* Đáp án:

* Đáp án:

* Kiến thức mở rộng:

BIỆT NGỮ XÃ HỘI

I. Biệt ngữ xã hội là gì?

   - Khái niệm: Biệt ngữ xã hội là những từ ngữ có đặc điểm riêng (có thể về ngữ âm, có thể về ngữ nghĩa), hình thành trên những quy tắc riêng của một nhóm người nhất định, chỉ sử dụng trong phạm vi hẹp.

- Ví dụ về biệt ngữ xã hội:Với học sinh, sinh viên có rất nhiều biệt ngữ xã hội như “bít” (biết), “rùi” (rồi), “thui” (thôi),...

II. Nhận biết biệt ngữ xã hội

   Nhận biết biệt ngữ xã hội:

- Biệt ngữ xã hội là một bộ phận từ ngữ có đặc điểm riêng.

+ Thể hiện ở ngữ âm.

VD: Anh đây công tử không “vòm”

Ngày mai “kện rệp” biết “mòm” vào đâu.

(Nguyên Hồng, Bỉ vỏ)

Theo cuốn Bỉ vỏ chú thích: Vòm là nhà; kện rệp là hết gạo; mòm là ăn.

+ Thể hiện ở ngữ nghĩa.

Cụm từ ngửi khói trong câu trên có nghĩa là tụt lại phía sau.

- Biệt ngữ xã hội thường được in nghiêng hoặc đặt trong dấu ngoặc kép và được chú thích về nghĩa.

- Biệt ngữ xã hội được sử dụng trong phạm vi hẹp. Chỉ những người có mối liên hệ riêng với nhau và nắm được quy ước mới có thể dùng biệt ngữ để giao tiếp.

III. Tác dụng của biệt ngữ xã hội

   Tác dụng của biệt ngữ xã hội:

- Giúp gắn kết và xác định địa vị xã hội của mỗi cá nhân trong một cộng đồng.

- Giúp tầng lớp hay nhóm xã hội có thể duy trì và phát triển những giá trị, quy tắc, và thông điệp của riêng mình, tạo nên sự đặc biệt và đa dạng trong văn hóa xã hội.

- Trong văn chương, biệt ngữ xã hội được dùng với mục đích làm câu chuyện và nhân vật sống động, chân thật hơn.

IV. Lưu ý khi sử dụng biệt ngữ xã hội

   - Lưu ý khi sử dụng biệt ngữ xã hội

* Sử dụng biệt ngữ xã hội trong giao tiếp hàng ngày

- Sử dụng phù hợp với đối tượng.

- Sử dụng phù hợp với hoàn cảnh.

* Sử dụng biệt ngữ xã hội trong sáng tác văn chương

- Tác giả thường sử dụng biệt ngữ xã hội nhằm mục đích làm nổi bật tính cách của nhân vật, mô tả rõ hơn về con người của tầng lớp đó.

- Không nên lạm dụng biệt ngữ xã hội vì đôi khi sẽ khiến đoạn hội thoại hay nội dung tác phẩm trở nên khó hiểu, khó cảm nhận và không mang đến ấn tượng tốt đẹp.

* Đáp án:

- Đó là câu hỏi tu từ.

- Cơ sở xác định: Câu hỏi này không nhằm tìm kiếm câu trả lời mà để bộc lộ tình cảm thiết tha của người viết dành cho cốm làng Vòng.

* Kiến thức mở rộng:

CÂU HỎI TU TỪ

I. Câu hỏi tu từ là gì?

   - Khái niệm: Câu hỏi tu từ là câu hỏi được con người đặt ra nhưng lại không hướng tới việc tìm kiếm câu trả lời, hoặc nội dung câu trả lời đã có sẵn trong câu hỏi đó.Tùy vào mục đích giao tiếp của người hỏi, hoặc dụng ý nghệ thuật trong văn học mà câu hỏi tu từ có thể biểu đạt, hay tượng trưng cho một ý nghĩa nhất định nào đó.

- Ví dụ:

“Mơ khách đường xa, khách đường xa

Áo em trắng quá nhìn không ra

Ở đây sương khói mờ nhân ảnh

Ai biết tình ai có đậm đà?”

(Hàn Mặc Tử)

II. Nhận biết đặc điểm của câu hỏi tu từ

   - Có đầy đủ hình thức của một câu nghi vấn và luôn có dấu chấm hỏi để kết thúc một câu.

- Câu hỏi tu từ được sử dụng nhằm khẳng định, hoặc nhấn mạnh nội dung, ý nghĩa nào đó mà người nói hoặc người viết muốn biểu đạt đến người khác.

- Thông tin được truyền đạt phải dễ hiểu, dễ tiếp thu đối với người đọc, người nghe.

- Thông tin luôn mang ý nghĩa tượng trưng cho một vấn đề nào đó.

- Được dùng theo cách nói ẩn dụ, nhằm thể hiện sắc thái biểu đạt.

- Có thể mang hàm ý phủ định với nội dung được người nói, người viết nhắc đến trong câu.

III. Tác dụng của câu hỏi tu từ

   - Nhấn mạnh nội dung, thông tin mà người nói hoặc người viết muốn biểu đạt.

- Giúp cho câu văn trở nên sinh động, hấp dẫn và trực quan hơn. Giúp tăng hiệu quả diễn đạt nội dung, làm cho sắc thái ý nghĩa trong câu trở nên đa dạng và phong phú hơn.

- Thu hút sự chú ý và tập trung của người nghe, người đọc vào cuộc đối thoại, hoặc câu văn.

IV. Phân loại câu hỏi tu từ

     Câu hỏi tu từ gồm 2 dạng:

- Câu hỏi tu từ mang nghĩa khẳng định: Được sử dụng để khẳng định lại mệnh đề đã được nhắc đến trước đó, đồng thời nhấn mạnh lại nội dung, ý nghĩa mà người viết muốn truyền đạt.

- Câu hỏi tu từ mang nghĩa phủ định: Có thể không chứa những từ phủ định như: không, chưa… Nhưng chúng vẫn mang ý nghĩa tương phản, đối lập, phủ định mệnh đề được nhắc đến trong câu/đoạn.

* Đáp án:

Câu hỏi tu từ “Cớ sao nghịch tặc sang xâm phạm?”.

* Kiến thức mở rộng:

CÂU HỎI TU TỪ

I. Câu hỏi tu từ là gì?

   - Khái niệm: Câu hỏi tu từ là câu hỏi được con người đặt ra nhưng lại không hướng tới việc tìm kiếm câu trả lời, hoặc nội dung câu trả lời đã có sẵn trong câu hỏi đó.Tùy vào mục đích giao tiếp của người hỏi, hoặc dụng ý nghệ thuật trong văn học mà câu hỏi tu từ có thể biểu đạt, hay tượng trưng cho một ý nghĩa nhất định nào đó.

- Ví dụ:

“Mơ khách đường xa, khách đường xa

Áo em trắng quá nhìn không ra

Ở đây sương khói mờ nhân ảnh

Ai biết tình ai có đậm đà?”

(Hàn Mặc Tử)

II. Nhận biết đặc điểm của câu hỏi tu từ

   - Có đầy đủ hình thức của một câu nghi vấn và luôn có dấu chấm hỏi để kết thúc một câu.

- Câu hỏi tu từ được sử dụng nhằm khẳng định, hoặc nhấn mạnh nội dung, ý nghĩa nào đó mà người nói hoặc người viết muốn biểu đạt đến người khác.

- Thông tin được truyền đạt phải dễ hiểu, dễ tiếp thu đối với người đọc, người nghe.

- Thông tin luôn mang ý nghĩa tượng trưng cho một vấn đề nào đó.

- Được dùng theo cách nói ẩn dụ, nhằm thể hiện sắc thái biểu đạt.

- Có thể mang hàm ý phủ định với nội dung được người nói, người viết nhắc đến trong câu.

III. Tác dụng của câu hỏi tu từ

   - Nhấn mạnh nội dung, thông tin mà người nói hoặc người viết muốn biểu đạt.

- Giúp cho câu văn trở nên sinh động, hấp dẫn và trực quan hơn. Giúp tăng hiệu quả diễn đạt nội dung, làm cho sắc thái ý nghĩa trong câu trở nên đa dạng và phong phú hơn.

- Thu hút sự chú ý và tập trung của người nghe, người đọc vào cuộc đối thoại, hoặc câu văn.

IV. Phân loại câu hỏi tu từ

     Câu hỏi tu từ gồm 2 dạng:

- Câu hỏi tu từ mang nghĩa khẳng định: Được sử dụng để khẳng định lại mệnh đề đã được nhắc đến trước đó, đồng thời nhấn mạnh lại nội dung, ý nghĩa mà người viết muốn truyền đạt.

- Câu hỏi tu từ mang nghĩa phủ định: Có thể không chứa những từ phủ định như: không, chưa… Nhưng chúng vẫn mang ý nghĩa tương phản, đối lập, phủ định mệnh đề được nhắc đến trong câu/đoạn.

* Đáp án:

- Cả hai câu thơ đều sử dụng biện pháp tu từ đảo ngữ.

- Cơ sở xác định: có sự thay đổi vị trí thành phần câu: vị ngữ (đã tan tác, đã sáng lại) đứng trước chủ ngữ (những bóng thù hắc ám, trời thu tháng Tám).

= > Tác dụng: nhấn mạnh hình ảnh, làm cho câu thơ thêm sinh động, gợi cảm và giàu âm hưởng.

* Kiến thức mở rộng:

ĐẢO NGỮ

I. Biện pháp tu từ đảo ngữ là gì?

- Khái niệm: Đảo ngữ là biện pháp tu từ được tạo ra bằng cách thay đổi vị trí thông thường của các từ ngữ trong câu nhằm nhấn mạnh đặc điểm (màu sắc, đường nét…), hoạt động, trạng thái của sự vật, hiện tượng, gợi ấn tượng rõ hơn hoặc bộc lộ cảm xúc của người viết (người nói).

- Ví dụ: “Chất trong vị ngọt mùi hương

Lặng thầm thay những con đường ong bay”

(Hành trình của bầy ong – Nguyễn Đức Mậu)

II. Đặc điểm và phân loại đảo ngữ

+ Đảo các thành phần trong câu

- Đảo ngữ các thành phần trong câu có nghĩa là thay đổi vị trí các thành phần của câu, tạo ra sự khác biệt trong cách sử dụng ngôn ngữ.

- Ngoài ra, còn có đảo ngữ thứ tự giữa các tính từ trong câu để tạo ra hiệu ứng nghệ thuật, hoặc đảo ngữ trật tự giữa các động từ để gợi hình ảnh sống động cho người đọc hoặc người nghe.

+ Đảo ngữ các thành tố cụm từ

- Đảo ngữ các thành tố cụm từ cũng là một trong những phương pháp thường được sử dụng để tạo ra hiệu ứng đảo ngữ. Điều này không chỉ tạo ra sự khác biệt mà còn giúp cho người đọc hay người nghe dễ dàng hình dung ra cảnh vật được miêu tả trong câu văn, lời thơ.

Ví dụ: “đồi nương biếc” → “biếc đồi nương”.

- Còn rất nhiều cách khác để thực hiện đảo ngữ các thành tố cụm từ. Chẳng hạn như đảo ngược trật tự giữa các cụm danh từ hoặc đảo thứ tự giữa các cụm động từ.

III. Tác dụng của biện pháp đảo ngữ

- Tăng tính nhấn mạnh và làm nổi bật ý muốn truyền đạt.

- Rõ ràng hóa thông điệp.

- Tạo sự thú vị và sáng tạo cho lời thơ, câu văn.

* Đáp án:

- Biện pháp tu từ đảo ngữ: “lòng nồng nàn yêu nước”.

- Cơ sở xác định: có sự thay đổi vị trí của từ “nồng nàn” trong cụm từ “lòng nồng nàn yêu nước” (cách nói thông thường là “lòng yêu nước nồng nàn”).

= > Tác dụng: nhấn mạnh hình ảnh, làm cho câu thơ thêm sinh động, gợi cảm và giàu âm hưởng.

* Kiến thức mở rộng:

ĐẢO NGỮ

I. Biện pháp tu từ đảo ngữ là gì?

- Khái niệm: Đảo ngữ là biện pháp tu từ được tạo ra bằng cách thay đổi vị trí thông thường của các từ ngữ trong câu nhằm nhấn mạnh đặc điểm (màu sắc, đường nét…), hoạt động, trạng thái của sự vật, hiện tượng, gợi ấn tượng rõ hơn hoặc bộc lộ cảm xúc của người viết (người nói).

- Ví dụ: “Chất trong vị ngọt mùi hương

Lặng thầm thay những con đường ong bay”

(Hành trình của bầy ong – Nguyễn Đức Mậu)

II. Đặc điểm và phân loại đảo ngữ

+ Đảo các thành phần trong câu

- Đảo ngữ các thành phần trong câu có nghĩa là thay đổi vị trí các thành phần của câu, tạo ra sự khác biệt trong cách sử dụng ngôn ngữ.

- Ngoài ra, còn có đảo ngữ thứ tự giữa các tính từ trong câu để tạo ra hiệu ứng nghệ thuật, hoặc đảo ngữ trật tự giữa các động từ để gợi hình ảnh sống động cho người đọc hoặc người nghe.

+ Đảo ngữ các thành tố cụm từ

- Đảo ngữ các thành tố cụm từ cũng là một trong những phương pháp thường được sử dụng để tạo ra hiệu ứng đảo ngữ. Điều này không chỉ tạo ra sự khác biệt mà còn giúp cho người đọc hay người nghe dễ dàng hình dung ra cảnh vật được miêu tả trong câu văn, lời thơ.

Ví dụ: “đồi nương biếc” → “biếc đồi nương”.

- Còn rất nhiều cách khác để thực hiện đảo ngữ các thành tố cụm từ. Chẳng hạn như đảo ngược trật tự giữa các cụm danh từ hoặc đảo thứ tự giữa các cụm động từ.

III. Tác dụng của biện pháp đảo ngữ

- Tăng tính nhấn mạnh và làm nổi bật ý muốn truyền đạt.

- Rõ ràng hóa thông điệp.

- Tạo sự thú vị và sáng tạo cho lời thơ, câu văn.

* Đáp án:

c. Không phải câu phủ định

* Kiến thức mở rộng: 

CÂU PHỦ ĐỊNH

1. Định nghĩa

Câu phủ định là loại câu có mục đích dùng để phủ nhận một sự việc, hành động, trạng thái hoặc ý kiến nào đó. Câu phủ định thường chứa các từ phủ định như: không, chẳng, chưa, đâu, không phải (là), chẳng phải (là), đừng, chớ,...

2. Phân loại câu phủ định

     Câu phủ định được chia thành hai loại chính:

- Câu phủ định miêu tả

+ Dùng để thông báo, xác nhận một điều gì đó không có thực hoặc không xảy ra.

+ Thường dùng trong giao tiếp hằng ngày và văn bản tường thuật.

+ Ví dụ:

Tôi không thích ăn cay.

Hôm qua trời không mưa.

- Câu phủ định bác bỏ

+ Dùng để bác bỏ ý kiến, nhận định của người khác.

+ Thường dùng trong tranh luận, đối thoại.

+ Ví dụ:

Tôi không lười biếng, tôi chỉ đang nghỉ ngơi thôi!

Không phải tôi quên, mà tôi không có thời gian làm!

- Lưu ý:

+ Câu phủ định có thể được sử dụng theo ngữ cảnh để tránh gây hiểu nhầm.

+ Trong một số trường hợp, câu phủ định có thể mang nghĩa khẳng định (phủ định của phủ định), ví dụ: Không phải là tôi không hiểu ý bạn (ý nói: tôi hiểu ý bạn).

* Đáp án:

b. Câu phủ định miêu tả: sử dụng từ phủ định “chẳng có”, diễn tả rằng ở thành phố của người da trắng không có nơi nào yên tĩnh.

* Kiến thức mở rộng: 

CÂU PHỦ ĐỊNH

1. Định nghĩa

Câu phủ định là loại câu có mục đích dùng để phủ nhận một sự việc, hành động, trạng thái hoặc ý kiến nào đó. Câu phủ định thường chứa các từ phủ định như: không, chẳng, chưa, đâu, không phải (là), chẳng phải (là), đừng, chớ,...

2. Phân loại câu phủ định

     Câu phủ định được chia thành hai loại chính:

- Câu phủ định miêu tả

+ Dùng để thông báo, xác nhận một điều gì đó không có thực hoặc không xảy ra.

+ Thường dùng trong giao tiếp hằng ngày và văn bản tường thuật.

+ Ví dụ:

Tôi không thích ăn cay.

Hôm qua trời không mưa.

- Câu phủ định bác bỏ

+ Dùng để bác bỏ ý kiến, nhận định của người khác.

+ Thường dùng trong tranh luận, đối thoại.

+ Ví dụ:

Tôi không lười biếng, tôi chỉ đang nghỉ ngơi thôi!

Không phải tôi quên, mà tôi không có thời gian làm!

- Lưu ý:

+ Câu phủ định có thể được sử dụng theo ngữ cảnh để tránh gây hiểu nhầm.

+ Trong một số trường hợp, câu phủ định có thể mang nghĩa khẳng định (phủ định của phủ định), ví dụ: Không phải là tôi không hiểu ý bạn (ý nói: tôi hiểu ý bạn).

* Đáp án:

c. Câu phủ định => có từ phủ định “chẳng thể”

* Kiến thức mở rộng:

CÂU PHỦ ĐỊNH

Khái niệm câu phủ định:

- Câu phủ định là câu phủ nhận hành động, trạng thái, đặc trưng, tính chất của đối tượng ở trong câu. Đây là loại câu tương đối phổ biến và đa dạng.

- Ví dụ:

+ Những ý tưởng ấy tôi chưa lần nào ghi vào giấy, vì hồi ấy tôi không biết ghi và ngày nay tôi không nhớ hết. (Thanh Tịnh)

+ Không đếm được có bao nhiêu tàu lá cọ xoè ô lợp kín trên đầu. (Ngô Thái Vân)

+ Chẳng phải vườn cây xung quanh tốt tươi nhờ nguồn nước này.

Đặc điểm hình thức và chức năng của câu phủ định:

a) Xét những câu sau và trả lời câu hỏi.

(1) Nam đi Huế.

(2) Nam không đi Huế.

(3) Nam chưa đi Huế.

(4) Nam chẳng đi Huế.

- Các câu (2), (3), (4) có đặc điểm hình thức gì khác so với câu (1)?

- Những câu này có gì khác với câu (1) về chức năng?

Gợi ý:

- Các câu (2), (3), (4) có chứa thêm các từ gì?

- Mục đích nói của câu (1) là để khẳng định việc gì? Các câu còn lại có phải có mục đích nói ngược với mục đích nói của câu (1) không?

b) Đọc đoạn văn sau và trả lời câu hỏi

Thầy sờ vòi bảo:

- Tưởng con voi như thế nào, hoá ra nó sun sun như con đỉa.

Thầy sờ ngà bảo:

- Không phải, nó chần chẫn như cái đòn càn.

Thầy sờ tai bảo:

- Đâu có! Nó bè bè như cái quạt thóc.

- Trong đoạn trích trên, những câu nào có từ ngữ phủ định?

- Mấy ông thầy bói xem voi dùng những câu có từ ngữ phủ định để làm gì?

Gợi ý:

- Những câu có từ ngữ phủ định là:

(1) Không phải, nó chần chẫn như cái đòn càn.

(2) Đâu có!

- Ông thầy bói thứ hai dùng câu phủ định (1) để phản bác ý kiến, nhận định của ông thầy bói sờ vòi. Trong khi đó, ông thầy bói thứ ba (ông thầy bói sờ tai) dùng câu phủ định (2) để hướng đến phủ định ý kiến, nhận định của cả hai ông thầy trước.

* Đáp án:

b. Câu phủ định => có từ phủ định “không”

* Kiến thức mở rộng:

CÂU PHỦ ĐỊNH

Khái niệm câu phủ định:

- Câu phủ định là câu phủ nhận hành động, trạng thái, đặc trưng, tính chất của đối tượng ở trong câu. Đây là loại câu tương đối phổ biến và đa dạng.

- Ví dụ:

+ Những ý tưởng ấy tôi chưa lần nào ghi vào giấy, vì hồi ấy tôi không biết ghi và ngày nay tôi không nhớ hết. (Thanh Tịnh)

+ Không đếm được có bao nhiêu tàu lá cọ xoè ô lợp kín trên đầu. (Ngô Thái Vân)

+ Chẳng phải vườn cây xung quanh tốt tươi nhờ nguồn nước này.

Đặc điểm hình thức và chức năng của câu phủ định:

a) Xét những câu sau và trả lời câu hỏi.

(1) Nam đi Huế.

(2) Nam không đi Huế.

(3) Nam chưa đi Huế.

(4) Nam chẳng đi Huế.

- Các câu (2), (3), (4) có đặc điểm hình thức gì khác so với câu (1)?

- Những câu này có gì khác với câu (1) về chức năng?

Gợi ý:

- Các câu (2), (3), (4) có chứa thêm các từ gì?

- Mục đích nói của câu (1) là để khẳng định việc gì? Các câu còn lại có phải có mục đích nói ngược với mục đích nói của câu (1) không?

b) Đọc đoạn văn sau và trả lời câu hỏi

Thầy sờ vòi bảo:

- Tưởng con voi như thế nào, hoá ra nó sun sun như con đỉa.

Thầy sờ ngà bảo:

- Không phải, nó chần chẫn như cái đòn càn.

Thầy sờ tai bảo:

- Đâu có! Nó bè bè như cái quạt thóc.

- Trong đoạn trích trên, những câu nào có từ ngữ phủ định?

- Mấy ông thầy bói xem voi dùng những câu có từ ngữ phủ định để làm gì?

Gợi ý:

- Những câu có từ ngữ phủ định là:

(1) Không phải, nó chần chẫn như cái đòn càn.

(2) Đâu có!

- Ông thầy bói thứ hai dùng câu phủ định (1) để phản bác ý kiến, nhận định của ông thầy bói sờ vòi. Trong khi đó, ông thầy bói thứ ba (ông thầy bói sờ tai) dùng câu phủ định (2) để hướng đến phủ định ý kiến, nhận định của cả hai ông thầy trước.

* Đáp án:

a. Câu khẳng định => câu khẳng định vấn đề, không có từ phủ định.

* Kiến thức mở rộng:

CÂU KHẲNG ĐỊNH

I. Câu khẳng định là gì?

- Khái niệm:Câu khẳng định tiếng Việt là loại câu được sử dụng để diễn tả một sự thật, một hiện tượng, hoặc một ý kiến mà được cho là đúng hoặc chính xác.

+ Câu khẳng định thường có cấu trúc đơn giản, thường bắt đầu bằng một từ ngữ hoặc một cụm từ ngữ khẳng định như: "là", "đó là", "chính là", "thực sự là"… và sau đó là một danh từ, động từ, tính từ hoặc một phụ từ để diễn đạt ý nghĩa cụ thể.

- Ví dụ:

+ Tôi là sinh viên.

II. Nhận biết đặc điểm của câu khẳng định

- Câu khẳng định là câu có các từ ngữ: "là", "đó là", "chính là", "thực sự là"… và sau đó là một danh từ, động từ, tính từ hoặc một phụ từ để diễn đạt ý nghĩa cụ thể.

III. Câu khẳng định có mấy loại?

Câu khẳng định tiếng Việt có 2 loại chính:

1. Câu đơn:

- Câu đơn là câu chỉ có một nhóm từ, không có công thức ghép từ.

- Câu đơn được chia thành 3 loại: câu đơn nguyên thể, câu đơn phủ định và câu đơn phủ định phân tích.

+ Câu đơn nguyên thể là câu mô tả một sự việc hoặc một tình trạng trong hiện tại.

Ví dụ: Mưa.

+ Câu đơn phủ định là câu diễn tả việc không xảy ra hoặc không có tình trạng sự việc trong hiện tại.

Ví dụ: Không mưa.

+ Câu đơn phủ định phân tích là câu diễn tả việc không xảy ra hoặc không có tình trạng sự việc một cách chi tiết.

Ví dụ: Không có người đi qua đường.

2. Câu ghép:

- Câu ghép là câu được tạo ra từ hai hoặc nhiều nhóm từ ghép lại với nhau.

- Câu ghép có thể chia thành 3 loại: câu ghép cộng, câu ghép chia, và câu ghép chẳng mấy phức tạp.

+ Câu ghép cộng là câu diễn tả sự liên kết hai sự việc hoặc tình trạng với nhau.

Ví dụ: Trời tối đẹp và trăng lên sáng.

+ Câu ghép chia là câu diễn tả sự chia ra, phân chia giữa hai sự việc hoặc tình trạng.

Ví dụ: Một nửa người hào hứng, một nửa người thờ ơ.

+ Câu ghép chẳng mấy phức tạp là câu diễn tả sự kết hợp giữa hai sự việc hoặc tình trạng.

Ví dụ: Đứa trẻ không tiếc ăn vụng, không tiếc đói.

IV. Chức năng của câu khẳng định

- Dùng để truyền đạt thông tin hay tuyên bố về một điều gì đó.

- Dùng để diễn tả một sự thật, một hiện tượng, hoặc một ý kiến mà được cho là đúng hoặc chính xác.

V. Những lưu ý khi sử dụng câu khẳng định

– Trong câu có cấu trúc: Phủ định + Phủ định = Ý nghĩa khẳng định.

=> Câu có cấu trúc này không phải câu phủ định nhưng có thể được dùng để biểu thị ý nghĩa phủ định.

Ví dụ: Trẫm rất đau xót về việc đó, không thể không dời đổi.

* Đáp án:

Ví dụ về hiện tượng: người nói hay người viết đã thể hiện mục đích của kiểu câu này bằng hình thức mang tính điển hình của một kiểu câu khác.

Câu hỏi có hình thức của câu trần thuật:

- Thưa ông, bây giờ chúng em muốn biết ông là người như thế nào.

Câu trần thuật có hình thức của câu hỏi:

- Kể chuyện gì cho bà nghe nhỉ?

* Kiến thức mở rộng:

CÂU PHÂN LOẠI THEO MỤC ĐÍCH NÓI

- Theo mục đích nói, câu được phân thành 5 kiểu chính sau:

1: Câu trần thuật – Dùng để kể, tả, trình bày sự việc.

- Ví dụ: Hôm nay trời rất đẹp.

2: Câu nghi vấn – Dùng để hỏi về điều chưa biết, thường có các từ nghi vấn như "ai", "gì", "ở đâu", "tại sao", "bao nhiêu", "như thế nào"…

- Ví dụ: Bạn đã ăn cơm chưa?

3: Câu cầu khiến – Dùng để yêu cầu, đề nghị, ra lệnh, nhờ vả… Thường có các từ như "hãy", "đừng", "chớ", "nên", "mời", "xin"…

- Ví dụ: Hãy giúp tôi một việc!

4: Câu cảm thán – Dùng để bộc lộ cảm xúc, tình cảm. Thường có các từ như "ôi", "chao ôi", "than ôi", "trời ơi"…

- Ví dụ: Ôi, đẹp quá!

5: Câu phủ định – Dùng để phủ nhận một sự việc, sự vật. Thường có các từ "không", "chưa", "chẳng", "chẳng phải", "đâu có"…

- Ví dụ: Tôi không thích ăn cay.

* Đáp án:

b. Câu kể - trần thuật lại suy nghĩ của nhân vật

- Tuy có chung một số dấu hiệu hình thức nhưng hai câu lại thuộc kiểu câu khác nhau vì còn dựa vào nội dung của câu cũng như ngữ cảnh xuất hiện của nó.

* Kiến thức mở rộng:

CÂU PHÂN LOẠI THEO MỤC ĐÍCH NÓI

- Theo mục đích nói, câu được phân thành 5 kiểu chính sau:

1: Câu trần thuật – Dùng để kể, tả, trình bày sự việc.

- Ví dụ: Hôm nay trời rất đẹp.

2: Câu nghi vấn – Dùng để hỏi về điều chưa biết, thường có các từ nghi vấn như "ai", "gì", "ở đâu", "tại sao", "bao nhiêu", "như thế nào"…

- Ví dụ: Bạn đã ăn cơm chưa?

3: Câu cầu khiến – Dùng để yêu cầu, đề nghị, ra lệnh, nhờ vả… Thường có các từ như "hãy", "đừng", "chớ", "nên", "mời", "xin"…

- Ví dụ: Hãy giúp tôi một việc!

4: Câu cảm thán – Dùng để bộc lộ cảm xúc, tình cảm. Thường có các từ như "ôi", "chao ôi", "than ôi", "trời ơi"…

- Ví dụ: Ôi, đẹp quá!

5: Câu phủ định – Dùng để phủ nhận một sự việc, sự vật. Thường có các từ "không", "chưa", "chẳng", "chẳng phải", "đâu có"…

- Ví dụ: Tôi không thích ăn cay.

* Đáp án:

a. Câu hỏi - có dấu chấm hỏi và thể hiện băn khoăn đối với một vấn đề nào đó.

- Tuy có chung một số dấu hiệu hình thức nhưng hai câu lại thuộc kiểu câu khác nhau vì còn dựa vào nội dung của câu cũng như ngữ cảnh xuất hiện của nó.

* Kiến thức mở rộng:

CÂU PHÂN LOẠI THEO MỤC ĐÍCH NÓI

- Theo mục đích nói, câu được phân thành 5 kiểu chính sau:

1: Câu trần thuật – Dùng để kể, tả, trình bày sự việc.

- Ví dụ: Hôm nay trời rất đẹp.

2: Câu nghi vấn – Dùng để hỏi về điều chưa biết, thường có các từ nghi vấn như "ai", "gì", "ở đâu", "tại sao", "bao nhiêu", "như thế nào"…

- Ví dụ: Bạn đã ăn cơm chưa?

3: Câu cầu khiến – Dùng để yêu cầu, đề nghị, ra lệnh, nhờ vả… Thường có các từ như "hãy", "đừng", "chớ", "nên", "mời", "xin"…

- Ví dụ: Hãy giúp tôi một việc!

4: Câu cảm thán – Dùng để bộc lộ cảm xúc, tình cảm. Thường có các từ như "ôi", "chao ôi", "than ôi", "trời ơi"…

- Ví dụ: Ôi, đẹp quá!

5: Câu phủ định – Dùng để phủ nhận một sự việc, sự vật. Thường có các từ "không", "chưa", "chẳng", "chẳng phải", "đâu có"…

- Ví dụ: Tôi không thích ăn cay.

* Đáp án:

d. Câu kể - trần thuật và cung cấp thông tin về sự vật hiện tượng

* Kiến thức mở rộng:

CÂU PHÂN LOẠI THEO MỤC ĐÍCH NÓI

- Theo mục đích nói, câu được phân thành 5 kiểu chính sau:

1: Câu trần thuật – Dùng để kể, tả, trình bày sự việc.

- Ví dụ: Hôm nay trời rất đẹp.

2: Câu nghi vấn – Dùng để hỏi về điều chưa biết, thường có các từ nghi vấn như "ai", "gì", "ở đâu", "tại sao", "bao nhiêu", "như thế nào"…

- Ví dụ: Bạn đã ăn cơm chưa?

3: Câu cầu khiến – Dùng để yêu cầu, đề nghị, ra lệnh, nhờ vả… Thường có các từ như "hãy", "đừng", "chớ", "nên", "mời", "xin"…

- Ví dụ: Hãy giúp tôi một việc!

4: Câu cảm thán – Dùng để bộc lộ cảm xúc, tình cảm. Thường có các từ như "ôi", "chao ôi", "than ôi", "trời ơi"…

- Ví dụ: Ôi, đẹp quá!

5: Câu phủ định – Dùng để phủ nhận một sự việc, sự vật. Thường có các từ "không", "chưa", "chẳng", "chẳng phải", "đâu có"…

- Ví dụ: Tôi không thích ăn cay.

* Đáp án:

c. Câu hỏi - cuối câu có dấu hỏi chấm

* Kiến thức mở rộng:

CÂU PHÂN LOẠI THEO MỤC ĐÍCH NÓI

- Theo mục đích nói, câu được phân thành 5 kiểu chính sau:

1: Câu trần thuật – Dùng để kể, tả, trình bày sự việc.

- Ví dụ: Hôm nay trời rất đẹp.

2: Câu nghi vấn – Dùng để hỏi về điều chưa biết, thường có các từ nghi vấn như "ai", "gì", "ở đâu", "tại sao", "bao nhiêu", "như thế nào"…

- Ví dụ: Bạn đã ăn cơm chưa?

3: Câu cầu khiến – Dùng để yêu cầu, đề nghị, ra lệnh, nhờ vả… Thường có các từ như "hãy", "đừng", "chớ", "nên", "mời", "xin"…

- Ví dụ: Hãy giúp tôi một việc!

4: Câu cảm thán – Dùng để bộc lộ cảm xúc, tình cảm. Thường có các từ như "ôi", "chao ôi", "than ôi", "trời ơi"…

- Ví dụ: Ôi, đẹp quá!

5: Câu phủ định – Dùng để phủ nhận một sự việc, sự vật. Thường có các từ "không", "chưa", "chẳng", "chẳng phải", "đâu có"…

- Ví dụ: Tôi không thích ăn cay.

* Đáp án:

b. Câu kể - trần thuật và cung cấp thông tin về sự vật hiện tượng

* Kiến thức mở rộng:

CÂU PHÂN LOẠI THEO MỤC ĐÍCH NÓI

- Theo mục đích nói, câu được phân thành 5 kiểu chính sau:

1: Câu trần thuật – Dùng để kể, tả, trình bày sự việc.

- Ví dụ: Hôm nay trời rất đẹp.

2: Câu nghi vấn – Dùng để hỏi về điều chưa biết, thường có các từ nghi vấn như "ai", "gì", "ở đâu", "tại sao", "bao nhiêu", "như thế nào"…

- Ví dụ: Bạn đã ăn cơm chưa?

3: Câu cầu khiến – Dùng để yêu cầu, đề nghị, ra lệnh, nhờ vả… Thường có các từ như "hãy", "đừng", "chớ", "nên", "mời", "xin"…

- Ví dụ: Hãy giúp tôi một việc!

4: Câu cảm thán – Dùng để bộc lộ cảm xúc, tình cảm. Thường có các từ như "ôi", "chao ôi", "than ôi", "trời ơi"…

- Ví dụ: Ôi, đẹp quá!

5: Câu phủ định – Dùng để phủ nhận một sự việc, sự vật. Thường có các từ "không", "chưa", "chẳng", "chẳng phải", "đâu có"…

- Ví dụ: Tôi không thích ăn cay.

* Đáp án:

a. Câu phủ định bác bỏ: sử dụng từ phủ định “không”, phản bác ý kiến người da trắng hiểu cách sống của người da đỏ.

* Kiến thức mở rộng: 

CÂU PHỦ ĐỊNH

1. Định nghĩa

Câu phủ định là loại câu có mục đích dùng để phủ nhận một sự việc, hành động, trạng thái hoặc ý kiến nào đó. Câu phủ định thường chứa các từ phủ định như: không, chẳng, chưa, đâu, không phải (là), chẳng phải (là), đừng, chớ,...

2. Phân loại câu phủ định

     Câu phủ định được chia thành hai loại chính:

- Câu phủ định miêu tả

+ Dùng để thông báo, xác nhận một điều gì đó không có thực hoặc không xảy ra.

+ Thường dùng trong giao tiếp hằng ngày và văn bản tường thuật.

+ Ví dụ:

Tôi không thích ăn cay.

Hôm qua trời không mưa.

- Câu phủ định bác bỏ

+ Dùng để bác bỏ ý kiến, nhận định của người khác.

+ Thường dùng trong tranh luận, đối thoại.

+ Ví dụ:

Tôi không lười biếng, tôi chỉ đang nghỉ ngơi thôi!

Không phải tôi quên, mà tôi không có thời gian làm!

- Lưu ý:

+ Câu phủ định có thể được sử dụng theo ngữ cảnh để tránh gây hiểu nhầm.

+ Trong một số trường hợp, câu phủ định có thể mang nghĩa khẳng định (phủ định của phủ định), ví dụ: Không phải là tôi không hiểu ý bạn (ý nói: tôi hiểu ý bạn).

* Đáp án:

Thành phần biệt lập:

d. Ôi: thành phần cảm thán

* Kiến thức mở rộng: 

THÀNH PHẦN BIỆT LẬP

     I. Thành phần biệt lập là gì?

- Khái niệm: Thành phần biệt lập có thể hiểu một cách đơn giản nhất là thành phần có trong câu nhưng không có nhiệm vụ biểu đạt ngữ nghĩa của câu.

- Ví dụ:

- Ái chà! Hôm nay Linh học bài chăm chỉ quá nhỉ!

Từ “ái chà” không có tác dụng biểu đạt ý nghĩa của câu mà chỉ dùng để bộc lộ cảm xúc, thái độ của người nói.

II. Thành phần biệt lập tình thái là gì?

     - Khái niệm: Thành phần biệt lập tình thái (hay còn gọi là thành phần tình thái) là thành phần câu dùng với mục đích chính nhằm để thể hiện cách nhìn của người nói hoặc người viết đối với sự việc được nói đến trong câu hoặc thể hiện cách nhìn nhận thái độ, cách đánh giá với người nghe.

III. Các nhóm thành phần tình thái

     – Các từ ngữ thành phần được sử dụng nhằm mục đích để chỉ mức độ chắc chắn của câu cụ thể như chắc, chắc chắn, có lẽ, hình như…

– Các từ ngữ thành phần được sử dụng nhằm mục đích để chỉ quan điểm riêng của người khác như theo tôi, ý anh, theo quan điểm của anh…

– Các từ ngữ thành phần được sử dụng nhằm mục đích để thể hiện thái độ, quan hệ giữa người nói với người nghe, thường ở kết thúc câu như à, ạ, nhỉ, nhé…

– Các từ ngữ thành phần được sử dụng nhằm mục đích để thể hiện sự lễ phép, lịch sự với người lớn, bề trên nên thêm từ “ạ” phía cuối câu nói.

IV. Nhận biết thành phần biệt lập tính thái trong câu

     Dựa vào các yếu tố sau đây:

- Yếu tố tình thái chỉ độ tin cậy đối với sự việc được nói đến trong câu.

+ Các từ để nhận biết yếu tố tình thái chỉ độ tin cậy đối với sự việc trong câu thường sẽ là: chắc chắn, chắc hẳn, chắc vậy rồi... khi nói về độ tin cậy cao của người nói.

+ Các từ như: có lẽ, có vẻ như, dường như, hẳn là... dùng để chỉ độ tin cậy thấp.

- Các yếu tố tình thái gắn với ý kiến của người nói đối với sự việc được nói đến trong câu sẽ có các từ như: theo tôi, theo ý tôi, ý mình là...

- Các yếu tố tình thái chỉ thái độ hay là mối quan hệ của người nói và người nghe sẽ có các từ cụ thể: à, á, nhé, nhỉ, hả...

V. Tác dụng của thành phần tình thái

     - Thể hiện cách nhìn nhận của người nói đối với sự việc được nói tới trong câu. Thành phần này thường sẽ không tham gia vào việc diễn đạt sự việc của câu nhưng nó góp phần cho câu trở nên đặc biệt, nổi bật hơn cũng như sẽ giúp diễn đạt ý của người nói một cách rõ ràng, mạch lạc hơn.

* Đáp án:

Thành phần biệt lập:

c. Này, ơi: thành phần gọi đáp

* Kiến thức mở rộng: 

THÀNH PHẦN BIỆT LẬP

     I. Thành phần biệt lập là gì?

- Khái niệm: Thành phần biệt lập có thể hiểu một cách đơn giản nhất là thành phần có trong câu nhưng không có nhiệm vụ biểu đạt ngữ nghĩa của câu.

- Ví dụ:

- Ái chà! Hôm nay Linh học bài chăm chỉ quá nhỉ!

Từ “ái chà” không có tác dụng biểu đạt ý nghĩa của câu mà chỉ dùng để bộc lộ cảm xúc, thái độ của người nói.

