Soạn bài Ai đã đặt tên cho dòng sông? trang 69 - Ngắn nhất Ngữ văn 11 Cánh diều

Soạn bài Ai đã đặt tên cho dòng sông?

1. Chuẩn bị

Yêu cầu (trang 69 sgk Ngữ Văn lớp 11 Tập 2):

- Đọc trước văn bản “Ai đã đặt tên cho dòng sông ?”, tìm hiểu thêm những thông tin về tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường.

- Đọc nội dung giới thiệu sau đây:

+ “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” được Hoàng Phủ Ngọc Tường viết tại Huế vào tháng 1-1981, rút từ tập kí cùng tên. Bài kí này đậm chất tùy bút.

+ Tác phẩm gồm ba phần, văn bản dưới đây trích phần thứ nhất.

Trả lời:

- Tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường + Sinh năm 1937 tại thành phố Huế, quê ở Quảng Trị. + Là một nhà văn chuyên về bút kí. + Phong cách nghệ thuật: Có sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất trí tuệ và chất trữ tình, giữa nghị luận sắc bén với suy tư đa chiều được tổng hợp từ vốn kiến thức phong phú về triết học, văn hóa, lịch sử, địa lí… Lối hành văn hướng nội, súc tích, mê đắm và tài hoa.

2. Đọc hiểu

* Nội dung chính: Văn bản mô tả hình ảnh sông Hương qua các dáng vẻ khi ở thượng nguồn và khi đến với lòng thành phố Huế; thay đổi từ vẻ hoang dại, nguyên sơ trở nên dịu dàng, e ấy bên xứ Huế trữ tình. Sông Hương là chứng nhân của thời gian, lịch sử in hằn lên năm tháng. Người đọc cảm nhận được tình yêu, niềm tự hào tha thiết, sâu lắng của tác giả dành cho dòng sông quê hương, đất nước.

* Trả lời câu hỏi giữa bài:

Câu 1. (trang 69 sgk Ngữ Văn lớp 11 Tập 2): Phần 1 miêu tả sông Hương ở đâu?

Trả lời:

Phần 1 miêu tả sông Hương ở thượng nguồn.

Câu 2 (trang 70 sgk Ngữ Văn lớp 11 Tập 2): Nhà văn đã hình dung về sông Hương như thế nào trước khi nó chảy qua thành phố Huế?

Trả lời:

Khi chảy qua thành phố Huế, sông Hương như một người con gái đẹp nằm ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hóa đầy hoa dại.

- Sông Hương chuyển dòng một cách liên tục, vòng giữa khúc quanh đột ngột, uốn theo những đường cong thật mềm,...

=> Đó là vẻ đẹp dịu dàng, trầm mặc, như triết lí, như cổ thi, đem theo bao phù sa từ rừng già xuống.

Câu 3 (trang 71 sgk Ngữ Văn lớp 11 Tập 2): Đặc điểm của sông Hương khi chảy trong lòng thành phố Huế là gì?

Trả lời:

- Sông Hương trôi đi thực chậm, chảy lặng lờ như điệu slow. Sông Hương đã trở thành một người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya.

- Sông Hương mang vẻ đẹp trữ tình, vừa trầm mặc gắn liền với lịch sử bi tráng của dân tộc.

- Trước khi vể với biển, sông Hương lưu luyến tình cảm với thành phố Huế ví như nỗi vấn vương của nàng Kiều với Kim Trọng.

Câu 4 (trang 71 sgk Ngữ Văn lớp 11 Tập 2): Chú ý các chi tiết thể hiện tình cảm, cảm xúc của nhân vật “tôi”.

Trả lời:

- Tôi vừa từ trong khói lửa miền Nam đến đây, lâu năm xa Huế, và chính Lê-nin-grat đã đánh thức trong tâm hồn tôi giấc mơ lộng lẫy của tuổi dại, ôi, tôi muốn làm một con chim nhỏ đứng co một chân trên con tàu thủy tinh để đi ra biển. Tôi cuống quýt vỗ tay

- ...chợt thấy quý điệu chảy lặng lờ của nó khi ngang qua thành phố...

Câu 5. (trang 72 sgk Ngữ Văn lớp 11 Tập 2): Nét độc đáo của sông Hương sau khi rời khỏi kinh thành Huế là gì?

Trả lời:

Dòng sông đột ngột đổi dòng, rẽ ngoặt sang hướng đông tây để gặp lại thành phố ở góc thị trấn Bao Vinh xưa cổ.

Câu 6 (trang 73 sgk Ngữ Văn lớp 11 Tập 2): Sông Hương hiện lên như thế nào qua các thời kì lịch sử?

Trả lời:

Sông Hương là chứng nhân lịch sử từ những ngày đầu dựng nước, gắn bó và sống những thế kỉ vinh quang với nhiệm vụ hiến dâng đời mình với mọi biến cố của Huế và đất nước.

Câu 7 (trang 74 sgk Ngữ Văn lớp 11 Tập 2): Chú ý các biện pháp nghệ thuật mà tác giả sử dụng để khắc họa sông Hương.

