Soạn bài Đi trong hương tràm - Ngắn nhất Cánh diều

Soạn bài Đi trong hương tràm

1. Chuẩn bị

Yêu cầu (trang 75 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2):

- Đọc trước bài thơ Đi trong hương tràm và tìm hiểu, ghi chép những thông tin về nhà thơ Hoài Vũ.

- Nghe bài hát Đi trong hương tràm do nhạc sĩ Thuận Yến phổ nhạc từ bài thơ này. Bài hát mang đến cho em những cảm xúc như thế nào?

- Tìm hiểu thêm về đặc điểm của cây tràm, sự gắn bó giữa cây tràm với cuộc sống của người dân Đồng Tháp Mười nói riêng, người dân Đồng bằng sông Cửu Long nói chung

Trả lời:

- Thông tin về nhà thơ Hoài Vũ:

+ Hoài Vũ tên thật là Nguyễn Đình Vọng (sinh năm 1935)

+ Quê: Mộ Đức, Quảng Ngãi.

+ Cuộc đời và sáng tác của Hoài Vũ gắn bó mật thiết với mảnh đất phương Nam. Ông tham gia hoạt động văn học ở miền Nam trong suốt những năm chống Mỹ cứu nước gian khổ, ác liệt nhất.

+ Ông không chỉ làm thơ mà còn viết văn và dịch thuật.

+ Tác phẩm tiêu biểu: Anh ở đầu sông em cuối sông (1989), Chia tay hoàng hôn (1994), Đi trong hương tràm (1994), Thơ (2002), Rừng dừa xào xạc (1977), Bông sứ trắng, Vườn ổi (1992, truyện ngắn), …

+ Nhiều bài thơ của ông được phổ nhạc như: Vàm Cỏ Đông, Anh ở đầu sông em cuối sông, Đi trong hương tràm, Hoàng hôn lặng lẽ, …

+ Tác giả chia sẻ: “Tôi viết văn, làm thơ với niềm đam mê không bao giờ vơi cạn, Hạnh phúc lớn nhất đến với người cầm bút là dẫu năm tháng đi qua, người đọc vẫn nhớ đến tác phẩm của mình như nhớ đến một hình bóng thương yêu thoáng qua đời họ”.

- Bài thơ Đi trong hương tràm:

+ Gắn với một kỉ niệm của tác giả. Trong kháng chiến, có lần khi ông đi qua rừng tràm để vào Sài Gòn, bị sốt cao, đã được một cô giao liên tên là Lan dẫn đường, chăm sóc rất chu đáo. Hai, ba năm sau trở lại, tác giả được biết cô giao liên ấy đã hi sinh. Trong niềm xúc động sâu sắc, Hoài Vũ đã viết ngay bài thơ này. Bắt đầu từ một kỉ niệm cụ thể, song bài thơ đã tìm thấy sự đồng điệu với nhiều nỗi niềm tâm trạng của những mối tình gắn bó cùng “hương tràm, hương lúa, hương chanh, hương bưởi,... những loại hương hoa ở mọi miền quê. Không phải là vì cái chết, mà vì một lý do nào đó, họ không trao gửi được trái tim cho nhau. Nhưng họ vẫn giữ ở trong lòng thoáng hương xưa ấy. Thoáng hương mong manh nhưng đủ để con người có thể sống người hơn” (Vũ Nho).

+ Bài thơ Đi trong hương tràm đã được nhạc sĩ Thuận Yến phổ nhạc thành bài hát cùng tên và được nhiều ca sĩ thể hiện thành công.

2. Đọc hiểu

* Nội dung chính:

- Văn bản “Đi trong hương tràm” là lời chia sẻ của người xưng “anh” về tình yêu rất đỗi thủy chung, sâu nặng dành cho “em”. Cảm xúc, tâm trạng ấy luôn gắn bó với hình ảnh của lá tràm, hoa tràm, hương tràm, 1 loài cây thân thuộc gắn bó với vùng đất và con người vùng đồng bằng sông Cửu Long. Bài thơ là sự hòa quyện giữa tình yêu đôi lứa với tình yêu quê hương, đất nước.

* Trả lời câu hỏi giữa bài

Câu 1 (trang 76 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Chú ý không gian, thời gian, hình ảnh hoa tràm.

Trả lời:

- Không gian: Trong gió, trong mây, trong vòm lá, khắp trời mây Vàm Cỏ Tây

- Thời gian: sáng nay

- Hình ảnh hoa tràm: e ấp

Câu 2 (trang 76 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Những biện pháp tu từ nào được sử dụng trong các khổ thơ 2 và 3?