II. Thành phần biệt lập tình thái là gì?

     - Khái niệm: Thành phần biệt lập tình thái (hay còn gọi là thành phần tình thái) là thành phần câu dùng với mục đích chính nhằm để thể hiện cách nhìn của người nói hoặc người viết đối với sự việc được nói đến trong câu hoặc thể hiện cách nhìn nhận thái độ, cách đánh giá với người nghe.

III. Các nhóm thành phần tình thái

     – Các từ ngữ thành phần được sử dụng nhằm mục đích để chỉ mức độ chắc chắn của câu cụ thể như chắc, chắc chắn, có lẽ, hình như…

– Các từ ngữ thành phần được sử dụng nhằm mục đích để chỉ quan điểm riêng của người khác như theo tôi, ý anh, theo quan điểm của anh…

– Các từ ngữ thành phần được sử dụng nhằm mục đích để thể hiện thái độ, quan hệ giữa người nói với người nghe, thường ở kết thúc câu như à, ạ, nhỉ, nhé…

– Các từ ngữ thành phần được sử dụng nhằm mục đích để thể hiện sự lễ phép, lịch sự với người lớn, bề trên nên thêm từ “ạ” phía cuối câu nói.

IV. Nhận biết thành phần biệt lập tính thái trong câu

     Dựa vào các yếu tố sau đây:

- Yếu tố tình thái chỉ độ tin cậy đối với sự việc được nói đến trong câu.

+ Các từ để nhận biết yếu tố tình thái chỉ độ tin cậy đối với sự việc trong câu thường sẽ là: chắc chắn, chắc hẳn, chắc vậy rồi... khi nói về độ tin cậy cao của người nói.

+ Các từ như: có lẽ, có vẻ như, dường như, hẳn là... dùng để chỉ độ tin cậy thấp.

- Các yếu tố tình thái gắn với ý kiến của người nói đối với sự việc được nói đến trong câu sẽ có các từ như: theo tôi, theo ý tôi, ý mình là...

- Các yếu tố tình thái chỉ thái độ hay là mối quan hệ của người nói và người nghe sẽ có các từ cụ thể: à, á, nhé, nhỉ, hả...

V. Tác dụng của thành phần tình thái

     - Thể hiện cách nhìn nhận của người nói đối với sự việc được nói tới trong câu. Thành phần này thường sẽ không tham gia vào việc diễn đạt sự việc của câu nhưng nó góp phần cho câu trở nên đặc biệt, nổi bật hơn cũng như sẽ giúp diễn đạt ý của người nói một cách rõ ràng, mạch lạc hơn.

* Đáp án:

Thành phần biệt lập:

b. mùa xuân Bắc Việt, mùa xuân của Hà Nội: thành phần chêm xen

* Kiến thức mở rộng: 

THÀNH PHẦN BIỆT LẬP

     I. Thành phần biệt lập là gì?

- Khái niệm: Thành phần biệt lập có thể hiểu một cách đơn giản nhất là thành phần có trong câu nhưng không có nhiệm vụ biểu đạt ngữ nghĩa của câu.

- Ví dụ:

- Ái chà! Hôm nay Linh học bài chăm chỉ quá nhỉ!

Từ “ái chà” không có tác dụng biểu đạt ý nghĩa của câu mà chỉ dùng để bộc lộ cảm xúc, thái độ của người nói.

II. Thành phần biệt lập tình thái là gì?

     - Khái niệm: Thành phần biệt lập tình thái (hay còn gọi là thành phần tình thái) là thành phần câu dùng với mục đích chính nhằm để thể hiện cách nhìn của người nói hoặc người viết đối với sự việc được nói đến trong câu hoặc thể hiện cách nhìn nhận thái độ, cách đánh giá với người nghe.

III. Các nhóm thành phần tình thái

     – Các từ ngữ thành phần được sử dụng nhằm mục đích để chỉ mức độ chắc chắn của câu cụ thể như chắc, chắc chắn, có lẽ, hình như…

– Các từ ngữ thành phần được sử dụng nhằm mục đích để chỉ quan điểm riêng của người khác như theo tôi, ý anh, theo quan điểm của anh…

– Các từ ngữ thành phần được sử dụng nhằm mục đích để thể hiện thái độ, quan hệ giữa người nói với người nghe, thường ở kết thúc câu như à, ạ, nhỉ, nhé…

– Các từ ngữ thành phần được sử dụng nhằm mục đích để thể hiện sự lễ phép, lịch sự với người lớn, bề trên nên thêm từ “ạ” phía cuối câu nói.

IV. Nhận biết thành phần biệt lập tính thái trong câu

     Dựa vào các yếu tố sau đây:

- Yếu tố tình thái chỉ độ tin cậy đối với sự việc được nói đến trong câu.

+ Các từ để nhận biết yếu tố tình thái chỉ độ tin cậy đối với sự việc trong câu thường sẽ là: chắc chắn, chắc hẳn, chắc vậy rồi... khi nói về độ tin cậy cao của người nói.

+ Các từ như: có lẽ, có vẻ như, dường như, hẳn là... dùng để chỉ độ tin cậy thấp.

- Các yếu tố tình thái gắn với ý kiến của người nói đối với sự việc được nói đến trong câu sẽ có các từ như: theo tôi, theo ý tôi, ý mình là...

- Các yếu tố tình thái chỉ thái độ hay là mối quan hệ của người nói và người nghe sẽ có các từ cụ thể: à, á, nhé, nhỉ, hả...

V. Tác dụng của thành phần tình thái

     - Thể hiện cách nhìn nhận của người nói đối với sự việc được nói tới trong câu. Thành phần này thường sẽ không tham gia vào việc diễn đạt sự việc của câu nhưng nó góp phần cho câu trở nên đặc biệt, nổi bật hơn cũng như sẽ giúp diễn đạt ý của người nói một cách rõ ràng, mạch lạc hơn.

* Đáp án:

Thành phần biệt lập:

a. Và hẳn: thành phần tình thái

* Kiến thức mở rộng: 

THÀNH PHẦN BIỆT LẬP

     I. Thành phần biệt lập là gì?

- Khái niệm: Thành phần biệt lập có thể hiểu một cách đơn giản nhất là thành phần có trong câu nhưng không có nhiệm vụ biểu đạt ngữ nghĩa của câu.

- Ví dụ:

- Ái chà! Hôm nay Linh học bài chăm chỉ quá nhỉ!

Từ “ái chà” không có tác dụng biểu đạt ý nghĩa của câu mà chỉ dùng để bộc lộ cảm xúc, thái độ của người nói.

II. Thành phần biệt lập tình thái là gì?

     - Khái niệm: Thành phần biệt lập tình thái (hay còn gọi là thành phần tình thái) là thành phần câu dùng với mục đích chính nhằm để thể hiện cách nhìn của người nói hoặc người viết đối với sự việc được nói đến trong câu hoặc thể hiện cách nhìn nhận thái độ, cách đánh giá với người nghe.

III. Các nhóm thành phần tình thái

     – Các từ ngữ thành phần được sử dụng nhằm mục đích để chỉ mức độ chắc chắn của câu cụ thể như chắc, chắc chắn, có lẽ, hình như…

– Các từ ngữ thành phần được sử dụng nhằm mục đích để chỉ quan điểm riêng của người khác như theo tôi, ý anh, theo quan điểm của anh…

– Các từ ngữ thành phần được sử dụng nhằm mục đích để thể hiện thái độ, quan hệ giữa người nói với người nghe, thường ở kết thúc câu như à, ạ, nhỉ, nhé…

– Các từ ngữ thành phần được sử dụng nhằm mục đích để thể hiện sự lễ phép, lịch sự với người lớn, bề trên nên thêm từ “ạ” phía cuối câu nói.

IV. Nhận biết thành phần biệt lập tính thái trong câu

     Dựa vào các yếu tố sau đây:

- Yếu tố tình thái chỉ độ tin cậy đối với sự việc được nói đến trong câu.

+ Các từ để nhận biết yếu tố tình thái chỉ độ tin cậy đối với sự việc trong câu thường sẽ là: chắc chắn, chắc hẳn, chắc vậy rồi... khi nói về độ tin cậy cao của người nói.

+ Các từ như: có lẽ, có vẻ như, dường như, hẳn là... dùng để chỉ độ tin cậy thấp.

- Các yếu tố tình thái gắn với ý kiến của người nói đối với sự việc được nói đến trong câu sẽ có các từ như: theo tôi, theo ý tôi, ý mình là...

- Các yếu tố tình thái chỉ thái độ hay là mối quan hệ của người nói và người nghe sẽ có các từ cụ thể: à, á, nhé, nhỉ, hả...

V. Tác dụng của thành phần tình thái

     - Thể hiện cách nhìn nhận của người nói đối với sự việc được nói tới trong câu. Thành phần này thường sẽ không tham gia vào việc diễn đạt sự việc của câu nhưng nó góp phần cho câu trở nên đặc biệt, nổi bật hơn cũng như sẽ giúp diễn đạt ý của người nói một cách rõ ràng, mạch lạc hơn.

* Đáp án:

Thành phần chêm xen:

d. (phân tích, bình giảng, bình luận): bổ sung thông tin để làm rõ hành động đọc văn.

* Kiến thức mở rộng:

 BIỆN PHÁP CHÊM XEN

1. Biện pháp chêm xen là gì?

Biện pháp chêm xen là một kỹ thuật ngôn ngữ được áp dụng để tạo sự liên kết và mạch lạc giữa các ý tưởng, từ, cụm từ hoặc câu trong một văn bản hoặc bài thuyết. Với sự sử dụng thông minh và linh hoạt của biện pháp này, người viết hay người nói có thể tạo ra một dòng suy nghĩ liền mạch và logic, giúp người đọc hoặc người nghe hiểu rõ hơn và theo dõi được luồng thông tin.

Biện pháp chêm xen có thể được áp dụng trong nhiều loại văn bản khác nhau như tiểu thuyết, báo cáo, bài luận, hay thậm chí trong cuộc trò chuyện hàng ngày. Khi sử dụng biện pháp chêm xen, người viết hoặc người nói có khả năng tạo ra một dòng suy nghĩ liền mạch và tự nhiên, giúp đưa người đọc hoặc người nghe từ điểm này đến điểm khác một cách mượt mà và dễ dàng.

Một trong những cách thức phổ biến để áp dụng biện pháp chêm xen là thông qua việc sử dụng các từ nối, như "thêm vào đó", "ngoài ra", "tuy nhiên", "do đó", "vì vậy", "mặt khác", và nhiều từ ngữ tương tự khác. Các từ nối này giúp tạo ra sự liên kết giữa các ý tưởng, đồng thời cho phép người viết hoặc người nói diễn đạt sự chuyển tiếp và mở rộng suy nghĩ của mình.

Qua việc sử dụng biện pháp chêm xen, người viết đã tạo ra một luồng thông tin mạch lạc và dễ hiểu, giúp người đọc cảm nhận được sự liên kết giữa các ý tưởng và trải nghiệm du lịch. Việc áp dụng biện pháp chêm xen trong viết lách không chỉ tạo nên sự mượt mà và logic trong bài viết, mà còn là một yếu tố quan trọng trong việc truyền tải thông điệp và ý nghĩa một cách hiệu quả.

2. Tác dụng của biện pháp chêm xen, liệt kê trong việc viết văn?

Sử dụng biện pháp chêm xen và liệt kê trong việc viết văn không chỉ làm cho bài văn trở nên sáng tạo hơn, mà còn mang lại tính logic, sự trôi chảy và sự phong phú trong nội dung. Điều này giúp tăng cường sự thuyết phục và độc đáo của bài viết, đồng thời tạo ra một cấu trúc rõ ràng và dễ hiểu cho người đọc.

Biện pháp chêm xen là một kỹ thuật ngôn ngữ mà người viết sử dụng để xen kẽ các chi tiết, sự kiện, ý kiến hoặc tình tiết khác vào giữa một đoạn văn. Bằng cách này, bài viết trở nên phong phú hơn với những thông tin bổ sung, ví dụ, hay quan sát đặc biệt. Việc chèn thêm những chi tiết này giúp làm nổi bật và làm rõ ý kiến, thể hiện sự tinh tế và sự đa dạng trong việc diễn đạt. Ví dụ, trong một bài văn về du lịch, người viết có thể chèn những trải nghiệm cá nhân, những thông tin địa phương hay câu chuyện thú vị để làm tăng tính hấp dẫn và sự sáng tạo của bài viết.

Biện pháp liệt kê là một cách sắp xếp thông tin, ý kiến, tình tiết hoặc sự kiện theo một thứ tự nhất định. Việc sắp xếp này giúp bài viết trở nên dễ hiểu, nhất quán và có cấu trúc rõ ràng. Người viết có thể liệt kê các mục tiêu, lợi ích, ví dụ hoặc các bước cụ thể để diễn đạt ý kiến một cách logic và có trình tự. Ví dụ, trong một bài văn về lợi ích của việc học ngoại ngữ, người viết có thể liệt kê các lợi ích như mở rộng cơ hội việc làm, khám phá văn hóa mới, nâng cao sự tự tin và mở rộng mạng lưới xã hội.

Tuy nhiên, khi sử dụng các biện pháp này, người viết cần linh hoạt và tinh tế để đảm bảo phù hợp với chủ đề và mục đích của bài viết. Việc sử dụng quá nhiều biện pháp chêm xen và liệt kê có thể làm cho bài viết trở nên rườm rà và mất tính chuyên nghiệp. Quan trọng nhất, người viết cần hiểu rõ độc giả mục tiêu và điều chỉnh phong cách viết sao cho phù hợp và hiệu quả nhất.

* Đáp án:

Thành phần chêm xen:

c. món mực ống mà Xe-cret-ta-ri-ô chôm được từ bếp nhà hàng: bổ sung thông tin để làm rõ món yêu thích của con hải âu.

* Kiến thức mở rộng:

 BIỆN PHÁP CHÊM XEN

1. Biện pháp chêm xen là gì?

Biện pháp chêm xen là một kỹ thuật ngôn ngữ được áp dụng để tạo sự liên kết và mạch lạc giữa các ý tưởng, từ, cụm từ hoặc câu trong một văn bản hoặc bài thuyết. Với sự sử dụng thông minh và linh hoạt của biện pháp này, người viết hay người nói có thể tạo ra một dòng suy nghĩ liền mạch và logic, giúp người đọc hoặc người nghe hiểu rõ hơn và theo dõi được luồng thông tin.

Biện pháp chêm xen có thể được áp dụng trong nhiều loại văn bản khác nhau như tiểu thuyết, báo cáo, bài luận, hay thậm chí trong cuộc trò chuyện hàng ngày. Khi sử dụng biện pháp chêm xen, người viết hoặc người nói có khả năng tạo ra một dòng suy nghĩ liền mạch và tự nhiên, giúp đưa người đọc hoặc người nghe từ điểm này đến điểm khác một cách mượt mà và dễ dàng.

Một trong những cách thức phổ biến để áp dụng biện pháp chêm xen là thông qua việc sử dụng các từ nối, như "thêm vào đó", "ngoài ra", "tuy nhiên", "do đó", "vì vậy", "mặt khác", và nhiều từ ngữ tương tự khác. Các từ nối này giúp tạo ra sự liên kết giữa các ý tưởng, đồng thời cho phép người viết hoặc người nói diễn đạt sự chuyển tiếp và mở rộng suy nghĩ của mình.

Qua việc sử dụng biện pháp chêm xen, người viết đã tạo ra một luồng thông tin mạch lạc và dễ hiểu, giúp người đọc cảm nhận được sự liên kết giữa các ý tưởng và trải nghiệm du lịch. Việc áp dụng biện pháp chêm xen trong viết lách không chỉ tạo nên sự mượt mà và logic trong bài viết, mà còn là một yếu tố quan trọng trong việc truyền tải thông điệp và ý nghĩa một cách hiệu quả.

2. Tác dụng của biện pháp chêm xen, liệt kê trong việc viết văn?

Sử dụng biện pháp chêm xen và liệt kê trong việc viết văn không chỉ làm cho bài văn trở nên sáng tạo hơn, mà còn mang lại tính logic, sự trôi chảy và sự phong phú trong nội dung. Điều này giúp tăng cường sự thuyết phục và độc đáo của bài viết, đồng thời tạo ra một cấu trúc rõ ràng và dễ hiểu cho người đọc.

Biện pháp chêm xen là một kỹ thuật ngôn ngữ mà người viết sử dụng để xen kẽ các chi tiết, sự kiện, ý kiến hoặc tình tiết khác vào giữa một đoạn văn. Bằng cách này, bài viết trở nên phong phú hơn với những thông tin bổ sung, ví dụ, hay quan sát đặc biệt. Việc chèn thêm những chi tiết này giúp làm nổi bật và làm rõ ý kiến, thể hiện sự tinh tế và sự đa dạng trong việc diễn đạt. Ví dụ, trong một bài văn về du lịch, người viết có thể chèn những trải nghiệm cá nhân, những thông tin địa phương hay câu chuyện thú vị để làm tăng tính hấp dẫn và sự sáng tạo của bài viết.

Biện pháp liệt kê là một cách sắp xếp thông tin, ý kiến, tình tiết hoặc sự kiện theo một thứ tự nhất định. Việc sắp xếp này giúp bài viết trở nên dễ hiểu, nhất quán và có cấu trúc rõ ràng. Người viết có thể liệt kê các mục tiêu, lợi ích, ví dụ hoặc các bước cụ thể để diễn đạt ý kiến một cách logic và có trình tự. Ví dụ, trong một bài văn về lợi ích của việc học ngoại ngữ, người viết có thể liệt kê các lợi ích như mở rộng cơ hội việc làm, khám phá văn hóa mới, nâng cao sự tự tin và mở rộng mạng lưới xã hội.

Tuy nhiên, khi sử dụng các biện pháp này, người viết cần linh hoạt và tinh tế để đảm bảo phù hợp với chủ đề và mục đích của bài viết. Việc sử dụng quá nhiều biện pháp chêm xen và liệt kê có thể làm cho bài viết trở nên rườm rà và mất tính chuyên nghiệp. Quan trọng nhất, người viết cần hiểu rõ độc giả mục tiêu và điều chỉnh phong cách viết sao cho phù hợp và hiệu quả nhất.

* Đáp án:

Thành phần chêm xen:

b. đây là “xứ Vườn Bùi” theo đồng bào gọi cả vùng Trung Lương nằm trong xã Yên Đổ cũ, chứ không phải chỉ là khu vườn của nhà ở cụ Nguyễn Khuyến: giải thích và làm rõ vị trí của Vườn Bùi chốn cũ để tránh nhầm lẫn.

* Kiến thức mở rộng:

 BIỆN PHÁP CHÊM XEN

1. Biện pháp chêm xen là gì?

Biện pháp chêm xen là một kỹ thuật ngôn ngữ được áp dụng để tạo sự liên kết và mạch lạc giữa các ý tưởng, từ, cụm từ hoặc câu trong một văn bản hoặc bài thuyết. Với sự sử dụng thông minh và linh hoạt của biện pháp này, người viết hay người nói có thể tạo ra một dòng suy nghĩ liền mạch và logic, giúp người đọc hoặc người nghe hiểu rõ hơn và theo dõi được luồng thông tin.

Biện pháp chêm xen có thể được áp dụng trong nhiều loại văn bản khác nhau như tiểu thuyết, báo cáo, bài luận, hay thậm chí trong cuộc trò chuyện hàng ngày. Khi sử dụng biện pháp chêm xen, người viết hoặc người nói có khả năng tạo ra một dòng suy nghĩ liền mạch và tự nhiên, giúp đưa người đọc hoặc người nghe từ điểm này đến điểm khác một cách mượt mà và dễ dàng.

Một trong những cách thức phổ biến để áp dụng biện pháp chêm xen là thông qua việc sử dụng các từ nối, như "thêm vào đó", "ngoài ra", "tuy nhiên", "do đó", "vì vậy", "mặt khác", và nhiều từ ngữ tương tự khác. Các từ nối này giúp tạo ra sự liên kết giữa các ý tưởng, đồng thời cho phép người viết hoặc người nói diễn đạt sự chuyển tiếp và mở rộng suy nghĩ của mình.

Qua việc sử dụng biện pháp chêm xen, người viết đã tạo ra một luồng thông tin mạch lạc và dễ hiểu, giúp người đọc cảm nhận được sự liên kết giữa các ý tưởng và trải nghiệm du lịch. Việc áp dụng biện pháp chêm xen trong viết lách không chỉ tạo nên sự mượt mà và logic trong bài viết, mà còn là một yếu tố quan trọng trong việc truyền tải thông điệp và ý nghĩa một cách hiệu quả.

2. Tác dụng của biện pháp chêm xen, liệt kê trong việc viết văn?

Sử dụng biện pháp chêm xen và liệt kê trong việc viết văn không chỉ làm cho bài văn trở nên sáng tạo hơn, mà còn mang lại tính logic, sự trôi chảy và sự phong phú trong nội dung. Điều này giúp tăng cường sự thuyết phục và độc đáo của bài viết, đồng thời tạo ra một cấu trúc rõ ràng và dễ hiểu cho người đọc.

Biện pháp chêm xen là một kỹ thuật ngôn ngữ mà người viết sử dụng để xen kẽ các chi tiết, sự kiện, ý kiến hoặc tình tiết khác vào giữa một đoạn văn. Bằng cách này, bài viết trở nên phong phú hơn với những thông tin bổ sung, ví dụ, hay quan sát đặc biệt. Việc chèn thêm những chi tiết này giúp làm nổi bật và làm rõ ý kiến, thể hiện sự tinh tế và sự đa dạng trong việc diễn đạt. Ví dụ, trong một bài văn về du lịch, người viết có thể chèn những trải nghiệm cá nhân, những thông tin địa phương hay câu chuyện thú vị để làm tăng tính hấp dẫn và sự sáng tạo của bài viết.

Biện pháp liệt kê là một cách sắp xếp thông tin, ý kiến, tình tiết hoặc sự kiện theo một thứ tự nhất định. Việc sắp xếp này giúp bài viết trở nên dễ hiểu, nhất quán và có cấu trúc rõ ràng. Người viết có thể liệt kê các mục tiêu, lợi ích, ví dụ hoặc các bước cụ thể để diễn đạt ý kiến một cách logic và có trình tự. Ví dụ, trong một bài văn về lợi ích của việc học ngoại ngữ, người viết có thể liệt kê các lợi ích như mở rộng cơ hội việc làm, khám phá văn hóa mới, nâng cao sự tự tin và mở rộng mạng lưới xã hội.

Tuy nhiên, khi sử dụng các biện pháp này, người viết cần linh hoạt và tinh tế để đảm bảo phù hợp với chủ đề và mục đích của bài viết. Việc sử dụng quá nhiều biện pháp chêm xen và liệt kê có thể làm cho bài viết trở nên rườm rà và mất tính chuyên nghiệp. Quan trọng nhất, người viết cần hiểu rõ độc giả mục tiêu và điều chỉnh phong cách viết sao cho phù hợp và hiệu quả nhất.

* Đáp án:

Thành phần chêm xen:

a. (của các tác giả khác): bổ sung thông tin để nhấn mạnh nội dung rằng có nhiều người thuộc ba bài thơ của Nguyễn Khuyến mà không phải các bài thơ của những tác giả khác.

* Kiến thức mở rộng:

 BIỆN PHÁP CHÊM XEN

1. Biện pháp chêm xen là gì?

Biện pháp chêm xen là một kỹ thuật ngôn ngữ được áp dụng để tạo sự liên kết và mạch lạc giữa các ý tưởng, từ, cụm từ hoặc câu trong một văn bản hoặc bài thuyết. Với sự sử dụng thông minh và linh hoạt của biện pháp này, người viết hay người nói có thể tạo ra một dòng suy nghĩ liền mạch và logic, giúp người đọc hoặc người nghe hiểu rõ hơn và theo dõi được luồng thông tin.

Biện pháp chêm xen có thể được áp dụng trong nhiều loại văn bản khác nhau như tiểu thuyết, báo cáo, bài luận, hay thậm chí trong cuộc trò chuyện hàng ngày. Khi sử dụng biện pháp chêm xen, người viết hoặc người nói có khả năng tạo ra một dòng suy nghĩ liền mạch và tự nhiên, giúp đưa người đọc hoặc người nghe từ điểm này đến điểm khác một cách mượt mà và dễ dàng.

Một trong những cách thức phổ biến để áp dụng biện pháp chêm xen là thông qua việc sử dụng các từ nối, như "thêm vào đó", "ngoài ra", "tuy nhiên", "do đó", "vì vậy", "mặt khác", và nhiều từ ngữ tương tự khác. Các từ nối này giúp tạo ra sự liên kết giữa các ý tưởng, đồng thời cho phép người viết hoặc người nói diễn đạt sự chuyển tiếp và mở rộng suy nghĩ của mình.

Qua việc sử dụng biện pháp chêm xen, người viết đã tạo ra một luồng thông tin mạch lạc và dễ hiểu, giúp người đọc cảm nhận được sự liên kết giữa các ý tưởng và trải nghiệm du lịch. Việc áp dụng biện pháp chêm xen trong viết lách không chỉ tạo nên sự mượt mà và logic trong bài viết, mà còn là một yếu tố quan trọng trong việc truyền tải thông điệp và ý nghĩa một cách hiệu quả.

2. Tác dụng của biện pháp chêm xen, liệt kê trong việc viết văn?

Sử dụng biện pháp chêm xen và liệt kê trong việc viết văn không chỉ làm cho bài văn trở nên sáng tạo hơn, mà còn mang lại tính logic, sự trôi chảy và sự phong phú trong nội dung. Điều này giúp tăng cường sự thuyết phục và độc đáo của bài viết, đồng thời tạo ra một cấu trúc rõ ràng và dễ hiểu cho người đọc.

Biện pháp chêm xen là một kỹ thuật ngôn ngữ mà người viết sử dụng để xen kẽ các chi tiết, sự kiện, ý kiến hoặc tình tiết khác vào giữa một đoạn văn. Bằng cách này, bài viết trở nên phong phú hơn với những thông tin bổ sung, ví dụ, hay quan sát đặc biệt. Việc chèn thêm những chi tiết này giúp làm nổi bật và làm rõ ý kiến, thể hiện sự tinh tế và sự đa dạng trong việc diễn đạt. Ví dụ, trong một bài văn về du lịch, người viết có thể chèn những trải nghiệm cá nhân, những thông tin địa phương hay câu chuyện thú vị để làm tăng tính hấp dẫn và sự sáng tạo của bài viết.

Biện pháp liệt kê là một cách sắp xếp thông tin, ý kiến, tình tiết hoặc sự kiện theo một thứ tự nhất định. Việc sắp xếp này giúp bài viết trở nên dễ hiểu, nhất quán và có cấu trúc rõ ràng. Người viết có thể liệt kê các mục tiêu, lợi ích, ví dụ hoặc các bước cụ thể để diễn đạt ý kiến một cách logic và có trình tự. Ví dụ, trong một bài văn về lợi ích của việc học ngoại ngữ, người viết có thể liệt kê các lợi ích như mở rộng cơ hội việc làm, khám phá văn hóa mới, nâng cao sự tự tin và mở rộng mạng lưới xã hội.

Tuy nhiên, khi sử dụng các biện pháp này, người viết cần linh hoạt và tinh tế để đảm bảo phù hợp với chủ đề và mục đích của bài viết. Việc sử dụng quá nhiều biện pháp chêm xen và liệt kê có thể làm cho bài viết trở nên rườm rà và mất tính chuyên nghiệp. Quan trọng nhất, người viết cần hiểu rõ độc giả mục tiêu và điều chỉnh phong cách viết sao cho phù hợp và hiệu quả nhất.

* Đáp án:

Thành phần gọi đáp:

c. Cậu bé ơi: dùng để gọi, thể hiện thái độ và mối quan hệ giữa các nhân vật

* Kiến thức mở rộng:

THÀNH PHẦN GỌI ĐÁP

I. Thành phần biệt lập là gì?

- Khái niệm: Thành phần biệt lập có thể hiểu một cách đơn giản nhất là thành phần có trong câu nhưng không có nhiệm vụ biểu đạt ngữ nghĩa của câu.

- Ví dụ:

Ái chà! Hôm nay Linh học bài chăm chỉ quá nhỉ!

Từ “ái chà” không có tác dụng biểu đạt ý nghĩa của câu mà chỉ dùng để bộc lộ cảm xúc, thái độ của người nói.

II. Thành phần biệt lập gọi đáp là gì?

- Khái niệm: Là thành phần biệt lập được dùng trong các câu gọi đáp, giúp duy trì mối quan hệ của chủ thể được đề cập trong câu.

- Ví dụ:

Minh ơi, tớ trả cậu cái bút này!

=> Thành phần biệt lập là từ “ơi”

III. Nhận biết thành phần biệt lập gọi đáp trong câu

- Được biết qua các biểu hiện tâm lí trong câu.

- Nhận biết qua những câu nói, câu viết có chứa các từ ngữ gọi đáp như là: ái chà, ơi…

IV. Tác dụng của thành phần gọi đáp

- Thường được sử dụng trong trò chuyện hay trong những tác phẩm truyện, văn xuôi.

- Thông báo cho người nghe, người đọc là mình muốn tham gia, kết nối vào cuộc trò chuyện giữa hai người hoặc nhiều người với nhau.

- Thể hiện các mối quan hệ giữa người nói và người nghe.

* Đáp án:

Thành phần gọi đáp:

b. Ê: dùng để gọi đáp, làm rõ tính cách nhân vật và mối quan hệ giữa người gọi với người đáp.

* Kiến thức mở rộng:

THÀNH PHẦN GỌI ĐÁP

I. Thành phần biệt lập là gì?

- Khái niệm: Thành phần biệt lập có thể hiểu một cách đơn giản nhất là thành phần có trong câu nhưng không có nhiệm vụ biểu đạt ngữ nghĩa của câu.

- Ví dụ:

Ái chà! Hôm nay Linh học bài chăm chỉ quá nhỉ!

Từ “ái chà” không có tác dụng biểu đạt ý nghĩa của câu mà chỉ dùng để bộc lộ cảm xúc, thái độ của người nói.

II. Thành phần biệt lập gọi đáp là gì?

- Khái niệm: Là thành phần biệt lập được dùng trong các câu gọi đáp, giúp duy trì mối quan hệ của chủ thể được đề cập trong câu.

- Ví dụ:

Minh ơi, tớ trả cậu cái bút này!

=> Thành phần biệt lập là từ “ơi”

III. Nhận biết thành phần biệt lập gọi đáp trong câu

- Được biết qua các biểu hiện tâm lí trong câu.

- Nhận biết qua những câu nói, câu viết có chứa các từ ngữ gọi đáp như là: ái chà, ơi…

IV. Tác dụng của thành phần gọi đáp

- Thường được sử dụng trong trò chuyện hay trong những tác phẩm truyện, văn xuôi.

- Thông báo cho người nghe, người đọc là mình muốn tham gia, kết nối vào cuộc trò chuyện giữa hai người hoặc nhiều người với nhau.

- Thể hiện các mối quan hệ giữa người nói và người nghe.

* Đáp án:

Thành phần gọi đáp:

a. Thưa anh: dùng để thưa hỏi, góp phần làm rõ về mối quan hệ giữa các nhân vật.

* Kiến thức mở rộng:

THÀNH PHẦN GỌI ĐÁP

I. Thành phần biệt lập là gì?

- Khái niệm: Thành phần biệt lập có thể hiểu một cách đơn giản nhất là thành phần có trong câu nhưng không có nhiệm vụ biểu đạt ngữ nghĩa của câu.

- Ví dụ:

Ái chà! Hôm nay Linh học bài chăm chỉ quá nhỉ!

Từ “ái chà” không có tác dụng biểu đạt ý nghĩa của câu mà chỉ dùng để bộc lộ cảm xúc, thái độ của người nói.

II. Thành phần biệt lập gọi đáp là gì?

- Khái niệm: Là thành phần biệt lập được dùng trong các câu gọi đáp, giúp duy trì mối quan hệ của chủ thể được đề cập trong câu.

- Ví dụ:

Minh ơi, tớ trả cậu cái bút này!

=> Thành phần biệt lập là từ “ơi”

III. Nhận biết thành phần biệt lập gọi đáp trong câu

- Được biết qua các biểu hiện tâm lí trong câu.

- Nhận biết qua những câu nói, câu viết có chứa các từ ngữ gọi đáp như là: ái chà, ơi…

IV. Tác dụng của thành phần gọi đáp

- Thường được sử dụng trong trò chuyện hay trong những tác phẩm truyện, văn xuôi.

- Thông báo cho người nghe, người đọc là mình muốn tham gia, kết nối vào cuộc trò chuyện giữa hai người hoặc nhiều người với nhau.

- Thể hiện các mối quan hệ giữa người nói và người nghe.

* Đáp án:

Thành phần cảm thán:

b. ứ hự: bộc lộ cảm xúc ngỡ ngàng và tiếc rẻ thời gian đã qua.

* Kiến thức mở rộng:

THÀNH PHẦN CẢM THÁN

I. Thành phần biệt lập là gì?

- Khái niệm: Thành phần biệt lập có thể hiểu một cách đơn giản nhất là thành phần có trong câu nhưng không có nhiệm vụ biểu đạt ngữ nghĩa của câu.

- Ví dụ:

- Ái chà! Hôm nay Linh học bài chăm chỉ quá nhỉ!

Từ “ái chà” không có tác dụng biểu đạt ý nghĩa của câu mà chỉ dùng để bộc lộ cảm xúc, thái độ của người nói.

II. Thành phần biệt lập cảm thán là gì?

– Khái niệm: Thành phần cảm thán là một thành phần biệt lập được dùng để bộc lộ cảm xúc, tâm lý của người nói như vui, buồn, mừng, giận…Thành phần cảm thán thường đứng đầu câu.

– Dấu hiệu nhận biết thành phần cảm thán là các từ ngữ cảm thán như: Chao ôi, Trời ơi, Ôi…

– Ví dụ minh họa: Chao ôi! Con mèo nhà bác đẻ được 10 con cơ à?

=> “Chao ôi” là thành phần cảm thán bộc lộ cảm xúc ngạc nhiên.

III. Nhận biết thành phần biệt lập cảm thán trong câu

- Thành phần cảm thán thông thường được nhận biết qua những câu nói, câu viết có chứa các từ ngữ cảm thán như là: ồ, trời ơi, ôi, ...

- Ví dụ:

+ Trong một tác phẩm văn học của nhà văn Nguyễn Thành Long có câu: Trời ơi, chỉ còn năm phút!

Câu văn được thêm thành phần cảm thán qua từ " trời ơi " như thể hiện cảm xúc tiếc nuối. Nghĩa của sự việc là thời gian còn rất ngắn ngủi, sắp phải chia tay.

IV. Tác dụng của thành phần cảm thán

- Dùng để bộc lộ tâm lý, cảm xúc của người nói như vui, khóc, buồn, cười…

- Nó thường nằm ở vị trí đầu câu.

* Đáp án:

Thành phần cảm thán:

a. Trời ơi: bộc lộ cảm xúc thán phục và cầu khẩn ước gì thầy Đuy-sen là anh ruột của mình.

* Kiến thức mở rộng:

THÀNH PHẦN CẢM THÁN

I. Thành phần biệt lập là gì?

- Khái niệm: Thành phần biệt lập có thể hiểu một cách đơn giản nhất là thành phần có trong câu nhưng không có nhiệm vụ biểu đạt ngữ nghĩa của câu.

- Ví dụ:

- Ái chà! Hôm nay Linh học bài chăm chỉ quá nhỉ!

Từ “ái chà” không có tác dụng biểu đạt ý nghĩa của câu mà chỉ dùng để bộc lộ cảm xúc, thái độ của người nói.

II. Thành phần biệt lập cảm thán là gì?

– Khái niệm: Thành phần cảm thán là một thành phần biệt lập được dùng để bộc lộ cảm xúc, tâm lý của người nói như vui, buồn, mừng, giận…Thành phần cảm thán thường đứng đầu câu.

– Dấu hiệu nhận biết thành phần cảm thán là các từ ngữ cảm thán như: Chao ôi, Trời ơi, Ôi…

– Ví dụ minh họa: Chao ôi! Con mèo nhà bác đẻ được 10 con cơ à?

=> “Chao ôi” là thành phần cảm thán bộc lộ cảm xúc ngạc nhiên.

III. Nhận biết thành phần biệt lập cảm thán trong câu

- Thành phần cảm thán thông thường được nhận biết qua những câu nói, câu viết có chứa các từ ngữ cảm thán như là: ồ, trời ơi, ôi, ...

- Ví dụ:

+ Trong một tác phẩm văn học của nhà văn Nguyễn Thành Long có câu: Trời ơi, chỉ còn năm phút!

Câu văn được thêm thành phần cảm thán qua từ " trời ơi " như thể hiện cảm xúc tiếc nuối. Nghĩa của sự việc là thời gian còn rất ngắn ngủi, sắp phải chia tay.

IV. Tác dụng của thành phần cảm thán

- Dùng để bộc lộ tâm lý, cảm xúc của người nói như vui, khóc, buồn, cười…

- Nó thường nằm ở vị trí đầu câu.

* Đáp án:

3 – 5 từ chỉ thái độ, cách đánh giá của người nói về mức độ tin cậy (theo trình tự tăng dần) của sự việc được nói tới: có vẻ như - chắc - chắc chắn

Đặt câu:

1. Có vẻ như cậu bé đang rất buồn.

2. Chắc chiều nay sẽ mưa đấy.

3. Tôi chắc chắn sẽ được học sinh giỏi năm học này.

* Kiến thức mở rộng:

TỪ NGỮ CHỈ TRẠNG THÁI

1. Từ chỉ trạng thái là gì?

     Từ chỉ trạng thái là những từ chỉ sự vận động bên trong sự vật, đây là những vận động không nhìn thấy được ở bên ngoài hoặc là những vận động không thể kiểm soát được. Đây là những vận động diễn ra bên trong mà chúng ta không nhìn thấy được.

 - Một số từ chỉ trạng thái như: thích, yêu, ghét, vui, buồn...

* Các loại từ chỉ trạng thái

- Từ chỉ trạng thái tồn tại: còn, hết, có..

Ví dụ: Em có một chiếc bút máy.

- Từ chỉ trạng thái tiếp thụ: được, bị, phải, chịu...

Ví dụ: Em được mẹ mua cho chiếc bánh.

- Từ chỉ trạng thái biến hoá: thành, hoá...

Ví dụ: Tấm hoá thành chim vàng anh, bay về cung vua.

- Từ chỉ trạng thái so sánh: bằng, thua, hơn, là...

Ví dụ: Em thua chị Hoa 3 tuổi.

- Từ chỉ trạng thái mang đặc điểm là những từ chỉ sự tồn tại, trạng thái của một vật về những mặt không đổi. Từ chỉ trạng thái thường không thể kết hợp với từ xong trong câu. Tuỳ theo ngữ cảnh mà từ chỉ trạng thái có thể là nội động từ hoặc ngoại động từ. Trong ngữ pháp từ chỉ trạng thái có ngữ pháp giống với tính từ, chúng có thể làm vị ngữ trong câu.

2. Phân biệt từ chỉ hoạt động và từ chỉ trạng thái

     Từ chỉ trạng thái là những hoạt động không cảm nhận được bằng giác quan trực tiếp và sự vận động đó không biểu hiện ra ngoài.

- Ngược lại, từ chỉ hoạt động có thể nhìn thấy, quan sát được và cảm nhận bằng giác quan một cách rõ ràng.

Ví dụ: Bé Mai thích chiếc váy mẹ mới mua

=> Từ chỉ trạng thái ở đây là "thích". Chúng ta không thể biết được bé Mai có cảm xúc như thế nào đối với chiếc váy mẹ mới mua, trừ khi bé nói ra cảm xúc của bé.

Ví dụ: Con chó đang ngủ ngoài hiên

=> Từ chỉ hoạt động ở đây là "ngủ". Bằng mắt thường ta cũng có thể quan sát được hoạt động ngủ của con chó.

