Soạn bài Nguyễn Trãi – cuộc đời và sự nghiệp - Ngắn nhất Cánh diều

Soạn bài Nguyễn Trãi – cuộc đời và sự nghiệp

1. Chuẩn bị

Yêu cầu (trang 5 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2):

- Tìm hiểu hoàn cảnh lịch sử, văn hoá Việt Nam nửa đầu thế kỉ XV và cuộc đời, sự nghiệp chính trị, văn hoá, văn học của Nguyễn Trãi để vận dụng vào đọc hiểu văn bản này.

- Xem lại các kiến thức đã được học về thơ văn Nguyễn Trãi ở Trung học cơ sở và bổ sung các thông tin mới tìm hiểu được về tác giả.

- Chuẩn bị nội dung thuyết trình ngắn trước lớp về thân thế và sự nghiệp Nguyễn Trãi.

Trả lời:

- Nguyễn Trãi ( 1380-1442), hiệu là Ức Trai

- Quê quán: làng Nhị Khê, huyện Thường Phúc nay là huyện Thường Tín, tỉnh Hà Tây (cũ)

- Cuộc đời và sự nghiệp sáng tác

   + Ông là một nhà chính trị, nhà thơ dưới thời nhà Hồ và nhà Lê sơ Việt Nam

   + Nguyễn Trãi tham gia khởi nghĩa Lam Sơn và trở thành cánh tay đắc lực của Lê Lợi, có công lớn trong công cuộc giải phóng dân tộc thế kỉ XV

   + Nguyễn Trãi là anh hùng dân tộc, ông để lại cho đời sau một di sản to lớn trên nhiều lĩnh vực, đặc biệt là sự nghiệp văn học.

   + Các tác phẩm tiêu biểu: Bình Ngô đại cáo, Ức Trai thi tập, Quốc âm thi tập...

- Phong cách sáng tác: Thơ ông mang nhiều tư tưởng yêu nước, thể hiện những triết lí sâu sắc, tinh tế lãng mạn, sáng tạo và thanh khiết.

2. Đọc hiểu

* Nội dung chính:

- Văn bản “Nguyễn Trãi, người anh hùng của dân tộc” đã khái quát về cuộc đời và sự nghiệp Nguyễn Trãi.

* Trả lời câu hỏi giữa bài

Câu 1 (trang 6 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Nguyễn Trãi có vai trò, vị trí như thế nào trong cuộc khởi nghĩa Lam Sơn?

Trả lời:

- Nguyễn Trãi dâng Bình Ngô sách (kế sách đánh đuổi giặc Minh), cùng Lê Lợi và các tướng lĩnh bàn bạc việc quân, vạch ra đường lối chiến lược của cuộc khởi nghĩa.

- Giúp Lê Lợi soạn thảo chiếu lệnh, văn thư, đấu tranh ngoại giao với quân Minh, góp phần quan trọng vào sự nghiệp giải phóng đất nước.

Câu 2 (trang 6 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Chú ý những đóng góp của Nguyễn Trãi cho đất nước và bi kịch cuối đời ông.

Trả lời:

- Nguyễn Trãi đem hết tâm huyết, tài năng, sức lực tham gia vào công cuộc gây dựng đất nước.

- Ông lui về ở ẩn tại Côn Sơn, nhưng khi được vua Lê Thái Tông trọng dụng, ông lại hăm hở ra giúp đời, giúp nước.

- Do những mâu thuẫn trong triều đình, do bọn quyền thần, gian thần lộng hành, Nguyễn Trãi không còn được tin dùng như trước.

- Năm 1442, xảy ra vụ án Lệ Chi viên, ông bị bọn gian thần vu cho tội giết vua và chịu án “chu di tam tộc”.

- Lê Thánh Tông khi lên ngôi đã minh oan cho Nguyễn Trãi.

Câu 3 (trang 7 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Chú ý các lĩnh vực mà Nguyễn Trãi có đóng góp và các tác phẩm chính của ông.

Trả lời:

- Các lĩnh vực mà Nguyễn Trãi có đóng góp: không chỉ là người anh hùng dân tộc mà còn là một nhà văn hóa khai sáng, một nhà văn, nhà thơ. Ông để lại di sản trên nhiều lĩnh vực: tư tưởng, chính trị, quân sự, ngoại giao, lịch sử, địa lí, văn học,...

- Nhiều tác phẩm có giá trị như: Quân trung từ mệnh tập, Đại cáo bình Ngô, Phú núi Chí Linh (Chí Linh sơn phủ), Lam Sơn thực lục (Bộ sử biên niên về thời kì ở Lam Sơn), Văn bia Vĩnh Lăng, Chuyện cũ về cụ Băng Hồ, Dư địa chí (Ghi chép về địa lí), Ức Trai thi tập (Tập thơ của Ức Trai), ... Các tác phẩm này đều được viết bằng chữ Hán. Nguyễn Trãi còn có tập thơ Quốc âm thi tập viết bằng chữ Nôm, đánh dấu sự hình thành, phát triển của thơ ca tiếng Việt.