Trả lời:

So sánh, nhân hóa, liệt kê.

Câu 8 (trang 74 sgk Ngữ Văn lớp 11 Tập 2): Ở đoạn cuối này, sông Hương đã được nhìn nhận từ khía cạnh nào?

Trả lời:

Ở đoạn cuối, sông Hương đã được nhìn nhận từ khía cạnh thơ ca.

* Trả lời câu hỏi cuối bài:

Câu 1. (trang 74 sgk Ngữ Văn lớp 11 Tập 2): Nhận xét về nhan đề Ai đã đặt tên cho dòng sông? và nêu bố cục bài viết.

Trả lời:

- Nhan đề Ai đã đặt tên cho dòng sông là một câu hỏi tu từ nhằm hướng người đọc biết về nội dung văn bản là “đi tìm nguồn gỗ của dòng sông Hương”, qua đó nhấn mạnh đến vẻ đẹp huyền thoại của dòng sông Hương, thể hiện lòng biết ơn đến những con người khai phá vùng đất ấy.

- Bố cục: 2 phần

+ Phần 1 (từ đầu đến “quê hương xứ sở"): Dòng chảy của sông Hương.

+ Phần 2 (còn lại): Vẻ đẹp lịch sử, văn hóa và thi ca của sông Hương.

Câu 2. (trang 74 sgk Ngữ Văn lớp 11 Tập 2): Hãy khái quát đặc điểm hình tượng sông Hương trong văn bản trên theo bảng hướng dẫn sau:

Góc nhìn		Đặc điểm	Vẻ đẹp
Địa lí	Sông hương ở thượng nguồn
	Sông Hương trước khi chảy qua thành phố Huế
	Sông Hương giữa lòng thành phố Huế
	Sông Hương trước khi từ biệt thành phố Huế
Lịch sử
Thơ ca

Trả lời:

Góc nhìn		Đặc điểm	Vẻ đẹp
Địa lí	Sông hương ở thượng nguồn	Mang vẻ đẹp hùng vĩ và rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn. Sông Hương lúc mãnh liệt những ghềnh thác, lúc trở nên dịu dàng những dặm dài chói lọi màu đỏ của hoa đỗ quyên rừng.	Mang vẻ đẹp hùng vĩ, nguyên sơ, lúc mãnh liệt, hoang dại, bí ẩn, lúc dịu dàng, đắm say.
	Sông Hương trước khi chảy qua thành phố Huế	Sông Hương vẫn còn dư vang của Trường Sơn với sắc nước xanh thẳm, mềm như tấm lụa, với những chiếc thuyền xuôi ngược chỉ bé vừa bằng con thoi.	Sông Hương mang vẻ đẹp thơ mộng và trữ tình.
	Sông Hương giữa lòng thành phố Huế	chuyển dòng một cách liên tục, uốn mình theo những đường cong thật mềm. Sông Hương đã trở thành một người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya. Đã nhiều lần tôi thất vọng khi nghe nhạc Huế giữa ban ngày hoặc trên sân khấu nhà hát.	Sông Hương mang vẻ đẹp tình tứ, duyên dáng, vui tươi.
	Sông Hương trước khi từ biệt thành phố Huế	Đột ngột đổi dòng, rẽ ngoặt sang hướng đông tây để gặp lại thành phố lần cuối ở góc thị trấn Bao Vinh xưa cổ.	Vẫn mang trong mình vẻ đẹp duyên dáng, dịu dàng.
Lịch sử		Là chứng nhân lịch sử, chứng kiến mọi biến cố của Huế.
Thơ ca		Sông Hương là cái nôi của âm nhạc Huế.

Câu 3. (trang 75 sgk Ngữ Văn lớp 11 Tập 2): Qua việc khắc hoạ hình tượng sông Hương, nhà văn thể hiện tình cảm, thái độ gì đối với quê hương, xứ sở?

Trả lời:

Tình cảm, thái độ của nhà văn đối với quê hương, xứ sở được thể hiện qua các câu văn:

- “Trong những dòng sông đẹp ở các nước mà tôi thường nghe nói đến, hình như chỉ sông Hương là thuộc về một thành phố duy nhất.”.

- “Lúc ấy, tôi nhớ lại con sông Hương của tôi, chợt thấy quý điệu chảy lặng lờ của nó khi ngang qua thành phố.”

“Sông Hương là vậy, là dòng sông của thời gian ngân vang, của sử thi viết giữa màu cỏ lá xanh biếc. Khi nghe lời gọi, nó biết cách tự hiến đời mình làm một chiến công, để rồi nó trở về với cuộc sống bình thường, làm một người con gái dịu dàng của đất nước”.

- “Có một dòng thi ca về sông Hương, và tôi hi vọng đã nhận xét một cách công bằng về nó khi nói rằng dòng sông ấy không bao giờ tự lặp lại mình trong cảm hứng của các nghệ sĩ.”.