- Một số từ nội động từ cũng được coi là động từ chỉ trạng thái: nằm, ngồi, ngủ, thức, nghỉ ngơi, suy nghĩ, đi, đứng, lăn, lê, vui, buồn, hồi hộp, băn khoăn, lo lắng... Các từ này có một số đặc điểm:

+ Một số từ vừa được coi là động từ chỉ hành động, vừa được coi là động từ chỉ trạng thái.

+ Một số từ chuyển nghĩa thì được coi là động từ chỉ trạng thái.

Ví dụ: Bác đã đi rồi sao Bác ơi! (Tố Hữu)

+ Một số từ mang đặc điểm ngữ pháp của tính từ

- Các ngoại động từ cũng được coi là động từ chỉ trạng thái: yêu, ghét, kính trọng, chán, thèm, hiểu... Các từ này mang đặc điểm ngữ pháp của tính từ, có tính chất trung gian giữa động từ và tính từ.

- Có một số động từ chỉ hành động được sử dụng như một động từ chỉ trạng thái.

Ví dụ: Trên tường treo một bức tranh.

Động từ chỉ trạng thái mang một số đặc điểm về ngữ pháp và ngữ nghĩa giống như tính từ. Vì vậy chúng có thể làm vị ngữ trong câu kể.

- Nội động từ: là những động từ hướng vào người làm chủ hoạt động. Nội động từ không có khả năng có bổ ngữ chỉ đối tượng trực tiếp mà phải có quan hệ từ.

Ví dụ: Bố mẹ rất quan tâm em

- Ngoại động từ: là những động từ hướng đến người khác, vật khác. Ngoại động từ có khả năng bổ ngữ chỉ đối tượng trực tiếp

Ví dụ: Bố mẹ rất thương yêu tôi

Để phân biệt nội động từ và ngoại động từ, ta đặt những câu hỏi ai? Cái gì? ngay sau động từ. Nếu có thể dùng bổ ngữ trả lời trực tiếp mà không cần quan hệ từ thì đó là ngoại động từ, nếu không được thì nó là nội động từ.

* Đáp án:

- Thành phần tình thái:

c. có lẽ: dự đoán của người viết về sự vật, hiện tượng được nhắc đến trong câu.

* Kiến thức mở rộng:

THÀNH PHẦN TÌNH THÁI 

1. Thành phần tình thái là gì?

Thành phần biệt lập tình thái (hay còn gọi là thành phần tình thái) là thành phần câu dùng với mục đích chính nhằm để thể hiện cách nhìn của người nói hoặc người viết đối với sự việc được nói đến trong câu hoặc thể hiện cách nhìn nhận thái độ, cách đánh giá với người nghe. Thành phần tình thái cũng rất đa dạng, có nhiều loại thành phần tình thái khác nhau cũng như nhiều cách sử dụng khác nhau tuỳ thuộc vào các dùng của người viết.

Thành phần tình thái trong câu có thể là:

- Các từ ngữ thành phần được sử dụng nhằm mục đích để chỉ mức độ chắc chắn của câu như: chắc, có lẽ, hình như...

- Các từ ngữ thành phần được sử dụng nhằm mục đích để chỉ quan điểm riêng của người khác như: theo tôi, ý anh, theo quan điểm của anh...

- Các từ ngữ thành phần được sử dụng nhằm mục đích để thể hiện thái độ, quan hệ giữa người nói với người nghe, thường dùng ở kết thúc câu như: à, nhỉ, nhé, ơi...

- Các từ ngữ thành phần được sử dụng nhằm mục đích để thể hiện sự lịch sự, lễ phép với người lớn, người trên nên thêm từ "ạ" vào cuối câu nói.

* Đáp án:

Thành phần tình thái:

b. hình như: thể hiện thái độ phỏng đoán không chắc chắn.

* Kiến thức mở rộng:

THÀNH PHẦN TÌNH THÁI 

1. Thành phần tình thái là gì?

Thành phần biệt lập tình thái (hay còn gọi là thành phần tình thái) là thành phần câu dùng với mục đích chính nhằm để thể hiện cách nhìn của người nói hoặc người viết đối với sự việc được nói đến trong câu hoặc thể hiện cách nhìn nhận thái độ, cách đánh giá với người nghe. Thành phần tình thái cũng rất đa dạng, có nhiều loại thành phần tình thái khác nhau cũng như nhiều cách sử dụng khác nhau tuỳ thuộc vào các dùng của người viết.

Thành phần tình thái trong câu có thể là:

- Các từ ngữ thành phần được sử dụng nhằm mục đích để chỉ mức độ chắc chắn của câu như: chắc, có lẽ, hình như...

- Các từ ngữ thành phần được sử dụng nhằm mục đích để chỉ quan điểm riêng của người khác như: theo tôi, ý anh, theo quan điểm của anh...

- Các từ ngữ thành phần được sử dụng nhằm mục đích để thể hiện thái độ, quan hệ giữa người nói với người nghe, thường dùng ở kết thúc câu như: à, nhỉ, nhé, ơi...

- Các từ ngữ thành phần được sử dụng nhằm mục đích để thể hiện sự lịch sự, lễ phép với người lớn, người trên nên thêm từ "ạ" vào cuối câu nói.

* Đáp án:

Thành phần tình thái:

a. chắc hẳn: thể hiện thái độ chắc chắn với nội dung được nhắc đến trong câu.

* Kiến thức mở rộng:

THÀNH PHẦN TÌNH THÁI 

1. Thành phần tình thái là gì?

Thành phần biệt lập tình thái (hay còn gọi là thành phần tình thái) là thành phần câu dùng với mục đích chính nhằm để thể hiện cách nhìn của người nói hoặc người viết đối với sự việc được nói đến trong câu hoặc thể hiện cách nhìn nhận thái độ, cách đánh giá với người nghe. Thành phần tình thái cũng rất đa dạng, có nhiều loại thành phần tình thái khác nhau cũng như nhiều cách sử dụng khác nhau tuỳ thuộc vào các dùng của người viết.

Thành phần tình thái trong câu có thể là:

- Các từ ngữ thành phần được sử dụng nhằm mục đích để chỉ mức độ chắc chắn của câu như: chắc, có lẽ, hình như...

- Các từ ngữ thành phần được sử dụng nhằm mục đích để chỉ quan điểm riêng của người khác như: theo tôi, ý anh, theo quan điểm của anh...

- Các từ ngữ thành phần được sử dụng nhằm mục đích để thể hiện thái độ, quan hệ giữa người nói với người nghe, thường dùng ở kết thúc câu như: à, nhỉ, nhé, ơi...

- Các từ ngữ thành phần được sử dụng nhằm mục đích để thể hiện sự lịch sự, lễ phép với người lớn, người trên nên thêm từ "ạ" vào cuối câu nói.

* Đáp án:

* Kiến thức mở rộng:

MẠCH LẠC TRONG VĂN BẢN

I. Mạch lạc trong văn bản là gì?

   - Khái niệm: Mạch lạc là sự liền mạch về nội dung của một đoạn văn hoặc văn bản, chủ yếu dựa trên sự thống nhất về đề tài và sự tiếp nối theo một trình tự hợp lí giữa các câu trong đoạn văn hoặc giữa các đoạn văn trong văn bản.

II. Đặc điểm của văn bản có tính mạch lạc

   + Các phần, các câu, các đoạn trong văn bản đều nói hoặc mô tả về một đề tài cụ thể, xuyên suốt trong đoạn văn bản đó.

+ Các đoạn, các câu, các ý phải được trình bày tiếp nối nhau theo một trình tự rõ ràng, hợp lý, logic, trước sau hô ứng nhau làm cho chủ đề liền mạch và gây hứng thú cho người đọc, người nghe. Sự tiếp nối này có thể được thực hiện dựa trên mối liên hệ về thời gian, không gian, tâm lí (nhớ lại), ý nghĩa (tương đồng, tương phản).

→ Sự mạch lạc làm cho chủ đề trong văn bản liền mạch và gợi được hứng thú cho người đọc/người nghe.

Ví dụ: Tính mạch lạc của văn bản Tinh thần yêu nước của nhân dân ta (Hồ Chí Minh) được thể hiện ở chỗ:

+ Các phần, các đoạn, các câu của văn bản đều bàn luận xoay quanh chủ đề lòng yêu nước của dân tộc Việt Nam.

+ Các phần, các đoạn, các câu của văn bản được sắp xếp theo một trình tự hợp lí:

+ Phần mở đầu nêu chủ đề bàn luận: Tinh thần yêu nước là một truyền thống vô cùng quý báu của ta.

+  Các phần, đoạn tiếp theo nêu các chủ đề nhỏ với các nội dung cụ thể làm rõ chủ đề chung của văn bản: Chứng minh tinh thần yêu nước trong lịch sử chống ngoại xâm của dân tộc và trong cuộc kháng chiến hiện tại, khẳng định nhiệm vụ của chúng ta là phải làm cho tinh thần yêu nước được phát huy mạnh mẽ trong mọi công việc kháng chiến.

* Đáp án:

c. trắng loáng: trắng

 - Nhận xét: các từ in đậm có khả năng gợi hình, gợi cảm hơn trong việc giúp tác giả khắc họa sự vật, con người

* Kiến thức mở rộng:

TỪ ĐỒNG NGHĨA

1. Từ đồng nghĩa là gì?

     Từ đồng nghĩa là những từ có nghĩa giống nhau hoặc gần giống nhau.

- Ví dụ:

+ xe lửa = tàu hỏa

+ con lợn = con heo

+ đen = mực = huyền

2. Phân loại từ đồng nghĩa

     Có 02 loại từ đồng nghĩa, gồm:

2.1. Từ đồng nghĩa hoàn toàn

- Từ đồng nghĩa hoàn toàn (đồng nghĩa tuyệt đối) là những từ có nghĩa hoàn toàn giống nhau, có thể thay thế cho nhau trong lời nói. 

2.2. Từ đồng nghĩa không hoàn toàn

- Từ đồng nghĩa không hoàn toàn (đồng nghĩa tương đối, đồng nghĩa khác sắc thái) là những từ tuy cùng nghĩa với nhau nhưng vẫn khác nhau phần nào đó về thái độ, tình cảm hoặc cách thức hành động.

- Khi dùng những từ ngữ này, chúng ta cần phải cân nhắc lựa chọn đúng từ sao cho phù hợp với hoàn cảnh, đối tượng.  

- Ví dụ: 

+ Chết, hy sinh, toi mạng, mất, ra đi, bị đâm đến chết, ngủm, tiêu, toi đời, lên đường, đi đứt, vào hòm, rũ xương, đi đời, đền tội, tan xương nát thịt, vong, đứt bóng, xuống mồ.... Từ nói về một người, mộ động vật mất khả năng sinh sống, không còn biểu hiện của sự sống nữa.

+ Ăn, xơi, chén, hốc, thưởng thức, dùng bữa, nốc, dộng, tớp, xực....Chỉ hành động ăn

* Đáp án:

b.

vội vã: nhanh chóng

nhòa: nhòe,

- Nhận xét: các từ in đậm có khả năng gợi hình, gợi cảm hơn trong việc giúp tác giả khắc họa sự vật, con người.

* Đáp án:

a.

- lộng gió: gió mạnh, nhiều gió

- ào ào: rào rào, rì rào

- Nhận xét: các từ in đậm có khả năng gợi hình, gợi cảm hơn trong việc giúp tác giả khắc họa sự vật, con người.

* Kiến thức mở rộng:

TỪ ĐỒNG NGHĨA

1. Từ đồng nghĩa là gì?

     Từ đồng nghĩa là những từ có nghĩa giống nhau hoặc gần giống nhau.

- Ví dụ:

+ xe lửa = tàu hỏa

+ con lợn = con heo

+ đen = mực = huyền

2. Phân loại từ đồng nghĩa

     Có 02 loại từ đồng nghĩa, gồm:

2.1. Từ đồng nghĩa hoàn toàn

- Từ đồng nghĩa hoàn toàn (đồng nghĩa tuyệt đối) là những từ có nghĩa hoàn toàn giống nhau, có thể thay thế cho nhau trong lời nói. 

2.2. Từ đồng nghĩa không hoàn toàn

- Từ đồng nghĩa không hoàn toàn (đồng nghĩa tương đối, đồng nghĩa khác sắc thái) là những từ tuy cùng nghĩa với nhau nhưng vẫn khác nhau phần nào đó về thái độ, tình cảm hoặc cách thức hành động.

- Khi dùng những từ ngữ này, chúng ta cần phải cân nhắc lựa chọn đúng từ sao cho phù hợp với hoàn cảnh, đối tượng.  

- Ví dụ: 

+ Chết, hy sinh, toi mạng, mất, ra đi, bị đâm đến chết, ngủm, tiêu, toi đời, lên đường, đi đứt, vào hòm, rũ xương, đi đời, đền tội, tan xương nát thịt, vong, đứt bóng, xuống mồ.... Từ nói về một người, mộ động vật mất khả năng sinh sống, không còn biểu hiện của sự sống nữa.

+ Ăn, xơi, chén, hốc, thưởng thức, dùng bữa, nốc, dộng, tớp, xực....Chỉ hành động ăn

* Đáp án:

e.

- Biện pháp tu từ: nhân hóa “nạo vét sự yên lặng của núi rừng”

- Tác dụng: diễn tả âm thanh sắc lạnh của máy bay trinh sát đang đảo qua, phá tan sự yên lặng của núi rừng hoang vu, gợi tính chất khốc liệt ở cao điểm.

* Kiến thức mở rộng:

BIỆN PHÁP TU TỪ

I. Biện pháp tu từ là gì?

    - Khái niệm: Biện pháp tu từ là một trong những biện pháp nghệ thuật hay được sử dụng trong các tác phẩm văn học. Nhờ việc sử dụng các biện pháp tu từ, tác giả có thể dễ dàng hơn trong việc truyền đạt suy nghĩ, cảm xúc về mỗi sự vật, sự việc đến bạn đọc một cách dễ dàng và sinh động hơn.

- Tác dụng:

+ Tăng sự gợi hình, gợi cảm cho con người, cảnh vật và thiên nhiên.

+ Nhằm thu hút người đọc, người nghe.

+ Thể hiện sự đa dạng, độc đáo về từ vựng và ngữ pháp tiếng Việt.

+ Giúp người đọc, người nghe dễ nhớ và tạo ấn tượng độc đáo cho người đọc.

+ Thể hiện trọn vẹn tâm tư, tình cảm, cảm xúc, nguyện vọng của tác giả.

II. Biện pháp tu từ so sánh

     - Khái niệm: Là đối chiếu sự vật, sự việc này với sự vật, sự việc khác có nét tương đồng để làm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.

- Tác dụng: làm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự vật được nhắc tới, giúp câu văn trở nên sinh động, gây hứng thú với người đọc.

III. Biện pháp tu từ nhân hóa

     - Khái niệm: Là biện pháp tu từ để chỉ hoạt động, tính cách, suy nghĩ…vốn chỉ được dành cho con người để miêu tả đồ vật, sự vật, cây cối…

- Ví dụ: “Heo hút cồn mây súng ngửi trời”

- Tác dụng: Làm cho sự vật, cây cối trở nên gần gũi và sinh động hơn.

IV. Biện pháp tu từ ẩn dụ

    - Khái niệm: Là phương thức biểu đạt gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên sự vật, hiện tượng khác có nét tương đồng với sự vật chính

- Ví dụ: “Vân xem trang trọng khác vời. Khuôn trăng đầy đặn, nét ngài nở nang.”

Ẩn dụ “Khuôn trăng đầy đặn”: gương mặt sáng như trăng rằm.

- Tác dụng:

+ Làm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt

+ Mang tính hàm súc, cô đọng, giá trị biểu đạt cao gợi những sự liên tưởng ý nhị, sâu sắc.

V. Biện pháp tu từ hoán dụ

     - Khái niệm: là việc dùng tên sự vật hiện tượng này để gọi tên sự vật hiện tượng khác dựa trên những điểm giống nhau, gần gũi giữa chúng.

- Ví dụ: Lá vàng còn ở trên cây

Lá xanh rụng xuống trời ơi là trời

Nói về sự chia ly (sống chết) bằng biện pháp hoán dụ thể hiện sự tiếc thương, mất mát đi ngược với quy luật của cuộc sống qua đó diễn tả nỗi đau của sự chia lìa.

- Tác dụng:

+ Làm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt

+ Mang tính hàm súc, cô đọng, giá trị biểu đạt cao

VI. Biện pháp tu từ nói quá

     - Khái niệm: là cách nói phóng đại quy mô, mức độ, tính chất của sự vật, sự việc hay hiện tượng có thật trong thực tế

- Ví dụ:

“Chọc trời khuấy nước mặc dầu

Dọc ngang nào biết trên đầu có ai”

(Nguyễn Du)

- Tác dụng: Giúp hiện tượng, sự vật miêu tả được nhấn mạnh, gây ấn tượng, tăng sức biểu cảm cho người nghe, người đọc.

VII. Biện pháp tu từ nói giảm, nói tránh

     - Khái niệm: là biện pháp tu từ dùng cách diễn đạt ý nghĩa tế nhị hơn và uyển chuyển.

- Ví dụ: Bà nội của em đã ra đi được một khoảng thời gian rồi nhưng tình thương của ông thì vẫn còn đâu đây rất gần.

- Tác dụng: tránh gây cảm giác quá đau buồn, nặng nề, tránh thô tục, mất lịch sự.

VIII. Biện pháp tu từ điệp từ, điệp ngữ

     - Điệp từ (hay còn gọi là điệp ngữ) là một biện pháp tu từ trong văn học chỉ việc lặp đi, lặp lại một từ hoặc một cụm từ, nhằm nhấn mạnh, khẳng định, liệt kê, ... để làm nổi bật vấn đề khi muốn nói đến.

- Ví dụ:

“… Nhớ sao lớp học i tờ
Đồng khuya đuốc sáng những giờ liên hoan
Nhớ sao ngày tháng cơ quan
Gian nan đời vẫn ca vang núi đèo...”

→ Cụm từ "Nhớ sao" là điệp ngữ

- Tác dụng:

+ Tạo sự nhấn mạnh

+ Tạo sự khẳng định

+ Tạo sự liệt kê

* Đáp án:

d.

- Biện pháp tu từ: điệp ngữ “tình yêu”

- Tác dụng: nhấn mạnh tình cảm trào dâng trong trái tim của Nho, Phương Định cho những người lính đang hành quân ra trận.

* Kiến thức mở rộng:

BIỆN PHÁP TU TỪ

I. Biện pháp tu từ là gì?

    - Khái niệm: Biện pháp tu từ là một trong những biện pháp nghệ thuật hay được sử dụng trong các tác phẩm văn học. Nhờ việc sử dụng các biện pháp tu từ, tác giả có thể dễ dàng hơn trong việc truyền đạt suy nghĩ, cảm xúc về mỗi sự vật, sự việc đến bạn đọc một cách dễ dàng và sinh động hơn.

- Tác dụng:

+ Tăng sự gợi hình, gợi cảm cho con người, cảnh vật và thiên nhiên.

+ Nhằm thu hút người đọc, người nghe.

+ Thể hiện sự đa dạng, độc đáo về từ vựng và ngữ pháp tiếng Việt.

+ Giúp người đọc, người nghe dễ nhớ và tạo ấn tượng độc đáo cho người đọc.

+ Thể hiện trọn vẹn tâm tư, tình cảm, cảm xúc, nguyện vọng của tác giả.

II. Biện pháp tu từ so sánh

     - Khái niệm: Là đối chiếu sự vật, sự việc này với sự vật, sự việc khác có nét tương đồng để làm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.

- Tác dụng: làm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự vật được nhắc tới, giúp câu văn trở nên sinh động, gây hứng thú với người đọc.

III. Biện pháp tu từ nhân hóa

     - Khái niệm: Là biện pháp tu từ để chỉ hoạt động, tính cách, suy nghĩ…vốn chỉ được dành cho con người để miêu tả đồ vật, sự vật, cây cối…

- Ví dụ: “Heo hút cồn mây súng ngửi trời”

- Tác dụng: Làm cho sự vật, cây cối trở nên gần gũi và sinh động hơn.

IV. Biện pháp tu từ ẩn dụ

    - Khái niệm: Là phương thức biểu đạt gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên sự vật, hiện tượng khác có nét tương đồng với sự vật chính

- Ví dụ: “Vân xem trang trọng khác vời. Khuôn trăng đầy đặn, nét ngài nở nang.”

Ẩn dụ “Khuôn trăng đầy đặn”: gương mặt sáng như trăng rằm.

- Tác dụng:

+ Làm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt

+ Mang tính hàm súc, cô đọng, giá trị biểu đạt cao gợi những sự liên tưởng ý nhị, sâu sắc.

V. Biện pháp tu từ hoán dụ

     - Khái niệm: là việc dùng tên sự vật hiện tượng này để gọi tên sự vật hiện tượng khác dựa trên những điểm giống nhau, gần gũi giữa chúng.

- Ví dụ: Lá vàng còn ở trên cây

Lá xanh rụng xuống trời ơi là trời

Nói về sự chia ly (sống chết) bằng biện pháp hoán dụ thể hiện sự tiếc thương, mất mát đi ngược với quy luật của cuộc sống qua đó diễn tả nỗi đau của sự chia lìa.

- Tác dụng:

+ Làm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt

+ Mang tính hàm súc, cô đọng, giá trị biểu đạt cao

VI. Biện pháp tu từ nói quá

     - Khái niệm: là cách nói phóng đại quy mô, mức độ, tính chất của sự vật, sự việc hay hiện tượng có thật trong thực tế

- Ví dụ:

“Chọc trời khuấy nước mặc dầu

Dọc ngang nào biết trên đầu có ai”

(Nguyễn Du)

- Tác dụng: Giúp hiện tượng, sự vật miêu tả được nhấn mạnh, gây ấn tượng, tăng sức biểu cảm cho người nghe, người đọc.

VII. Biện pháp tu từ nói giảm, nói tránh

     - Khái niệm: là biện pháp tu từ dùng cách diễn đạt ý nghĩa tế nhị hơn và uyển chuyển.

- Ví dụ: Bà nội của em đã ra đi được một khoảng thời gian rồi nhưng tình thương của ông thì vẫn còn đâu đây rất gần.

- Tác dụng: tránh gây cảm giác quá đau buồn, nặng nề, tránh thô tục, mất lịch sự.

VIII. Biện pháp tu từ điệp từ, điệp ngữ

     - Điệp từ (hay còn gọi là điệp ngữ) là một biện pháp tu từ trong văn học chỉ việc lặp đi, lặp lại một từ hoặc một cụm từ, nhằm nhấn mạnh, khẳng định, liệt kê, ... để làm nổi bật vấn đề khi muốn nói đến.

- Ví dụ:

“… Nhớ sao lớp học i tờ
Đồng khuya đuốc sáng những giờ liên hoan
Nhớ sao ngày tháng cơ quan
Gian nan đời vẫn ca vang núi đèo...”

→ Cụm từ "Nhớ sao" là điệp ngữ

- Tác dụng:

+ Tạo sự nhấn mạnh

+ Tạo sự khẳng định

+ Tạo sự liệt kê

* Đáp án:

c.

- Biện pháp tu từ: điệp ngữ “và”

- Tác dụng: liệt kê, nhấn mạnh sự hiện diện của từng người, từng sự vật nhằm khẳng định tính chất vắng vẻ đến bất ngờ của cao điểm.

* Kiến thức mở rộng:

BIỆN PHÁP TU TỪ

I. Biện pháp tu từ là gì?

    - Khái niệm: Biện pháp tu từ là một trong những biện pháp nghệ thuật hay được sử dụng trong các tác phẩm văn học. Nhờ việc sử dụng các biện pháp tu từ, tác giả có thể dễ dàng hơn trong việc truyền đạt suy nghĩ, cảm xúc về mỗi sự vật, sự việc đến bạn đọc một cách dễ dàng và sinh động hơn.

- Tác dụng:

+ Tăng sự gợi hình, gợi cảm cho con người, cảnh vật và thiên nhiên.

+ Nhằm thu hút người đọc, người nghe.

+ Thể hiện sự đa dạng, độc đáo về từ vựng và ngữ pháp tiếng Việt.

+ Giúp người đọc, người nghe dễ nhớ và tạo ấn tượng độc đáo cho người đọc.

+ Thể hiện trọn vẹn tâm tư, tình cảm, cảm xúc, nguyện vọng của tác giả.

II. Biện pháp tu từ so sánh

     - Khái niệm: Là đối chiếu sự vật, sự việc này với sự vật, sự việc khác có nét tương đồng để làm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.

- Tác dụng: làm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự vật được nhắc tới, giúp câu văn trở nên sinh động, gây hứng thú với người đọc.

III. Biện pháp tu từ nhân hóa

     - Khái niệm: Là biện pháp tu từ để chỉ hoạt động, tính cách, suy nghĩ…vốn chỉ được dành cho con người để miêu tả đồ vật, sự vật, cây cối…

- Ví dụ: “Heo hút cồn mây súng ngửi trời”

- Tác dụng: Làm cho sự vật, cây cối trở nên gần gũi và sinh động hơn.

IV. Biện pháp tu từ ẩn dụ

    - Khái niệm: Là phương thức biểu đạt gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên sự vật, hiện tượng khác có nét tương đồng với sự vật chính

- Ví dụ: “Vân xem trang trọng khác vời. Khuôn trăng đầy đặn, nét ngài nở nang.”

Ẩn dụ “Khuôn trăng đầy đặn”: gương mặt sáng như trăng rằm.

- Tác dụng:

+ Làm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt

+ Mang tính hàm súc, cô đọng, giá trị biểu đạt cao gợi những sự liên tưởng ý nhị, sâu sắc.

V. Biện pháp tu từ hoán dụ

     - Khái niệm: là việc dùng tên sự vật hiện tượng này để gọi tên sự vật hiện tượng khác dựa trên những điểm giống nhau, gần gũi giữa chúng.

- Ví dụ: Lá vàng còn ở trên cây

Lá xanh rụng xuống trời ơi là trời

Nói về sự chia ly (sống chết) bằng biện pháp hoán dụ thể hiện sự tiếc thương, mất mát đi ngược với quy luật của cuộc sống qua đó diễn tả nỗi đau của sự chia lìa.

- Tác dụng:

+ Làm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt

+ Mang tính hàm súc, cô đọng, giá trị biểu đạt cao

VI. Biện pháp tu từ nói quá

     - Khái niệm: là cách nói phóng đại quy mô, mức độ, tính chất của sự vật, sự việc hay hiện tượng có thật trong thực tế

- Ví dụ:

“Chọc trời khuấy nước mặc dầu

Dọc ngang nào biết trên đầu có ai”

(Nguyễn Du)

- Tác dụng: Giúp hiện tượng, sự vật miêu tả được nhấn mạnh, gây ấn tượng, tăng sức biểu cảm cho người nghe, người đọc.

VII. Biện pháp tu từ nói giảm, nói tránh

     - Khái niệm: là biện pháp tu từ dùng cách diễn đạt ý nghĩa tế nhị hơn và uyển chuyển.

- Ví dụ: Bà nội của em đã ra đi được một khoảng thời gian rồi nhưng tình thương của ông thì vẫn còn đâu đây rất gần.

- Tác dụng: tránh gây cảm giác quá đau buồn, nặng nề, tránh thô tục, mất lịch sự.

VIII. Biện pháp tu từ điệp từ, điệp ngữ

     - Điệp từ (hay còn gọi là điệp ngữ) là một biện pháp tu từ trong văn học chỉ việc lặp đi, lặp lại một từ hoặc một cụm từ, nhằm nhấn mạnh, khẳng định, liệt kê, ... để làm nổi bật vấn đề khi muốn nói đến.

- Ví dụ:

“… Nhớ sao lớp học i tờ
Đồng khuya đuốc sáng những giờ liên hoan
Nhớ sao ngày tháng cơ quan
Gian nan đời vẫn ca vang núi đèo...”

→ Cụm từ "Nhớ sao" là điệp ngữ

- Tác dụng:

+ Tạo sự nhấn mạnh

+ Tạo sự khẳng định

+ Tạo sự liệt kê

* Đáp án:

b.

- Biện pháp tu từ: so sánh

- Tác dụng: gợi lên những hình ảnh vừa đẹp đẽ vừa bí ẩn

* Đáp án:

a.

- Biện pháp tu từ: so sánh

- Tác dụng: gợi hình ảnh người con gái giản dị, thân thương và mang hình bóng của quê hương.

* Kiến thức mở rộng:

BIỆN PHÁP TU TỪ

I. Biện pháp tu từ là gì?

    - Khái niệm: Biện pháp tu từ là một trong những biện pháp nghệ thuật hay được sử dụng trong các tác phẩm văn học. Nhờ việc sử dụng các biện pháp tu từ, tác giả có thể dễ dàng hơn trong việc truyền đạt suy nghĩ, cảm xúc về mỗi sự vật, sự việc đến bạn đọc một cách dễ dàng và sinh động hơn.

- Tác dụng:

+ Tăng sự gợi hình, gợi cảm cho con người, cảnh vật và thiên nhiên.

+ Nhằm thu hút người đọc, người nghe.

+ Thể hiện sự đa dạng, độc đáo về từ vựng và ngữ pháp tiếng Việt.

+ Giúp người đọc, người nghe dễ nhớ và tạo ấn tượng độc đáo cho người đọc.

+ Thể hiện trọn vẹn tâm tư, tình cảm, cảm xúc, nguyện vọng của tác giả.

II. Biện pháp tu từ so sánh

     - Khái niệm: Là đối chiếu sự vật, sự việc này với sự vật, sự việc khác có nét tương đồng để làm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.

- Tác dụng: làm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự vật được nhắc tới, giúp câu văn trở nên sinh động, gây hứng thú với người đọc.

III. Biện pháp tu từ nhân hóa

     - Khái niệm: Là biện pháp tu từ để chỉ hoạt động, tính cách, suy nghĩ…vốn chỉ được dành cho con người để miêu tả đồ vật, sự vật, cây cối…

- Ví dụ: “Heo hút cồn mây súng ngửi trời”

- Tác dụng: Làm cho sự vật, cây cối trở nên gần gũi và sinh động hơn.

IV. Biện pháp tu từ ẩn dụ

    - Khái niệm: Là phương thức biểu đạt gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên sự vật, hiện tượng khác có nét tương đồng với sự vật chính

- Ví dụ: “Vân xem trang trọng khác vời. Khuôn trăng đầy đặn, nét ngài nở nang.”

Ẩn dụ “Khuôn trăng đầy đặn”: gương mặt sáng như trăng rằm.

- Tác dụng:

+ Làm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt

+ Mang tính hàm súc, cô đọng, giá trị biểu đạt cao gợi những sự liên tưởng ý nhị, sâu sắc.

V. Biện pháp tu từ hoán dụ

     - Khái niệm: là việc dùng tên sự vật hiện tượng này để gọi tên sự vật hiện tượng khác dựa trên những điểm giống nhau, gần gũi giữa chúng.

- Ví dụ: Lá vàng còn ở trên cây

Lá xanh rụng xuống trời ơi là trời

Nói về sự chia ly (sống chết) bằng biện pháp hoán dụ thể hiện sự tiếc thương, mất mát đi ngược với quy luật của cuộc sống qua đó diễn tả nỗi đau của sự chia lìa.

- Tác dụng:

+ Làm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt

+ Mang tính hàm súc, cô đọng, giá trị biểu đạt cao

VI. Biện pháp tu từ nói quá

     - Khái niệm: là cách nói phóng đại quy mô, mức độ, tính chất của sự vật, sự việc hay hiện tượng có thật trong thực tế

- Ví dụ:

“Chọc trời khuấy nước mặc dầu

Dọc ngang nào biết trên đầu có ai”

(Nguyễn Du)

- Tác dụng: Giúp hiện tượng, sự vật miêu tả được nhấn mạnh, gây ấn tượng, tăng sức biểu cảm cho người nghe, người đọc.

VII. Biện pháp tu từ nói giảm, nói tránh

     - Khái niệm: là biện pháp tu từ dùng cách diễn đạt ý nghĩa tế nhị hơn và uyển chuyển.

- Ví dụ: Bà nội của em đã ra đi được một khoảng thời gian rồi nhưng tình thương của ông thì vẫn còn đâu đây rất gần.

- Tác dụng: tránh gây cảm giác quá đau buồn, nặng nề, tránh thô tục, mất lịch sự.

VIII. Biện pháp tu từ điệp từ, điệp ngữ

     - Điệp từ (hay còn gọi là điệp ngữ) là một biện pháp tu từ trong văn học chỉ việc lặp đi, lặp lại một từ hoặc một cụm từ, nhằm nhấn mạnh, khẳng định, liệt kê, ... để làm nổi bật vấn đề khi muốn nói đến.

- Ví dụ:

“… Nhớ sao lớp học i tờ
Đồng khuya đuốc sáng những giờ liên hoan
Nhớ sao ngày tháng cơ quan
Gian nan đời vẫn ca vang núi đèo...”

→ Cụm từ "Nhớ sao" là điệp ngữ

- Tác dụng:

+ Tạo sự nhấn mạnh

+ Tạo sự khẳng định

+ Tạo sự liệt kê

* Đáp án:

Từ láy: lung lay

Từ láy lung lay gợi cảm giác không vững chắc, rung lắc của căn nhà để từ đó nói lên hoàn cảnh khó khăn của người lính, cũng như bộc lộ nỗi xót xa thầm kín của người đi xa để lại người thân chật vật lo toan cuộc sống.

* Kiến thức mở rộng:

TỪ LÁY

1. Từ láy là gì?

     Từ láy được biết đến là một dạng đặc biệt của từ phức, chúng được cấu tạo bởi 2 tiếng trở lên và thường có điệp vần nhau ở đâm đầu, âm cuối, vần hay cả âm đầu và âm cuối (hay được hiểu nguyên âm hoặc phụ âm được láy giống nhau hoặc chỉ 1 phần nguyên âm và phụ âm láy như nhau). Đặc biệt, khác với từ ghép đa phần các từ cấu thành đều có nghĩa, từ láy thường chỉ có 1 từ có nghĩa hoặc không có từ nào có nghĩa khi đứng một mình.

- Trong tiếng Việt, từ láy thường có độ dài từ 2 tiếng trở lên và tối đa là 4 tiếng. Nhưng những từ láy 2 tiếng được xem là loại từ láy tiêu biểu và phổ biến nhất. Với một từ được xem là từ láy khi chúng có phần âm ngữ lặp lại, vừa có biển đổi như từ “long lanh” lặp âm đầu và đối ở phần vần. Ngoài ra, cũng cần phải lưu ý, chỉ có những từ có điệp mà không có đối thì mới là dạng láy của tứ chứ không phải là từ láy như nhà nhà, người người….

2. Các loại từ láy

     Dựa vào khái niệm, cấu tạo, cấu trúc giống nhau của những bộ phận thì từ láy trong tiếng Việt được chia thành 2 loại chính là láy toàn bộ và láy bộ phận. Cụ thể:

- Từ láy toàn bộ: là loại từ đươc láy giống nhau cả phần âm, vần, dấu câu ví dụ như xanh xanh, ào ào, luôn luôn, xa xa,… Thông thường, những từ láy toàn bộ này thường mang ý nghĩa giúp nhấn mạnh một vấn đề, sự vật, sự việc, hiện tượng. Đồng thời, một số trường hợp thì người dùng tạo ra từ hài hòa, tinh tế khi dùng từ láy vào để có sự thay đổi về phụ âm cuối, thanh điệu như tim tím, thoang thoảng, mơn mởn….

- Từ láy bộ phận: là loại từ được láy giống phần âm hoặc phần vần, dấu câu có thể giống hoặc khác tùy vào cách người dùng muốn.
- Dựa vào bộ phận được lặp lại để có thể nhấn mạnh một vấn đề nào đó. Cụ thể:

+ Láy âm: Là từ có phụ âm đầu trùng lặp và có phần vần khác biệt ở tiếng gốc và tiếng láy như mếu máo, ngơ ngác, xinh xắn, mênh mông….

+ Láy vần: Là từ có phần vần trùng lặp và có phụ âm đầu khác biệt ở tiếng gốc và tiếng láy như liu diu, đìu hiu, lao xao, liêu xiêu, chênh vênh….

- Trong đó, từ láy bộ phận thông dụng, phổ biến hơn từ láy toàn phần vì chúng có nhiều từ, dễ phối âm và vần hơn. Ở kiểu láy này phần lớn là từ chứa một tiếng rõ nghĩa gọi là tiếng gốc. Số từ láy có tiếng gốc đứng sau nhiều hơn số từ láy có tiếng gốc đứng trước.

* Đáp án:

c.

Cụm từ đất cày lên sỏi đá gợi liên tưởng đến thành ngữ: chó ăn đá, gà ăn sỏi

Giải thích: nơi đất đai cằn cỗi, hoang vu

* Kiến thức mở rộng:

THÀNH NGỮ

1. Thành ngữ là gì?

   Trong sách giáo khoa ngữ văn 7, thành ngữ được xác định là loại cụm từ có cấu tạo cố định, biểu thị một ý nghĩa hoàn chỉnh. Nghĩa của thành ngữ có thể bắt nguồn trực tiếp từ nghĩa đen của các từ tạo nên nó nhưng thường thông qua một số phép chuyển nghĩa như ẩn dụ, so sánh,...

- Xét về mặt ngữ pháp thì thành ngữ chưa thể coi là một câu hoàn chỉnh vì nó chưa có đủ cấu tạo cơ bản của một câu. Thành ngữ không nêu lên một nhận xét, một kinh nghiệm sống, một bài học luân lý hay một sự phê phán nào nên thành ngữ thường mang chức năng thẩm mỹ chứ không có chức năng nhận thức và chức năng giáo dục nên thành ngữ thuộc về ngôn ngữ.

- Cần lưu ý rằng, tuy thành ngữ có cấu tạo cố định nhưng một số ít thành ngữ vẫn có thể có những biến đổi nhất định. Chẳng hạn: thành ngữ đứng núi này trông núi nọ có thể có những biến thể như đứng núi này trông núi khác, đứng núi nọ trông núi kia,...

2. Đặc điểm và cấu tạo của thành ngữ

     Thành ngữ có đặc điểm là tính hình tượng, được xây dựng dựa trên những hình ảnh cụ thể. Chúng có tính khái quát và hàm súc cao, được xây dựng từ các sự vật và sự việc. Tuy nhiên nghĩa của chúng không dựa vào những từ cấu tạo nên chúng. Thành ngữ thường mang một ý nghĩa rộng hơn, khái quát hơn và thể hiện được sắc thái biểu cảm

- Có nhiều cách phân loại về cấu tạo của thành ngữ như sau:

- Dựa vào số lượng thành tố trong thành ngữ:

+ Thành ngữ có kết cấu ba tiếng. Đây là kiểu thành ngữ có hình thức là tổ hợp ba tiếng một, nhưng về mặt kết cấu, đó chỉ là sự kết hợp của một từ đơn và một từ ghép. Ví dụ như: Ác như hùm, bụng bảo dạ, chết nhăn răng,... 

+ Thành ngữ có kết cấu từ hai từ ghép hoặc bốn từ đơn theo kiểu nối tiếp hoặc xen kẽ. Đây là kiểu thành ngữ phổ biến nhất của thành ngữ tiếng việt. Trong đó, có thể chia ra thành 2 loại thành ngữ là: Kiểu thành ngữ có láy ghép và thành ngữ tổ hợp của hai từ ghép. Ví dụ: Ăn bớt ăn xén, chết mê chết mệt hoặc Nhắm mắt xuôi tay, bày mưu tính kế, ăn bờ ngủ bụi,...

+ Thành ngữ có kết cấu năm hoặc sáu tiếng: Trẻ không tha già không thương, treo đầu dê bán thịt chó,... 

Ngoài ra, còn tồn tại một số kiểu kết cấu thành ngữ có bảy, tám, mười tiếng. Đó có thể là hai hay ba mệnh đề liên hợp tạo thành một thành ngữ dài cố định, ví dụ như: vén tay áo xô đốt nhà táng giày,...