Câu 4 (trang 7 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Nguyễn Trãi có đóng góp như thế nào về văn hóa?

Trả lời:

- Những đóng góp về văn hóa Nguyễn Trãi: chủ trương xây dựng thể chế chính trị thân dân vững mạnh, … giúp Lê Lợi mở kì thi, lựa chọn nhân tài cho đất nước. Ông có những kế hoạch mới mẻ về việc xây dựng hình luật, âm nhạc, khoa cử, tiến hành các quy chế về lễ nghi, nội trị, biên soạn sách vở, … Mặc dù tâm huyết xây dựng một thể chế và một nền văn hóa như ông mong muốn, đương thời chưa thực hiện được trọn vẹn, nhưng đây là những nền tảng phát triển cho đất nước.

Câu 5 (trang 7 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Những nội dung cơ bản của phần này là gì?

Trả lời:

- Phần này trình bày những đóng góp về văn học của Nguyễn Trãi.

Câu 6 (trang 8 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Câu nào nêu nhận xét khái quát về con người Nguyễn Trãi thể hiện trong thơ văn?

Trả lời:

- Câu văn nêu nhận xét khái quát về con người Nguyễn Trãi thể hiện trong thơ văn: “Thơ văn Nguyễn Trãi phản ánh bức chân dung con người Nguyễn Trãi với vẻ đẹp của sự hài hoà giữa một vĩ khái quát về con người nhân và một con người hết sức đời thường.”

Câu 7 (trang 8 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Bài viết đã dẫn ra những tác phẩm nào của Nguyễn Trãi?

Trả lời:

- Bài viết đã dẫn ra những tác phẩm:

+ Cửa biển (bản dịch)

+ Cửa biển Bạch Đằng (Bạch Đằng hải khẩu),

+ Gương báu khuyên răn (Bảo kính cảnh giới),

+ Thuật hứng, bài 19 - Quốc âm thi tập,

+ Ngôn chí, bài 7 - Quốc âm thi tập,

+ Tặng bạn (Tặng hữu nhân),

+ Mạn thuật, bài 6 - Quốc âm thi tập,

+ Mạn thuật, bài 4 - Quốc âm thi tập,

+ Gương báu khuyên răn, bài 5,

+ Gương báu khuyên răn, bài 26,

+ Tự thuật, bài 9 – Quốc âm thi tập,

+ Tùng, bài 1 – Quốc âm thi tập, ….

Câu 8 (trang 9 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Phần này nêu vấn đề gì trong thơ văn Nguyễn Trãi?

Trả lời:

- Phần này trong văn bản đề cập đến giá trị nghệ thuật của thơ văn Nguyễn Trãi. Trong thơ văn Nguyễn Trãi có sự kết hợp của nhiều thế kỉ văn học Việt Nam, khẳng định ông là nhà văn chính luận xuất sắc, có công lớn trong việc xây đắp nền móng văn hóa, tư tưởng cho dân tộc.

Câu 9 (trang 9 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Chú ý vị trí và đóng góp của hai tập thơ Ức trai thi tập, Quốc âm thi tập.

Trả lời:

+ Ức trai thi tập: Nguyễn Trãi đã đưa thơ chữ Hán Việt Nam đạt đến độ nhuần nhị, tạo ra một thế giới thẩm mĩ phong phú, vừa trí tuệ, hào hùng, lại vừa trữ tình, lãng mạn.

+ Quốc âm thi tập: khẳng định tiếng Việt là một ngôn ngữ văn học có khả năng phản ánh sâu sắc thế giới nội tâm của con người cũng như đời sống xã hội. Ông đã đem lại cho thơ Nôm một hệ thống thẩm mĩ mới, đưa vào trong các bài thơ của mình tục ngữ, lời ăn tiếng nói dân dã và những hình ảnh đời thường.

Câu 10 (trang 10 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Kết thúc văn bản, người viết khẳng định điều gì?

Trả lời:

- Kết thúc văn bản, người viết khẳng định: Đến với thơ văn Nguyễn Trãi, chúng ta đến với một con người vừa lớn lao, cao cả, vừa rất đỗi thân thương, gần gũi. Trên hai trụ cầu dân tộc và nhân bản, thơ văn của Nguyễn Trãi có khả năng kết nối xưa và nay, nối Việt Nam với nhân loại.

