Soạn bài Chùm thơ hai-cư (haiku) Nhật Bản trang 45 (Kết nối tri thức)

Soạn bài Chùm thơ hai-cư Nhật Bản

Bài giảng Chùm thơ hai-cư Nhật Bản

* Trước khi đọc

Câu hỏi (trang 45 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 1): Bài thơ ngắn nhất mà bạn đã từng đọc là bài nào? Điều gì khiến nó được bạn nhớ tới?

Trả lời:

- Bài thơ ngắn nhất tôi từng được đọc đó là bài Nam quốc sơn hà của Lý Thường Kiệt:

Nam quốc sơn hà nam đế cư

        Tiệt nhiên định phận tại thiên thư

     Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm

      Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư.

- Bài thơ được xem như bản tuyên ngôn độc lập đầu tiên, ca ngợi tinh thần yêu nước và cổ vũ tinh thần kháng chiến chống giặc ngoại xâm của dân tộc ta. Đồng thời thể hiện ý chí quật cường, tầm vóc to lớn của nhân dân Đại Việt trong công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước hàng ngàn đời nay.

* Đọc văn bản

1. Hãy hình dung về màu sắc, không khí của khung cảnh được gợi tả trong bài thơ.

- Màu sắc: màu nâu của củi, màu đen của quạ, màu vàng của sắc chiều thu.

- Không khí: trầm buồn, vắng lặng.

2. Ấn tượng mà hình ảnh “hoa triêu nhan” và “dây gàu” gợi cho bạn là gì?

- Bài thơ thứ hai gây ấn tượng trong tâm trí người đọc với hình ảnh những bông hoa triêu nhan tím quấn vào sợi dây gàu bên giếng.

3. Khi nhắc đến “con ốc” và “núi Phu-gi”, người ta thường nghĩ đến những đặc điểm nào của chúng?

- “Con ốc” gợi lên hình ảnh một con vật nhỏ bé, chậm chạp, sống thụ động.

- “Núi Fu-ji” là một ngọn núi nổi tiếng ở Nhật Bản, nó gợi lên sự bao la, hùng vĩ, tráng lệ của tự nhiên.

* Sau khi đọc

Nội dung chính: Chùm thơ hai-cư Nhật Bản

 Qua những hình ảnh nhỏ bé, quen thuộc, ba bài thơ Hai – cư đã vẽ lên một bức tranh chiều thu vắng lặng, đơn sơ; đem đến thông điệp về cái đẹp; trân trọng sự sống trong thiên nhiên và bài học về sự cố gắng không ngừng để thực hiện ước mơ.

Câu 1 (trang 46 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 1): Hãy nhận diện hình ảnh trung tâm ở từng bài thơ hai-cư trên và cho biết đặc điểm chung của các hình ảnh ấy.

Trả lời:

- Hình ảnh trung tâm ở từng bài thơ:

+ Bài 1: Con quạ.

+ Bài 2: Hoa triêu nhan.

+ Bài 3: Con ốc nhỏ.

- Đặc điểm chung: Nhân vật trung tâm trong các bài thơ là những sự vật, hiện tượng nhỏ bé, bình thường.

Câu 2 (trang 46 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 1): Xác định mối quan hệ giữa hình ảnh trung tâm trong bài thơ của Ba-sô với các yếu tố thời gian và không gian.

Trả lời:

- Hình ảnh cánh quả đậu trên cành khô trong bài thơ thứ nhất gợi lên một không gian chiều thu vắng lặng, trầm buồn.

Câu 3 (trang 46 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 1): Bài thơ của Chi-y-ô được triển khai xoay quanh phát hiện nào? Theo bạn, vì sao phát hiện này lại dẫn dắt nhân vật trữ tình sang “xin nước nhà bên”?

Trả lời:

- Nhà thơ phát hiện dây hoa triêu nhan đang quấn quanh sợi dây gàu bên thành giếng. 

- Trước cái đẹp, trước sự sống, nhà thơ nâng niu, trân trọng, không nỡ làm tổn thương nên bà chọn giải pháp “xin nước nhà bên”, để sự sống và cái đẹp được luôn hiện hữu.

Câu 4 (trang 46 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 1): Từ những đặc điểm thường được liên hệ khi hình dung về “con ốc” và núi “Phu-gi”, hãy nhận xét về tương quan giữa hai hình ảnh này.

Trả lời:

- Hình ảnh con ốc nhỏ bé đối lập với ngọn núi Fu-ji hùng vĩ đã truyền tải thông điệp đầy ý nghĩa. Hình ảnh con ốc nhỏ bé đang trèo lên núi Fu-ji là hình ảnh biểu tượng con người trên quãng đường cố gắng chinh phục ước mơ lớn lao của cuộc đời.