- Dựa vào kết cấu ngữ pháp: Câu có kết cấu chủ ngữ - vị ngữ + trạng ngữ (hoặc tân ngữ): Nước đổ đầu vịt, chuột sa chĩnh gạo,...

* Đáp án:

a. Nét chung về nghĩa: chỉ những miền quê nghèo, thiên nhiên khắc nghiệt, cuộc sống của con người vất vả, khó khăn.

b. Giá trị: thể hiện niềm xúc động sâu xa của nhà thơ trước hoàn cảnh sống lam lũ, cực nhọc của những người lính.

* Kiến thức mở rộng:

CỤM TỪ

1. Cụm từ là gì?

    Cụm từ là đơn vị cú pháp nhỏ nhất do các từ kết hợp với nhau tạo thành. Theo đó, cụm từ sẽ là tập hợp gồm ít nhất hai từ trở lên, trong đó có một từ loại (là thực từ như danh từ, động từ hoặc tính từ, ...) đóng vai trò là thành phần trung tâm, các từ còn lại bổ sung ý nghĩa cho thành phần trung tâm.

Mô hình cấu tạo chung của một cụm từ đầy đủ sẽ gồm ba phần: Một là phần phụ trước; hai là phần trung tâm, và ba là phần phụ sau. Cụ thể chẳng hạn với cụm từ "Tất cả những em học sinh yêu quý này", chúng ta có:

2. Các loại cụm từ

     Nhìn chung, có rất nhiều cách phân loại cụm từ. Chẳng hạn như cách phân chia cụm từ thành cụm từ cố định và cụm từ tự do. Tuy nhiên, cách phân loại cụm từ phổ biến và thường gặp nhất vẫn là cách phân loại theo tên từ loại của thành tố chính trong cụm từ. Theo đó, trong tiếng Việt sẽ có nhiều loại cụm từ lớn như cụm danh từ, cụm động từ, cụm tính từ, cụm số từ và cụm đại từ. Trong bài viết lần này, với giới hạn là chương trình Ngữ văn lớp 6, Luật Minh Khuê sẽ giới thiệu về ba loại cụm từ quan trọng nhất, đó là: Cụm danh từ, cụm động từ và cụm tính từ.

2.1. Cụm danh từ

     Cụm danh từ là loại tổ hợp từ do danh từ kết với một số từ ngữ phụ thuộc nó tạo thành. Cụm danh từ có ý nghĩa đầy đủ hơn và có cấu tạo phức tạp hơn một danh từ, nhưng lại hoạt động trong câu giống như một danh từ.

- Có thể thấy, một danh từ khi hoạt động trong câu phải mang nội dung ý nghĩa đầy đủ thì người đọc, người nghe mới có thể hiểu được chính xác ý đồ của người viết, người nói. Muốn vậy, chúng ta phải thêm những từ ngữ phụ nghĩa cho danh từ. Đây chính là một trong những nguyên nhân thúc đẩy sự ra đời và sử dụng phổ biến của cụm danh từ.

- Mô hình cấu tạo chung của cụm danh tự: Tương tự như cụm từ nói chung, cụm danh từ gồm phần phụ trước, phần trung tâm là danh từ và phần phụ sau.

- Trong đó: 

+ Các phần phụ ngữ ở phía trước bổ sung cho danh từ trung tâm các ý nghĩa về số lượng.

+ Các phần phụ ngữ ở phía sau nêu lên đặc điểm của sự vật mà danh từ trung tâm biểu thị, hoặc xác định vị trí của sự vật ấy trong không gian hay thời gian.

2.2. Cụm động từ

     Cụm động từ là loại tổ hợp từ do động từ kết hợp với một số từ ngữ phụ thuộc nó tạo thành. Tương tự như cụm danh từ, cụm động từ có ý nghĩa đầy đủ hơn và có cấu tạo phức tạp hơn một mình động từ, nhưng lại hoạt động trong câu với vị trí và chức năng giống như một động từ.

- Mô hình cấu tạo chung của cụm động từ: Cụm đồng từ cũng được cấu tạo từ ba phần chính là phần phụ trước, phần trung tâm là động từ và phần phụ sau.

- Theo đó, cụm động từ là cụm từ có động từ làm trung tâm. Phần phụ trước và phần phụ sau của cụm động từ chịu sự chi phối của động từ trung tâm, giữa các yếu tố trong cụm động từ có mối quan hệ ràng buộc chặt chẽ với nhau. - - Các yếu tố xung quanh động từ trung tâm bổ sung ý nghĩa cho cụm động từ một cách hoàn chỉnh, cụ thể:

+ Các yếu tố trong phần phụ trước bổ sung ý nghĩa về mặt thời và thể, mệnh lệnh thức, từ phủ định, sự tiếp diễn tương tự, ...

+ Các yếu tố trong phần phụ sau bổ sung ý nghĩa cho động từ trung tâm về thời gian, đối tượng, tính chất, hướng, nguyên nhân, ...

2.3. Cụm tính từ

    Cụm tính từ là loại tổ hợp từ do tính từ với một số từ ngữ phụ thuộc nó tạo thành. Tương tự như cụm danh từ và cụm động từ, cụm tính từ cũng có ý nghĩa đầy đủ và có cấu tạo phức tạp hơn một tính từ, nhưng lại hoạt động trong câu với vị trí, chức năng giống như một tính từ.

- Mô hình cấu tạo chung của cụm tính từ: Dạng đầy đủ của một cụm tính từ cũng gồm ba phần là phần phụ trước, phần trung tâm là tính từ và phần phụ sau.

- Trong đó:

+ Các yếu tố ở phần trước biểu thị quan hệ thời gian, sự tiếp diễn tương tự, mức độ của đặc điểm, tính chất, ... cho phần trung tâm.

+ Các yếu tố ở phần sau biểu thị vị trí, sự so sánh, mức độ, ... cho tính từ trung tâm.

* Đáp án:

Từ đồng nghĩa: hai

Theo em, không thể thay từ đôi bằng từ hai. Vì ngoài chỉ số lượng, từ đôi còn thể hiện được hai cá thể tương ứng với nhau, làm thành một đơn vị thống nhất về vai trò, chức năng, không thể tách rời.

* Kiến thức mở rộng:

TỪ ĐỒNG NGHĨA

I. Kiến thức cơ bản

- Từ đồng nghĩa: những từ giống nhau hoặc gần giống nhau. Một từ nhiều nghĩa có thể thuộc vào nhiều nhóm từ đồng nghĩa khác nhau.

- Các từ đồng nghĩa không thể thay thế cho nhau trong mọi trường hợp, khi nói và viết cần chọn các từ đồng nghĩa thể hiện đúng thực tế khách quan, sắc thái biểu cảm.

- Phân loại: đồng nghĩa hoàn toàn và đồng nghĩa không hoàn toàn

* Đáp án:

b.

Biện pháp tu từ nhân hóa: “giếng nước gốc đa nhớ người ra lính”

Tác dụng: diễn tả tình thương nỗi nhớ của quê hương, gia đình dành cho những người đi xa.

* Kiến thức mở rộng:

BIỆN PHÁP  TU TỪ

I. Biện pháp tu từ là gì?

   - Khái niệm: Biện pháp tu từ là một trong những biện pháp nghệ thuật hay được sử dụng trong các tác phẩm văn học. Nhờ việc sử dụng các biện pháp tu từ, tác giả có thể dễ dàng hơn trong việc truyền đạt suy nghĩ, cảm xúc về mỗi sự vật, sự việc đến bạn đọc một cách dễ dàng và sinh động hơn.

- Tác dụng:

+ Tăng sự gợi hình, gợi cảm cho con người, cảnh vật và thiên nhiên.

+ Nhằm thu hút người đọc, người nghe.

+ Thể hiện sự đa dạng, độc đáo về từ vựng và ngữ pháp tiếng Việt.

+ Giúp người đọc, người nghe dễ nhớ và tạo ấn tượng độc đáo cho người đọc.

+ Thể hiện trọn vẹn tâm tư, tình cảm, cảm xúc, nguyện vọng của tác giả.

II. Biện pháp tu từ so sánh

    - Khái niệm: Là đối chiếu sự vật, sự việc này với sự vật, sự việc khác có nét tương đồng để làm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.

 Ví dụ: Cô gái ấy xinh như nàng tiên vậy!

- Tác dụng: làm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự vật được nhắc tới, giúp câu văn trở nên sinh động, gây hứng thú với người đọc.

III. Biện pháp tu từ nhân hóa

    - Khái niệm: Là biện pháp tu từ để chỉ hoạt động, tính cách, suy nghĩ…vốn chỉ được dành cho con người để miêu tả đồ vật, sự vật, cây cối…

- Ví dụ: “Heo hút cồn mây súng ngửi trời”

- Tác dụng: Làm cho sự vật, cây cối trở nên gần gũi và sinh động hơn.

IV. Biện pháp tu từ ẩn dụ

      - Khái niệm: Là phương thức biểu đạt gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên sự vật, hiện tượng khác có nét tương đồng với sự vật chính

- Ví dụ: “Vân xem trang trọng khác vời. Khuôn trăng đầy đặn, nét ngài nở nang.”

Ẩn dụ “Khuôn trăng đầy đặn”: gương mặt sáng như trăng rằm.

- Tác dụng:

+ Làm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt

+ Mang tính hàm súc, cô đọng, giá trị biểu đạt cao gợi những sự liên tưởng ý nhị, sâu sắc.

V. Biện pháp tu từ hoán dụ

      - Khái niệm: là việc dùng tên sự vật hiện tượng này để gọi tên sự vật hiện tượng khác dựa trên những điểm giống nhau, gần gũi giữa chúng.

- Ví dụ: Lá vàng còn ở trên cây

Lá xanh rụng xuống trời ơi là trời

Nói về sự chia ly (sống chết) bằng biện pháp hoán dụ thể hiện sự tiếc thương, mất mát đi ngược với quy luật của cuộc sống qua đó diễn tả nỗi đau của sự chia lìa.

- Tác dụng:

+ Làm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt

+ Mang tính hàm súc, cô đọng, giá trị biểu đạt cao

VI. Biện pháp tu từ nói quá

     - Khái niệm: là cách nói phóng đại quy mô, mức độ, tính chất của sự vật, sự việc hay hiện tượng có thật trong thực tế

- Ví dụ:

“Chọc trời khuấy nước mặc dầu

Dọc ngang nào biết trên đầu có ai”

(Nguyễn Du)

- Tác dụng: Giúp hiện tượng, sự vật miêu tả được nhấn mạnh, gây ấn tượng, tăng sức biểu cảm cho người nghe, người đọc.

VII. Biện pháp tu từ nói giảm, nói tránh

     - Khái niệm: là biện pháp tu từ dùng cách diễn đạt ý nghĩa tế nhị hơn và uyển chuyển.

- Ví dụ: Bà nội của em đã ra đi được một khoảng thời gian rồi nhưng tình thương của ông thì vẫn còn đâu đây rất gần.

- Tác dụng: tránh gây cảm giác quá đau buồn, nặng nề, tránh thô tục, mất lịch sự.

VIII. Biện pháp tu từ điệp từ, điệp ngữ

     - Điệp từ (hay còn gọi là điệp ngữ) là một biện pháp tu từ trong văn học chỉ việc lặp đi, lặp lại một từ hoặc một cụm từ, nhằm nhấn mạnh, khẳng định, liệt kê, ... để làm nổi bật vấn đề khi muốn nói đến.

- Ví dụ:

“… Nhớ sao lớp học i tờ
Đồng khuya đuốc sáng những giờ liên hoan
Nhớ sao ngày tháng cơ quan
Gian nan đời vẫn ca vang núi đèo...”

→ Cụm từ "Nhớ sao" là điệp ngữ

- Tác dụng:

+ Tạo sự nhấn mạnh

+ Tạo sự khẳng định

+ Tạo sự liệt kê

* Đáp án:

a.

Biện pháp tu từ điệp ngữ “súng”, “đầu” và hoán dụ “đầu” (lấy bộ phận để chỉ toàn thể)

Tác dụng: Khắc họa hình ảnh những người lính kề vai sát cánh bên nhau cùng thực hiện nhiệm vụ chiến đấu.

* Kiến thức mở rộng:

BIỆN PHÁP  TU TỪ

I. Biện pháp tu từ là gì?

   - Khái niệm: Biện pháp tu từ là một trong những biện pháp nghệ thuật hay được sử dụng trong các tác phẩm văn học. Nhờ việc sử dụng các biện pháp tu từ, tác giả có thể dễ dàng hơn trong việc truyền đạt suy nghĩ, cảm xúc về mỗi sự vật, sự việc đến bạn đọc một cách dễ dàng và sinh động hơn.

- Tác dụng:

+ Tăng sự gợi hình, gợi cảm cho con người, cảnh vật và thiên nhiên.

+ Nhằm thu hút người đọc, người nghe.

+ Thể hiện sự đa dạng, độc đáo về từ vựng và ngữ pháp tiếng Việt.

+ Giúp người đọc, người nghe dễ nhớ và tạo ấn tượng độc đáo cho người đọc.

+ Thể hiện trọn vẹn tâm tư, tình cảm, cảm xúc, nguyện vọng của tác giả.

II. Biện pháp tu từ so sánh

    - Khái niệm: Là đối chiếu sự vật, sự việc này với sự vật, sự việc khác có nét tương đồng để làm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.

 Ví dụ: Cô gái ấy xinh như nàng tiên vậy!

- Tác dụng: làm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự vật được nhắc tới, giúp câu văn trở nên sinh động, gây hứng thú với người đọc.

III. Biện pháp tu từ nhân hóa

    - Khái niệm: Là biện pháp tu từ để chỉ hoạt động, tính cách, suy nghĩ…vốn chỉ được dành cho con người để miêu tả đồ vật, sự vật, cây cối…

- Ví dụ: “Heo hút cồn mây súng ngửi trời”

- Tác dụng: Làm cho sự vật, cây cối trở nên gần gũi và sinh động hơn.

IV. Biện pháp tu từ ẩn dụ

      - Khái niệm: Là phương thức biểu đạt gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên sự vật, hiện tượng khác có nét tương đồng với sự vật chính

- Ví dụ: “Vân xem trang trọng khác vời. Khuôn trăng đầy đặn, nét ngài nở nang.”

Ẩn dụ “Khuôn trăng đầy đặn”: gương mặt sáng như trăng rằm.

- Tác dụng:

+ Làm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt

+ Mang tính hàm súc, cô đọng, giá trị biểu đạt cao gợi những sự liên tưởng ý nhị, sâu sắc.

V. Biện pháp tu từ hoán dụ

      - Khái niệm: là việc dùng tên sự vật hiện tượng này để gọi tên sự vật hiện tượng khác dựa trên những điểm giống nhau, gần gũi giữa chúng.

- Ví dụ: Lá vàng còn ở trên cây

Lá xanh rụng xuống trời ơi là trời

Nói về sự chia ly (sống chết) bằng biện pháp hoán dụ thể hiện sự tiếc thương, mất mát đi ngược với quy luật của cuộc sống qua đó diễn tả nỗi đau của sự chia lìa.

- Tác dụng:

+ Làm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt

+ Mang tính hàm súc, cô đọng, giá trị biểu đạt cao

VI. Biện pháp tu từ nói quá

     - Khái niệm: là cách nói phóng đại quy mô, mức độ, tính chất của sự vật, sự việc hay hiện tượng có thật trong thực tế

- Ví dụ:

“Chọc trời khuấy nước mặc dầu

Dọc ngang nào biết trên đầu có ai”

(Nguyễn Du)

- Tác dụng: Giúp hiện tượng, sự vật miêu tả được nhấn mạnh, gây ấn tượng, tăng sức biểu cảm cho người nghe, người đọc.

VII. Biện pháp tu từ nói giảm, nói tránh

     - Khái niệm: là biện pháp tu từ dùng cách diễn đạt ý nghĩa tế nhị hơn và uyển chuyển.

- Ví dụ: Bà nội của em đã ra đi được một khoảng thời gian rồi nhưng tình thương của ông thì vẫn còn đâu đây rất gần.

- Tác dụng: tránh gây cảm giác quá đau buồn, nặng nề, tránh thô tục, mất lịch sự.

VIII. Biện pháp tu từ điệp từ, điệp ngữ

     - Điệp từ (hay còn gọi là điệp ngữ) là một biện pháp tu từ trong văn học chỉ việc lặp đi, lặp lại một từ hoặc một cụm từ, nhằm nhấn mạnh, khẳng định, liệt kê, ... để làm nổi bật vấn đề khi muốn nói đến.

- Ví dụ:

“… Nhớ sao lớp học i tờ
Đồng khuya đuốc sáng những giờ liên hoan
Nhớ sao ngày tháng cơ quan
Gian nan đời vẫn ca vang núi đèo...”

→ Cụm từ "Nhớ sao" là điệp ngữ

- Tác dụng:

+ Tạo sự nhấn mạnh

+ Tạo sự khẳng định

+ Tạo sự liệt kê

* Đáp án:

b.

- Biện pháp tu từ nhân hóa “nắng đã mạ bạc cả con đèo”, so sánh trong “đốt cháy rừng cây hừng hực như một bó đuốc lớn”

- Tác dụng: Giúp nhà văn miêu tả thành công vẻ đẹp của thiên nhiên Sa Pa rộng lớn, hùng vĩ.

* Kiến thức mở rộng:

BIỆN PHÁP  TU TỪ

I. Biện pháp tu từ là gì?

- Khái niệm: Biện pháp tu từ là một trong những biện pháp nghệ thuật hay được sử dụng trong các tác phẩm văn học. Nhờ việc sử dụng các biện pháp tu từ, tác giả có thể dễ dàng hơn trong việc truyền đạt suy nghĩ, cảm xúc về mỗi sự vật, sự việc đến bạn đọc một cách dễ dàng và sinh động hơn.

- Tác dụng:

+ Tăng sự gợi hình, gợi cảm cho con người, cảnh vật và thiên nhiên.

+ Nhằm thu hút người đọc, người nghe.

+ Thể hiện sự đa dạng, độc đáo về từ vựng và ngữ pháp tiếng Việt.

+ Giúp người đọc, người nghe dễ nhớ và tạo ấn tượng độc đáo cho người đọc.

+ Thể hiện trọn vẹn tâm tư, tình cảm, cảm xúc, nguyện vọng của tác giả.

II. Biện pháp tu từ so sánh

- Khái niệm: Là đối chiếu sự vật, sự việc này với sự vật, sự việc khác có nét tương đồng để làm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.

 Ví dụ: Cô gái ấy xinh như nàng tiên vậy!

- Tác dụng: làm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự vật được nhắc tới, giúp câu văn trở nên sinh động, gây hứng thú với người đọc.

III. Biện pháp tu từ nhân hóa

- Khái niệm: Là biện pháp tu từ để chỉ hoạt động, tính cách, suy nghĩ…vốn chỉ được dành cho con người để miêu tả đồ vật, sự vật, cây cối…

- Ví dụ: “Heo hút cồn mây súng ngửi trời”

- Tác dụng: Làm cho sự vật, cây cối trở nên gần gũi và sinh động hơn.

IV. Biện pháp tu từ ẩn dụ

- Khái niệm: Là phương thức biểu đạt gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên sự vật, hiện tượng khác có nét tương đồng với sự vật chính

- Ví dụ: “Vân xem trang trọng khác vời. Khuôn trăng đầy đặn, nét ngài nở nang.”

Ẩn dụ “Khuôn trăng đầy đặn”: gương mặt sáng như trăng rằm.

- Tác dụng:

+ Làm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt

+ Mang tính hàm súc, cô đọng, giá trị biểu đạt cao gợi những sự liên tưởng ý nhị, sâu sắc.

V. Biện pháp tu từ hoán dụ

- Khái niệm: là việc dùng tên sự vật hiện tượng này để gọi tên sự vật hiện tượng khác dựa trên những điểm giống nhau, gần gũi giữa chúng.

- Ví dụ: Lá vàng còn ở trên cây

Lá xanh rụng xuống trời ơi là trời

Nói về sự chia ly (sống chết) bằng biện pháp hoán dụ thể hiện sự tiếc thương, mất mát đi ngược với quy luật của cuộc sống qua đó diễn tả nỗi đau của sự chia lìa.

- Tác dụng:

+ Làm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt

+ Mang tính hàm súc, cô đọng, giá trị biểu đạt cao

VI. Biện pháp tu từ nói quá

- Khái niệm: là cách nói phóng đại quy mô, mức độ, tính chất của sự vật, sự việc hay hiện tượng có thật trong thực tế

- Ví dụ:

“Chọc trời khuấy nước mặc dầu

Dọc ngang nào biết trên đầu có ai”

(Nguyễn Du)

- Tác dụng: Giúp hiện tượng, sự vật miêu tả được nhấn mạnh, gây ấn tượng, tăng sức biểu cảm cho người nghe, người đọc.

VII. Biện pháp tu từ nói giảm, nói tránh

- Khái niệm: là biện pháp tu từ dùng cách diễn đạt ý nghĩa tế nhị hơn và uyển chuyển.

- Ví dụ: Bà nội của em đã ra đi được một khoảng thời gian rồi nhưng tình thương của ông thì vẫn còn đâu đây rất gần.

- Tác dụng: tránh gây cảm giác quá đau buồn, nặng nề, tránh thô tục, mất lịch sự.

VIII. Biện pháp tu từ điệp từ, điệp ngữ

- Điệp từ (hay còn gọi là điệp ngữ) là một biện pháp tu từ trong văn học chỉ việc lặp đi, lặp lại một từ hoặc một cụm từ, nhằm nhấn mạnh, khẳng định, liệt kê, ... để làm nổi bật vấn đề khi muốn nói đến.

- Ví dụ:

“… Nhớ sao lớp học i tờ
Đồng khuya đuốc sáng những giờ liên hoan
Nhớ sao ngày tháng cơ quan
Gian nan đời vẫn ca vang núi đèo...”

→ Cụm từ "Nhớ sao" là điệp ngữ

- Tác dụng:

+ Tạo sự nhấn mạnh

+ Tạo sự khẳng định

+ Tạo sự liệt kê

* Đáp án:

a.

- Biện pháp tu từ ẩn dụ trong “Những cây thông chỉ cao quá đầu, rung tít trong nắng những ngón tay bằng bạc”, nhân hóa trong “cái nhìn bao che của những cây tử kinh thỉnh thoảng nhô cái đầu màu hoa cà lên trên màu xanh của rừng”.

- Tác dụng: Hình ảnh thiên nhiên Sa Pa trở nên đẹp đẽ, tinh tế và đầy chất thơ.

* Đáp án:

- Ơ, cậu đã đi làm về rồi à?

- Than ôi, tôi đã làm điều gì thế này?

- Trời ơi, Kiều thật tài sắc vẹn toàn.

* Kiến thức mở rộng:

THÁN TỪ

I. Thán từ là gì?

- Khái niệm: Là những từ dùng để bộc lộ cảm xúc của người nói, người viết hoặc dùng để gọi đáp.

- Ví dụ: Than ôi! Thời oanh liệt nay còn đâu?

= > Thán từ trong ví dụ trên là “than ôi”

II. Thán từ có mấy loại?

Có thể chia thán từ thành hai loại:

- Thán từ bộc lộ tình cảm, cảm xúc (a, á, ô, ôi, ối, chà,…): dùng để bộc lộ các trạng thái tình cảm, cảm xúc (vui mừng, ngạc nhiên, đau đớn, sợ hãi,…)

- Thán từ gọi đáp (ơi, dạ, vâng, ừ,…)

III. Vai trò của thán từ trong câu

- Nhằm mục đích bộc lộ tình cảm, cảm xúc của người nói, đồng thời dùng để gọi và đáp trong giao tiếp.

- Vị trí: Thường đúng ở đầu câu. Có khi tách ra thành một câu đặc biệt.

* Đáp án:

d. Thán từ “chao ôi” thể hiện sự xúc động của ông họa sĩ khi nhận ra rằng được gặp gỡ anh thanh niên là một cơ hội hiếm có

* Kiến thức mở rộng:

THÁN TỪ

I. Thán từ là gì?

- Khái niệm: Là những từ dùng để bộc lộ cảm xúc của người nói, người viết hoặc dùng để gọi đáp.

- Ví dụ: Than ôi! Thời oanh liệt nay còn đâu?

= > Thán từ trong ví dụ trên là “than ôi”

II. Thán từ có mấy loại?

Có thể chia thán từ thành hai loại:

- Thán từ bộc lộ tình cảm, cảm xúc (a, á, ô, ôi, ối, chà,…): dùng để bộc lộ các trạng thái tình cảm, cảm xúc (vui mừng, ngạc nhiên, đau đớn, sợ hãi,…)

- Thán từ gọi đáp (ơi, dạ, vâng, ừ,…)

III. Vai trò của thán từ trong câu

- Nhằm mục đích bộc lộ tình cảm, cảm xúc của người nói, đồng thời dùng để gọi và đáp trong giao tiếp.

- Vị trí: Thường đúng ở đầu câu. Có khi tách ra thành một câu đặc biệt.

* Đáp án:

c. Thán từ “ơi” thể hiện sự ngạc nhiên của anh thanh niên khi thấy ông họa sĩ vẽ mình

* Kiến thức mở rộng:

THÁN TỪ

I. Thán từ là gì?

- Khái niệm: Là những từ dùng để bộc lộ cảm xúc của người nói, người viết hoặc dùng để gọi đáp.

- Ví dụ: Than ôi! Thời oanh liệt nay còn đâu?

= > Thán từ trong ví dụ trên là “than ôi”

II. Thán từ có mấy loại?

Có thể chia thán từ thành hai loại:

- Thán từ bộc lộ tình cảm, cảm xúc (a, á, ô, ôi, ối, chà,…): dùng để bộc lộ các trạng thái tình cảm, cảm xúc (vui mừng, ngạc nhiên, đau đớn, sợ hãi,…)

- Thán từ gọi đáp (ơi, dạ, vâng, ừ,…)

III. Vai trò của thán từ trong câu

- Nhằm mục đích bộc lộ tình cảm, cảm xúc của người nói, đồng thời dùng để gọi và đáp trong giao tiếp.

- Vị trí: Thường đúng ở đầu câu. Có khi tách ra thành một câu đặc biệt.

* Đáp án:

b. Thán từ “trời ơi” thể hiện cảm xúc tiếc nuối của anh thanh niên khi phải chia tay

* Kiến thức mở rộng:

THÁN TỪ

I. Thán từ là gì?

- Khái niệm: Là những từ dùng để bộc lộ cảm xúc của người nói, người viết hoặc dùng để gọi đáp.

- Ví dụ: Than ôi! Thời oanh liệt nay còn đâu?

= > Thán từ trong ví dụ trên là “than ôi”

II. Thán từ có mấy loại?

Có thể chia thán từ thành hai loại:

- Thán từ bộc lộ tình cảm, cảm xúc (a, á, ô, ôi, ối, chà,…): dùng để bộc lộ các trạng thái tình cảm, cảm xúc (vui mừng, ngạc nhiên, đau đớn, sợ hãi,…)

- Thán từ gọi đáp (ơi, dạ, vâng, ừ,…)

III. Vai trò của thán từ trong câu

- Nhằm mục đích bộc lộ tình cảm, cảm xúc của người nói, đồng thời dùng để gọi và đáp trong giao tiếp.

- Vị trí: Thường đúng ở đầu câu. Có khi tách ra thành một câu đặc biệt.

* Đáp án:

a. Thán từ “ôi” bộc lộ sự xúc động mạnh mẽ trước một điều bất ngờ

* Kiến thức mở rộng:

THÁN TỪ

I. Thán từ là gì?

- Khái niệm: Là những từ dùng để bộc lộ cảm xúc của người nói, người viết hoặc dùng để gọi đáp.

- Ví dụ: Than ôi! Thời oanh liệt nay còn đâu?

= > Thán từ trong ví dụ trên là “than ôi”

II. Thán từ có mấy loại?

Có thể chia thán từ thành hai loại:

- Thán từ bộc lộ tình cảm, cảm xúc (a, á, ô, ôi, ối, chà,…): dùng để bộc lộ các trạng thái tình cảm, cảm xúc (vui mừng, ngạc nhiên, đau đớn, sợ hãi,…)

- Thán từ gọi đáp (ơi, dạ, vâng, ừ,…)

III. Vai trò của thán từ trong câu

- Nhằm mục đích bộc lộ tình cảm, cảm xúc của người nói, đồng thời dùng để gọi và đáp trong giao tiếp.

- Vị trí: Thường đúng ở đầu câu. Có khi tách ra thành một câu đặc biệt.

* Đáp án:

c. Thán từ: ơi

* Kiến thức mở rộng:

THÁN TỪ

I. Thán từ là gì?

- Khái niệm: Là những từ dùng để bộc lộ cảm xúc của người nói, người viết hoặc dùng để gọi đáp.

- Ví dụ: Than ôi! Thời oanh liệt nay còn đâu?

= > Thán từ trong ví dụ trên là “than ôi”

II. Thán từ có mấy loại?

Có thể chia thán từ thành hai loại:

- Thán từ bộc lộ tình cảm, cảm xúc (a, á, ô, ôi, ối, chà,…): dùng để bộc lộ các trạng thái tình cảm, cảm xúc (vui mừng, ngạc nhiên, đau đớn, sợ hãi,…)

- Thán từ gọi đáp (ơi, dạ, vâng, ừ,…)

III. Vai trò của thán từ trong câu

- Nhằm mục đích bộc lộ tình cảm, cảm xúc của người nói, đồng thời dùng để gọi và đáp trong giao tiếp.

- Vị trí: Thường đúng ở đầu câu. Có khi tách ra thành một câu đặc biệt.

* Đáp án:

b. Thán từ: ô

* Kiến thức mở rộng:

THÁN TỪ

I. Thán từ là gì?

- Khái niệm: Là những từ dùng để bộc lộ cảm xúc của người nói, người viết hoặc dùng để gọi đáp.

- Ví dụ: Than ôi! Thời oanh liệt nay còn đâu?

= > Thán từ trong ví dụ trên là “than ôi”

II. Thán từ có mấy loại?

Có thể chia thán từ thành hai loại:

- Thán từ bộc lộ tình cảm, cảm xúc (a, á, ô, ôi, ối, chà,…): dùng để bộc lộ các trạng thái tình cảm, cảm xúc (vui mừng, ngạc nhiên, đau đớn, sợ hãi,…)

- Thán từ gọi đáp (ơi, dạ, vâng, ừ,…)

III. Vai trò của thán từ trong câu

- Nhằm mục đích bộc lộ tình cảm, cảm xúc của người nói, đồng thời dùng để gọi và đáp trong giao tiếp.

- Vị trí: Thường đúng ở đầu câu. Có khi tách ra thành một câu đặc biệt.

* Đáp án:

a. Thán từ: vâng

* Kiến thức mở rộng:

THÁN TỪ

I. Thán từ là gì?

- Khái niệm: Là những từ dùng để bộc lộ cảm xúc của người nói, người viết hoặc dùng để gọi đáp.

- Ví dụ: Than ôi! Thời oanh liệt nay còn đâu?

= > Thán từ trong ví dụ trên là “than ôi”

II. Thán từ có mấy loại?

Có thể chia thán từ thành hai loại:

- Thán từ bộc lộ tình cảm, cảm xúc (a, á, ô, ôi, ối, chà,…): dùng để bộc lộ các trạng thái tình cảm, cảm xúc (vui mừng, ngạc nhiên, đau đớn, sợ hãi,…)

- Thán từ gọi đáp (ơi, dạ, vâng, ừ,…)

III. Vai trò của thán từ trong câu

- Nhằm mục đích bộc lộ tình cảm, cảm xúc của người nói, đồng thời dùng để gọi và đáp trong giao tiếp.

- Vị trí: Thường đúng ở đầu câu. Có khi tách ra thành một câu đặc biệt.

* Đáp án:

Trợ từ “cả” được lặp lại đến ba lần.

Tác dụng: Biểu thị ý nhấn mạnh về phạm vi không hạn chế của sự vật, Phi Châu đã tìm lạc đà Hàng Xén rất lâu, cậu đã hỏi thăm tất cả người xung quanh, từ đó thấy được tình cảm trong sáng, sâu nặng của Phi Châu.

* Kiến thức mở rộng:

TRỢ TỪ

I. Trợ từ là gì?

- Khái niệm: Trợ từ là những từ chuyên đi kèm một từ ngữ nào đó trong câu để nhấn mạnh hoặc biểu thị thái độ đánh giá sự vật, sự việc được nói đến ở từ ngữ đó.

- Ví dụ: Chính thầy hiệu trưởng đã tặng tôi quyển sách này.

II. Trợ từ có mấy loại?

Trợ từ gồm hai nhóm:

+ Trợ từ nhấn mạnh thường đi kèm các từ ngữ cần nhấn mạnh trong câu (chính, đích, ngay cả, chỉ, những...)

+ Trợ từ tình thái thường đứng ở đầu và ở cuối câu (à, ạ, ư, nhỉ, nhé, nào, cơ, cơ mà, thôi...) giúp tạo kiểu câu nghi vấn, câu cầu khiến, câu cảm thán hoặc thể hiện thái độ đánh giá, tình cảm của người nói.

III. Vai trò của trợ từ trong câu

- Tạo sự rõ ràng và chính xác: Trợ từ giúp làm rõ ý nghĩa của một sự vật, sự việc hoặc tình huống cụ thể.

- Bày tỏ sự ngạc nhiên hoặc không tin: Trợ từ có thể giúp diễn đạt sự ngạc nhiên hoặc sự không tin của người nói.

- Điều chỉnh mức độ nhấn mạnh: Trợ từ giúp điều chỉnh mức độ nhấn mạnh trong câu, tạo ra sự khác biệt về mức độ quan trọng hoặc sự chắc chắn.

- Điều chỉnh thông tin: Trợ từ có thể giúp điều chỉnh thông tin trong câu, làm cho nó trở nên chính xác hơn hoặc phù hợp với ngữ cảnh.

- Tạo sự liên kết giữa các phần của câu: Trợ từ có thể giúp tạo ra sự liên kết giữa các phần của câu, giúp cho câu chuyện trở nên mạch lạc và dễ theo dõi hơn.

* Đáp án:

- Các trường hợp là trợ từ:

c. Cậu bé ơi, ở đây ngày nào người ta chẳng bán đến hàng nghìn con lạc đà!

=> Các từ này biểu thị ý nhấn mạnh vào sự việc, sự vật được nhắc đến.

- Các trường hợp còn lại thì những điều mới mẻ (lượng từ), đoán ngay (phó từ), sắp đến (động từ)

* Kiến thức mở rộng:

TRỢ TỪ

I. Trợ từ là gì?

- Khái niệm: Trợ từ là những từ chuyên đi kèm một từ ngữ nào đó trong câu để nhấn mạnh hoặc biểu thị thái độ đánh giá sự vật, sự việc được nói đến ở từ ngữ đó.

- Ví dụ: Chính thầy hiệu trưởng đã tặng tôi quyển sách này.

II. Trợ từ có mấy loại?

Trợ từ gồm hai nhóm:

+ Trợ từ nhấn mạnh thường đi kèm các từ ngữ cần nhấn mạnh trong câu (chính, đích, ngay cả, chỉ, những...)

+ Trợ từ tình thái thường đứng ở đầu và ở cuối câu (à, ạ, ư, nhỉ, nhé, nào, cơ, cơ mà, thôi...) giúp tạo kiểu câu nghi vấn, câu cầu khiến, câu cảm thán hoặc thể hiện thái độ đánh giá, tình cảm của người nói.

III. Vai trò của trợ từ trong câu

- Tạo sự rõ ràng và chính xác: Trợ từ giúp làm rõ ý nghĩa của một sự vật, sự việc hoặc tình huống cụ thể.

- Bày tỏ sự ngạc nhiên hoặc không tin: Trợ từ có thể giúp diễn đạt sự ngạc nhiên hoặc sự không tin của người nói.

- Điều chỉnh mức độ nhấn mạnh: Trợ từ giúp điều chỉnh mức độ nhấn mạnh trong câu, tạo ra sự khác biệt về mức độ quan trọng hoặc sự chắc chắn.

- Điều chỉnh thông tin: Trợ từ có thể giúp điều chỉnh thông tin trong câu, làm cho nó trở nên chính xác hơn hoặc phù hợp với ngữ cảnh.

- Tạo sự liên kết giữa các phần của câu: Trợ từ có thể giúp tạo ra sự liên kết giữa các phần của câu, giúp cho câu chuyện trở nên mạch lạc và dễ theo dõi hơn.

* Đáp án:

- Các trường hợp là trợ từ:

b. Nhà tôi ở ngay cạnh trường

=> Các từ này biểu thị ý nhấn mạnh vào sự việc, sự vật được nhắc đến.

- Các trường hợp còn lại thì những điều mới mẻ (lượng từ), đoán ngay (phó từ), sắp đến (động từ)

* Kiến thức mở rộng:

TRỢ TỪ

I. Trợ từ là gì?

- Khái niệm: Trợ từ là những từ chuyên đi kèm một từ ngữ nào đó trong câu để nhấn mạnh hoặc biểu thị thái độ đánh giá sự vật, sự việc được nói đến ở từ ngữ đó.

- Ví dụ: Chính thầy hiệu trưởng đã tặng tôi quyển sách này.

II. Trợ từ có mấy loại?

Trợ từ gồm hai nhóm:

+ Trợ từ nhấn mạnh thường đi kèm các từ ngữ cần nhấn mạnh trong câu (chính, đích, ngay cả, chỉ, những...)

+ Trợ từ tình thái thường đứng ở đầu và ở cuối câu (à, ạ, ư, nhỉ, nhé, nào, cơ, cơ mà, thôi...) giúp tạo kiểu câu nghi vấn, câu cầu khiến, câu cảm thán hoặc thể hiện thái độ đánh giá, tình cảm của người nói.

III. Vai trò của trợ từ trong câu

- Tạo sự rõ ràng và chính xác: Trợ từ giúp làm rõ ý nghĩa của một sự vật, sự việc hoặc tình huống cụ thể.

- Bày tỏ sự ngạc nhiên hoặc không tin: Trợ từ có thể giúp diễn đạt sự ngạc nhiên hoặc sự không tin của người nói.

- Điều chỉnh mức độ nhấn mạnh: Trợ từ giúp điều chỉnh mức độ nhấn mạnh trong câu, tạo ra sự khác biệt về mức độ quan trọng hoặc sự chắc chắn.

- Điều chỉnh thông tin: Trợ từ có thể giúp điều chỉnh thông tin trong câu, làm cho nó trở nên chính xác hơn hoặc phù hợp với ngữ cảnh.

- Tạo sự liên kết giữa các phần của câu: Trợ từ có thể giúp tạo ra sự liên kết giữa các phần của câu, giúp cho câu chuyện trở nên mạch lạc và dễ theo dõi hơn.

* Đáp án:

- Các trường hợp là trợ từ:

a. Nó mua những tám quyển truyện.

=> Các từ này biểu thị ý nhấn mạnh vào sự việc, sự vật được nhắc đến.

- Các trường hợp còn lại thì những điều mới mẻ (lượng từ), đoán ngay (phó từ), sắp đến (động từ)

* Đáp án:

c.

Trợ từ: ngay

Tác dụng: Nhấn mạnh ý sự vật ở rất gần mà Sói Lam cũng không nhìn thấy.

* Kiến thức mở rộng:

TRỢ TỪ

I. Trợ từ là gì?

- Khái niệm: Trợ từ là những từ chuyên đi kèm một từ ngữ nào đó trong câu để nhấn mạnh hoặc biểu thị thái độ đánh giá sự vật, sự việc được nói đến ở từ ngữ đó.

- Ví dụ: Chính thầy hiệu trưởng đã tặng tôi quyển sách này.