* Trả lời câu hỏi cuối bài

Câu 1 (trang 10 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Văn bản Nguyễn Trãi – Cuộc đời và sự nghiệp gồm mấy phần, mỗi phần giới thiệu cho người đọc nội dung gì?

Trả lời:

- Văn bản Nguyễn Trãi – Cuộc đời và sự nghiệp gồm 2 phần:

+ Phần 1: Từ đầu … “Danh nhân văn hóa Nguyễn Trãi”: Người anh hùng dân tộc – nêu các sự kiện chính về cuộc đời và sự nghiệp anh hùng của Nguyễn Trãi.

+ Phần 2: Còn lại: Nhà văn hóa, nhà văn kiệt xuất – nêu và làm sáng tỏ tầm văn hóa rộng lớn (kiệt xuất) và nội dung thơ văn sâu sắc của Nguyễn Trãi.

Câu 2 (trang 10 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Dựa vào văn bản trên, em hãy xác định:

- Những điều cần lưu ý về bối cảnh lịch sử, văn hóa của thời đại Nguyễn Trãi.

- Trong cuộc đời Nguyễn Trãi có những sự kiện và dấu mốc quan trọng nào? Những sự kiện và dấu mốc này có liên quan như thế nào tới sự nghiệp văn học của ông?

Trả lời:

* Những điều cần lưu ý về bối cảnh lịch sử, văn hóa của thời đại Nguyễn Trãi.

- Trước và trong khởi nghĩa Lam Sơn

+ Nhà Trần suy yếu, Hồ Quý Ly cướp ngôi nhà Trần và tiến hành xây dựng lại thể chế, nhà nước.

+ Nhà Minh xâm lược và thống trị Đại Việt, thực hiện chế độ đàn áp, bóc lột dã man, hòng huỷ hoại triệt để nền văn hoá Đại Việt.

+ Các cuộc khởi nghĩa chống quân Minh đều thất bại.

+ Lê Lợi và Nguyễn Trãi lãnh đạo khởi nghĩa Lam Sơn thắng lợi, đánh đuổi quân Minh, giành lại độc lập, tự do cho đất nước.

- Sau khởi nghĩa Lam Sơn

+ Yêu cầu xây dựng một chính quyền vững mạnh, một quốc gia hùng cường. Xây dựng một nền văn hoá dân tộc độc lập, từng bước khôi phục lại bộ phận văn hoá truyền thống đã bị kẻ thù xâm lược huỷ hoại, tiếp thu tinh hoa của văn hoá khu vực. Trong đó, việc xây dựng nền móng cho một nền văn học mới là rất quan trọng.

* Những sự kiện và dấu mốc quan trọng trong cuộc đời Nguyễn Trãi:

+ Năm 1400, đỗ Thái học sinh và cùng cha làm quan dưới triều Hồ

+ Năm 1406, giặc Minh cướp nước ta, Nguyễn Trãi theo Lê Lợi tham gia khởi nghĩa và góp phần to lớn vào chiến thắng vẻ vang của dân tộc.

+ Cuối năm 1427, đầu năm 1428, cuộc khởi nghĩa Lam Sơn toàn thắng, Nguyễn Trãi thừa lệnh Lê Lợi viết Đại cáo bình Ngô và hăng hái tham gia vào công cuộc xây dựng lại đất nước

+ Năm 1439, Nguyễn Trãi xin về ở ẩn tại Côn Sơn

+ Năm 1440, ông được Lê Thái Tông mời ra giúp nước

+ Năm 1442, Nguyễn Trãi chịu oan án Lệ Chi viên và bị khép vào tội "tru di tam tộc".

+ 1464, Lê Thánh Tông minh oan cho Nguyễn Trãi và cho sưu tầm lại thơ văn của ông.

Câu 3 (trang 10 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Dựa trên cơ sở nào để bài viết khẳng định: “Nguyễn Trãi là nhà văn hóa, nhà văn kiệt xuất”?

Trả lời:

- Những cơ sở để khẳng định: “Nguyễn Trãi là nhà văn hóa, nhà văn kiệt xuất”:

Nguyễn Trãi - nhà văn hóa kiệt xuất

Nguyễn Trãi - nhà văn kiệt xuất

Ông chủ trương xây dựng thể chế chính trị thân dân vững mạnh, … giúp Lê Lợi mở kì thi, lựa chọn nhân tài cho đất nước. Ông có những kế hoạch mới mẻ về việc xây dựng hình luật, âm nhạc, khoa cử, tiến hành các quy chế về lễ nghi, nội trị, biên soạn sách vở, … Mặc dù tâm huyết xây dựng một thể chế và một nền văn hóa như ông mong muốn, đương thời chưa thực hiện được trọn vẹn, nhưng đây là những nền tảng phát triển cho đất nước.