Câu 5 (trang 46 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 1): Khoảnh khắc được thể hiện trong bài thơ của Ba-sô có thể khơi gợi những cảm xúc gì ở người đọc?

Trả lời:

- Các khoảnh khắc được thể hiện trong bài thơ của Ba – sô có thể khơi gợi những cảm xúc cô đơn, cô tịch, đưa người đọc vào một thế giới hư không, trống trải qua hình ảnh cành cây, con quạ, chiều thu.

Câu 6 (trang 46 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 1): Từ bài thơ của Chi-y-ô, hãy bình luận về ý nghĩa triết lí trong cách ứng xử của con người đối với thiên nhiên mà bài thơ gợi ra.

Trả lời:

- Qua hành động “xin nước nhà bên”, không nỡ động đến hoa triêu nhan, tác giả đem đến triết lí về cách ứng xử của con người đối với thiên nhiên: trân trọng sự sống tự nhiên dù là nhỏ bé.

Câu 7 (trang 46 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 1): Bạn cảm nhận như thế nào về hành trình “chậm rì” của con ốc trong bài thơ của Ít-sa?

Trả lời:

- Có câu nói: Nếu cảm thấy mệt mỏi, bạn hãy nghỉ ngơi chứ đừng dừng lại. Hành trình chậm rì của con ốc trèo lên núi Phú Sĩ cũng vậy, nó gợi lên cuộc hành trình chinh phục ước mơ, hoài bão, khát vọng của con người. Nếu như chú ốc sên khát khao chinh phục núi Phú Sĩ thì mỗi người đều có một đỉnh cao của cuộc đời mình mà muốn chinh phục. Hãy kiên trì đến cùng để theo đuổi ước mơ, cũng giống như chú ốc sên dù di chuyển rất chậm nhưng không bao giờ dừng lại.

* Kết nối đọc – viết

Bài tập (trang 46 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 1): Từ việc đọc ba bài thơ trong trùm thơ hai-cư, hãy viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) trình bày về điều bạn cảm thấy thú vị nhất ở thể thơ Hai-cư.

Đoạn văn tham khảo

Về nội dung haiku có luật cơ bản là không đả động đến cảm xúc mà chủ yếu chỉ ghi lại sự việc xảy ra trước mắt. Vì số chữ giới hạn trong 17 âm tiết nên thơ haiku thường chỉ diễn tả được một sự kiện diễn ra nhãn tiền ngay tức thì. Tuy là một sự việc nhưng haiku lại lồng hai ý tưởng bất ngờ lại với nhau. Ðọc thơ Haiku, ta cảm được vị trí đứng ở ngoài sự kiện của tác giả vì có hình sắc, có âm thanh mà cảm xúc thì không bộc bạch. Dù không nói ra nhưng người đọc vẫn có thể nghiệm được tình cảm của tác giả, một tình cảm nhè nhẹ, bàng bạc trong cả bài thơ, nói lên niềm vui sống hay sự cô đơn, đôi khi cũng nêu ra điểm tác giả thắc mắc về cuộc đời của con người: ngắn ngủi, phù du, trước sự vĩnh hằng của thiên nhiên. Trong thơ haiku cổ điển bắt buộc phải có kigo (quý ngữ) nghĩa là từ miêu tả một mùa nào đó trong năm. Từ này có thể trực tiếp chỉ mùa (mùa Xuân, mùa Thu...) hay gián tiếp thông qua các hình ảnh, loài hoa, loài cây cỏ động vật, hoạt động, lễ hội... mang đặc trưng của một mùa trong năm. Một bài haiku thường chỉ "gợi" chứ không "tả" và kết thúc thường không có gì rõ ràng, vậy nên hình ảnh và cảm nhận sau khi đọc thơ hoàn toàn phụ thuộc vào người đọc.

Xem thêm các bài Soạn văn lớp 10 sách Kết nối tri thức hay, ngắn gọn khác:

Soạn bài Tri thức ngữ văn trang 43

Soạn bài Thu hứng (Cảm xúc mùa thu)

Soạn bài Mùa xuân chín

Soạn bài Bản hoà âm ngôn từ trong Tiếng thu của Lưu Trọng Lư

Soạn bài Thực hành tiếng Việt trang 58

Soạn bài Viết văn bản nghị luận phân tích, đánh giá một tác phẩm thơ

Soạn bài Giới thiệu, đánh giá về nội dung và nghệ thuật của một tác phẩm thơ

Soạn bài Củng cố và mở rộng trang 70

Soạn bài Thực hành đọc: Cánh đồng trang 71