II. Trợ từ có mấy loại?

Trợ từ gồm hai nhóm:

+ Trợ từ nhấn mạnh thường đi kèm các từ ngữ cần nhấn mạnh trong câu (chính, đích, ngay cả, chỉ, những...)

+ Trợ từ tình thái thường đứng ở đầu và ở cuối câu (à, ạ, ư, nhỉ, nhé, nào, cơ, cơ mà, thôi...) giúp tạo kiểu câu nghi vấn, câu cầu khiến, câu cảm thán hoặc thể hiện thái độ đánh giá, tình cảm của người nói.

III. Vai trò của trợ từ trong câu

- Tạo sự rõ ràng và chính xác: Trợ từ giúp làm rõ ý nghĩa của một sự vật, sự việc hoặc tình huống cụ thể.

- Bày tỏ sự ngạc nhiên hoặc không tin: Trợ từ có thể giúp diễn đạt sự ngạc nhiên hoặc sự không tin của người nói.

- Điều chỉnh mức độ nhấn mạnh: Trợ từ giúp điều chỉnh mức độ nhấn mạnh trong câu, tạo ra sự khác biệt về mức độ quan trọng hoặc sự chắc chắn.

- Điều chỉnh thông tin: Trợ từ có thể giúp điều chỉnh thông tin trong câu, làm cho nó trở nên chính xác hơn hoặc phù hợp với ngữ cảnh.

- Tạo sự liên kết giữa các phần của câu: Trợ từ có thể giúp tạo ra sự liên kết giữa các phần của câu, giúp cho câu chuyện trở nên mạch lạc và dễ theo dõi hơn.

* Đáp án:

b.

Trợ từ: chỉ

Tác dụng: Nhấn mạnh phạm vi được hạn định, biểu thị thái độ đánh giá của Sói Lam về cách thức cứu Ánh Vàng.

* Kiến thức mở rộng:

TRỢ TỪ

I. Trợ từ là gì?

- Khái niệm: Trợ từ là những từ chuyên đi kèm một từ ngữ nào đó trong câu để nhấn mạnh hoặc biểu thị thái độ đánh giá sự vật, sự việc được nói đến ở từ ngữ đó.

- Ví dụ: Chính thầy hiệu trưởng đã tặng tôi quyển sách này.

II. Trợ từ có mấy loại?

Trợ từ gồm hai nhóm:

+ Trợ từ nhấn mạnh thường đi kèm các từ ngữ cần nhấn mạnh trong câu (chính, đích, ngay cả, chỉ, những...)

+ Trợ từ tình thái thường đứng ở đầu và ở cuối câu (à, ạ, ư, nhỉ, nhé, nào, cơ, cơ mà, thôi...) giúp tạo kiểu câu nghi vấn, câu cầu khiến, câu cảm thán hoặc thể hiện thái độ đánh giá, tình cảm của người nói.

III. Vai trò của trợ từ trong câu

- Tạo sự rõ ràng và chính xác: Trợ từ giúp làm rõ ý nghĩa của một sự vật, sự việc hoặc tình huống cụ thể.

- Bày tỏ sự ngạc nhiên hoặc không tin: Trợ từ có thể giúp diễn đạt sự ngạc nhiên hoặc sự không tin của người nói.

- Điều chỉnh mức độ nhấn mạnh: Trợ từ giúp điều chỉnh mức độ nhấn mạnh trong câu, tạo ra sự khác biệt về mức độ quan trọng hoặc sự chắc chắn.

- Điều chỉnh thông tin: Trợ từ có thể giúp điều chỉnh thông tin trong câu, làm cho nó trở nên chính xác hơn hoặc phù hợp với ngữ cảnh.

- Tạo sự liên kết giữa các phần của câu: Trợ từ có thể giúp tạo ra sự liên kết giữa các phần của câu, giúp cho câu chuyện trở nên mạch lạc và dễ theo dõi hơn.

* Đáp án:

a.

Trợ từ: chính

Tác dụng: Nhấn mạnh đích xác điểm quan trọng nhất, tập trung sự chú ý của Phi Châu khi nhìn vào mặt sói mà con ngươi.

* Kiến thức mở rộng:

TRỢ TỪ

I. Trợ từ là gì?

- Khái niệm: Trợ từ là những từ chuyên đi kèm một từ ngữ nào đó trong câu để nhấn mạnh hoặc biểu thị thái độ đánh giá sự vật, sự việc được nói đến ở từ ngữ đó.

- Ví dụ: Chính thầy hiệu trưởng đã tặng tôi quyển sách này.

II. Trợ từ có mấy loại?

Trợ từ gồm hai nhóm:

+ Trợ từ nhấn mạnh thường đi kèm các từ ngữ cần nhấn mạnh trong câu (chính, đích, ngay cả, chỉ, những...)

+ Trợ từ tình thái thường đứng ở đầu và ở cuối câu (à, ạ, ư, nhỉ, nhé, nào, cơ, cơ mà, thôi...) giúp tạo kiểu câu nghi vấn, câu cầu khiến, câu cảm thán hoặc thể hiện thái độ đánh giá, tình cảm của người nói.

III. Vai trò của trợ từ trong câu

- Tạo sự rõ ràng và chính xác: Trợ từ giúp làm rõ ý nghĩa của một sự vật, sự việc hoặc tình huống cụ thể.

- Bày tỏ sự ngạc nhiên hoặc không tin: Trợ từ có thể giúp diễn đạt sự ngạc nhiên hoặc sự không tin của người nói.

- Điều chỉnh mức độ nhấn mạnh: Trợ từ giúp điều chỉnh mức độ nhấn mạnh trong câu, tạo ra sự khác biệt về mức độ quan trọng hoặc sự chắc chắn.

- Điều chỉnh thông tin: Trợ từ có thể giúp điều chỉnh thông tin trong câu, làm cho nó trở nên chính xác hơn hoặc phù hợp với ngữ cảnh.

- Tạo sự liên kết giữa các phần của câu: Trợ từ có thể giúp tạo ra sự liên kết giữa các phần của câu, giúp cho câu chuyện trở nên mạch lạc và dễ theo dõi hơn.

* Đáp án:

a. Chỉ đặc điểm cấu tạo của sự vật: xuồng năm lá, xuồng ba lá, xuồng tam bản

b. Chỉ cách vận hành sự vật: xuồng chèo, xuồng máy

c. Chỉ công dụng của sự vật: ghe câu, ghe cào tôm

* Kiến thức mở rộng:

TỪ GHÉP

Từ ghép có hai loại chính: từ ghép chính phụ và đẳng lập

+ Từ ghép chính phụ: tiếng chính, tiếng phụ bổ sung nghĩa cho tiếng chính. Tiếng chính đứng trước, tiếng phụ đứng sau. Có tính phân nghĩa (nghĩa từ ghép chính phụ hẹp hơn nghĩa tiếng chính)

VD: từ bà ngoại (tiếng bà là tiếng chính, tiếng ngoại là tiếng phụ) có nghĩa hẹp từ bà

+ Từ ghép đẳng lập có các tiếng bình đẳng về mặt ngữ pháp (không phân ra tiếng chính, tiếng phụ). Từ ghép đẳng lập có tính chất hợp nghĩa, nghĩa của từ ghép đẳng lập khái quát hơn nghĩa của các tiếng tạo nên nó

VD: từ quần áo (tiếng quần và áo đẳng lập với nhau về nghĩa) có nghĩa khái quát hơn nghĩa của tiếng quần/ áo

* Đáp án:

- Ngôn ngữ học: e) Từ đơn là từ chỉ có một tiếng. Từ phức là từ có hai hay nhiều tiếng.

 * Đáp án:

- Vật lí học: d) Cường độ dòng điện và hiệu điện thế có đặc điểm gì trong đoạn mạch nối tiếp và đoạn mạch song song?

* Đáp án:

- Toán học: c) Ta gọi tam giác có ba góc nhọn là tam giác nhọn, tam giác có một góc tù là tam giác tù.

* Đáp án:

- Sinh học: b) Trùng roi là một cơ thể đơn bào có thể tự dưỡng như thực vật nhưng cũng có thể dị dưỡng như động vật.

* Đáp án:

 

* Kiến thức mở rộng:

 

THUẬT NGỮ

I. Thuật ngữ là gì?

- Khái niệm: Thuật ngữ là từ ngữ biểu thị khái niệm khoa học, công nghệ, thường được dùng trong các văn bản thông tin thuộc lĩnh vực khoa học, công nghệ và văn bản nghị luận.

II. Đặc điểm của thuật ngữ

- Trong một lĩnh vực khoa học, công nghệ, mỗi thuật ngữ chỉ biểu thị một khái niệm và ngược lại, mỗi khái niệm chỉ được biểu thị bằng một thuật ngữ.

- Thuật ngữ không có tính biểu cảm.

Ví dụ: Trong ngôn ngữ học có thuật ngữ “câu” (đơn vị ngôn ngữ nhỏ nhất có chức năng thông báo), “câu đơn” (câu chỉ có một cụm chủ vị).

III. Cách sử dụng thuật ngữ

- Thuật ngữ được dùng để biểu thị các khái niệm khoa học, công nghệ. Nhờ sử dụng chính xác và hợp lí các thuật ngữ, văn bản có tính chuyên môn cao và cách biểu đạt hàm súc, tạo thuận lợi cho những cuộc trao đổi, thảo luận bổ ích xung quanh nội dung của văn bản.

* Đáp án:

Hóa học: a) Oxit là hợp chất của hai nguyên tố, trong đó có một nguyên tố là oxit. Oxit gồm hai loại chính: oxit axit và oxit bazơ.

* Đáp án:

d. trường: trường ca, trường độ, trường kì, trường thành/ chiến trường, ngư trường, phi trường, quảng trường.

- Từ Hán Việt đồng âm trong câu trên là từ “trường”

+ Từ “trường” trong “trường ca, trường độ, trường kì, trường thành” chỉ sự dài, rộng lớn

+ Từ “trường” trong “chiến trường, ngư trường, phi trường, quảng trường.” chỉ địa điểm, nơi diễn ra hoạt động sự việc.

* Kiến thức mở rộng:

TỪ HÁN VIỆT

1. Thế nào là từ Hán Việt?

Trước thời kỳ Bắc thuộc nước A Nam nay là Việt Nam tạm thời chưa có chữa viết, hoặc có thể có chữ viết nhưng bị người Hoa xoá sổ chữ viết là cho người Việt bị lệ thuộc hoàn toàn vào người Trung Quốc. Đến khi Giao Chỉ bị nhà Hán chinh phục thì tiếng Hán cũng theo chân quan lại nhà Hán sang Giao Chỉ, từ đó người Việt đã tiếp xúc với tiếng Hán, và trực tiếp tham khảo, vay mượn từ ngữ của tiếng Hán.

1.1 Khái niệm từ hán việt

Từ Hán Việt là các từ ngữ trong tiếng Việt đi vay mượn, có nghĩa gốc từ tiếng Hán (Trung Quốc) nhưng được ghi bằng chữ cái Latinh. Về mặt âm thanh từ Hán Việt khi phát âm gần giống với tiếng Trung Quốc. Trong từ vựng tiếng Việt từ Hán Việt chiếm tỷ lệ cao. 

1.2 Từ ghép Hán Việt 

- Cũng như từ ghép thuần Việt, từ ghép Hán Việt có hai loại chính: từ ghép đẳng lập và từ ghép chính phụ.

- Trật tự của các yếu tố trong từ ghép chính phụ Hán Việt:

+ Có trường hợp giống với trật tự từ ghép thuần Việt: yếu tố chính đứng trước, yếu tố phụ đứng sau.

2. Đơn vị cấu tạo nên từ Hán Việt

- Trong tiếng Việt có một số lượng lớn từ Hán Việt. Đơn vị cấu tạo nên từ Hán Việt là yếu tố Hán Việt. Mỗi một từ Hán Việt khi ta đọc lên nó sẽ tương ứng với một âm tiết, mỗi từ sẽ tương ứng với một yếu tố Hán Việt. 

- Hầu như các từ Hán Việt không được dùng độc lập như từ mà chỉ dùng để tạo từ ghép, ví dụ một sốt từ ghét Hán Việt như: quốc, sơn, hải, thuỷ,...

- Có một số yếu tố có lúc dùng để tạo từ ghép nhưng cũng có lúc được dùng độc lập như một từ: hoa, quả, bút, bảng,...

- Có nhiều tố Hán Việt đồng âm nhưng nghĩa khác xa nhau, ví dụ như trong câu "con ruồi đậu vào mâm xôi đậu", trong câu trên có xuất hiện hai từ đồng âm là "đậu" và "đậu", từ đậu trong con ruội đậu là chỉ hành động của con ruồi, còn từ đậu trong mâm xôi đậu là từ chỉ sự vật, hai từ này trong câu tuy đồng âm nhưng ý nghĩa và cách dùng đang khác nhau. 

* Đáp án:

c. thiên: thiên lí, thiên lí mã, thiên niên kỉ/ thiên cung, thiên nga, thiên đình, thiên tử/ thiên cư, thiên đô.

- Từ Hán Việt đồng âm trong câu trên là từ “thiên ”

+ Từ “thiên” trong “thiên lí, thiên lí mã, thiên niên kỉ” chỉ ngàn

+ Từ “thiên” trong “thiên cung, thiên nga, thiên đình, thiên tử” chỉ trời

+ Từ “thiên” trong “thiên cư, thiên đô” là dời đi, dịch chuyển

* Kiến thức mở rộng:

TỪ HÁN VIỆT

1. Thế nào là từ Hán Việt?

Trước thời kỳ Bắc thuộc nước A Nam nay là Việt Nam tạm thời chưa có chữa viết, hoặc có thể có chữ viết nhưng bị người Hoa xoá sổ chữ viết là cho người Việt bị lệ thuộc hoàn toàn vào người Trung Quốc. Đến khi Giao Chỉ bị nhà Hán chinh phục thì tiếng Hán cũng theo chân quan lại nhà Hán sang Giao Chỉ, từ đó người Việt đã tiếp xúc với tiếng Hán, và trực tiếp tham khảo, vay mượn từ ngữ của tiếng Hán.

1.1 Khái niệm từ hán việt

Từ Hán Việt là các từ ngữ trong tiếng Việt đi vay mượn, có nghĩa gốc từ tiếng Hán (Trung Quốc) nhưng được ghi bằng chữ cái Latinh. Về mặt âm thanh từ Hán Việt khi phát âm gần giống với tiếng Trung Quốc. Trong từ vựng tiếng Việt từ Hán Việt chiếm tỷ lệ cao. 

1.2 Từ ghép Hán Việt 

- Cũng như từ ghép thuần Việt, từ ghép Hán Việt có hai loại chính: từ ghép đẳng lập và từ ghép chính phụ.

- Trật tự của các yếu tố trong từ ghép chính phụ Hán Việt:

+ Có trường hợp giống với trật tự từ ghép thuần Việt: yếu tố chính đứng trước, yếu tố phụ đứng sau.

2. Đơn vị cấu tạo nên từ Hán Việt

- Trong tiếng Việt có một số lượng lớn từ Hán Việt. Đơn vị cấu tạo nên từ Hán Việt là yếu tố Hán Việt. Mỗi một từ Hán Việt khi ta đọc lên nó sẽ tương ứng với một âm tiết, mỗi từ sẽ tương ứng với một yếu tố Hán Việt. 

- Hầu như các từ Hán Việt không được dùng độc lập như từ mà chỉ dùng để tạo từ ghép, ví dụ một sốt từ ghét Hán Việt như: quốc, sơn, hải, thuỷ,...

- Có một số yếu tố có lúc dùng để tạo từ ghép nhưng cũng có lúc được dùng độc lập như một từ: hoa, quả, bút, bảng,...

- Có nhiều tố Hán Việt đồng âm nhưng nghĩa khác xa nhau, ví dụ như trong câu "con ruồi đậu vào mâm xôi đậu", trong câu trên có xuất hiện hai từ đồng âm là "đậu" và "đậu", từ đậu trong con ruội đậu là chỉ hành động của con ruồi, còn từ đậu trong mâm xôi đậu là từ chỉ sự vật, hai từ này trong câu tuy đồng âm nhưng ý nghĩa và cách dùng đang khác nhau. 

* Đáp án:

b. lệ: luật lệ, điều lệ, ngoại lệ, tục lệ/ diễm lệ, hoa lệ, mĩ lệ, tráng lệ.

- Từ Hán Việt đồng âm trong câu trên là từ “lệ”

+ Từ “lệ” trong “luật lệ, điều lệ, ngoại lệ, tục lệ” chỉ quy định, phép tắc

+ Từ “lệ” trong “diễm lệ, hoa lệ, mĩ lệ, tráng lệ.” chỉ sự đẹp đẽ.

* Kiến thức mở rộng:

TỪ HÁN VIỆT

1. Thế nào là từ Hán Việt?

Trước thời kỳ Bắc thuộc nước A Nam nay là Việt Nam tạm thời chưa có chữa viết, hoặc có thể có chữ viết nhưng bị người Hoa xoá sổ chữ viết là cho người Việt bị lệ thuộc hoàn toàn vào người Trung Quốc. Đến khi Giao Chỉ bị nhà Hán chinh phục thì tiếng Hán cũng theo chân quan lại nhà Hán sang Giao Chỉ, từ đó người Việt đã tiếp xúc với tiếng Hán, và trực tiếp tham khảo, vay mượn từ ngữ của tiếng Hán.

1.1 Khái niệm từ hán việt

Từ Hán Việt là các từ ngữ trong tiếng Việt đi vay mượn, có nghĩa gốc từ tiếng Hán (Trung Quốc) nhưng được ghi bằng chữ cái Latinh. Về mặt âm thanh từ Hán Việt khi phát âm gần giống với tiếng Trung Quốc. Trong từ vựng tiếng Việt từ Hán Việt chiếm tỷ lệ cao. 

1.2 Từ ghép Hán Việt 

- Cũng như từ ghép thuần Việt, từ ghép Hán Việt có hai loại chính: từ ghép đẳng lập và từ ghép chính phụ.

- Trật tự của các yếu tố trong từ ghép chính phụ Hán Việt:

+ Có trường hợp giống với trật tự từ ghép thuần Việt: yếu tố chính đứng trước, yếu tố phụ đứng sau.

2. Đơn vị cấu tạo nên từ Hán Việt

- Trong tiếng Việt có một số lượng lớn từ Hán Việt. Đơn vị cấu tạo nên từ Hán Việt là yếu tố Hán Việt. Mỗi một từ Hán Việt khi ta đọc lên nó sẽ tương ứng với một âm tiết, mỗi từ sẽ tương ứng với một yếu tố Hán Việt. 

- Hầu như các từ Hán Việt không được dùng độc lập như từ mà chỉ dùng để tạo từ ghép, ví dụ một sốt từ ghét Hán Việt như: quốc, sơn, hải, thuỷ,...

- Có một số yếu tố có lúc dùng để tạo từ ghép nhưng cũng có lúc được dùng độc lập như một từ: hoa, quả, bút, bảng,...

- Có nhiều tố Hán Việt đồng âm nhưng nghĩa khác xa nhau, ví dụ như trong câu "con ruồi đậu vào mâm xôi đậu", trong câu trên có xuất hiện hai từ đồng âm là "đậu" và "đậu", từ đậu trong con ruội đậu là chỉ hành động của con ruồi, còn từ đậu trong mâm xôi đậu là từ chỉ sự vật, hai từ này trong câu tuy đồng âm nhưng ý nghĩa và cách dùng đang khác nhau. 

* Đáp án:

a. giác: tam giác, tứ giác, ngũ giác, đa giác/ khứu giác, vị giác, thính giác, thị giác.

- Từ Hán Việt đồng âm trong câu trên là từ “giác”

+ Từ “giác” trong “tam giác, tứ giác, ngũ giác, đa giác” nghĩa là góc

+ Từ “giác” trong “vị giác, thính giác, thị giác” nghĩa là sự cảm nhận 

* Kiến thức mở rộng:

TỪ HÁN VIỆT

1. Thế nào là từ Hán Việt?

Trước thời kỳ Bắc thuộc nước A Nam nay là Việt Nam tạm thời chưa có chữa viết, hoặc có thể có chữ viết nhưng bị người Hoa xoá sổ chữ viết là cho người Việt bị lệ thuộc hoàn toàn vào người Trung Quốc. Đến khi Giao Chỉ bị nhà Hán chinh phục thì tiếng Hán cũng theo chân quan lại nhà Hán sang Giao Chỉ, từ đó người Việt đã tiếp xúc với tiếng Hán, và trực tiếp tham khảo, vay mượn từ ngữ của tiếng Hán.

1.1 Khái niệm từ hán việt

Từ Hán Việt là các từ ngữ trong tiếng Việt đi vay mượn, có nghĩa gốc từ tiếng Hán (Trung Quốc) nhưng được ghi bằng chữ cái Latinh. Về mặt âm thanh từ Hán Việt khi phát âm gần giống với tiếng Trung Quốc. Trong từ vựng tiếng Việt từ Hán Việt chiếm tỷ lệ cao. 

1.2 Từ ghép Hán Việt 

- Cũng như từ ghép thuần Việt, từ ghép Hán Việt có hai loại chính: từ ghép đẳng lập và từ ghép chính phụ.

- Trật tự của các yếu tố trong từ ghép chính phụ Hán Việt:

+ Có trường hợp giống với trật tự từ ghép thuần Việt: yếu tố chính đứng trước, yếu tố phụ đứng sau.

2. Đơn vị cấu tạo nên từ Hán Việt

- Trong tiếng Việt có một số lượng lớn từ Hán Việt. Đơn vị cấu tạo nên từ Hán Việt là yếu tố Hán Việt. Mỗi một từ Hán Việt khi ta đọc lên nó sẽ tương ứng với một âm tiết, mỗi từ sẽ tương ứng với một yếu tố Hán Việt. 

- Hầu như các từ Hán Việt không được dùng độc lập như từ mà chỉ dùng để tạo từ ghép, ví dụ một sốt từ ghét Hán Việt như: quốc, sơn, hải, thuỷ,...

- Có một số yếu tố có lúc dùng để tạo từ ghép nhưng cũng có lúc được dùng độc lập như một từ: hoa, quả, bút, bảng,...

- Có nhiều tố Hán Việt đồng âm nhưng nghĩa khác xa nhau, ví dụ như trong câu "con ruồi đậu vào mâm xôi đậu", trong câu trên có xuất hiện hai từ đồng âm là "đậu" và "đậu", từ đậu trong con ruội đậu là chỉ hành động của con ruồi, còn từ đậu trong mâm xôi đậu là từ chỉ sự vật, hai từ này trong câu tuy đồng âm nhưng ý nghĩa và cách dùng đang khác nhau. 

* Đáp án:

d. Tre là thẳng thắn, bất khuất (Thép Mới)

→ Bất: không, khuất: khuất phục, bất khuất: không chịu khuất phục

* Kiến thức mở rộng:

TỪ HÁN VIỆT

1. Thế nào là từ Hán Việt?

Trước thời kỳ Bắc thuộc nước A Nam nay là Việt Nam tạm thời chưa có chữa viết, hoặc có thể có chữ viết nhưng bị người Hoa xoá sổ chữ viết là cho người Việt bị lệ thuộc hoàn toàn vào người Trung Quốc. Đến khi Giao Chỉ bị nhà Hán chinh phục thì tiếng Hán cũng theo chân quan lại nhà Hán sang Giao Chỉ, từ đó người Việt đã tiếp xúc với tiếng Hán, và trực tiếp tham khảo, vay mượn từ ngữ của tiếng Hán.

1.1 Khái niệm từ hán việt

Từ Hán Việt là các từ ngữ trong tiếng Việt đi vay mượn, có nghĩa gốc từ tiếng Hán (Trung Quốc) nhưng được ghi bằng chữ cái Latinh. Về mặt âm thanh từ Hán Việt khi phát âm gần giống với tiếng Trung Quốc. Trong từ vựng tiếng Việt từ Hán Việt chiếm tỷ lệ cao. 

1.2 Từ ghép Hán Việt 

- Cũng như từ ghép thuần Việt, từ ghép Hán Việt có hai loại chính: từ ghép đẳng lập và từ ghép chính phụ.

- Trật tự của các yếu tố trong từ ghép chính phụ Hán Việt:

+ Có trường hợp giống với trật tự từ ghép thuần Việt: yếu tố chính đứng trước, yếu tố phụ đứng sau.

2. Đơn vị cấu tạo nên từ Hán Việt

- Trong tiếng Việt có một số lượng lớn từ Hán Việt. Đơn vị cấu tạo nên từ Hán Việt là yếu tố Hán Việt. Mỗi một từ Hán Việt khi ta đọc lên nó sẽ tương ứng với một âm tiết, mỗi từ sẽ tương ứng với một yếu tố Hán Việt. 

- Hầu như các từ Hán Việt không được dùng độc lập như từ mà chỉ dùng để tạo từ ghép, ví dụ một sốt từ ghét Hán Việt như: quốc, sơn, hải, thuỷ,...

- Có một số yếu tố có lúc dùng để tạo từ ghép nhưng cũng có lúc được dùng độc lập như một từ: hoa, quả, bút, bảng,...

- Có nhiều tố Hán Việt đồng âm nhưng nghĩa khác xa nhau, ví dụ như trong câu "con ruồi đậu vào mâm xôi đậu", trong câu trên có xuất hiện hai từ đồng âm là "đậu" và "đậu", từ đậu trong con ruội đậu là chỉ hành động của con ruồi, còn từ đậu trong mâm xôi đậu là từ chỉ sự vật, hai từ này trong câu tuy đồng âm nhưng ý nghĩa và cách dùng đang khác nhau. 

* Đáp án:

c. Tre là cánh tay của người nông dân (Thép Mới)

→ Nông: ruông, dân: người làm, nông dân: người làm ruộng.

* Kiến thức mở rộng:

TỪ HÁN VIỆT

1. Thế nào là từ Hán Việt?

Trước thời kỳ Bắc thuộc nước A Nam nay là Việt Nam tạm thời chưa có chữa viết, hoặc có thể có chữ viết nhưng bị người Hoa xoá sổ chữ viết là cho người Việt bị lệ thuộc hoàn toàn vào người Trung Quốc. Đến khi Giao Chỉ bị nhà Hán chinh phục thì tiếng Hán cũng theo chân quan lại nhà Hán sang Giao Chỉ, từ đó người Việt đã tiếp xúc với tiếng Hán, và trực tiếp tham khảo, vay mượn từ ngữ của tiếng Hán.

1.1 Khái niệm từ hán việt

Từ Hán Việt là các từ ngữ trong tiếng Việt đi vay mượn, có nghĩa gốc từ tiếng Hán (Trung Quốc) nhưng được ghi bằng chữ cái Latinh. Về mặt âm thanh từ Hán Việt khi phát âm gần giống với tiếng Trung Quốc. Trong từ vựng tiếng Việt từ Hán Việt chiếm tỷ lệ cao. 

1.2 Từ ghép Hán Việt 

- Cũng như từ ghép thuần Việt, từ ghép Hán Việt có hai loại chính: từ ghép đẳng lập và từ ghép chính phụ.

- Trật tự của các yếu tố trong từ ghép chính phụ Hán Việt:

+ Có trường hợp giống với trật tự từ ghép thuần Việt: yếu tố chính đứng trước, yếu tố phụ đứng sau.

2. Đơn vị cấu tạo nên từ Hán Việt

- Trong tiếng Việt có một số lượng lớn từ Hán Việt. Đơn vị cấu tạo nên từ Hán Việt là yếu tố Hán Việt. Mỗi một từ Hán Việt khi ta đọc lên nó sẽ tương ứng với một âm tiết, mỗi từ sẽ tương ứng với một yếu tố Hán Việt. 

- Hầu như các từ Hán Việt không được dùng độc lập như từ mà chỉ dùng để tạo từ ghép, ví dụ một sốt từ ghét Hán Việt như: quốc, sơn, hải, thuỷ,...

- Có một số yếu tố có lúc dùng để tạo từ ghép nhưng cũng có lúc được dùng độc lập như một từ: hoa, quả, bút, bảng,...

- Có nhiều tố Hán Việt đồng âm nhưng nghĩa khác xa nhau, ví dụ như trong câu "con ruồi đậu vào mâm xôi đậu", trong câu trên có xuất hiện hai từ đồng âm là "đậu" và "đậu", từ đậu trong con ruội đậu là chỉ hành động của con ruồi, còn từ đậu trong mâm xôi đậu là từ chỉ sự vật, hai từ này trong câu tuy đồng âm nhưng ý nghĩa và cách dùng đang khác nhau. 

* Đáp án:

b. Dưới bóng tre xanh, ta gần gũi một nền văn hóa lâu đời, người dân cày…dựng nhà, dựng cửa, vỡ ruộng, khai hoang. (Thép Mới)

→ Văn hóa: Phát triển, đẹp đẽ hơn

* Kiến thức mở rộng:

TỪ HÁN VIỆT

1. Thế nào là từ Hán Việt?

Trước thời kỳ Bắc thuộc nước A Nam nay là Việt Nam tạm thời chưa có chữa viết, hoặc có thể có chữ viết nhưng bị người Hoa xoá sổ chữ viết là cho người Việt bị lệ thuộc hoàn toàn vào người Trung Quốc. Đến khi Giao Chỉ bị nhà Hán chinh phục thì tiếng Hán cũng theo chân quan lại nhà Hán sang Giao Chỉ, từ đó người Việt đã tiếp xúc với tiếng Hán, và trực tiếp tham khảo, vay mượn từ ngữ của tiếng Hán.

1.1 Khái niệm từ hán việt

Từ Hán Việt là các từ ngữ trong tiếng Việt đi vay mượn, có nghĩa gốc từ tiếng Hán (Trung Quốc) nhưng được ghi bằng chữ cái Latinh. Về mặt âm thanh từ Hán Việt khi phát âm gần giống với tiếng Trung Quốc. Trong từ vựng tiếng Việt từ Hán Việt chiếm tỷ lệ cao. 

1.2 Từ ghép Hán Việt 

- Cũng như từ ghép thuần Việt, từ ghép Hán Việt có hai loại chính: từ ghép đẳng lập và từ ghép chính phụ.

- Trật tự của các yếu tố trong từ ghép chính phụ Hán Việt:

+ Có trường hợp giống với trật tự từ ghép thuần Việt: yếu tố chính đứng trước, yếu tố phụ đứng sau.

2. Đơn vị cấu tạo nên từ Hán Việt

- Trong tiếng Việt có một số lượng lớn từ Hán Việt. Đơn vị cấu tạo nên từ Hán Việt là yếu tố Hán Việt. Mỗi một từ Hán Việt khi ta đọc lên nó sẽ tương ứng với một âm tiết, mỗi từ sẽ tương ứng với một yếu tố Hán Việt. 

- Hầu như các từ Hán Việt không được dùng độc lập như từ mà chỉ dùng để tạo từ ghép, ví dụ một sốt từ ghét Hán Việt như: quốc, sơn, hải, thuỷ,...

- Có một số yếu tố có lúc dùng để tạo từ ghép nhưng cũng có lúc được dùng độc lập như một từ: hoa, quả, bút, bảng,...

- Có nhiều tố Hán Việt đồng âm nhưng nghĩa khác xa nhau, ví dụ như trong câu "con ruồi đậu vào mâm xôi đậu", trong câu trên có xuất hiện hai từ đồng âm là "đậu" và "đậu", từ đậu trong con ruội đậu là chỉ hành động của con ruồi, còn từ đậu trong mâm xôi đậu là từ chỉ sự vật, hai từ này trong câu tuy đồng âm nhưng ý nghĩa và cách dùng đang khác nhau. 

* Đáp án:

a. Tre ấy trong thanh cao, giản dị…như người (Thép Mới)

→ Thanh: trong sạch, cao: vươn lên, thanh cao: trong sạch vượt trộigian

→ Giản dị: Đơn giản, dễ dàng

* Kiến thức mở rộng:

TỪ HÁN VIỆT

1. Thế nào là từ Hán Việt?

Trước thời kỳ Bắc thuộc nước A Nam nay là Việt Nam tạm thời chưa có chữa viết, hoặc có thể có chữ viết nhưng bị người Hoa xoá sổ chữ viết là cho người Việt bị lệ thuộc hoàn toàn vào người Trung Quốc. Đến khi Giao Chỉ bị nhà Hán chinh phục thì tiếng Hán cũng theo chân quan lại nhà Hán sang Giao Chỉ, từ đó người Việt đã tiếp xúc với tiếng Hán, và trực tiếp tham khảo, vay mượn từ ngữ của tiếng Hán.

1.1 Khái niệm từ hán việt

Từ Hán Việt là các từ ngữ trong tiếng Việt đi vay mượn, có nghĩa gốc từ tiếng Hán (Trung Quốc) nhưng được ghi bằng chữ cái Latinh. Về mặt âm thanh từ Hán Việt khi phát âm gần giống với tiếng Trung Quốc. Trong từ vựng tiếng Việt từ Hán Việt chiếm tỷ lệ cao. 

1.2 Từ ghép Hán Việt 

- Cũng như từ ghép thuần Việt, từ ghép Hán Việt có hai loại chính: từ ghép đẳng lập và từ ghép chính phụ.

- Trật tự của các yếu tố trong từ ghép chính phụ Hán Việt:

+ Có trường hợp giống với trật tự từ ghép thuần Việt: yếu tố chính đứng trước, yếu tố phụ đứng sau.

2. Đơn vị cấu tạo nên từ Hán Việt

- Trong tiếng Việt có một số lượng lớn từ Hán Việt. Đơn vị cấu tạo nên từ Hán Việt là yếu tố Hán Việt. Mỗi một từ Hán Việt khi ta đọc lên nó sẽ tương ứng với một âm tiết, mỗi từ sẽ tương ứng với một yếu tố Hán Việt. 

- Hầu như các từ Hán Việt không được dùng độc lập như từ mà chỉ dùng để tạo từ ghép, ví dụ một sốt từ ghét Hán Việt như: quốc, sơn, hải, thuỷ,...

- Có một số yếu tố có lúc dùng để tạo từ ghép nhưng cũng có lúc được dùng độc lập như một từ: hoa, quả, bút, bảng,...

- Có nhiều tố Hán Việt đồng âm nhưng nghĩa khác xa nhau, ví dụ như trong câu "con ruồi đậu vào mâm xôi đậu", trong câu trên có xuất hiện hai từ đồng âm là "đậu" và "đậu", từ đậu trong con ruội đậu là chỉ hành động của con ruồi, còn từ đậu trong mâm xôi đậu là từ chỉ sự vật, hai từ này trong câu tuy đồng âm nhưng ý nghĩa và cách dùng đang khác nhau. 

* Đáp án:

- Vị ngữ là CĐT: Biết tên thật của gã là gì

- ĐTTT: biết

- Thành tố phụ là cụm C - V: tên thật của gã / là gì

* Kiến thức mở rộng:

CỤM ĐỘNG TỪ

1. Cụm động từ là gì?

Cụm động từ là những từ được tạo ra từ sự kết hợp giữa động từ và một số từ liên quan khác, trong nhiều trường hợp có một số động từ cần có các từ khác đi kèm. Như vậy thì nghĩa có câu mới được trọn vẹn. 

Nhìn về mặt lý thuyết thì cụm động từ phức tạp hơn động từ tuy nhiên về chức năng của chúng lại không khác gì động từ bởi vì chúng cũng đảm nhận chức vụ vị ngữ trong câu. 

2. Cấu tạo  của cụm động từ

Cậu tạo của cụm động từ được cấu tạo thành 3 phần chính. 

- Phần phía trước có chức năng bổ nghĩa cho phần trung tâm nó là các từ như cũng/còn / đang / chưa. 

- Phần trung tâm

- Phần sau nằm ở cuối câu dùng để bổ ngữ cho động từ chính cho cụm động từ chúng nằm để chỉ thời gian hay nguyên nhân , địa điểm...

Trong cụm động từ thì các phụ ngữ ở phía trước bổ sung cho động từ các ý nghĩa quan hệ thời gian, sự tiếp diễn, sự khuyến khích hoặc ngăn cản hành động; sự khẳng định hoặc phủ định hoạt động.. còn các phụ ngữ ở phía sau thì sẽ có chức năng bổ sung cho động từ các chi tiết về đối tượng, hướng, thời gian, địa điểm, mục đích, nguyên nhân, phương thức hoạt động....

Ví dụ về cụm động từ 

- ví dụ 1: Đã đi nhiều nơi

+ Phần trước: Đã

+ Phần trung tâm: đi

+ Phần sau : Nhiều nơi

- Ví dụ 2 : Cũng ra những câu đố oái oăm để hỏi mọi người

+ Phần trước: Cũng

+ Phần trung tâm: ra

+ Phần sau: những câu đố oái oăm để hỏi mọi người

Ví dụ 3: Đang đi chơi

+ Phần trước: Đang

+ Phần trung tâm: đi

+ Phần sau: chơi

Ngoài ra thì trong một vài trường hợp thì cụm động từ sẽ bị khuyết đi phần trước hoặc phần sau. 

Tuy nhiên thì nhiều động từ phải có các từ ngữ phụ thuộc nó đi kèm tạo thành cụm động từ thì mới trọn nghĩa. 

Ví dụ như trong câu Tôi đang định xin lỗi nó, nhưng thấy nó khóc to quá, tôi không dám mở lời. 

Cụm động từ " đang định xin lỗi nó" và " không dám mở lời" là hai động từ tình thái phải có động từ khác nữa đi kèm phía sau. 

* Đáp án:

- Vị ngữ là CĐT: cũng làm kí ức ta quay lại với những kỉ niệm của tuổi thơ.

- ĐTTT: quay lại

- Thành tố phụ là cụm C - V: kí ức ta / quay lại với những kỉ niệm của tuổi thơ.

* Kiến thức mở rộng:

CỤM ĐỘNG TỪ

1. Cụm động từ là gì?

Cụm động từ là những từ được tạo ra từ sự kết hợp giữa động từ và một số từ liên quan khác, trong nhiều trường hợp có một số động từ cần có các từ khác đi kèm. Như vậy thì nghĩa có câu mới được trọn vẹn. 

Nhìn về mặt lý thuyết thì cụm động từ phức tạp hơn động từ tuy nhiên về chức năng của chúng lại không khác gì động từ bởi vì chúng cũng đảm nhận chức vụ vị ngữ trong câu. 

2. Cấu tạo  của cụm động từ

Cậu tạo của cụm động từ được cấu tạo thành 3 phần chính. 

- Phần phía trước có chức năng bổ nghĩa cho phần trung tâm nó là các từ như cũng/còn / đang / chưa. 

- Phần trung tâm

- Phần sau nằm ở cuối câu dùng để bổ ngữ cho động từ chính cho cụm động từ chúng nằm để chỉ thời gian hay nguyên nhân , địa điểm...

Trong cụm động từ thì các phụ ngữ ở phía trước bổ sung cho động từ các ý nghĩa quan hệ thời gian, sự tiếp diễn, sự khuyến khích hoặc ngăn cản hành động; sự khẳng định hoặc phủ định hoạt động.. còn các phụ ngữ ở phía sau thì sẽ có chức năng bổ sung cho động từ các chi tiết về đối tượng, hướng, thời gian, địa điểm, mục đích, nguyên nhân, phương thức hoạt động....

Ví dụ về cụm động từ 

- ví dụ 1: Đã đi nhiều nơi

+ Phần trước: Đã

+ Phần trung tâm: đi

+ Phần sau : Nhiều nơi

- Ví dụ 2 : Cũng ra những câu đố oái oăm để hỏi mọi người

+ Phần trước: Cũng

+ Phần trung tâm: ra

+ Phần sau: những câu đố oái oăm để hỏi mọi người

Ví dụ 3: Đang đi chơi

+ Phần trước: Đang

+ Phần trung tâm: đi

+ Phần sau: chơi

Ngoài ra thì trong một vài trường hợp thì cụm động từ sẽ bị khuyết đi phần trước hoặc phần sau. 

Tuy nhiên thì nhiều động từ phải có các từ ngữ phụ thuộc nó đi kèm tạo thành cụm động từ thì mới trọn nghĩa. 