Trả lời:

- Biện pháp tu từ:

+ Điệp từ: “dù” nhắc lại 3 lần, “thổi” nhấn mạnh 2 lần

+ Biện pháp đối: “Bầu trời thì cao, cánh đồng thì rộng”/ “Hương tràm bên anh, mà em đi đâu”

Câu 3 (trang 77 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Cách diễn đạt của khổ thơ này có gì giống và khác với khổ 2?

Trả lời:

- Cách diễn đạt ở khổ thơ cuối có nét tương đồng với khổ 2:

+ Lặp lại câu “Dù đi đâu và xa cách bao lâu”

+ “Em” và “anh” vẫn xa cách, có thể không gặp lại nhau nữa

+ Tác giả nhắc đi nhắc lại về sự cách biệt, như một lời nhớ thương da diết.

- Tuy nhiên, ở khổ thơ cuối, nhân vật trữ tình lại khẳng định, như một câu trả lời cho những cách trở được liệt kê ở khổ thơ thứ hai: Dù sự thật là em đã vĩnh viễn đi xa, nhưng tình yêu mà em dành cho anh và anh dành cho em thì vẫn nguyên vẹn và tinh khôi như buổi ban đầu bởi: Anh vẫn có... Anh vẫn thấy... Anh vẫn nghe... trong cái màu xanh thanh xuân vô tận của bóng tràm bát ngát, lá tràm xanh mát, hương tràm xôn xao... Tất cả những gì thuộc về em đã được hóa thân thiêng liêng và gần gũi biết chừng nào.

→ Điệp khúc khẳng định “Anh vẫn...” giống như tiếng vọng của một lời thề giao hòa giữa hai cõi âm-dương... Lời thề ấy vừa rất hiện thực, lại vừa vô cùng bí ẩn, mơ hồ...

* Trả lời câu hỏi cuối bài

Câu 1 (trang 77 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Nhân vật trữ tình trong bài thơ Đi trong hương tràm là ai? Vì sao em xác định như vậy?

Trả lời:

- Văn bản “Đi trong hương tràm” là lời chia sẻ của người xưng “anh” về tình yêu rất đỗi thủy chung, sâu nặng dành cho “em”. Cảm xúc, tâm trạng ấy luôn gắn bó với hình ảnh của lá tràm, hoa tràm, hương tràm, 1 loài cây thân thuộc gắn bó với vùng đất và con người vùng đồng bằng sông Cửu Long.

Câu 2 (trang 77 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Hãy chỉ ra các hình ảnh thiên nhiên trong bài thơ. Những hình ảnh nào thể hiện tâm trạng trống trải, cô đơn của nhân vật trữ tình khi vắng “em”? Nêu cảm nhận về hình ảnh đó.

Trả lời:

- Các hình ảnh thiên nhiên: gió, gió Tháp Mười, mây, bầu trời, cánh đồng, bóng tràm, lá tràm, vòm lá, hoa tràm, hương tràm, …

- Hình ảnh thiên nhiên thể hiện tâm trạng cô đơn, trống trải của nhân vật trữ tình khi vắng “em” được tập trung trong khổ thơ thứ ba.

- Cảm nhận của mình về các hình ảnh này. Ví dụ: 

+ Hình ảnh: “Gió Tháp Mười đã thổi, thổi rất sâu” gây ấn tượng về tâm trạng cô đơn, hun hút, trống vắng của nhân vật trữ tình.

+ “Thổi rất sâu” là ẩn dụ nghệ thuật. Ngọn gió đã được tâm trạng hoá, “thổi” mãi vào nỗi cô đơn, trống vắng không cùng trong lòng anh, “thổi” mãi vào cảm giác “một mình”, hoang hoải, “thổi” mãi vào trái tim mang “nỗi thương đau” và “niềm hi vọng”, ... Người trai ấy đang đứng giữa Tháp Mười mênh mông. Bầu trời cao, cánh đồng rộng. Và hun hút gió thổi... trong lòng. Cơn gió Tháp Mười thổi đi đâu? Nếu lên trời thì rất cao, nếu trên cánh đồng thì rất dài, rất rộng. Rất sâu, ấy là gió đã thổi vào tâm trạng, vào cõi lòng của con người. Hai chữ “thổi” đặt cạnh nhau trong một câu thơ gây ấn tượng đặc biệt. Hình như gió cũng phải nghỉ lấy hơi, phải tiếp sức với nhau mới đi qua được “Tháp Mười tâm trạng”.

Câu 3 (trang 77 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Cảm xúc của nhân vật trữ tình mỗi lần nhắc đến “hương tràm” trong các khổ thơ có gì giống nhau và khác nhau? Từ đó, em hiểu như thế nào về nhan đề Đi trong hương tràm?

Trả lời:

- Bài thơ có 4 khổ, mỗi khổ đều kết lại bằng hình ảnh “hương tràm”.

- Các hình ảnh này đều thể hiện hình ảnh của em, nhắc nhớ về em trong cảm nhận của nhân vật trữ tình.