Những đóng góp về văn học của ông là hết sức to lớn, có giá trị mở đầu cho nhiều truyền thống quý báu của văn học dân tộc.

Câu 4 (trang 10 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Nội dung chính của thơ văn Nguyễn Trãi được trình bày trong bài viết bao gồm những điểm gì? Qua thơ văn, Nguyễn Trãi hiện lên là một con người như thế nào?

Trả lời:

- Thơ văn Nguyễn Trãi thấm nhuần tư tưởng yêu nước, nhân nghĩa vì dân, đề cao vai trò của người dân, cùng với niềm suy tư thế sự và tình yêu thiên nhiên, đất nước. Đó là một con người luôn gắn yêu nước với thương dân, biết ơn người dân.

- Thơ văn Nguyễn Trãi phản ánh bức chân dung con người Nguyễn Trãi với vẻ đẹp của sự kết hợp hài hoà giữa một vĩ nhân và một con người hết sức đời thường.

+ Một người con hiếu thảo, một người bạn chân tình.

+ Một người gắn bó với quê hương, đất nước. Ông sống hết mình với lợi ích của dân tộc cả trong cuộc kháng chiến chống quân Minh và trong thời bình khi nhiệm vụ xây dựng đất nước được đặt ra cấp thiết.

+ Luôn nâng niu, giữ gìn vẻ đẹp của thiên nhiên, yêu thiên nhiên, sống chan hoà cùng tạo vật.

- Nguyễn Trãi yêu tình yêu của con người và cũng đau nỗi đau của con người. Thơ ông chứa đựng nhiều chiêm nghiệm về thói đen bạc của lòng người.

Câu 5 (trang 10 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Những đóng góp to lớn nào về mặt nghệ thuật của thơ văn Nguyễn Trãi được nêu lên trong văn bản trên?

Trả lời:

- Thơ văn Nguyễn Trãi là sự kết tinh nghệ thuật của nhiều thế kỉ văn học Việt Nam. Ông có công lớn trong việc hoàn thiện, phát triển, khởi đầu nhiều thể loại văn học.

- Ông là một nhà văn chính luận xuất sắc, đưa thể văn nghị luận ở giai đoạn này đạt đến độ hoàn thiện.

- Với thể phú, ngòi bút của Nguyễn Trãi cũng đã đạt được những thành công lớn.

- Về thơ, Nguyễn Trãi là một nhà thơ trữ tình sâu sắc. Với Ức Trai thi tập, ông đã đưa thơ chữ Hán của Việt Nam đạt đến độ nhuần nhị, tạo ra một thế giới thẩm mĩ phong phú, vừa trí tuệ, hào hùng, lại vừa trữ tình, lãng mạn.

- Đặc biệt, với tập thơ chữ Nôm Quốc âm thi tập, Nguyễn Trãi đã khẳng định tiếng Việt là một ngôn ngữ văn học có khả năng phản ánh sâu sắc thế giới nội tâm của con người, cũng như phản ánh chân thực đời sống xã hội.

+ Ông đem lại cho thơ Nôm một hệ thống thẩm mĩ mới, đưa vào thơ tục ngữ, ngôn ngữ và hình ảnh đời thường. Trong Quốc âm thi tập có tới 186 bài được viết theo hình thức thơ thất ngôn xen lục ngôn, cho thấy nhà thơ rất có ý thức trong việc sáng tạo một “lối thơ riêng của Việt Nam”.

+ Những sự vật bình dị, dân dã, đời thường như quả núc nác, lảnh mùng tơi, bè rau muống, con đòng đong,... cũng đều được Nguyễn Trãi đưa vào thơ một cách tự nhiên, tạo nên những rung động thẩm mĩ mới.

Câu 6 (trang 10 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Cuộc đời và sự nghiệp của Nguyễn Trãi gợi cho em những suy nghĩ, tình cảm gì?

Trả lời:

- Cuộc đời và sự nghiệp của Nguyễn Trãi vẫn còn mang tính thời sự, để lại nhiều bài học cho thời đại ngày nay. Ví dụ, bài học về độc lập dân tộc, bài học về tinh thần đoàn kết dân tộc trong những giờ phút khó khăn của lịch sử, ...

- Tình cảm của bản thân: Yêu quý, ngưỡng mộ, tự hào, biết ơn, …

Xem thêm các bài Soạn văn lớp 10 sách Cánh diều hay, ngắn gọn khác:

Đại cáo bình Ngô

Gương báu khuyên răn (bài 43)

Thực hành tiếng Việt trang 20

Viết bài văn nghị luận về một vấn đề xã hội

Thuyết trình và thảo luận về một vấn đề xã hội