều tấm gương những người Việt đang không ngừng phấn đấu để làm rạng danh Tổ quốc.

Lòng yêu nước không phải là thứ  gì đó xa vời nhưng nó lại có vai trò vô cùng quan trọng đối với mỗi con người và với mỗi quốc gia, dân tộc. Lòng yêu nước giúp con người xích lại gần nhau hơn, đoàn kết và tạo nên sức mạnh tập thể vô cùng to lớn. Sức mạnh ấy có thể giúp một nước nhỏ bé như Việt Nam quật ngã được 2 đế quốc thực dân sừng sỏ là Pháp và Mỹ. Sức mạnh ấy giúp Việt Nam từ một nước nghèo và lạc hậu sau chiến tranh đang ngày một chuyển mình đứng dậy để sánh vai với các cường quốc 5 châu. Thử hỏi, nếu không có lòng yêu nước, không có tinh thần dân tộc thì cuộc sống hiện tại sẽ ra sao? Đó sẽ là một viễn cảnh u ám khi mà con người sống thờ ơ, vô cảm với chính mình và với cộng đồng. Sẽ không còn yêu thương, không còn đoàn kết.

Thế nhưng, trong xã hội hiện nay vẫn còn một số những phần tử tiêu cực phản động, đi ngược lại lợi ích của cộng đồng, xã hội. Chúng luôn có những thủ đoạn nhằm làm bôi nhọ danh dự của Đảng và Nhà nước, làm xấu đi lý tưởng xã hội chũ nghĩa. Hoặc có những con người sống vô cảm, chỉ nghĩ đến lợi ích cá nhân mà quên đi những giá trị của cuộc sống, quên đi những người xung quanh. Những con người như vậy cần phải được giáo dục và thay đổi nhận thức vì một tương lai tốt đẹp hơn.

Bản thân là những người trẻ, những chủ nhân tương lai của đất nước, mỗi chúng ta cần có ý thức rõ ràng hơn về tầm quan trọng của lòng yêu nước, từ đó, không ngừng cố gắng học tập, trau dồi bản thân để hoàn thiện chính mình và giúp ích cho xã hội.

Có thể nói, lòng yêu nước là một trong những truyền thống quý báu đáng tự hào của dân tộc ta. Nó không chỉ là cầu nối từ thế hệ này sang thế hệ khác mà còn là cái nôi chắp cánh hi vọng cho những thế hệ tương lai.

d) Kiểm tra và chỉnh sửa

 Đọc lại bài, đoạn văn đã viết để xem xét theo hướng dẫn sau:

Xem thêm các bài Soạn văn lớp 10 sách Cánh diều hay, ngắn gọn khác:

Thuyết trình và thảo luận về một vấn đề xã hội

Tự đánh giá: Thư dụ Vương Thông lần nữa

Hướng dẫn tự học trang 32

Tri thức ngữ văn trang 33

Kiêu binh nổi loạn