Ví dụ như trong câu Tôi đang định xin lỗi nó, nhưng thấy nó khóc to quá, tôi không dám mở lời. 

Cụm động từ " đang định xin lỗi nó" và " không dám mở lời" là hai động từ tình thái phải có động từ khác nữa đi kèm phía sau. 

* Đáp án:

a) Các biện pháp liên kết và những từ ngữ được dùng làm phương tiện liên kết các câu trong đoạn văn thứ nhất và đoạn văn thứ hai của văn bản là:

- Biện pháp liên kết bằng phép lặp từ: tinh thần yêu nước; chúng ta; ta; lòng nồng nàn yêu nước.

- Biện pháp liên kết thay thế từ ngữ: lòng nồng nàn yêu nước - đó; yêu nước - ấy, nó

- Biện pháp liên kết bằng phép nối: các từ ngữ nối như từ…đến; tuy…nhưng; những;

b) Những câu có tác dụng liên kết đoạn văn chứa chúng với đoạn văn đứng trước trong văn bản:

- Lịch sử ta có nhiều cuộc kháng chiến vĩ đại chứng tỏ tinh thần yêu nước của dân ta.

- Đồng bào ta ngày nay cũng rất xứng đáng với tổ tiên ta ngày trước.

- Tiinh thần yêu nước cũng giống như các thứ của quý.

* Kiến thức mở rộng:

PHÉP LIÊN KẾT

I. Liên kết trong văn bản là gì?

- Khái niệm: Liên kết là một trong những tính chất quan trọng nhất của văn bản, làm cho văn bản trở nên mạch lạc, hoàn chỉnh cả về nội dung và hình thức.

II. Đặc điểm của một văn bản có tính liên kết

- Nội dung các câu, các đoạn thống nhất và gắn bó chặt chẽ với nhau. Các đoạn văn phải phục vụ chủ đề chung của văn bản, các câu phải phục vụ chủ đề của đoạn văn (liên kết chủ đề); các đoạn văn và các câu phải được sắp xếp theo một trình tự hợp lí (liên kết logic).

- Các câu, các đoạn được kết nối với nhau bằng các phép liên kết thích hợp.

III. Một số phép liên kết thường dùng

- Phép lặp từ ngữ: lặp lại ở câu đứng sau các từ ngữ đã có ở câu trước.

Ví dụ: “Trước hết, cái thú tự học cũng giống cái thú đi chơi bộ ấy. Tự học cũng như một cuộc du lịch, du lịch bằng trí óc, một cuộc du lịch say mê gấp trăm lần du lịch bằng chân, vì nó là du lịch trong không gian lẫn thời gian.”

(Tự học - Một thú vui bổ ích, Nguyễn Hiến Lê)

→ Lặp từ “tự học”.

- Phép nối: sử dụng ở câu đứng sau các từ ngữ biểu thị quan hệ với câu trước.

Ví dụ: “Những ý tưởng ấy tôi chưa lần nào ghi lên giấy, vì hồi ấy tôi không biết ghi và ngày nay tôi không nhớ hết. Nhưng mỗi lần thấy mấy em nhỏ rụt rè núp dưới nón mẹ lần đầu tiên đi đến trường, lòng tôi lại tưng bừng rộn rã.”

(Tôi đi học, Thanh Tịnh)

→ Sử dụng quan hệ từ “Nhưng”.

=> Những phép liên kết trên khi được sử dụng ở những đoạn văn khác nhau sẽ có chức năng liên kết đoạn. Ví dụ: Với phép nối, người ta thường dùng các từ ngữ như “thứ nhất..., thứ hai..., thứ ba....”, “trước hết..., hơn nữa..., quan trọng hơn cả....”. Chẳng hạn:

 “Một là, sách nhiều khiến người ta không chuyên sâu. [...] Hai là, sách nhiều dễ khiến người đọc lạc hướng.”

(Bàn về đọc sách, Chu Quang Tiềm)

- Phép thế: sử dụng ở câu đứng sau các từ ngữ có tác dụng thay thế từ ngữ đã có ở câu trước.

Ví dụ: “Sách tất nhiên là đáng quý, nhưng cũng chỉ là một thứ tích luỹ. Nó có thể làm trở ngại cho nghiên cứu học vấn.”

(Bàn về đọc sách, Chu Quang Tiềm)

→ Sử dụng từ “nó” thay cho “sách”.

- Phép liên tưởng: sử dụng ở câu đứng sau các từ ngữ cùng trường liên tưởng với từ ngữ đã có ở câu trước.

Ví dụ: “Kẻ mạnh không phải là kẻ giẫm lên vai người khác để thỏa mãn lòng ích ki. Kẻ mạnh phải là kẻ giúp đỡ người khác trên đôi vai của mình.”

(Đời thừa, Nam Cao)

→ Các từ in đậm thuộc trường liên tưởng quan điểm về kẻ mạnh.

* Đáp án:

Tính mạch lạc của văn bản Tinh thần yêu nước của nhân dân ta:

- Các câu văn đoạn văn đều xoay quanh chủ đề yêu nước

- Các phần các đoạn được sắp xếp theo một trình tự hợp lí:

+ Phần mở đầu nêu chủ đề bàn luận: dân ta có một lòng nồng nàn yêu nước.

+ Phần tiếp theo nêu các khía cạnh, nội dung nhỏ của vấn đề, làm rõ chủ đề chung của văn bản.

* Kiến thức mở rộng:

MẠCH LẠC

I. Mạch lạc trong văn bản là gì?

- Khái niệm: Mạch lạc là sự liền mạch về nội dung của một đoạn văn hoặc văn bản, chủ yếu dựa trên sự thống nhất về đề tài và sự tiếp nối theo một trình tự hợp lí giữa các câu trong đoạn văn hoặc giữa các đoạn văn trong văn bản.

II. Đặc điểm của văn bản có tính mạch lạc

+ Các phần, các câu, các đoạn trong văn bản đều nói hoặc mô tả về một đề tài cụ thể, xuyên suốt trong đoạn văn bản đó.

+ Các đoạn, các câu, các ý phải được trình bày tiếp nối nhau theo một trình tự rõ ràng, hợp lý, logic, trước sau hô ứng nhau làm cho chủ đề liền mạch và gây hứng thú cho người đọc, người nghe. Sự tiếp nối này có thể được thực hiện dựa trên mối liên hệ về thời gian, không gian, tâm lí (nhớ lại), ý nghĩa (tương đồng, tương phản).

→ Sự mạch lạc làm cho chủ đề trong văn bản liền mạch và gợi được hứng thú cho người đọc/người nghe.

Ví dụ: Tính mạch lạc của văn bản Tinh thần yêu nước của nhân dân ta (Hồ Chí Minh) được thể hiện ở chỗ:

+ Các phần, các đoạn, các câu của văn bản đều bàn luận xoay quanh chủ đề lòng yêu nước của dân tộc Việt Nam.

+ Các phần, các đoạn, các câu của văn bản được sắp xếp theo một trình tự hợp lí:

• Phần mở đầu nêu chủ đề bàn luận: Tinh thần yêu nước là một truyền thống vô cùng quý báu của ta.

• Các phần, đoạn tiếp theo nêu các chủ đề nhỏ với các nội dung cụ thể làm rõ chủ đề chung của văn bản: Chứng minh tinh thần yêu nước trong lịch sử chống ngoại xâm của dân tộc và trong cuộc kháng chiến hiện tại, khẳng định nhiệm vụ của chúng ta là phải làm cho tinh thần yêu nước được phát huy mạnh mẽ trong mọi công việc kháng chiến.

* Đáp án:

- Tác dụng của dấu chấm lửng:

d) Thể hiện lời nói bỏ dở hay ngập ngừng, ngắt quãng vì lí do gì đó.

* Kiến thức mở rộng:

DẤU CHẤM LỬNG

I. Dấu chấm lửng là gì?

- Khái niệm: Dấu chấm lửng được kí hiệu bởi ba dấu chấm, còn gọi là dấu ba chấm, là một trong các loại dấu câu thường gặp trong văn viết.

- Kí hiệu dấu chấm lửng: được kí hiệu bởi ba dấu chấm nằm cạnh nhau: “...”

II. Tác dụng của dấu chấm lửng

- Dấu chấm lửng phối hợp với dấu phẩy ngầm cho biết nhiều sự vật, hiện tượng tương tự chưa liệt kê hết.

Ví dụ:

“Chúng ta có quyền tự hào về những trang lịch sử vẻ vang thời đại Bà Trưng, Bà Triệu, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung…”

 (Hồ Chí Minh)

- Dấu chấm lửng thể hiện lời nói bỏ dở, ngập ngừng, ngắt quãng.

Ví dụ:

“Thốt nhiên một người nhà quê, mình mẩy lấm láp, quần áo ướt đầm, tất cả chạy xông vào thở không ra lời:

- Bẩm... quan lớn... đê vỡ mất rồi!”.

(Phạm Duy Tốn)

- Dấu chấm lửng làm giãn nhịp điệu của câu văn, chuẩn bị cho sự xuất hiện của một từ ngữ biểu thị nội dung bất ngờ thường có sắc thái hài hước, châm biếm.

III. Cách dùng dấu chấm lửng

- Dùng để cho biết còn nhiều thông tin mà người viết không thể liệt kê hay mô tả hết vì nội dung quá dài.

- Để diễn tả lời nói, cảm xúc ngập ngừng, bỡ ngỡ, đứt quãng.

- Tăng sự kịch tính, hài hước cho câu chuyện.

- Làm giảm nhịp điệu câu văn, lời nói nào đó.

- Biết được kết quả câu trả lời, nhưng vì nhiều lý do ta cũng dùng dấu chấm lửng để thay cho câu trả lời.

- Tùy thuộc vào bối cảnh, vị trí trong một câu, dấu chấm lửng có thể dùng để thể hiện suy nghĩ chưa hoàn thành, cảm xúc nào đó. 

* Đáp án:

- Tác dụng của dấu chấm lửng:

c) Làm giãn nhịp điệu câu văn chuẩn bị cho sự xuất hiện của một từ ngữ biểu thị nội dung bất ngờ.

* Kiến thức mở rộng:

DẤU CHẤM LỬNG

I. Dấu chấm lửng là gì?

- Khái niệm: Dấu chấm lửng được kí hiệu bởi ba dấu chấm, còn gọi là dấu ba chấm, là một trong các loại dấu câu thường gặp trong văn viết.

- Kí hiệu dấu chấm lửng: được kí hiệu bởi ba dấu chấm nằm cạnh nhau: “...”

II. Tác dụng của dấu chấm lửng

- Dấu chấm lửng phối hợp với dấu phẩy ngầm cho biết nhiều sự vật, hiện tượng tương tự chưa liệt kê hết.

Ví dụ:

“Chúng ta có quyền tự hào về những trang lịch sử vẻ vang thời đại Bà Trưng, Bà Triệu, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung…”

 (Hồ Chí Minh)

- Dấu chấm lửng thể hiện lời nói bỏ dở, ngập ngừng, ngắt quãng.

Ví dụ:

“Thốt nhiên một người nhà quê, mình mẩy lấm láp, quần áo ướt đầm, tất cả chạy xông vào thở không ra lời:

- Bẩm... quan lớn... đê vỡ mất rồi!”.

(Phạm Duy Tốn)

- Dấu chấm lửng làm giãn nhịp điệu của câu văn, chuẩn bị cho sự xuất hiện của một từ ngữ biểu thị nội dung bất ngờ thường có sắc thái hài hước, châm biếm.

III. Cách dùng dấu chấm lửng

- Dùng để cho biết còn nhiều thông tin mà người viết không thể liệt kê hay mô tả hết vì nội dung quá dài.

- Để diễn tả lời nói, cảm xúc ngập ngừng, bỡ ngỡ, đứt quãng.

- Tăng sự kịch tính, hài hước cho câu chuyện.

- Làm giảm nhịp điệu câu văn, lời nói nào đó.

- Biết được kết quả câu trả lời, nhưng vì nhiều lý do ta cũng dùng dấu chấm lửng để thay cho câu trả lời.

- Tùy thuộc vào bối cảnh, vị trí trong một câu, dấu chấm lửng có thể dùng để thể hiện suy nghĩ chưa hoàn thành, cảm xúc nào đó. 

* Đáp án:

- Tác dụng của dấu chấm lửng:

b) Thể hiện lời nói bỏ dở hay ngập ngừng, ngắt quãng và làm giãn nhịp điệu câu thơ chuẩn bị cho sự xuất hiện của một từ ngữ biểu thị nội dung mới.

* Kiến thức mở rộng:

DẤU CHẤM LỬNG

I. Dấu chấm lửng là gì?

- Khái niệm: Dấu chấm lửng được kí hiệu bởi ba dấu chấm, còn gọi là dấu ba chấm, là một trong các loại dấu câu thường gặp trong văn viết.

- Kí hiệu dấu chấm lửng: được kí hiệu bởi ba dấu chấm nằm cạnh nhau: “...”

II. Tác dụng của dấu chấm lửng

- Dấu chấm lửng phối hợp với dấu phẩy ngầm cho biết nhiều sự vật, hiện tượng tương tự chưa liệt kê hết.

Ví dụ:

“Chúng ta có quyền tự hào về những trang lịch sử vẻ vang thời đại Bà Trưng, Bà Triệu, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung…”

 (Hồ Chí Minh)

- Dấu chấm lửng thể hiện lời nói bỏ dở, ngập ngừng, ngắt quãng.

Ví dụ:

“Thốt nhiên một người nhà quê, mình mẩy lấm láp, quần áo ướt đầm, tất cả chạy xông vào thở không ra lời:

- Bẩm... quan lớn... đê vỡ mất rồi!”.

(Phạm Duy Tốn)

- Dấu chấm lửng làm giãn nhịp điệu của câu văn, chuẩn bị cho sự xuất hiện của một từ ngữ biểu thị nội dung bất ngờ thường có sắc thái hài hước, châm biếm.

III. Cách dùng dấu chấm lửng

- Dùng để cho biết còn nhiều thông tin mà người viết không thể liệt kê hay mô tả hết vì nội dung quá dài.

- Để diễn tả lời nói, cảm xúc ngập ngừng, bỡ ngỡ, đứt quãng.

- Tăng sự kịch tính, hài hước cho câu chuyện.

- Làm giảm nhịp điệu câu văn, lời nói nào đó.

- Biết được kết quả câu trả lời, nhưng vì nhiều lý do ta cũng dùng dấu chấm lửng để thay cho câu trả lời.

- Tùy thuộc vào bối cảnh, vị trí trong một câu, dấu chấm lửng có thể dùng để thể hiện suy nghĩ chưa hoàn thành, cảm xúc nào đó. 

* Đáp án:

- Tác dụng của dấu chấm lửng: 

a) Tỏ ý còn nhiều nội dung tương tự chưa được liệt kê hết.

* Kiến thức mở rộng:

DẤU CHẤM LỬNG

I. Dấu chấm lửng là gì?

- Khái niệm: Dấu chấm lửng được kí hiệu bởi ba dấu chấm, còn gọi là dấu ba chấm, là một trong các loại dấu câu thường gặp trong văn viết.

- Kí hiệu dấu chấm lửng: được kí hiệu bởi ba dấu chấm nằm cạnh nhau: “...”

II. Tác dụng của dấu chấm lửng

- Dấu chấm lửng phối hợp với dấu phẩy ngầm cho biết nhiều sự vật, hiện tượng tương tự chưa liệt kê hết.

Ví dụ:

“Chúng ta có quyền tự hào về những trang lịch sử vẻ vang thời đại Bà Trưng, Bà Triệu, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung…”

 (Hồ Chí Minh)

- Dấu chấm lửng thể hiện lời nói bỏ dở, ngập ngừng, ngắt quãng.

Ví dụ:

“Thốt nhiên một người nhà quê, mình mẩy lấm láp, quần áo ướt đầm, tất cả chạy xông vào thở không ra lời:

- Bẩm... quan lớn... đê vỡ mất rồi!”.

(Phạm Duy Tốn)

- Dấu chấm lửng làm giãn nhịp điệu của câu văn, chuẩn bị cho sự xuất hiện của một từ ngữ biểu thị nội dung bất ngờ thường có sắc thái hài hước, châm biếm.

III. Cách dùng dấu chấm lửng

- Dùng để cho biết còn nhiều thông tin mà người viết không thể liệt kê hay mô tả hết vì nội dung quá dài.

- Để diễn tả lời nói, cảm xúc ngập ngừng, bỡ ngỡ, đứt quãng.

- Tăng sự kịch tính, hài hước cho câu chuyện.

- Làm giảm nhịp điệu câu văn, lời nói nào đó.

- Biết được kết quả câu trả lời, nhưng vì nhiều lý do ta cũng dùng dấu chấm lửng để thay cho câu trả lời.

- Tùy thuộc vào bối cảnh, vị trí trong một câu, dấu chấm lửng có thể dùng để thể hiện suy nghĩ chưa hoàn thành, cảm xúc nào đó. 

* Đáp án:

- Biện pháp tu từ được sử dụng trong các dòng thơ là: Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác, ánh nắng chúng ta cảm nhận bằng thị giác nhưng nhà thơ cho chúng ta cảm nhận bằng cảm giác kết hợp thị giác: “chảy đầy vai”.

=> Tác dụng: làm cho câu thơ mượt mà, gợi hình gợi cảm nơi người đọc.

* Kiến thức mở rộng:

ẨN DỤ

1. Ẩn dụ là gì?

Phạm trù ẩn dụ đã được nhiều nhà khoa học nghiên cứu trong một truyền thống từ lâu đời. Đã có rất nhiều định nghĩa về nó. Mỗi định nghĩa là biểu hiện một cách nhìn - một góc độ nghiên cứu đối với ẩn dụ. Hiểu theo nghĩa đơn giản nhất, ẩn dụ là biện pháp tu từ dùng tên gọi của sự vật, hiện tượng này bằng tên của sự vật, hiện tượng khác có nét tương đồng giữa hai đối tượng về mặt nào đó (như tính chất, trạng thái, màu sắc, ...) nhằm tăng sức gợi hình và gợi cảm cho diễn đạt.

Theo tác giả Đinh Trọng Lạc (tác giả cuốn sách 99 Phương tiện và Biện pháp tu từ tiếng Việt, xuất bản năm 1994) thì "ẩn dụ là sự định danh thứ hai mang ý nghĩa hình tượng, dựa trên sự tương đồng hay giống nhau (có tính chất hiện thực hoặc tưởng tượng ra) giữa khách thể (hoặc hiện tượng, hoạt động, tính chất) A được định danh với khách thể (hoặc hiện tượng, hoạt động, tính chất) B có tên gọi được chuyển sang dùng cho A". Như vậy, về bản chất, ẩn dụ chính là một sự so sánh ngầm, là sự gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên sự vật, hiện tượng có nét tương đồng với nó. Trong đó, phương diện so sánh, từ so sánh và vế A (sự vật, sự việc được so sánh) ẩn đi, chỉ còn vế B (sự vật, sự việc được so sánh) bộc lộ ra, là đối tượng được dùng để biểu thị.

Tóm lại, ẩn dụ là một hiện tượng đã được nghiên cứu từ rất sớm, là biện pháp (hay phương thức) tu từ đã và đang được sử dụng rất phổ biến trong ngôn ngữ nói chung và văn học nói riêng đến thời điểm hiện tại. Với bản chất giàu tính hình tượng và hàm súc, ẩn dụ làm cho ngôn từ, lối diễn đạt trở nên bóng bảy, trau chuốt, chứa đựng nhiều tầng nghĩa tinh tế, đẹp và gợi cảm hơn.

2. Các hình thức ẩn dụ

Có 04 hình thức ẩn dụ thường gặp, đó là:

+ Ẩn dụ hình thức (tức là tương đồng về hình thức);

+ Ẩn dụ cách thức (tức là tương đồng về cách thức);

+ Ẩn dụ phẩm chất (tức là tương đồng về phẩm chất);

+ Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác (tức là chuyển từ cảm giác này sang cảm giác khác hoặc cảm nhận bằng giác quan khác).

Mỗi hình thức ẩn dụ sẽ mang lại một hàm ý, cách diễn đạt riêng. Ở phần tiếp theo đây, Luật Minh Khuê sẽ làm rõ về các hình thức ẩn dụ thường gặp trên, đồng thời đưa ra các ví dụ cụ thể cho từng hình thức.

* Đáp án:

- Nghĩa của các từ in đậm “quả, quả non xanh” theo ngữ cảnh là: chỉ người con của mẹ, được mẹ sinh thành và dưỡng dục.

* Kiến thức mở rộng:

NGỮ CẢNH

I. Ngữ cảnh là gì?

- Khái niệm: Ngữ cảnh là bối cảnh ngôn ngữ làm cơ sở cho việc sử dụng từ ngữ và tạo lập lời nói, đồng thời làm căn cứ để lĩnh hội thấu đáo lời nói.

II. Nghĩa của từ trong ngữ cảnh là gì?

- Trong mỗi ngữ cảnh, từ thể hiện khả năng kết hợp với các yếu tố khác, qua đó bộc lộ một nghĩa xác định nào đó. Khi gặp một từ không biết nghĩa, có thể dựa vào ngữ cảnh để xác định nghĩa của từ.

III. Vai trò của ngữ cảnh trong việc xác định nghĩa của từ ngữ

- Đối với quá trình tạo lập lời nói và câu văn:

+ Ngữ cảnh là môi trường sản sinh ra lời nói, câu văn

+ Ngữ cảnh luôn ảnh hưởng, chi phối nội dung, hình thức của câu và để lại dấu án trong câu.

- Đối với quá trình lĩnh hội lời nói, câu văn: ngữ cảnh giúp người nghe (người đọc) lĩnh hội chính xác và có hiệu quả lời nói, câu văn.

* Đáp án:

- Biện pháp nói giảm nói tránh: Khuất núi

- Biểu thị: Biểu thị cái chết

- Tác dụng: Làm giảm sự đau thương mất mát đối với người nghe

* Kiến thức mở rộng:

NÓI GIẢM- NÓI TRÁNH

I. Nói giảm, nói tránh là gì?

- Khái niệm: Nói giảm nói tránh là một biện pháp tu từ được sử dụng trong văn viết lẫn trong văn nói. Cách nói giảm nói tránh sẽ giúp cho ngôn từ phát ra lịch sự, trở nên tinh tế hơn trong các cuộc giao tiếp. 

- Ví dụ:

 “Chia buồn cùng gia đình, chúng tôi đã cố gắng hết sức nhưng bệnh nhân không qua khỏi”.

Bác sĩ sử dụng từ “Không qua khỏi’’ ở đây có ý nghĩa là “chết”, để giảm cảm giác đau buồn cho người nhà bệnh nhân.

II. Những cách nói giảm, nói tránh thông dụng

* Những cách nói giảm nói tránh thông dụng 

- Cách 1: Dùng các từ đồng nghĩa, đặc biệt là từ Hán Việt

(Ví dụ: Người lính đã chết rồi. → Người lính đã hi sinh rồi)

- Cách 2: Dùng cách nói vòng vo

(Ví dụ: Vườn rau này héo úa. → Vườn rau này cần được chăm sóc, tưới nước nhiều hơn.

- Cách 3: Dùng cách nói phủ định

(Ví dụ: Món ăn dở. → Món ăn chưa được ngon)

* Các cách nói giảm nói tránh thường xuất hiện trong những trường hợp sau đây:

- Khi muốn tránh cảm giác đau buồn, gai người, sợ hãi, thô tục.

- Khi muốn thể hiện sự tôn trọng với người đang giao tiếp với mình trong trường hợp là người có quan hệ thứ bậc xã hội cao hơn, hoặc người có tuổi tác cao.

- Khi nhận xét chân thành, tế nhị, lịch sự nhằm giúp người nghe dễ dàng tiếp thu. 

* Nói giảm nói tránh không nên dùng vào các trường hợp sau đây: 

- Khi thực sự phê bình, nghiêm khắc, cần sự thẳng thắn để nói đúng sự thật về ai đó đang mắc lỗi lầm. 

- Khi bạn diễn tả một thông tin khách quan, chính xác, trung thực như biên bản hành chỉnh, cuộc họp…

III. Nói giảm, nói tránh có mấy loại?

Thông thường, có bốn cách được áp dụng:

- Thay thế bằng các từ đồng nghĩa, từ Hán - Việt để tăng sự trang trọng, lịch sự cho câu văn. 

Ví dụ: “Cảnh sát tìm thấy một xác chết cạnh dòng sông đầu làng.” → “Cảnh sát tìm thấy một thi thể cạnh dòng sông đầu làng..

- Sử dụng cách diễn đạt gián tiếp nhằm giảm nhẹ mức độ nghiêm trọng, tránh các từ ngữ tiêu cực làm giảm cảm giác nặng nề.

Ví dụ: “Bạn ấy còn kém lắm” → “Bạn ấy cần phải cố gắng hơn nữa”,

- Cách nói phủ định bằng việc dùng từ trái nghĩa, giảm tính tiêu cực và thể hiện sự tôn trọng người đọc, người nghe.

Ví dụ: “Bức tranh xấu lắm.” Từ “xấu” có thể diễn đạt lại bằng “không đẹp lắm”.

- Sử dụng cách nói trống (tỉnh lược) nhằm giảm tính chất đau buồn, chuẩn bị tâm lý cho người đọc, người nghe.

Ví dụ: “Anh ấy bị thương nặng thế thì không còn sống được lâu nữa đâu chị à”. Câu trên có thể chuyển thành “Anh ấy (…) thế thì không ( …) được lâu nữa đâu chị à.” để mang cảm giác nhẹ nhàng hơn.

IV. Tác dụng của nói giảm, nói tránh

- Biện pháp tu từ mang nhiều dụng ý về nghệ thuật giúp cách diễn tả của cá nhân được nhẹ nhàng hơn, lịch sự hơn. 

V. Phân biệt nói giảm, nói tránh và nói quá

- Nói giảm nói tránh và biện pháp nói quá là hai biện pháp tu từ đối nghịch nhau. Nếu nói giảm nói tránh nhằm để giảm nhẹ tính chất sự việc thì nói quá sẽ là phóng đại, tăng quy mô của vấn đề đang nói đến.

* Đáp án:

- Biện pháp nói giảm nói tránh: Ông mất

- Biểu thị; Biểu thị cái chết

- Tác dụng: Làm giảm sự đau thương mất mát đối với người nghe

* Kiến thức mở rộng:

NÓI GIẢM- NÓI TRÁNH

I. Nói giảm, nói tránh là gì?

- Khái niệm: Nói giảm nói tránh là một biện pháp tu từ được sử dụng trong văn viết lẫn trong văn nói. Cách nói giảm nói tránh sẽ giúp cho ngôn từ phát ra lịch sự, trở nên tinh tế hơn trong các cuộc giao tiếp. 

- Ví dụ:

 “Chia buồn cùng gia đình, chúng tôi đã cố gắng hết sức nhưng bệnh nhân không qua khỏi”.

Bác sĩ sử dụng từ “Không qua khỏi’’ ở đây có ý nghĩa là “chết”, để giảm cảm giác đau buồn cho người nhà bệnh nhân.

II. Những cách nói giảm, nói tránh thông dụng

* Những cách nói giảm nói tránh thông dụng 

- Cách 1: Dùng các từ đồng nghĩa, đặc biệt là từ Hán Việt

(Ví dụ: Người lính đã chết rồi. → Người lính đã hi sinh rồi)

- Cách 2: Dùng cách nói vòng vo

(Ví dụ: Vườn rau này héo úa. → Vườn rau này cần được chăm sóc, tưới nước nhiều hơn.

- Cách 3: Dùng cách nói phủ định

(Ví dụ: Món ăn dở. → Món ăn chưa được ngon)

* Các cách nói giảm nói tránh thường xuất hiện trong những trường hợp sau đây:

- Khi muốn tránh cảm giác đau buồn, gai người, sợ hãi, thô tục.

- Khi muốn thể hiện sự tôn trọng với người đang giao tiếp với mình trong trường hợp là người có quan hệ thứ bậc xã hội cao hơn, hoặc người có tuổi tác cao.

- Khi nhận xét chân thành, tế nhị, lịch sự nhằm giúp người nghe dễ dàng tiếp thu. 

* Nói giảm nói tránh không nên dùng vào các trường hợp sau đây: 

- Khi thực sự phê bình, nghiêm khắc, cần sự thẳng thắn để nói đúng sự thật về ai đó đang mắc lỗi lầm. 

- Khi bạn diễn tả một thông tin khách quan, chính xác, trung thực như biên bản hành chỉnh, cuộc họp…

III. Nói giảm, nói tránh có mấy loại?

Thông thường, có bốn cách được áp dụng:

- Thay thế bằng các từ đồng nghĩa, từ Hán - Việt để tăng sự trang trọng, lịch sự cho câu văn. 

Ví dụ: “Cảnh sát tìm thấy một xác chết cạnh dòng sông đầu làng.” → “Cảnh sát tìm thấy một thi thể cạnh dòng sông đầu làng..

- Sử dụng cách diễn đạt gián tiếp nhằm giảm nhẹ mức độ nghiêm trọng, tránh các từ ngữ tiêu cực làm giảm cảm giác nặng nề.

Ví dụ: “Bạn ấy còn kém lắm” → “Bạn ấy cần phải cố gắng hơn nữa”,

- Cách nói phủ định bằng việc dùng từ trái nghĩa, giảm tính tiêu cực và thể hiện sự tôn trọng người đọc, người nghe.

Ví dụ: “Bức tranh xấu lắm.” Từ “xấu” có thể diễn đạt lại bằng “không đẹp lắm”.

- Sử dụng cách nói trống (tỉnh lược) nhằm giảm tính chất đau buồn, chuẩn bị tâm lý cho người đọc, người nghe.

Ví dụ: “Anh ấy bị thương nặng thế thì không còn sống được lâu nữa đâu chị à”. Câu trên có thể chuyển thành “Anh ấy (…) thế thì không ( …) được lâu nữa đâu chị à.” để mang cảm giác nhẹ nhàng hơn.

IV. Tác dụng của nói giảm, nói tránh

- Biện pháp tu từ mang nhiều dụng ý về nghệ thuật giúp cách diễn tả của cá nhân được nhẹ nhàng hơn, lịch sự hơn. 

V. Phân biệt nói giảm, nói tránh và nói quá

- Nói giảm nói tránh và biện pháp nói quá là hai biện pháp tu từ đối nghịch nhau. Nếu nói giảm nói tránh nhằm để giảm nhẹ tính chất sự việc thì nói quá sẽ là phóng đại, tăng quy mô của vấn đề đang nói đến.

* Đáp án:

- Biện pháp nói giảm nói tránh: Người thợ dựng thành đồng

- Biểu thị: Biểu thị cái chết

- Tác dụng: Làm giảm sự đau thương mất mát đối với người nghe

* Kiến thức mở rộng:

NÓI GIẢM- NÓI TRÁNH

I. Nói giảm, nói tránh là gì?

- Khái niệm: Nói giảm nói tránh là một biện pháp tu từ được sử dụng trong văn viết lẫn trong văn nói. Cách nói giảm nói tránh sẽ giúp cho ngôn từ phát ra lịch sự, trở nên tinh tế hơn trong các cuộc giao tiếp. 

- Ví dụ:

 “Chia buồn cùng gia đình, chúng tôi đã cố gắng hết sức nhưng bệnh nhân không qua khỏi”.

Bác sĩ sử dụng từ “Không qua khỏi’’ ở đây có ý nghĩa là “chết”, để giảm cảm giác đau buồn cho người nhà bệnh nhân.

II. Những cách nói giảm, nói tránh thông dụng

* Những cách nói giảm nói tránh thông dụng 

- Cách 1: Dùng các từ đồng nghĩa, đặc biệt là từ Hán Việt

(Ví dụ: Người lính đã chết rồi. → Người lính đã hi sinh rồi)

- Cách 2: Dùng cách nói vòng vo

(Ví dụ: Vườn rau này héo úa. → Vườn rau này cần được chăm sóc, tưới nước nhiều hơn.

- Cách 3: Dùng cách nói phủ định

(Ví dụ: Món ăn dở. → Món ăn chưa được ngon)

* Các cách nói giảm nói tránh thường xuất hiện trong những trường hợp sau đây:

- Khi muốn tránh cảm giác đau buồn, gai người, sợ hãi, thô tục.

- Khi muốn thể hiện sự tôn trọng với người đang giao tiếp với mình trong trường hợp là người có quan hệ thứ bậc xã hội cao hơn, hoặc người có tuổi tác cao.

- Khi nhận xét chân thành, tế nhị, lịch sự nhằm giúp người nghe dễ dàng tiếp thu. 

* Nói giảm nói tránh không nên dùng vào các trường hợp sau đây: 

- Khi thực sự phê bình, nghiêm khắc, cần sự thẳng thắn để nói đúng sự thật về ai đó đang mắc lỗi lầm. 

- Khi bạn diễn tả một thông tin khách quan, chính xác, trung thực như biên bản hành chỉnh, cuộc họp…

III. Nói giảm, nói tránh có mấy loại?

Thông thường, có bốn cách được áp dụng:

- Thay thế bằng các từ đồng nghĩa, từ Hán - Việt để tăng sự trang trọng, lịch sự cho câu văn. 

Ví dụ: “Cảnh sát tìm thấy một xác chết cạnh dòng sông đầu làng.” → “Cảnh sát tìm thấy một thi thể cạnh dòng sông đầu làng..

- Sử dụng cách diễn đạt gián tiếp nhằm giảm nhẹ mức độ nghiêm trọng, tránh các từ ngữ tiêu cực làm giảm cảm giác nặng nề.

Ví dụ: “Bạn ấy còn kém lắm” → “Bạn ấy cần phải cố gắng hơn nữa”,

- Cách nói phủ định bằng việc dùng từ trái nghĩa, giảm tính tiêu cực và thể hiện sự tôn trọng người đọc, người nghe.

Ví dụ: “Bức tranh xấu lắm.” Từ “xấu” có thể diễn đạt lại bằng “không đẹp lắm”.

- Sử dụng cách nói trống (tỉnh lược) nhằm giảm tính chất đau buồn, chuẩn bị tâm lý cho người đọc, người nghe.

Ví dụ: “Anh ấy bị thương nặng thế thì không còn sống được lâu nữa đâu chị à”. Câu trên có thể chuyển thành “Anh ấy (…) thế thì không ( …) được lâu nữa đâu chị à.” để mang cảm giác nhẹ nhàng hơn.

IV. Tác dụng của nói giảm, nói tránh

- Biện pháp tu từ mang nhiều dụng ý về nghệ thuật giúp cách diễn tả của cá nhân được nhẹ nhàng hơn, lịch sự hơn. 

V. Phân biệt nói giảm, nói tránh và nói quá

- Nói giảm nói tránh và biện pháp nói quá là hai biện pháp tu từ đối nghịch nhau. Nếu nói giảm nói tránh nhằm để giảm nhẹ tính chất sự việc thì nói quá sẽ là phóng đại, tăng quy mô của vấn đề đang nói đến.

* Đáp án:

Nối 1-g, 2- e, 3- d, 4-a, 5-b, 6-c

* Kiến thức mở rộng:

NÓI QUÁ

I. Nói quá là gì?

- Khái niệm: Nói quá (khoa trương) là biện pháp tu từ dùng cách phóng đại mức độ, tính chất của sự vật, hiện tượng được miêu tả nhằm gây ấn tượng, tăng sức biểu cảm.

- Ví dụ: “Lỗ mũi mười tám gánh lông/ chồng yêu chồng bảo râu rồng trời cho”.

II. Cấu tạo, đặc điểm của nói quá

- Biện pháp tu từ nói quá có đặc điểm: phóng đại đến mức phi lí tính chất, quy mô của sự vật, hiện tượng được nói đến.

III. Nói quá có mấy loại?

Có hai kiểu nói quá thường gặp: nói quá kết hợp với so sánh tu từ và nói quá dùng từ ngữ phóng đại khác.

- Nói quá kết hợp với so sánh tu từ

Hai biện pháp tu từ này đều nhằm mục đích làm rõ hơn, cụ thể hơn, sinh động hơn bản chất của đối tượng.

Ví dụ:

Mẹ già như chuối ba hương
Như xôi nép một, như đường mía lau

(Ca dao)

- Dùng những từ ngữ phóng đại khác

+ Các từ phóng đại có thể là những từ ngữ mang sẵn ý nghĩa phóng đại: cực kỳ, vô kể,…

+ Các từ ngữ phóng đại có thể là: nhớ đến cháy lòng, cưỡi vỡ bụng, …

+ Từ ngữ phóng đại có thể thể hiện thông qua những thành ngữ, tục ngữ: ăn như rồng cuốn, nói như rồng leo,…

IV. Tác dụng của nói quá

- Giúp hiện tượng, sự vật miêu tả được nhấn mạnh, gây ấn tượng, tăng sức biểu cảm.

V. Phân biệt nói quá và nói giảm, nói tránh

So sánh nói quá và nói giảm nói tránh có điểm nào giống nhau và khác nhau.

- Giống nhau giữa nói quá và nói giảm nói tránh:

+  Không nói đúng thực tế của sự việc, hiện tượng.

+ Cả 2 đều là biện pháp tu từ thường được sử dụng trong giao tiếp hàng ngày, trong văn học thơ ca...

- Khác nhau giữa 2 biện pháp tu từ trên:

+ Nói quá nhằm phóng đại sự việc lên, làm tăng thêm sự nổi bật của vấn đề cần nói, tạo ấn tượng mạnh cho người nghe.

+ Còn nói giảm nói tránh thì làm giảm bớt đi so với thực tế nhằm giúp sự việc hiện tượng trở nên nhẹ nhàng hơn, lịch sự hơn hoặc tâm lý hơn qua đó người nghe cảm thấy dễ chịu hơn.

* Đáp án:

- Biện pháp nói quá: tát Biển Đông cạn

- Biểu thị + Tác dụng:

+ Biểu thị sức mạnh của sự đoàn kết.

+  Biển Đông không bao giờ tát cạn được, nói quá như vậy nhằm khẳng định sức mạnh to lớn của sự đoàn kết vợ chồng, khi vợ chồn đồng lòng thì việc gì cũng có thể giải quyết.

* Kiến thức mở rộng:

NÓI QUÁ

I. Nói quá là gì?

- Khái niệm: Nói quá (khoa trương) là biện pháp tu từ dùng cách phóng đại mức độ, tính chất của sự vật, hiện tượng được miêu tả nhằm gây ấn tượng, tăng sức biểu cảm.

- Ví dụ: “Lỗ mũi mười tám gánh lông/ chồng yêu chồng bảo râu rồng trời cho”.

II. Cấu tạo, đặc điểm của nói quá

- Biện pháp tu từ nói quá có đặc điểm: phóng đại đến mức phi lí tính chất, quy mô của sự vật, hiện tượng được nói đến.

III. Nói quá có mấy loại?

Có hai kiểu nói quá thường gặp: nói quá kết hợp với so sánh tu từ và nói quá dùng từ ngữ phóng đại khác.

- Nói quá kết hợp với so sánh tu từ

Hai biện pháp tu từ này đều nhằm mục đích làm rõ hơn, cụ thể hơn, sinh động hơn bản chất của đối tượng.

Ví dụ:

Mẹ già như chuối ba hương
Như xôi nép một, như đường mía lau

(Ca dao)

- Dùng những từ ngữ phóng đại khác

+ Các từ phóng đại có thể là những từ ngữ mang sẵn ý nghĩa phóng đại: cực kỳ, vô kể,…

+ Các từ ngữ phóng đại có thể là: nhớ đến cháy lòng, cưỡi vỡ bụng, …

+ Từ ngữ phóng đại có thể thể hiện thông qua những thành ngữ, tục ngữ: ăn như rồng cuốn, nói như rồng leo,…

IV. Tác dụng của nói quá

- Giúp hiện tượng, sự vật miêu tả được nhấn mạnh, gây ấn tượng, tăng sức biểu cảm.