- Điểm khác nhau của các hình ảnh này chính là cung bậc cảm xúc của nhân vật trữ tình. Ví dụ :

+ Trong khổ thơ thứ nhất, “hương tràm” là hình bóng của “em” gửi lại, toả bay, vấn vít, ngây ngất, nồng nàn.

+ Trong khổ thơ thứ hai, “thoáng hương tràm” hoá thành cây cầu kì điệu vượt thời gian, không gian, vượt lên thực tế không thể khác - “trái tim em không trao anh nữa” - để nối xa thành gần, biến đổi thay, phai bạc trở thành gắn kết, vĩnh viễn, sự xa cách đôi đường trở thành mối chung tình bền chặt, “em” và “anh” trở thành “ta” - “Một thoáng hương tràm cho ta bên nhau”,...

- Nhan đề Đi trong hương tràm là một ẩn dụ. “Hương tràm” và tình em hòa quyện làm một. Tình em hòa vào hương hoa ngọt ngào, ngây ngất, tỏa bay vấn vít trái tim, tâm hồn, cuộc đời anh. Tình em hóa thân vào bóng tràm, lá tràm, hoa tràm, hương tràm. Hương tràm là hương của tình yêu trong sáng, thủy chúng, bất tử. Vì 1 lí do nào đó “trái tim em” đành lỗi hẹn, không thể “trao anh nữa”, thì “anh” vẫn mãi “Đi trong hương tràm” – sống trong tình em “xôn xao”.

Câu 4 (trang 77 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Hãy chỉ ra và phân tích tác dụng của các hình ảnh, từ ngữ, biện pháp tu từ được sử dụng trong khổ thơ thứ hai và khổ kết của bài thơ.

Trả lời:

- Trong khổ thơ thứ 2 và 4 tác giả sử dụng phép điệp, cách diễn đạt trùng điệp – tăng tiến, quan hệ tương phản – đối lập, ẩn dụ và hình ảnh thiên nhiên của quê hương, … đã thể hiện tình yêu sâu nặng, thủy chung, vượt qua mọi hoàn cảnh, khoảng cách, giới hạn.

- Ở khổ thơ thứ hai, điệp từ “dù” chồng chất thêm những khoảng cách về không gian (“đi đâu”), thời gian (“xa cách bao lâu”), về quy luật đổi thay, biến suy của thiên nhiên (“gió mây kia đổi hướng thay màu”), những lỗi hẹn, lỗi nhịp của trái tim con người “không trao” nhau nữa, hay không thể trao nhau nữa vì bất cứ một lí do chủ quan hay khách quan nào (“Dù trái tim em không trao anh nữa”) để nhấn mạnh điểm tựa tinh thần kì diệu, vượt lên tất cả những điều đó của “thoáng hương tràm” (“Một thoáng hương tràm cho ta bên nhau”). Quan hệ tương phản giữa ba dòng thơ đầu và dòng thơ cuối khiến “thoáng hương tràm” trở thành “một thứ bùa ngải nhiệm màu” của tình yêu. Với “hương tràm”, tình ta cứ “bên nhau” bất chấp mọi sự xa cách, trở ngại.

Câu 5 (trang 77 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Vì sao hình tượng “tràm” (hương tràm, họa tràm, lá tràm, bóng tràm) luôn gắn bó với nỗi nhớ “em”? Từ đó, hãy viết một đoạn văn (khoảng 8 - 10 dòng) nói về vẻ đẹp của tình yêu luôn gắn với hình ảnh quê hương, đất nước trong bài thơ.

Trả lời:

Hình tượng “tràm” trong bài thơ “Đi trong hương tràm” có thể gắn với kỉ niệm riêng về tình yêu của nhân vật trữ tình với người “em” trong bài thơ. Bởi vậy khi vắng “em”, kí ức và nỗi nhớ xưa ùa về nhắc nhớ trái tim “anh”. Mỗi vùng quê khác nhau có thể có những loài cây, loài hoa đặc trưng gắn bó sâu nặng với con người và mảnh đất miền quê ấy. Vì vậy, tình yêu lứa đôi trong sáng, sâu nặng, thủy chung cũng thường được con người cảm nhận gắn liền với những hình ảnh thân thuộc, gần gũi, yêu thương của quê hương như hương tràm, hóa tràm, bóng tràm, lá tràm. Tình yêu đôi lứa đã hòa quyện với tình yêu quê hương, đất nước.

Xem thêm các bài Soạn văn lớp 10 sách Cánh diều hay, ngắn gọn khác:

Mùa hoa mận

Thực hành tiếng Việt trang 79

Viết bài văn nghị luận phân tích, đánh giá một tác phẩm thơ

Giới thiệu, đánh giá về một tác phẩm thơ

Tự đánh giá: Khoảng trời, hố bom