Câu 4. (trang 75 sgk Ngữ Văn lớp 11 Tập 2): Hãy chỉ ra tác dụng của sự kết hợp giữa yếu tố tự sự và trữ tình trong việc khắc hoạ hình tượng sông Hương và thể hiện cảm xúc của nhân vật “tôi” qua một đoạn tiêu biểu trong văn bản.

Trả lời:

- Cái “tôi” độc đáo của tác giả thể hiện ở sự tài hoa (cẩn trọng, kì công,... khi miêu tả vẻ đẹp sông Hương), uyên bác (có vốn hiểu biết sâu sắc về sông Hương từ nguồn gốc, tên gọi, lịch sử, địa lí,...) và tình yêu say đắm với quê hương xứ sở (thể hiện qua nhiều chi tiết, hình ảnh, từ ngữ,...).

- Sự kết hợp giữa tự sự và trữ tình khiến hình tượng sông Hương hiện lên không chỉ là dòng nước chảy mà là một sinh thể có tình cảm, tâm hồn phong phú. Người đọc cũng cảm nhận rất rõ tình cảm yêu mến, tự hào mà tác giả dành cho dòng sông của quê hương.

- Ngôn ngữ giàu chất thơ khiến văn bản văn xuôi đẹp như một bài thơ bởi nhịp điệu và hình ảnh.

Câu 5. (trang 75 sgk Ngữ Văn lớp 11 Tập 2): Qua văn bản, người viết gửi đến bạn đọc thông điệp gì? Hãy nêu lên giá trị văn hoá mà em hiểu được từ văn bản.

Trả lời:

- Thông điệp về vẻ đẹp của thiên nhiên, con người xứ Huế và tình yêu dành cho quê hương, đất nước. Con sông Hương với vẻ đẹp thơ mộng, đằm thắm, hoang dại, cổ kính ấy đã gắn chặt với dòng chảy của lịch sử đất nước, chứng kiến bao sự đổi thay, góp phần làm nên dáng hình xứ sở rất riêng Huế. Vẻ đẹp của Huế gắn với dòng sông là vẻ đẹp của truyền thống bản sắc văn hóa thấm nhuần trong đời sống con người.

Câu 6. (trang 75 sgk Ngữ Văn lớp 11 Tập 2): Văn bản đem lại cho em suy nghĩ gì trong việc nhìn nhận vẻ đẹp của cảnh sắc thiên nhiên quê hương mình? Hãy viết về một cảnh đẹp của quê hương em bằng một đoạn văn (khoảng 10 - 12 dòng).

Trả lời:

- Suy nghĩ về việc nhìn nhận vẻ đẹp của cảnh sắc thiên nhiên quê hương mình: Thiên nhiên Việt Nam được tạo hóa ưu ái ban tặng rất nhiều cảnh đẹp. Mỗi vẻ đẹp đều có dấu ấn riêng và được lưu dấu lại những giá trị lịch sử qua bàn tay bảo vệ và gìn giữ của con người. Chính vì vậy, chúng ta cần có ý thức trân trọng và bảo vệ những vẻ đẹp ấy để bản sắc thiên nhiên và văn hóa luôn trường tồn với thời gian.

- Viết về cảnh đẹp quê hương:

Đền Hùng là một quần thể di tích lịch sử nổi tiếng được dựng trên núi Nghĩa Lĩnh, tỉnh Phú Thọ. Đây là cội nguồn của dân tộc, ca ngợi công lao dựng nước và giữ nước của các vua Hùng. Khu di tích đền Hùng gồm bốn đền chính là đền Hạ, đền Trung, đền Thượng và đền Giếng. Đền Hạ được tương truyền là nơi Âu Cơ sinh bọc trăm trứng, nở thành trăm người con. Đền Trung là nơi Lang Liêu đã dâng lên vua cha bánh chưng nhân dịp lễ tết. Ðền Thượng thờ Thánh Gióng và vua Hùng. Lăng vua Hùng: là mộ của Hùng Vương thứ 6. Đền Giếng là ngôi đền mà hai cô con gái của vua là Tiên Dung và Ngọc Hoa đã từng ngang qua, tại đây họ thường soi gương và chải tóc. Hằng năm, đến ngày 10/3 âm lịch, người dân cả nước lại hướng về ngày lễ giỗ Tổ Hùng Vương, tưởng nhớ những vị vua có công với đất nước. Bên cạnh đó, mọi người còn luôn luôn khắc ghi công lao của những người anh hùng đã chiến đấu dũng cảm để mang đến cuộc sống độc lập, tự do. Đó là những biểu hiện cao đẹp của việc ghi nhớ cội nguồn dân tộc.

Xem thêm các bài Soạn văn lớp 11 sách Cánh diều hay, ngắn gọn khác:

Thực hành tiếng Việt trang 75

Viết báo cáo nghiên cứu về một vấn đề tự nhiên hoặc xã hội

Trình bày báo cáo kết quả nghiên cứu về một vấn đề tự nhiên hoặc xã hội

Tự đánh giá: Bánh mì Sài Gòn

Hướng dẫn tự học trang 86