V. Phân biệt nói quá và nói giảm, nói tránh

So sánh nói quá và nói giảm nói tránh có điểm nào giống nhau và khác nhau.

- Giống nhau giữa nói quá và nói giảm nói tránh:

+  Không nói đúng thực tế của sự việc, hiện tượng.

+ Cả 2 đều là biện pháp tu từ thường được sử dụng trong giao tiếp hàng ngày, trong văn học thơ ca...

- Khác nhau giữa 2 biện pháp tu từ trên:

+ Nói quá nhằm phóng đại sự việc lên, làm tăng thêm sự nổi bật của vấn đề cần nói, tạo ấn tượng mạnh cho người nghe.

+ Còn nói giảm nói tránh thì làm giảm bớt đi so với thực tế nhằm giúp sự việc hiện tượng trở nên nhẹ nhàng hơn, lịch sự hơn hoặc tâm lý hơn qua đó người nghe cảm thấy dễ chịu hơn.

* Đáp án:

- Biện pháp nói quá:  Mười bảy bẻ gãy sừng trâu

- Biểu thị + Tác dụng

+ Biểu thị sức mạnh/ sức khỏe của lớp thanh niên.

+ Mười bảy là cách nói ẩn dụ chỉ lớp thanh niên tầm 17- 20 tuổi, đây là lớp người mới lớn nên có một sức khỏe mạnh và dẻo dai.

* Kiến thức mở rộng:

NÓI QUÁ

I. Nói quá là gì?

- Khái niệm: Nói quá (khoa trương) là biện pháp tu từ dùng cách phóng đại mức độ, tính chất của sự vật, hiện tượng được miêu tả nhằm gây ấn tượng, tăng sức biểu cảm.

- Ví dụ: “Lỗ mũi mười tám gánh lông/ chồng yêu chồng bảo râu rồng trời cho”.

II. Cấu tạo, đặc điểm của nói quá

- Biện pháp tu từ nói quá có đặc điểm: phóng đại đến mức phi lí tính chất, quy mô của sự vật, hiện tượng được nói đến.

III. Nói quá có mấy loại?

Có hai kiểu nói quá thường gặp: nói quá kết hợp với so sánh tu từ và nói quá dùng từ ngữ phóng đại khác.

- Nói quá kết hợp với so sánh tu từ

Hai biện pháp tu từ này đều nhằm mục đích làm rõ hơn, cụ thể hơn, sinh động hơn bản chất của đối tượng.

Ví dụ:

Mẹ già như chuối ba hương
Như xôi nép một, như đường mía lau

(Ca dao)

- Dùng những từ ngữ phóng đại khác

+ Các từ phóng đại có thể là những từ ngữ mang sẵn ý nghĩa phóng đại: cực kỳ, vô kể,…

+ Các từ ngữ phóng đại có thể là: nhớ đến cháy lòng, cưỡi vỡ bụng, …

+ Từ ngữ phóng đại có thể thể hiện thông qua những thành ngữ, tục ngữ: ăn như rồng cuốn, nói như rồng leo,…

IV. Tác dụng của nói quá

- Giúp hiện tượng, sự vật miêu tả được nhấn mạnh, gây ấn tượng, tăng sức biểu cảm.

V. Phân biệt nói quá và nói giảm, nói tránh

So sánh nói quá và nói giảm nói tránh có điểm nào giống nhau và khác nhau.

- Giống nhau giữa nói quá và nói giảm nói tránh:

+  Không nói đúng thực tế của sự việc, hiện tượng.

+ Cả 2 đều là biện pháp tu từ thường được sử dụng trong giao tiếp hàng ngày, trong văn học thơ ca...

- Khác nhau giữa 2 biện pháp tu từ trên:

+ Nói quá nhằm phóng đại sự việc lên, làm tăng thêm sự nổi bật của vấn đề cần nói, tạo ấn tượng mạnh cho người nghe.

+ Còn nói giảm nói tránh thì làm giảm bớt đi so với thực tế nhằm giúp sự việc hiện tượng trở nên nhẹ nhàng hơn, lịch sự hơn hoặc tâm lý hơn qua đó người nghe cảm thấy dễ chịu hơn.

* Đáp án:

- Biện pháp nói quá: chưa nằm đã sáng, chưa cười đã tối.

- Biểu thị + Tác dụng: 

+  Biểu thị thời gian trôi nhanh.

+  Thời gian trôi nhanh nhưng cũng không đến mức chưa nằm đã sáng, và cũng không nhanh đến mức chưa cười đã tối, nhắc nhở con người cân bằng và sử dụng thời gian cho hợp lí!

* Kiến thức mở rộng:

NÓI QUÁ

I. Nói quá là gì?

- Khái niệm: Nói quá (khoa trương) là biện pháp tu từ dùng cách phóng đại mức độ, tính chất của sự vật, hiện tượng được miêu tả nhằm gây ấn tượng, tăng sức biểu cảm.

- Ví dụ: “Lỗ mũi mười tám gánh lông/ chồng yêu chồng bảo râu rồng trời cho”.

II. Cấu tạo, đặc điểm của nói quá

- Biện pháp tu từ nói quá có đặc điểm: phóng đại đến mức phi lí tính chất, quy mô của sự vật, hiện tượng được nói đến.

III. Nói quá có mấy loại?

Có hai kiểu nói quá thường gặp: nói quá kết hợp với so sánh tu từ và nói quá dùng từ ngữ phóng đại khác.

- Nói quá kết hợp với so sánh tu từ

Hai biện pháp tu từ này đều nhằm mục đích làm rõ hơn, cụ thể hơn, sinh động hơn bản chất của đối tượng.

Ví dụ:

Mẹ già như chuối ba hương
Như xôi nép một, như đường mía lau

(Ca dao)

- Dùng những từ ngữ phóng đại khác

+ Các từ phóng đại có thể là những từ ngữ mang sẵn ý nghĩa phóng đại: cực kỳ, vô kể,…

+ Các từ ngữ phóng đại có thể là: nhớ đến cháy lòng, cưỡi vỡ bụng, …

+ Từ ngữ phóng đại có thể thể hiện thông qua những thành ngữ, tục ngữ: ăn như rồng cuốn, nói như rồng leo,…

IV. Tác dụng của nói quá

- Giúp hiện tượng, sự vật miêu tả được nhấn mạnh, gây ấn tượng, tăng sức biểu cảm.

V. Phân biệt nói quá và nói giảm, nói tránh

So sánh nói quá và nói giảm nói tránh có điểm nào giống nhau và khác nhau.

- Giống nhau giữa nói quá và nói giảm nói tránh:

+  Không nói đúng thực tế của sự việc, hiện tượng.

+ Cả 2 đều là biện pháp tu từ thường được sử dụng trong giao tiếp hàng ngày, trong văn học thơ ca...

- Khác nhau giữa 2 biện pháp tu từ trên:

+ Nói quá nhằm phóng đại sự việc lên, làm tăng thêm sự nổi bật của vấn đề cần nói, tạo ấn tượng mạnh cho người nghe.

+ Còn nói giảm nói tránh thì làm giảm bớt đi so với thực tế nhằm giúp sự việc hiện tượng trở nên nhẹ nhàng hơn, lịch sự hơn hoặc tâm lý hơn qua đó người nghe cảm thấy dễ chịu hơn.

* Đáp án:

d. Thiết tha: muốn làm

- Cách xác định: Dựa vào ngữ cảnh “tha thiết mong anh giải quyết”

* Kiến thức mở rộng:

NGỮ CẢNH

I. Ngữ cảnh là gì?

- Khái niệm: Ngữ cảnh là bối cảnh ngôn ngữ làm cơ sở cho việc sử dụng từ ngữ và tạo lập lời nói, đồng thời làm căn cứ để lĩnh hội thấu đáo lời nói.

II. Nghĩa của từ trong ngữ cảnh là gì?

- Trong mỗi ngữ cảnh, từ thể hiện khả năng kết hợp với các yếu tố khác, qua đó bộc lộ một nghĩa xác định nào đó. Khi gặp một từ không biết nghĩa, có thể dựa vào ngữ cảnh để xác định nghĩa của từ.

III. Vai trò của ngữ cảnh trong việc xác định nghĩa của từ ngữ

- Đối với quá trình tạo lập lời nói và câu văn:

+ Ngữ cảnh là môi trường sản sinh ra lời nói, câu văn

+ Ngữ cảnh luôn ảnh hưởng, chi phối nội dung, hình thức của câu và để lại dấu án trong câu.

- Đối với quá trình lĩnh hội lời nói, câu văn: ngữ cảnh giúp người nghe (người đọc) lĩnh hội chính xác và có hiệu quả lời nói, câu văn.

* Đáp án:

c. Người vị kỉ: Người ích kỉ, hẹp hòi

- Cách xác định: dựa vào cụm từ “Trái với người vị tha”.

* Kiến thức mở rộng:

NGỮ CẢNH

I. Ngữ cảnh là gì?

- Khái niệm: Ngữ cảnh là bối cảnh ngôn ngữ làm cơ sở cho việc sử dụng từ ngữ và tạo lập lời nói, đồng thời làm căn cứ để lĩnh hội thấu đáo lời nói.

II. Nghĩa của từ trong ngữ cảnh là gì?

- Trong mỗi ngữ cảnh, từ thể hiện khả năng kết hợp với các yếu tố khác, qua đó bộc lộ một nghĩa xác định nào đó. Khi gặp một từ không biết nghĩa, có thể dựa vào ngữ cảnh để xác định nghĩa của từ.

III. Vai trò của ngữ cảnh trong việc xác định nghĩa của từ ngữ

- Đối với quá trình tạo lập lời nói và câu văn:

+ Ngữ cảnh là môi trường sản sinh ra lời nói, câu văn

+ Ngữ cảnh luôn ảnh hưởng, chi phối nội dung, hình thức của câu và để lại dấu án trong câu.

- Đối với quá trình lĩnh hội lời nói, câu văn: ngữ cảnh giúp người nghe (người đọc) lĩnh hội chính xác và có hiệu quả lời nói, câu văn.

* Đáp án:

b. Quán xuyến: quản lí, làm mọi việc

- Cách xác định: Dựa vào các từ “dọn dẹp”, “nấu ăn”, “đưa đón”, “dạy dỗ con cái”.

* Đáp án:

a. Khai khẩn: Khái phá vùng đất, người đầu tiên đến đây để trồng trọt, sinh sống.

- Cách xác định: dựa vào ngữ cảnh là từ “mở mang vùng đất hoang”, “để trồng trọt, sinh sống”.

* Kiến thức mở rộng:

NGỮ CẢNH

I. Ngữ cảnh là gì?

- Khái niệm: Ngữ cảnh là bối cảnh ngôn ngữ làm cơ sở cho việc sử dụng từ ngữ và tạo lập lời nói, đồng thời làm căn cứ để lĩnh hội thấu đáo lời nói.

II. Nghĩa của từ trong ngữ cảnh là gì?

- Trong mỗi ngữ cảnh, từ thể hiện khả năng kết hợp với các yếu tố khác, qua đó bộc lộ một nghĩa xác định nào đó. Khi gặp một từ không biết nghĩa, có thể dựa vào ngữ cảnh để xác định nghĩa của từ.

III. Vai trò của ngữ cảnh trong việc xác định nghĩa của từ ngữ

- Đối với quá trình tạo lập lời nói và câu văn:

+ Ngữ cảnh là môi trường sản sinh ra lời nói, câu văn

+ Ngữ cảnh luôn ảnh hưởng, chi phối nội dung, hình thức của câu và để lại dấu án trong câu.

- Đối với quá trình lĩnh hội lời nói, câu văn: ngữ cảnh giúp người nghe (người đọc) lĩnh hội chính xác và có hiệu quả lời nói, câu văn.

* Đáp án:

a. “Câm nín”: Ngưng đập, im lặng.

b. Dựa vào ngữ cảnh của cả đoạn văn.

* Kiến thức mở rộng:

NGỮ CẢNH

I. Ngữ cảnh là gì?

- Khái niệm: Ngữ cảnh là bối cảnh ngôn ngữ làm cơ sở cho việc sử dụng từ ngữ và tạo lập lời nói, đồng thời làm căn cứ để lĩnh hội thấu đáo lời nói.

II. Nghĩa của từ trong ngữ cảnh là gì?

- Trong mỗi ngữ cảnh, từ thể hiện khả năng kết hợp với các yếu tố khác, qua đó bộc lộ một nghĩa xác định nào đó. Khi gặp một từ không biết nghĩa, có thể dựa vào ngữ cảnh để xác định nghĩa của từ.

III. Vai trò của ngữ cảnh trong việc xác định nghĩa của từ ngữ

- Đối với quá trình tạo lập lời nói và câu văn:

+ Ngữ cảnh là môi trường sản sinh ra lời nói, câu văn

+ Ngữ cảnh luôn ảnh hưởng, chi phối nội dung, hình thức của câu và để lại dấu án trong câu.

- Đối với quá trình lĩnh hội lời nói, câu văn: ngữ cảnh giúp người nghe (người đọc) lĩnh hội chính xác và có hiệu quả lời nói, câu văn.

* Đáp án:

a. “mềm”: rung động, cảm động

b. Lòng tôi như mềm đi trước câu chuyện của bạn.

* Kiến thức mở rộng:

NGỮ CẢNH

I. Ngữ cảnh là gì?

- Khái niệm: Ngữ cảnh là bối cảnh ngôn ngữ làm cơ sở cho việc sử dụng từ ngữ và tạo lập lời nói, đồng thời làm căn cứ để lĩnh hội thấu đáo lời nói.

II. Nghĩa của từ trong ngữ cảnh là gì?

- Trong mỗi ngữ cảnh, từ thể hiện khả năng kết hợp với các yếu tố khác, qua đó bộc lộ một nghĩa xác định nào đó. Khi gặp một từ không biết nghĩa, có thể dựa vào ngữ cảnh để xác định nghĩa của từ.

III. Vai trò của ngữ cảnh trong việc xác định nghĩa của từ ngữ

- Đối với quá trình tạo lập lời nói và câu văn:

+ Ngữ cảnh là môi trường sản sinh ra lời nói, câu văn

+ Ngữ cảnh luôn ảnh hưởng, chi phối nội dung, hình thức của câu và để lại dấu án trong câu.

- Đối với quá trình lĩnh hội lời nói, câu văn: ngữ cảnh giúp người nghe (người đọc) lĩnh hội chính xác và có hiệu quả lời nói, câu văn.

* Đáp án:

a. “non” ở đây là vầng trăng mới lên. Dựa vào ngữ cảnh của toàn câu thơ,

b. Cần dựa vào các cụm từ liên quan bên cạnh câu thơ để xác định nghĩa, hiểu ngữ cảnh để hiểu từ ngữ.

* Kiến thức mở rộng:

NGỮ CẢNH

I. Ngữ cảnh là gì?

- Khái niệm: Ngữ cảnh là bối cảnh ngôn ngữ làm cơ sở cho việc sử dụng từ ngữ và tạo lập lời nói, đồng thời làm căn cứ để lĩnh hội thấu đáo lời nói.

II. Nghĩa của từ trong ngữ cảnh là gì?

- Trong mỗi ngữ cảnh, từ thể hiện khả năng kết hợp với các yếu tố khác, qua đó bộc lộ một nghĩa xác định nào đó. Khi gặp một từ không biết nghĩa, có thể dựa vào ngữ cảnh để xác định nghĩa của từ.

III. Vai trò của ngữ cảnh trong việc xác định nghĩa của từ ngữ

- Đối với quá trình tạo lập lời nói và câu văn:

+ Ngữ cảnh là môi trường sản sinh ra lời nói, câu văn

+ Ngữ cảnh luôn ảnh hưởng, chi phối nội dung, hình thức của câu và để lại dấu án trong câu.

- Đối với quá trình lĩnh hội lời nói, câu văn: ngữ cảnh giúp người nghe (người đọc) lĩnh hội chính xác và có hiệu quả lời nói, câu văn.

* Đáp án:

- Biện pháp nhân hóa “…nom như những vật sống, đang dang rộng những cánh tay dài ngoằn ngoèo.. ” 

→ Việc miêu tả được sinh động hơn, hình dung rõ hơn các đặc điểm của sự vật.

* Đáp án:

- Biện pháp nhân hóa “bóng tối tan tác và run lẩy bẩy, nhào xuống cái mõm hôi thối”, 

→ Việc miêu tả được sinh động hơn, hình dung rõ hơn các đặc điểm của sự vật.

* Kiến thức mở rộng:

NHÂN HÓA

1. Nhân hoá là gì?

Nhân hoá là một phép tu từ gọi hoặc tả con vật, cây cối, đồ vật,... bằng những từ ngữ vốn dùng để gọi hoặc tả con người; làm cho thế giới loài vật, cây cối, đồ vật trở nên gần gũi với con người, biểu thị được những suy nghĩ, tình cảm của con người. Biện pháp này được sử dụng khá phổ biến trong các tác phẩm văn học, khiến tác phẩm ấy trở nên sinh động, có hồn hơn.

2. Biện pháp nhân hoá bao gồm những hình thức nào?

2.1. Dùng những từ vốn gọi người để gọi vật. 

Đây là một trong những hình thức khá phổ biến của biện pháp nhân hoá. Trong nhiều bài văn, các con vật, sự vật thường được gọi bằng những từ chỉ người như: chú, chị, ông,... Cách gọi này khiến cho sự vật trở nên gần gũi, thân thuộc hơn rất nhiều.

2.2. Dùng những từ vốn chỉ hoạt động, tính chất của con người để chỉ hoạt động, tính chất của vật

Hình thức nhân hoá này mang lại hiệu quả nghệ thuật rất cao, các sự vật trở nên sống động lạ kì, khiến lời văn, ý thơ tạo được ấn tượng trong lòng người đọc. Hình thức dùng hành động, tính chất của người để miêu tả sự vật thường tạo cho tác phẩm văn học có nhiều ý nghĩa, gợi hình, gợi ảnh làm cho tác phẩm sinh động hơn.

2.3. Trò chuyên, xưng hô với vật như đối với con người

Đây là hình thức nhân hoá trò chuyện, xưng hô với đồ vật, sự vật gần gũi, thân mật như đang nói chuyện với con người. Cách này khiến sự vật trở nên gần gũi hơn, không còn là vật vô tri, vô giác, mà có cảm xúc giống như con người.

3. Dấu hiệu nhận biết phép nhân hoá

Để nhận biết biện pháp có được sử dụng trong tác phẩm hay không, bạn có thể phân tích theo các bước sau:

Bước 1: Chỉ ra dấu hiệu gồm sự vật, hiện tượng, loài vật nào đó được nhân hoá và từ ngữ dùng để nhân hoá. Ví dụ: Trong tác phẩm xuất hiện các từ thường gọi người như: anh, chị, cô, dì,... và các từ này được dùng để gọi vật.

Bước 2: Nêu tác dụng của phép nhân hoá đó. Ví dụ: Khiến sự vật trở nên gần gũi và gắn bó với con người.

* Đáp án:

c. Dưới ánh trăng sáng vằng vặc, cảnh vật trong thật đẹp.

Việc mở rộng thành phần chính và trạng ngữ bằng cụm từ làm cho việc miêu tả chi tiết, rõ ràng hơn.

* Kiến thức mở rộng:

MỞ RỘNG CÂU

I. Thành phần chính của câu là gì?

- Khái niệm: Thành phần chính của câu là những thành phần bắt buộc phải có mặt để câu có cấu tạo hoàn chỉnh và diễn đạt được một ý trọn vẹn. Thành phần không bắt buộc có mặt được gọi là thành phần phụ.

II. Cụm chủ vị là gì?

- Khái niệm: Các thành phần câu được cấu tạo bởi cụm từ có hình thức cấu tạo giống câu đơn bình thường, gọi là cụm chủ - vị (cụm C-V).

III. Mở rộng thành phần chính của câu bằng cụm chủ vị là gì?

- Mở rộng câu là thêm thành phần phụ cho câu, nhằm cụ thể hoá, chi tiết hoá sự diễn đạt.

- Có thể dùng những cụm từ có hình thức giống câu đơn bình thường, gọi là cụm C – V, làm thành phần của câu hoặc của cụm từ để mở rộng.

Ví dụ:

Khi bắt đầu kháng chiến, nhân dân ta tinh thần rất hăng hái.

(Hồ Chí Minh)

– Trạng ngữ: Khi bắt đầu kháng chiến.

– Chủ ngữ: Nhân dân ta.

– Vị ngữ: Tinh thần rất hăng hái (vị ngữ có kết cấu cụm C – V), trong đó:

+ Chủ ngữ: Tinh thần.

+ Vị ngữ: Rất hăng hái.

= > Đây là câu có vị ngữ là cụm C – V.

IV. Tác dụng của việc mở rộng thành phần chính của câu bằng cụm chủ vị

- Giúp bổ sung thêm thông tin chi tiết, cụ thể về các đối tượng được miêu tả; nhờ đó việc hình dung về các đối tượng ấy trở nên dễ dàng hơn.

* Đáp án:

b. Chú mèo với bộ lông màu xám đang nằm ngủ ngon lành.

Việc mở rộng thành phần chính và trạng ngữ bằng cụm từ làm cho việc miêu tả chi tiết, rõ ràng hơn.

* Kiến thức mở rộng:

MỞ RỘNG CÂU

I. Thành phần chính của câu là gì?

- Khái niệm: Thành phần chính của câu là những thành phần bắt buộc phải có mặt để câu có cấu tạo hoàn chỉnh và diễn đạt được một ý trọn vẹn. Thành phần không bắt buộc có mặt được gọi là thành phần phụ.

II. Cụm chủ vị là gì?

- Khái niệm: Các thành phần câu được cấu tạo bởi cụm từ có hình thức cấu tạo giống câu đơn bình thường, gọi là cụm chủ - vị (cụm C-V).

III. Mở rộng thành phần chính của câu bằng cụm chủ vị là gì?

- Mở rộng câu là thêm thành phần phụ cho câu, nhằm cụ thể hoá, chi tiết hoá sự diễn đạt.

- Có thể dùng những cụm từ có hình thức giống câu đơn bình thường, gọi là cụm C – V, làm thành phần của câu hoặc của cụm từ để mở rộng.

Ví dụ:

Khi bắt đầu kháng chiến, nhân dân ta tinh thần rất hăng hái.

(Hồ Chí Minh)

– Trạng ngữ: Khi bắt đầu kháng chiến.

– Chủ ngữ: Nhân dân ta.

– Vị ngữ: Tinh thần rất hăng hái (vị ngữ có kết cấu cụm C – V), trong đó:

+ Chủ ngữ: Tinh thần.

+ Vị ngữ: Rất hăng hái.

= > Đây là câu có vị ngữ là cụm C – V.

IV. Tác dụng của việc mở rộng thành phần chính của câu bằng cụm chủ vị

- Giúp bổ sung thêm thông tin chi tiết, cụ thể về các đối tượng được miêu tả; nhờ đó việc hình dung về các đối tượng ấy trở nên dễ dàng hơn.

* Đáp án:

a. Trời mưa tầm tã không ngớt.

- Việc mở rộng thành phần chính và trạng ngữ bằng cụm từ làm cho việc miêu tả chi tiết, rõ ràng hơn.

* Kiến thức mở rộng:

MỞ RỘNG CÂU

I. Thành phần chính của câu là gì?

- Khái niệm: Thành phần chính của câu là những thành phần bắt buộc phải có mặt để câu có cấu tạo hoàn chỉnh và diễn đạt được một ý trọn vẹn. Thành phần không bắt buộc có mặt được gọi là thành phần phụ.

II. Cụm chủ vị là gì?

- Khái niệm: Các thành phần câu được cấu tạo bởi cụm từ có hình thức cấu tạo giống câu đơn bình thường, gọi là cụm chủ - vị (cụm C-V).

III. Mở rộng thành phần chính của câu bằng cụm chủ vị là gì?

- Mở rộng câu là thêm thành phần phụ cho câu, nhằm cụ thể hoá, chi tiết hoá sự diễn đạt.

- Có thể dùng những cụm từ có hình thức giống câu đơn bình thường, gọi là cụm C – V, làm thành phần của câu hoặc của cụm từ để mở rộng.

Ví dụ:

Khi bắt đầu kháng chiến, nhân dân ta tinh thần rất hăng hái.

(Hồ Chí Minh)

– Trạng ngữ: Khi bắt đầu kháng chiến.

– Chủ ngữ: Nhân dân ta.

– Vị ngữ: Tinh thần rất hăng hái (vị ngữ có kết cấu cụm C – V), trong đó:

+ Chủ ngữ: Tinh thần.

+ Vị ngữ: Rất hăng hái.

= > Đây là câu có vị ngữ là cụm C – V.

IV. Tác dụng của việc mở rộng thành phần chính của câu bằng cụm chủ vị

- Giúp bổ sung thêm thông tin chi tiết, cụ thể về các đối tượng được miêu tả; nhờ đó việc hình dung về các đối tượng ấy trở nên dễ dàng hơn.

* Đáp án:

c. Trời đã về chiều và dưới ánh hoàng hôn(TN) , sông đỏ(CN) như dòng máu nóng hổi phụt ra từ bộ ngực bị xé rách của Đan- kô. (VN)

(Mác- xim Go- rơ- ki, Trái tim Đan- kô)

- Nếu chúng bỏ bớt các cụm từ “phụt ra từ bộ ngực bị xé rách của Đan- kô” ở câu c thì ý nghĩa của  câu trên không có thay thay đổi về nội dung chung nhưng về cụ thể chi tiết sẽ không thể hình dung được.

* Kiến thức mở rộng:

CHỦ NGỮ- VỊ NGỮ- TRẠNG NGỮ

1. Chủ ngữ là gì?

Chủ ngữ là một trong các thành phần chính của câu, là thành phần bắt buộc để câu có một cấu trúc hoàn chỉnh và diễn đạt được ý trọn vẹn. Chủ ngữ thường đứng ở đầu câu, kể tên sự vật, hiện tượng,... Và thường trả lời cho các câu hỏi: Ai? Cái gì? Còn gì? Chủ ngữ thường là danh từ, đại từ hoặc cụm danh từ. Trong một số trường hợp cụ thể, thì động từ và tính từ, hoặc cụm động từ và cụm tính từ cũng có thể làm chủ ngữ. Trong câu, chủ ngữ thường đứng trước vị ngữ. Trường hợp đảo ngữ thì vị trí của chủ ngữ có thể thay đổi.

Ví dụ: 

- Tôi đang làm việc (Từ "tôi" là chủ ngữ)

- Ngọc đang đi học ( Từ "Ngọc" là chủ ngữ)

- Lao động là vinh quang (Từ "lao động" vốn là một động từ, nhưng trong trường hợp này thì "lao động"đóng vai trò là chủ ngữ của câu)

- Đĩa nhạc bạn tặng tôi rất hay ( trong câu này, "đĩa nhạc bạn tặng tôi" là chủ ngữ, và đây là một cụm chủ vị).

2. Vị ngữ là gì?

Vị ngữ cũng giống như chủ ngữ, là một thành phần chính của câu và là thành phần bắt buộc phải có để câu có cấu trúc hoàn chỉnh và diễn đạt được ý trọn vẹn. Đây là bộ phận thứ hai trong câu, nêu hoạt động, trạng thái, tính chất, đặc điểm,... của con người, sự vật, tượng được nêu trong câu. Vị ngữ là bộ phận chính có thể được kết hợp cùng với các trạng ngữ chỉ quan hệ thời gian và trả lời các câu hỏi: Là gì? Làm gì? Như thế nào? Vị ngữ thường là một động từ hoặc một cụm động từ, là tính từ hoặc một cụm tính từ, một danh từ hoặc một cụm danh từ. Trong một câu có thể có một hay nhiều vị ngữ. Thông thường trong một câu vị ngữ đứng sau chủ ngữ. Tuy nhiên trong trường hợp đảo ngữ thì vị trí của vị ngữ có thể thay đổi.

Ví dụ: 

- Con cún con đang ngủ ("đang ngủ" là vị ngữ)

- Chiếc ghế này gỗ còn tốt lắm! ("Gỗ còn tốt lắm" là vị ngữ và là một cụm chủ vị).

3. Trạng ngữ là gì?

Trạng ngữ là thành phần phụ của câu được sử dụng với mục đích bổ sung ý nghĩa cho thành phần chính và là bộ phận của câu nhằm xác định thời gian, nơi chốn, nguyên nhân của sự việc nêu trong câu. Trạng ngữ thường trả lời cho các câu hỏi sau: Khi nào? Ở đâu? Vì sao? Thông thường giữa trạng ngữ và các thành phần chính của câu thường được ngăn cách bằng dấu phẩy (khi viết), hoặc ngắt quãng (khi nói). Trạng ngữ có thể là một từ hoặc một cụm chủ vị. Thông thường trạng ngữ thường được đứng ở vị trí đầu câu và sẽ được ngăn cách với thành phần chính qua dấu phẩy. Trong trường hợp trạng ngữ đứng ở cuối câu thì trạng ngữ thường có từ nối.

Các loại trạng ngữ: 

- Trạng ngữ chỉ thời gian

- Trạng ngữ chỉ nơi chốn

- Trạng ngữ chỉ nguyên nhân

-Trạng ngữ chỉ mục đích

- Trạng ngữ chỉ phương tiện

Ví dụ: 

- Trước cổng trường, từng tốp em nhỏ xíu tít ra về. Trong câu này, "trước cổng trường" là trạng ngữ chỉ nơi chốn.

* Đáp án:

b. Trái tim cháy sáng rực(CN) như mặt trời, sáng hơn mặt trời, và cả khu rừng im lặng, sáng lên dưới ngọn đuốc cảu lòng thương yêu vĩ đại đối với mọi người. (VN)

(Mác- xim Go- rơ- ki, Trái tim Đan- kô)

- Nếu chúng bỏ bớt các cụm từ  “dưới ngọn đuốc của lòng thương yêu vĩ đại đối với mọi người” ở câu b,  thì ý nghĩa của các câu trên không có thay thay đổi về nội dung chung nhưng về cụ thể chi tiết sẽ không thể hình dung được.

* Kiến thức mở rộng:

CHỦ NGỮ- VỊ NGỮ- TRẠNG NGỮ

1. Chủ ngữ là gì?

Chủ ngữ là một trong các thành phần chính của câu, là thành phần bắt buộc để câu có một cấu trúc hoàn chỉnh và diễn đạt được ý trọn vẹn. Chủ ngữ thường đứng ở đầu câu, kể tên sự vật, hiện tượng,... Và thường trả lời cho các câu hỏi: Ai? Cái gì? Còn gì? Chủ ngữ thường là danh từ, đại từ hoặc cụm danh từ. Trong một số trường hợp cụ thể, thì động từ và tính từ, hoặc cụm động từ và cụm tính từ cũng có thể làm chủ ngữ. Trong câu, chủ ngữ thường đứng trước vị ngữ. Trường hợp đảo ngữ thì vị trí của chủ ngữ có thể thay đổi.

Ví dụ: 

- Tôi đang làm việc (Từ "tôi" là chủ ngữ)

- Ngọc đang đi học ( Từ "Ngọc" là chủ ngữ)

- Lao động là vinh quang (Từ "lao động" vốn là một động từ, nhưng trong trường hợp này thì "lao động"đóng vai trò là chủ ngữ của câu)

- Đĩa nhạc bạn tặng tôi rất hay ( trong câu này, "đĩa nhạc bạn tặng tôi" là chủ ngữ, và đây là một cụm chủ vị).

2. Vị ngữ là gì?

Vị ngữ cũng giống như chủ ngữ, là một thành phần chính của câu và là thành phần bắt buộc phải có để câu có cấu trúc hoàn chỉnh và diễn đạt được ý trọn vẹn. Đây là bộ phận thứ hai trong câu, nêu hoạt động, trạng thái, tính chất, đặc điểm,... của con người, sự vật, tượng được nêu trong câu. Vị ngữ là bộ phận chính có thể được kết hợp cùng với các trạng ngữ chỉ quan hệ thời gian và trả lời các câu hỏi: Là gì? Làm gì? Như thế nào? Vị ngữ thường là một động từ hoặc một cụm động từ, là tính từ hoặc một cụm tính từ, một danh từ hoặc một cụm danh từ. Trong một câu có thể có một hay nhiều vị ngữ. Thông thường trong một câu vị ngữ đứng sau chủ ngữ. Tuy nhiên trong trường hợp đảo ngữ thì vị trí của vị ngữ có thể thay đổi.

Ví dụ: 

- Con cún con đang ngủ ("đang ngủ" là vị ngữ)

- Chiếc ghế này gỗ còn tốt lắm! ("Gỗ còn tốt lắm" là vị ngữ và là một cụm chủ vị).

3. Trạng ngữ là gì?

Trạng ngữ là thành phần phụ của câu được sử dụng với mục đích bổ sung ý nghĩa cho thành phần chính và là bộ phận của câu nhằm xác định thời gian, nơi chốn, nguyên nhân của sự việc nêu trong câu. Trạng ngữ thường trả lời cho các câu hỏi sau: Khi nào? Ở đâu? Vì sao? Thông thường giữa trạng ngữ và các thành phần chính của câu thường được ngăn cách bằng dấu phẩy (khi viết), hoặc ngắt quãng (khi nói). Trạng ngữ có thể là một từ hoặc một cụm chủ vị. Thông thường trạng ngữ thường được đứng ở vị trí đầu câu và sẽ được ngăn cách với thành phần chính qua dấu phẩy. Trong trường hợp trạng ngữ đứng ở cuối câu thì trạng ngữ thường có từ nối.

Các loại trạng ngữ: 

- Trạng ngữ chỉ thời gian

- Trạng ngữ chỉ nơi chốn

- Trạng ngữ chỉ nguyên nhân

-Trạng ngữ chỉ mục đích

- Trạng ngữ chỉ phương tiện

Ví dụ: 

- Trước cổng trường, từng tốp em nhỏ xíu tít ra về. Trong câu này, "trước cổng trường" là trạng ngữ chỉ nơi chốn.

* Đáp án:

a. Nhìn qua ô cửa (TN) , ta (CN) có cảm tưởng như đứng trước một bể nuôi cá khổng lồ. (VN)

(Giuyn Véc- nơ, Dòng “Sông Đen”)

- Nếu chúng bỏ bớt các cụm từ “khổng lồ” thì ý nghĩa của câu trên không có thay thay đổi về nội dung chung nhưng về cụ thể chi tiết sẽ không thể hình dung được.

* Kiến thức mở rộng:

CHỦ NGỮ- VỊ NGỮ- TRẠNG NGỮ

1. Chủ ngữ là gì?

Chủ ngữ là một trong các thành phần chính của câu, là thành phần bắt buộc để câu có một cấu trúc hoàn chỉnh và diễn đạt được ý trọn vẹn. Chủ ngữ thường đứng ở đầu câu, kể tên sự vật, hiện tượng,... Và thường trả lời cho các câu hỏi: Ai? Cái gì? Còn gì? Chủ ngữ thường là danh từ, đại từ hoặc cụm danh từ. Trong một số trường hợp cụ thể, thì động từ và tính từ, hoặc cụm động từ và cụm tính từ cũng có thể làm chủ ngữ. Trong câu, chủ ngữ thường đứng trước vị ngữ. Trường hợp đảo ngữ thì vị trí của chủ ngữ có thể thay đổi.

Ví dụ: 

- Tôi đang làm việc (Từ "tôi" là chủ ngữ)

- Ngọc đang đi học ( Từ "Ngọc" là chủ ngữ)

- Lao động là vinh quang (Từ "lao động" vốn là một động từ, nhưng trong trường hợp này thì "lao động"đóng vai trò là chủ ngữ của câu)

- Đĩa nhạc bạn tặng tôi rất hay ( trong câu này, "đĩa nhạc bạn tặng tôi" là chủ ngữ, và đây là một cụm chủ vị).

2. Vị ngữ là gì?

Vị ngữ cũng giống như chủ ngữ, là một thành phần chính của câu và là thành phần bắt buộc phải có để câu có cấu trúc hoàn chỉnh và diễn đạt được ý trọn vẹn. Đây là bộ phận thứ hai trong câu, nêu hoạt động, trạng thái, tính chất, đặc điểm,... của con người, sự vật, tượng được nêu trong câu. Vị ngữ là bộ phận chính có thể được kết hợp cùng với các trạng ngữ chỉ quan hệ thời gian và trả lời các câu hỏi: Là gì? Làm gì? Như thế nào? Vị ngữ thường là một động từ hoặc một cụm động từ, là tính từ hoặc một cụm tính từ, một danh từ hoặc một cụm danh từ. Trong một câu có thể có một hay nhiều vị ngữ. Thông thường trong một câu vị ngữ đứng sau chủ ngữ. Tuy nhiên trong trường hợp đảo ngữ thì vị trí của vị ngữ có thể thay đổi.

Ví dụ: 

- Con cún con đang ngủ ("đang ngủ" là vị ngữ)

- Chiếc ghế này gỗ còn tốt lắm! ("Gỗ còn tốt lắm" là vị ngữ và là một cụm chủ vị).

3. Trạng ngữ là gì?

Trạng ngữ là thành phần phụ của câu được sử dụng với mục đích bổ sung ý nghĩa cho thành phần chính và là bộ phận của câu nhằm xác định thời gian, nơi chốn, nguyên nhân của sự việc nêu trong câu. Trạng ngữ thường trả lời cho các câu hỏi sau: Khi nào? Ở đâu? Vì sao? Thông thường giữa trạng ngữ và các thành phần chính của câu thường được ngăn cách bằng dấu phẩy (khi viết), hoặc ngắt quãng (khi nói). Trạng ngữ có thể là một từ hoặc một cụm chủ vị. Thông thường trạng ngữ thường được đứng ở vị trí đầu câu và sẽ được ngăn cách với thành phần chính qua dấu phẩy. Trong trường hợp trạng ngữ đứng ở cuối câu thì trạng ngữ thường có từ nối.

Các loại trạng ngữ: 

- Trạng ngữ chỉ thời gian

- Trạng ngữ chỉ nơi chốn

- Trạng ngữ chỉ nguyên nhân

-Trạng ngữ chỉ mục đích

- Trạng ngữ chỉ phương tiện

Ví dụ: 

- Trước cổng trường, từng tốp em nhỏ xíu tít ra về. Trong câu này, "trước cổng trường" là trạng ngữ chỉ nơi chốn.

* Đáp án:

- Câu đ1 không chi tiết bằng câu đ2

- Nhờ thành phần mở rộng câu mà ý nghĩa của câu được diễn đạt chi tiết hơn, giúp người đọc dễ hình dung hơn.

* Kiến thức mở rộng:

MỞ RỘNG CÂU

I. Thành phần chính của câu là gì?

- Khái niệm: Thành phần chính của câu là những thành phần bắt buộc phải có mặt để câu có cấu tạo hoàn chỉnh và diễn đạt được một ý trọn vẹn. Thành phần không bắt buộc có mặt được gọi là thành phần phụ.

II. Cụm chủ vị là gì?

- Khái niệm: Các thành phần câu được cấu tạo bởi cụm từ có hình thức cấu tạo giống câu đơn bình thường, gọi là cụm chủ - vị (cụm C-V).

III. Mở rộng thành phần chính của câu bằng cụm chủ vị là gì?

- Mở rộng câu là thêm thành phần phụ cho câu, nhằm cụ thể hoá, chi tiết hoá sự diễn đạt.

- Có thể dùng những cụm từ có hình thức giống câu đơn bình thường, gọi là cụm C – V, làm thành phần của câu hoặc của cụm từ để mở rộng.

Ví dụ:

Khi bắt đầu kháng chiến, nhân dân ta tinh thần rất hăng hái.

(Hồ Chí Minh)

– Trạng ngữ: Khi bắt đầu kháng chiến.

– Chủ ngữ: Nhân dân ta.

– Vị ngữ: Tinh thần rất hăng hái (vị ngữ có kết cấu cụm C – V), trong đó:

+ Chủ ngữ: Tinh thần.

+ Vị ngữ: Rất hăng hái.

= > Đây là câu có vị ngữ là cụm C – V.

IV. Tác dụng của việc mở rộng thành phần chính của câu bằng cụm chủ vị

- Giúp bổ sung thêm thông tin chi tiết, cụ thể về các đối tượng được miêu tả; nhờ đó việc hình dung về các đối tượng ấy trở nên dễ dàng hơn.

* Đáp án:

- Câu d1 không chi tiết bằng câu d2

- Nhờ thành phần mở rộng câu mà ý nghĩa của câu được diễn đạt chi tiết hơn, giúp người đọc dễ hình dung hơn.

* Kiến thức mở rộng:

MỞ RỘNG CÂU

I. Thành phần chính của câu là gì?

- Khái niệm: Thành phần chính của câu là những thành phần bắt buộc phải có mặt để câu có cấu tạo hoàn chỉnh và diễn đạt được một ý trọn vẹn. Thành phần không bắt buộc có mặt được gọi là thành phần phụ.

II. Cụm chủ vị là gì?

- Khái niệm: Các thành phần câu được cấu tạo bởi cụm từ có hình thức cấu tạo giống câu đơn bình thường, gọi là cụm chủ - vị (cụm C-V).

III. Mở rộng thành phần chính của câu bằng cụm chủ vị là gì?

- Mở rộng câu là thêm thành phần phụ cho câu, nhằm cụ thể hoá, chi tiết hoá sự diễn đạt.

- Có thể dùng những cụm từ có hình thức giống câu đơn bình thường, gọi là cụm C – V, làm thành phần của câu hoặc của cụm từ để mở rộng.

Ví dụ:

Khi bắt đầu kháng chiến, nhân dân ta tinh thần rất hăng hái.

(Hồ Chí Minh)

– Trạng ngữ: Khi bắt đầu kháng chiến.

– Chủ ngữ: Nhân dân ta.

– Vị ngữ: Tinh thần rất hăng hái (vị ngữ có kết cấu cụm C – V), trong đó:

+ Chủ ngữ: Tinh thần.

+ Vị ngữ: Rất hăng hái.

= > Đây là câu có vị ngữ là cụm C – V.

IV. Tác dụng của việc mở rộng thành phần chính của câu bằng cụm chủ vị

- Giúp bổ sung thêm thông tin chi tiết, cụ thể về các đối tượng được miêu tả; nhờ đó việc hình dung về các đối tượng ấy trở nên dễ dàng hơn.

* Đáp án:

- Câu c1 không chi tiết bằng câu c2

- Nhờ thành phần mở rộng câu mà ý nghĩa của câu được diễn đạt chi tiết hơn, giúp người đọc dễ hình dung hơn.

* Kiến thức mở rộng:

MỞ RỘNG CÂU

I. Thành phần chính của câu là gì?

- Khái niệm: Thành phần chính của câu là những thành phần bắt buộc phải có mặt để câu có cấu tạo hoàn chỉnh và diễn đạt được một ý trọn vẹn. Thành phần không bắt buộc có mặt được gọi là thành phần phụ.

II. Cụm chủ vị là gì?

- Khái niệm: Các thành phần câu được cấu tạo bởi cụm từ có hình thức cấu tạo giống câu đơn bình thường, gọi là cụm chủ - vị (cụm C-V).

III. Mở rộng thành phần chính của câu bằng cụm chủ vị là gì?

- Mở rộng câu là thêm thành phần phụ cho câu, nhằm cụ thể hoá, chi tiết hoá sự diễn đạt.

- Có thể dùng những cụm từ có hình thức giống câu đơn bình thường, gọi là cụm C – V, làm thành phần của câu hoặc của cụm từ để mở rộng.

Ví dụ:

Khi bắt đầu kháng chiến, nhân dân ta tinh thần rất hăng hái.

(Hồ Chí Minh)

– Trạng ngữ: Khi bắt đầu kháng chiến.

– Chủ ngữ: Nhân dân ta.

– Vị ngữ: Tinh thần rất hăng hái (vị ngữ có kết cấu cụm C – V), trong đó:

+ Chủ ngữ: Tinh thần.

+ Vị ngữ: Rất hăng hái.

= > Đây là câu có vị ngữ là cụm C – V.

IV. Tác dụng của việc mở rộng thành phần chính của câu bằng cụm chủ vị

- Giúp bổ sung thêm thông tin chi tiết, cụ thể về các đối tượng được miêu tả; nhờ đó việc hình dung về các đối tượng ấy trở nên dễ dàng hơn.

* Đáp án:

- Câu b1 không chi tiết bằng câu b2

- Nhờ thành phần mở rộng câu mà ý nghĩa của câu được diễn đạt chi tiết hơn, giúp người đọc dễ hình dung hơn.

* Kiến thức mở rộng:

MỞ RỘNG CÂU

I. Thành phần chính của câu là gì?

- Khái niệm: Thành phần chính của câu là những thành phần bắt buộc phải có mặt để câu có cấu tạo hoàn chỉnh và diễn đạt được một ý trọn vẹn. Thành phần không bắt buộc có mặt được gọi là thành phần phụ.

II. Cụm chủ vị là gì?

- Khái niệm: Các thành phần câu được cấu tạo bởi cụm từ có hình thức cấu tạo giống câu đơn bình thường, gọi là cụm chủ - vị (cụm C-V).

III. Mở rộng thành phần chính của câu bằng cụm chủ vị là gì?

- Mở rộng câu là thêm thành phần phụ cho câu, nhằm cụ thể hoá, chi tiết hoá sự diễn đạt.

- Có thể dùng những cụm từ có hình thức giống câu đơn bình thường, gọi là cụm C – V, làm thành phần của câu hoặc của cụm từ để mở rộng.

Ví dụ:

Khi bắt đầu kháng chiến, nhân dân ta tinh thần rất hăng hái.

(Hồ Chí Minh)

– Trạng ngữ: Khi bắt đầu kháng chiến.

– Chủ ngữ: Nhân dân ta.

– Vị ngữ: Tinh thần rất hăng hái (vị ngữ có kết cấu cụm C – V), trong đó:

+ Chủ ngữ: Tinh thần.

+ Vị ngữ: Rất hăng hái.

= > Đây là câu có vị ngữ là cụm C – V.

IV. Tác dụng của việc mở rộng thành phần chính của câu bằng cụm chủ vị

- Giúp bổ sung thêm thông tin chi tiết, cụ thể về các đối tượng được miêu tả; nhờ đó việc hình dung về các đối tượng ấy trở nên dễ dàng hơn.

* Đáp án:

- Câu a1  không chi tiết bằng các câu a2

- Nhờ thành phần mở rộng câu mà ý nghĩa của câu được diễn đạt chi tiết hơn, giúp người đọc dễ hình dung hơn.

* Kiến thức mở rộng:

MỞ RỘNG CÂU

I. Thành phần chính của câu là gì?

- Khái niệm: Thành phần chính của câu là những thành phần bắt buộc phải có mặt để câu có cấu tạo hoàn chỉnh và diễn đạt được một ý trọn vẹn. Thành phần không bắt buộc có mặt được gọi là thành phần phụ.

II. Cụm chủ vị là gì?

- Khái niệm: Các thành phần câu được cấu tạo bởi cụm từ có hình thức cấu tạo giống câu đơn bình thường, gọi là cụm chủ - vị (cụm C-V).

III. Mở rộng thành phần chính của câu bằng cụm chủ vị là gì?

- Mở rộng câu là thêm thành phần phụ cho câu, nhằm cụ thể hoá, chi tiết hoá sự diễn đạt.

- Có thể dùng những cụm từ có hình thức giống câu đơn bình thường, gọi là cụm C – V, làm thành phần của câu hoặc của cụm từ để mở rộng.

Ví dụ:

Khi bắt đầu kháng chiến, nhân dân ta tinh thần rất hăng hái.

(Hồ Chí Minh)

– Trạng ngữ: Khi bắt đầu kháng chiến.

– Chủ ngữ: Nhân dân ta.

– Vị ngữ: Tinh thần rất hăng hái (vị ngữ có kết cấu cụm C – V), trong đó:

+ Chủ ngữ: Tinh thần.

+ Vị ngữ: Rất hăng hái.

= > Đây là câu có vị ngữ là cụm C – V.

IV. Tác dụng của việc mở rộng thành phần chính của câu bằng cụm chủ vị

- Giúp bổ sung thêm thông tin chi tiết, cụ thể về các đối tượng được miêu tả; nhờ đó việc hình dung về các đối tượng ấy trở nên dễ dàng hơn.

* Đáp án:

Phép lặp: rau khúc.

Phép thế: Đó - Nhưng phải sang tháng Giêng.

 * Kiến thức mở rộng:

PHÉP LIÊN KẾT 

I. Liên kết trong văn bản là gì?

- Khái niệm: Liên kết là một trong những tính chất quan trọng nhất của văn bản, làm cho văn bản trở nên mạch lạc, hoàn chỉnh cả về nội dung và hình thức.

II. Đặc điểm của một văn bản có tính liên kết

- Nội dung các câu, các đoạn thống nhất và gắn bó chặt chẽ với nhau. Các đoạn văn phải phục vụ chủ đề chung của văn bản, các câu phải phục vụ chủ đề của đoạn văn (liên kết chủ đề); các đoạn văn và các câu phải được sắp xếp theo một trình tự hợp lí (liên kết logic).

- Các câu, các đoạn được kết nối với nhau bằng các phép liên kết thích hợp.

III. Một số phép liên kết thường dùng

- Phép lặp từ ngữ: lặp lại ở câu đứng sau các từ ngữ đã có ở câu trước.

Ví dụ: “Trước hết, cái thú tự học cũng giống cái thú đi chơi bộ ấy. Tự học cũng như một cuộc du lịch, du lịch bằng trí óc, một cuộc du lịch say mê gấp trăm lần du lịch bằng chân, vì nó là du lịch trong không gian lẫn thời gian.”

(Tự học - Một thú vui bổ ích, Nguyễn Hiến Lê)

→ Lặp từ “tự học”.

- Phép nối: sử dụng ở câu đứng sau các từ ngữ biểu thị quan hệ với câu trước.

Ví dụ: “Những ý tưởng ấy tôi chưa lần nào ghi lên giấy, vì hồi ấy tôi không biết ghi và ngày nay tôi không nhớ hết. Nhưng mỗi lần thấy mấy em nhỏ rụt rè núp dưới nón mẹ lần đầu tiên đi đến trường, lòng tôi lại tưng bừng rộn rã.”

(Tôi đi học, Thanh Tịnh)

→ Sử dụng quan hệ từ “Nhưng”.

=> Những phép liên kết trên khi được sử dụng ở những đoạn văn khác nhau sẽ có chức năng liên kết đoạn. Ví dụ: Với phép nối, người ta thường dùng các từ ngữ như “thứ nhất..., thứ hai..., thứ ba....”, “trước hết..., hơn nữa..., quan trọng hơn cả....”. Chẳng hạn:

 “Một là, sách nhiều khiến người ta không chuyên sâu. [...] Hai là, sách nhiều dễ khiến người đọc lạc hướng.”

(Bàn về đọc sách, Chu Quang Tiềm)

- Phép thế: sử dụng ở câu đứng sau các từ ngữ có tác dụng thay thế từ ngữ đã có ở câu trước.

Ví dụ: “Sách tất nhiên là đáng quý, nhưng cũng chỉ là một thứ tích luỹ. Nó có thể làm trở ngại cho nghiên cứu học vấn.”

(Bàn về đọc sách, Chu Quang Tiềm)

→ Sử dụng từ “nó” thay cho “sách”.

- Phép liên tưởng: sử dụng ở câu đứng sau các từ ngữ cùng trường liên tưởng với từ ngữ đã có ở câu trước.

Ví dụ: “Kẻ mạnh không phải là kẻ giẫm lên vai người khác để thỏa mãn lòng ích ki. Kẻ mạnh phải là kẻ giúp đỡ người khác trên đôi vai của mình.”

(Đời thừa, Nam Cao)

→ Các từ in đậm thuộc trường liên tưởng quan điểm về kẻ mạnh.

* Đáp án:

b. so sánh ⟹ Gợi tả vẻ đẹp tuyệt vời của hạt xôi nếp.

*Kiến thức mở rộng:

SO SÁNH

1. So sánh là gì?

Trong tiếng Việt, so sánh là một trong các biện pháp tu từ phổ biến nhất, bên cạnh phép nhân hoá, ẩn dụ, hoán dụ, chơi chữ... So sánh được định nghĩa như sau: "So sánh là biện pháp dùng để đối chiếu hai sự vật, hiện tượng... với nhau. Trong đó các sự vật, hiện tượng này mặc dù khác nhau về tính chất nhưng lại có nét tương đồng ở cùng một khía cạnh nào đó.

Ví dụ: Tối như mực, Đen như gỗ mun, Nhát như thỏ đế, Chậm như sên...

2. Cấu tạo của phép so sánh

Từ định nghĩa của biện pháp so sánh, chúng ta có thể thấy được cấu tạo của phép so sánh. Thông thường, mô hình cấu tạo đầy đủ của một phép so sánh gồm có:

Vế A (nêu tên sự vật, sự việc được so sánh)

Vế B (nêu tên sự vật, sự việc dùng để so sánh với sự vật, sự việc được so sánh ở vế A)

Từ ngữ chỉ phương diện so sánh

Từ ngữ chỉ ý so sánh (Từ so sánh)

Ví dụ:

Công cha như núi ngất trời

Nghĩa mẹ như nước ở ngoài biển Đông

Núi cao biển rộng mênh mông

Cù lao chín chữ ghi lòng con ơi.

Trong đoạn ca dao trên, vế A là công cha, nghĩa mẹ được so sánh với vế B là núi ngất trời, nước ở ngoài biển đông bằng từ so sánh như. Công cha và nghĩa mẹ đều có sự tương đồng với núi ngất trời và nước ở ngoài biển Đông mênh mông rộng lớn cho thấy rằng ý nghĩa của cha mẹ là rất to lớn.

Hay một ví dụ khác:

Cày đồng đang buổi ban trưa

Mồ hôi thánh thót như mưa ruộng cày

Ở đây, vế A là mồ hôi, vế B là mưa ruộng cày, từ so sánh như. Mồ hôi rơi nhiều như mưa ngoài ruộng cho thấy sự vất vả của công việc đồng áng.

Tuy nhiên, trên thực tế mô hình trên có thể thay đổi đi ít nhiều:

- Các từ ngữ chỉ phương diện so sánh và từ ngữ chỉ ý so sánh (từ so sánh) có thể được lược bớt

- Vế B có thể đảo lên trước vế A.

Ví dụ:

Như tre mọc thẳng, con người không chịu khuất.

Như loài kiến, con người nên cố gắng chăm chỉ.

3. Tác dụng của biện pháp so sánh

Phép so sánh có rất nhiều tác dụng trong câu. Trước hế, so sánh làm tăng thêm sức gợi hình, gợi cảm trong diễn đạt. Thay vì miêu tả sự vật sự việc theo một các thông thường, ta có thể dùng phép so sánh để làm cho câu văn trở nên sinh động và hấp dẫn hơn.

Ngoài ra, phép so sánh còn có tác dụng nhấn mạnh, làm nổi bật lên ý cần diễn đạt. Từ đó, làm cho người đọc, người nghe tập trung hơn vào lời văn, câu nói của tác giả hơn. Bên cạnh đó, so sánh cũng nêu bật lên một đặc điểm, khía cạnh bất kì của sự vật, hiện tượng...

Bản chất của so sánh là việc đối chiếu hai đối tượng có nét tương đồng với nhau. Do đó, phép so sánh sẽ giúp cho người nghe hoặc người đọc dễ dàng liên tưởng và hình dung ra các sự vật, sự việc để dễ nắm bắt và hiểu được ý nghĩa của cả câu văn.

Ví dụ về tính gợi hình của phép so sánh được thể hiện qua đoạn thơ sau:

Quê hương tôi có con sông xanh biếc

Nước gương trong soi tóc những hàng tre 

Tâm hồn tôi là những buổi trưa hè

Toả nắng xuống dòng sông lấp lánh.

* Đáp ám:

a. so sánh ⟹ Trân trọng bánh khúc- một món ăn gắn với tuổi thơ.

*Kiến thức mở rộng:

SO SÁNH

1. So sánh là gì?

Trong tiếng Việt, so sánh là một trong các biện pháp tu từ phổ biến nhất, bên cạnh phép nhân hoá, ẩn dụ, hoán dụ, chơi chữ... So sánh được định nghĩa như sau: "So sánh là biện pháp dùng để đối chiếu hai sự vật, hiện tượng... với nhau. Trong đó các sự vật, hiện tượng này mặc dù khác nhau về tính chất nhưng lại có nét tương đồng ở cùng một khía cạnh nào đó.

Ví dụ: Tối như mực, Đen như gỗ mun, Nhát như thỏ đế, Chậm như sên...

2. Cấu tạo của phép so sánh

Từ định nghĩa của biện pháp so sánh, chúng ta có thể thấy được cấu tạo của phép so sánh. Thông thường, mô hình cấu tạo đầy đủ của một phép so sánh gồm có:

Vế A (nêu tên sự vật, sự việc được so sánh)

Vế B (nêu tên sự vật, sự việc dùng để so sánh với sự vật, sự việc được so sánh ở vế A)

Từ ngữ chỉ phương diện so sánh

Từ ngữ chỉ ý so sánh (Từ so sánh)

Ví dụ:

Công cha như núi ngất trời

Nghĩa mẹ như nước ở ngoài biển Đông

Núi cao biển rộng mênh mông

Cù lao chín chữ ghi lòng con ơi.

Trong đoạn ca dao trên, vế A là công cha, nghĩa mẹ được so sánh với vế B là núi ngất trời, nước ở ngoài biển đông bằng từ so sánh như. Công cha và nghĩa mẹ đều có sự tương đồng với núi ngất trời và nước ở ngoài biển Đông mênh mông rộng lớn cho thấy rằng ý nghĩa của cha mẹ là rất to lớn.

Hay một ví dụ khác:

Cày đồng đang buổi ban trưa

Mồ hôi thánh thót như mưa ruộng cày

Ở đây, vế A là mồ hôi, vế B là mưa ruộng cày, từ so sánh như. Mồ hôi rơi nhiều như mưa ngoài ruộng cho thấy sự vất vả của công việc đồng áng.

Tuy nhiên, trên thực tế mô hình trên có thể thay đổi đi ít nhiều:

- Các từ ngữ chỉ phương diện so sánh và từ ngữ chỉ ý so sánh (từ so sánh) có thể được lược bớt

- Vế B có thể đảo lên trước vế A.

Ví dụ:

Như tre mọc thẳng, con người không chịu khuất.

Như loài kiến, con người nên cố gắng chăm chỉ.

3. Tác dụng của biện pháp so sánh

Phép so sánh có rất nhiều tác dụng trong câu. Trước hế, so sánh làm tăng thêm sức gợi hình, gợi cảm trong diễn đạt. Thay vì miêu tả sự vật sự việc theo một các thông thường, ta có thể dùng phép so sánh để làm cho câu văn trở nên sinh động và hấp dẫn hơn.

Ngoài ra, phép so sánh còn có tác dụng nhấn mạnh, làm nổi bật lên ý cần diễn đạt. Từ đó, làm cho người đọc, người nghe tập trung hơn vào lời văn, câu nói của tác giả hơn. Bên cạnh đó, so sánh cũng nêu bật lên một đặc điểm, khía cạnh bất kì của sự vật, hiện tượng...

Bản chất của so sánh là việc đối chiếu hai đối tượng có nét tương đồng với nhau. Do đó, phép so sánh sẽ giúp cho người nghe hoặc người đọc dễ dàng liên tưởng và hình dung ra các sự vật, sự việc để dễ nắm bắt và hiểu được ý nghĩa của cả câu văn.

Ví dụ về tính gợi hình của phép so sánh được thể hiện qua đoạn thơ sau:

Quê hương tôi có con sông xanh biếc

Nước gương trong soi tóc những hàng tre 

Tâm hồn tôi là những buổi trưa hè

Toả nắng xuống dòng sông lấp lánh.

* Đáp án:

b. Ngoan: ngoan ngoãn đúng vị trí

* Kiến thức mở rộng:

DỤNG Ý CỦA TÁC GIẢ

Dụng ý của tác giả trong văn bản là mục đích, ý định mà tác giả muốn truyền tải thông qua nội dung, cách diễn đạt, hình ảnh, tình huống hoặc ngôn ngữ trong tác phẩm. Dụng ý này có thể là:

• Truyền tải thông điệp, tư tưởng: Tác giả muốn gửi gắm một bài học, một triết lý sống hoặc phản ánh thực trạng xã hội.
• Gợi cảm xúc cho người đọc: Thông qua ngôn từ, hình ảnh, tác giả muốn tạo ra sự xúc động, đồng cảm hoặc suy ngẫm.
• Nhấn mạnh một quan điểm: Dùng cách lập luận, dẫn chứng để thuyết phục người đọc tin vào một ý tưởng nhất định.
• Tạo sự hấp dẫn, lôi cuốn: Dụng ý trong việc xây dựng nhân vật, tình huống nhằm giữ chân người đọc, khiến họ tò mò, thích thú.

Ví dụ:

• - Trong truyện ngắn "Lão Hạc" (Nam Cao), dụng ý của tác giả là thể hiện nỗi đau khổ, bi kịch của người nông dân nghèo trong xã hội cũ.
•  
• - Trong bài thơ "Ánh trăng" (Nguyễn Duy), dụng ý của tác giả là nhắc nhở con người về lòng biết ơn và quá khứ.

Để hiểu rõ dụng ý của tác giả, cần phân tích kỹ văn bản, đặt tác phẩm vào bối cảnh ra đời và xem xét phong cách sáng tác của tác giả.

* Đáp án:

Biếu mang ý nghĩa trang trọng và ấm áp, thể hiện mối quan hệ thân tình.

* Kiến thức mở rộng:

TỪ ĐỒNG NGHĨA

a. Khái niệm: Từ đồng nghĩa là những từ có nghĩa giống nhau hoặc gần giống nhau.

Ví dụ: huyền, mun, đen, mực,….

b. Phân loại từ đồng nghĩa: 

Có 2 loại từ đồng nghĩa, gồm:

- Từ đồng nghĩa hoàn toàn: Là những từ có nghĩa hoàn toàn giống nhau, có thể thay thế cho nhau trong lời nói.

Ví dụ: xe lửa - tàu hỏa, con lợn - con heo,…

- Từ đồng nghĩa không hoàn toàn: Là những từ tuy cùng nghĩa với nhau nhưng vẫn khác nhau phần nào đó về thái độ, tình cảm hoặc cách thức hành động

Ví dụ: chết, hi sinh, toi mạng, ra đi,…

c. Ví dụ 

- Từ đồng nghĩa với anh hùng là: anh dũng, cam đảm, can trường, dũng cảm, gan dạ, gan góc, gan lì, …

- Từ đồng nghĩa với ác là: ác độc, hung ác, tàn nhẫn,… 

- Từ đồng nghĩa với ăn là: xơi, chén, hốc,… 

- Từ đồng nghĩa với ẩm là: ẩm thấp, ẩm mốc, ẩm ướt,… 

- Từ đồng nghĩa với ân cần là: đon đả, nhiệt tình, niềm nở, quan tâm, thân mật, vồ vập, vồn vã, …

- Từ đồng nghĩa với ba là: cha, bố, tía, …

- Từ đồng nghĩa với bảo vệ là: ngăn cản, che chở, che chắn, phòng vệ, giữ gìn,… 

- Từ đồng nghĩa với biết ơn là: nhớ ơn,mang ơn, đội ơn, hàm ơn, lễ phép, vâng lời,…

- Từ đồng nghĩa với béo là: mập, bự, đầy đặn, béo phì, to, ….

- Từ đồng nghĩa với biếng nhác là: lười, lười nhác, lười biếng, …

- Từ đồng nghĩa với chăm chỉ là: siêng năng, cần cù, chuyên cần, chịu khó, tần tảo,…

- Từ đồng nghĩa với can đảm là: dũng cảm, gan dạ, anh dũng, quả cảm, …

- Từ đồng nghĩa với cao là: cao, cao kều, cao ngất, …

- Từ đồng nghĩa với dũng cảm là: can đảm, gan góc, gan dạ, gan trường, …

- Từ đồng nghĩa với đoàn kết là: đùm bọc, bao bọc, cùng nhau, chung sức, …

- Từ đồng nghĩa với êm ả là: yên ả, êm đềm, dịu dàng, …

- Từ đồng nghĩa với giữ gìn là: bảo vệ, bảo quản, che chở, che chắn,…

- Từ đồng nghĩa với giản dị là: đơn sơ, mộc mạc, đơn giản, tự nhiên, khiêm tốn, bình thường,… 

- Từ đồng nghĩa với gọn gàng là: gọn ghẽ, gọn, gọn nhẹ, …

- Từ đồng nghĩa với gan dạ là: can đảm, dũng cảm, gan góc,…

- Từ đồng nghĩa với hạnh phúc là: sung sướng, vui sướng, mãn nguyện, toại nguyện…

- Từ đồng nghĩa với hòa bình là: yên bình, thanh bình, thái bình, yên ổn, bình yên,… 

- Từ đồng nghĩa với hiền lành là: ngoan hiền, hiền từ, hiền hậu, nhân hậu, …   

- Từ đồng nghĩa với háo hức là: náo nức, nô nức, nao nức, …

- Từ đồng nghĩa với im lặng là: tĩnh lặng, lặng im, yên ắng, … 

- Từ đồng nghĩa với kiên trì là: vững vàng, bền chí, …

- Từ đồng nghĩa với khó khăn là: cơ cực, khốn khó, khổ cực, cực khổ, …

- Từ đồng nghĩa với khiêm tốn là: thật thà, khiêng nhường, …

- Từ đồng nghĩa với lạc quan là: vô tư, tự tin,… 

- Từ đồng nghĩa với lười biếng là: lười nhác, lười, biếng nhác,… 

- Từ đồng nghĩa với mạnh mẽ là: mạnh, khỏe mạnh, khỏe khoắn, hùng dũng, … 

- Từ đồng nghĩa với mềm mại là: mềm dẻo, mềm mỏng,… 

- Từ đồng nghĩa với mãnh liệt là: kịch liệt, dữ dội, say đắm,… 

- Từ đồng nghĩa với mênh mông là: bao la, bát ngát, mênh mang, thênh thang, rộng lớn …  

- Từ đồng nghĩa với nhanh nhẹn là: nhanh chóng, tháo vát, mau lẹ, …   

- Từ đồng nghĩa với nhân hậu là: nhân từ, khoan dung, bao dung, nhân đức, tốt bụng, 

- Từ đồng nghĩa với nhà thơ là: thi sĩ, thi nhân, … 

- Từ đồng nghĩa với oai vệ là: bệ vệ, trang nghiêm, đường bệ, …  

- Từ đồng nghĩa với ô nhiễm là: độc hại, nhiễm độc, nhiễm bẩn, dơ bẩn, ô uế, bẩn thỉu, …. 

- Từ đồng nghĩa với phá hoại là: tàn phá, phá hủy, phá phách, … 

- Từ đồng nghĩa với phúc hậu là: nhân từ, nhân hậu, phúc đức, …  

- Từ đồng nghĩa với quyết tâm là: kiên quyết, quyết liệt, nhất quyết, quyết đoán, quyết chí,…   

- Từ đồng nghĩa với rực rỡ là: rạng rỡ, tươi sáng, sáng chói, chói lòa, ….

- Từ đồng nghĩa với rộng rãi là: bao la, bát ngát, mênh mông, … 

- Từ đồng nghĩa với siêng năng là: chăm chỉ, cần cù, chịu khó, … 

- Từ đồng nghĩa với sáng tạo là: sáng dạ, thông minh, cải tiến…. 

- Từ đồng nghĩa với thông minh là: sáng dạ, sáng tạo, khôn ngoan,… 

- Từ đồng nghĩa với trung thực là: thẳng thắn, ngay thẳng, thật thà, thành thật, thực tâm, thực lòng, bộc trực, chính trực, trung thực, … 

- Từ đồng nghĩa với um tùm là: rậm rạp, dày đặc, hoang dã, … 

- Từ đồng nghĩa với ước mơ là: ước muốn, ước ao, mong ước, mong muốn, ước nguyện,… 

- Từ đồng nghĩa với vắng vẻ là: vắng teo, vắng ngắt, hiu quạnh, hiu hắt, … 

- Từ đồng nghĩa với vàng hoe là: vàng tươi, vàng lịm, vàng ối, vàng úa, vàng chanh, … 

- Từ đồng nghĩa với xây dựng là: dựng xây, kiến thiết,… 

- Từ đồng nghĩa với xinh tươi là: xinh xinh, xinh xắn, xinh xẻo, xinh đẹp, tươi đẹp,đẹp đẽ, … 

- Từ đồng nghĩa với xanh tươi là: xanh xanh, xanh biếc, xanh lam, xanh ngắt, xanh rờn, xanh rì, …. 

- Từ đồng nghĩa với yêu thương là: thương yêu, quý mến, yêu dấu, thương mến, mến thướng,…

- Từ đồng nghĩa với yên bình là: thanh bình, yên ổn,… 

* Đáp án:

a. “Chuẩn vị” là đúng vị

* Kiến thức mở rộng:

DỤNG Ý CỦA TÁC GIẢ

Dụng ý của tác giả trong văn bản là mục đích, ý định mà tác giả muốn truyền tải thông qua nội dung, cách diễn đạt, hình ảnh, tình huống hoặc ngôn ngữ trong tác phẩm. Dụng ý này có thể là:

• Truyền tải thông điệp, tư tưởng: Tác giả muốn gửi gắm một bài học, một triết lý sống hoặc phản ánh thực trạng xã hội.
• Gợi cảm xúc cho người đọc: Thông qua ngôn từ, hình ảnh, tác giả muốn tạo ra sự xúc động, đồng cảm hoặc suy ngẫm.
• Nhấn mạnh một quan điểm: Dùng cách lập luận, dẫn chứng để thuyết phục người đọc tin vào một ý tưởng nhất định.
• Tạo sự hấp dẫn, lôi cuốn: Dụng ý trong việc xây dựng nhân vật, tình huống nhằm giữ chân người đọc, khiến họ tò mò, thích thú.

Ví dụ:

• Trong truyện ngắn "Lão Hạc" (Nam Cao), dụng ý của tác giả là thể hiện nỗi đau khổ, bi kịch của người nông dân nghèo trong xã hội cũ.
• Trong bài thơ "Ánh trăng" (Nguyễn Duy), dụng ý của tác giả là nhắc nhở con người về lòng biết ơn và quá khứ.

Để hiểu rõ dụng ý của tác giả, cần phân tích kỹ văn bản, đặt tác phẩm vào bối cảnh ra đời và xem xét phong cách sáng tác của tác giả.

* Đáp án:

Số từ có trong đoạn văn là: một, nhiều, những

→ Chức năng biểu thị số lượng của danh từ.

* Kiến thức mở rộng:

SỐ TỪ

1. Số từ là gì? Đọc lại đoạn văn đã viết ở câu hỏi 6 (văn bản Trò chơi cướp cờ). Xác định số từ có trong đoạn văn

Số từ là từ dùng để xác định thứ tự và số lượng của sự vật nào đó, khi dùng để chỉ thứ tự của vật thì vị trí của số từ thường ở phía sau danh từ, còn khi dùng để miêu tả số lượng của vật thì vị trí của số từ thường đứng trước danh từ.

Số từ có thể chia làm hai loại: số từ chỉ số lượng và số từ chỉ thứ tự.

Số từ chỉ số lượng thường đứng trước danh từ bao gồm số từ chỉ số lượng xác định, như: một, hai, ba,…và số từ chỉ số lượng ước chừng như: vài, dăm, mươi,…

Ví dụ: ba tá bút chì; năm cặp bánh chưng. Số từ chỉ thứ tự thường đứng sau danh từ để nói rõ về thứ tự.

Tuy nhiên, có trường hợp số từ chỉ số lượng nhưng vẫn đứng sau danh từ.

Ví dụ: đi hàng ba ; ba mâm sáu, tầng ba.

2: Chức năng của số từ

Về chức năng ngữ pháp: số từ thường đứng trước danh từ, tính từ, động từ để bổ sung ý nghĩa cho chúng, tạo thành các cụm từ.

Ví dụ: Tôi lấy hai con búp bê từ trong tủ ra đưa cho em.

Số từ (đứng trước danh từ búp bê tạo thành cụm DT)

Năm nay em // hai mươi tuổi Số từDanh từ

Về ý nghĩa: chúng cho biết số lượng và số thứ tự của sự vật trong không gian.

Ví dụ: A: Có bao nhiêu chiếc ghế? B: Hai tám (số từ)

* Đáp án:

Tác dụng: chỉ số lượng một cách chính xác trong từng cây văn.

* Kiến thức mở rộng:

SỐ TỪ

1. Số từ là gì? 

Số từ là từ dùng để xác định thứ tự và số lượng của sự vật nào đó, khi dùng để chỉ thứ tự của vật thì vị trí của số từ thường ở phía sau danh từ, còn khi dùng để miêu tả số lượng của vật thì vị trí của số từ thường đứng trước danh từ.

Số từ có thể chia làm hai loại: số từ chỉ số lượng và số từ chỉ thứ tự.

Số từ chỉ số lượng thường đứng trước danh từ bao gồm số từ chỉ số lượng xác định, như: một, hai, ba,…và số từ chỉ số lượng ước chừng như: vài, dăm, mươi,…

Ví dụ: ba tá bút chì; năm cặp bánh chưng. Số từ chỉ thứ tự thường đứng sau danh từ để nói rõ về thứ tự.

Tuy nhiên, có trường hợp số từ chỉ số lượng nhưng vẫn đứng sau danh từ.

Ví dụ: đi hàng ba ; ba mâm sáu, tầng ba.

2: Chức năng của số từ

Về chức năng ngữ pháp: số từ thường đứng trước danh từ, tính từ, động từ để bổ sung ý nghĩa cho chúng, tạo thành các cụm từ.

Ví dụ: Tôi lấy hai con búp bê từ trong tủ ra đưa cho em.

Số từ (đứng trước danh từ búp bê tạo thành cụm DT)

Năm nay em // hai mươi tuổi Số từDanh từ

Về ý nghĩa: chúng cho biết số lượng và số thứ tự của sự vật trong không gian.

Ví dụ: A: Có bao nhiêu chiếc ghế? B: Hai tám (số từ)

* Đáp án:

Tác dụng: chỉ số lượng một cách chính xác trong từng cây văn.

* Kiến thức mở rộng:

SỐ TỪ

1. Số từ là gì? 

Số từ là từ dùng để xác định thứ tự và số lượng của sự vật nào đó, khi dùng để chỉ thứ tự của vật thì vị trí của số từ thường ở phía sau danh từ, còn khi dùng để miêu tả số lượng của vật thì vị trí của số từ thường đứng trước danh từ.

Số từ có thể chia làm hai loại: số từ chỉ số lượng và số từ chỉ thứ tự.

Số từ chỉ số lượng thường đứng trước danh từ bao gồm số từ chỉ số lượng xác định, như: một, hai, ba,…và số từ chỉ số lượng ước chừng như: vài, dăm, mươi,…

Ví dụ: ba tá bút chì; năm cặp bánh chưng. Số từ chỉ thứ tự thường đứng sau danh từ để nói rõ về thứ tự.

Tuy nhiên, có trường hợp số từ chỉ số lượng nhưng vẫn đứng sau danh từ.

Ví dụ: đi hàng ba ; ba mâm sáu, tầng ba.

2: Chức năng của số từ

Về chức năng ngữ pháp: số từ thường đứng trước danh từ, tính từ, động từ để bổ sung ý nghĩa cho chúng, tạo thành các cụm từ.

Ví dụ: Tôi lấy hai con búp bê từ trong tủ ra đưa cho em.

Số từ (đứng trước danh từ búp bê tạo thành cụm DT)

Năm nay em // hai mươi tuổi Số từDanh từ

Về ý nghĩa: chúng cho biết số lượng và số thứ tự của sự vật trong không gian.

Ví dụ: A: Có bao nhiêu chiếc ghế? B: Hai tám (số từ)

* Đáp án:

Tác dụng: chỉ số lượng một cách chính xác trong từng cây văn.

* Kiến thức mở rộng:

SỐ TỪ

1. Số từ là gì? 

Số từ là từ dùng để xác định thứ tự và số lượng của sự vật nào đó, khi dùng để chỉ thứ tự của vật thì vị trí của số từ thường ở phía sau danh từ, còn khi dùng để miêu tả số lượng của vật thì vị trí của số từ thường đứng trước danh từ.

Số từ có thể chia làm hai loại: số từ chỉ số lượng và số từ chỉ thứ tự.

Số từ chỉ số lượng thường đứng trước danh từ bao gồm số từ chỉ số lượng xác định, như: một, hai, ba,…và số từ chỉ số lượng ước chừng như: vài, dăm, mươi,…

Ví dụ: ba tá bút chì; năm cặp bánh chưng. Số từ chỉ thứ tự thường đứng sau danh từ để nói rõ về thứ tự.

Tuy nhiên, có trường hợp số từ chỉ số lượng nhưng vẫn đứng sau danh từ.

Ví dụ: đi hàng ba ; ba mâm sáu, tầng ba.

2: Chức năng của số từ

Về chức năng ngữ pháp: số từ thường đứng trước danh từ, tính từ, động từ để bổ sung ý nghĩa cho chúng, tạo thành các cụm từ.

Ví dụ: Tôi lấy hai con búp bê từ trong tủ ra đưa cho em.

Số từ (đứng trước danh từ búp bê tạo thành cụm DT)

Năm nay em // hai mươi tuổi Số từDanh từ

Về ý nghĩa: chúng cho biết số lượng và số thứ tự của sự vật trong không gian.

Ví dụ: A: Có bao nhiêu chiếc ghế? B: Hai tám (số từ)

* Đáp án:

Tác dụng: chỉ số lượng một cách chính xác trong từng cây văn.

* Kiến thức mở rộng:

SỐ TỪ

1. Số từ là gì? 

Số từ là từ dùng để xác định thứ tự và số lượng của sự vật nào đó, khi dùng để chỉ thứ tự của vật thì vị trí của số từ thường ở phía sau danh từ, còn khi dùng để miêu tả số lượng của vật thì vị trí của số từ thường đứng trước danh từ.

Số từ có thể chia làm hai loại: số từ chỉ số lượng và số từ chỉ thứ tự.

Số từ chỉ số lượng thường đứng trước danh từ bao gồm số từ chỉ số lượng xác định, như: một, hai, ba,…và số từ chỉ số lượng ước chừng như: vài, dăm, mươi,…

Ví dụ: ba tá bút chì; năm cặp bánh chưng. Số từ chỉ thứ tự thường đứng sau danh từ để nói rõ về thứ tự.

Tuy nhiên, có trường hợp số từ chỉ số lượng nhưng vẫn đứng sau danh từ.

Ví dụ: đi hàng ba ; ba mâm sáu, tầng ba.

2: Chức năng của số từ

Về chức năng ngữ pháp: số từ thường đứng trước danh từ, tính từ, động từ để bổ sung ý nghĩa cho chúng, tạo thành các cụm từ.

Ví dụ: Tôi lấy hai con búp bê từ trong tủ ra đưa cho em.

Số từ (đứng trước danh từ búp bê tạo thành cụm DT)

Năm nay em // hai mươi tuổi Số từDanh từ

Về ý nghĩa: chúng cho biết số lượng và số thứ tự của sự vật trong không gian.

Ví dụ: A: Có bao nhiêu chiếc ghế? B: Hai tám (số từ)

* Đáp án:

đ. Mỗi khi giúp đỡ những chiếc bánh khúc trong chõ ra, bà nội lại sắp xếp dăm cái lên đĩa để thắp hương trên ban thờ.

(Nguyễn Quang Thiều, Hương khúc)

Tác dụng: dùng để chỉ thứ tự của vật thì vị trí của số từ thường ở phía sau danh từ. Còn khi dùng để miêu tả số lượng của vật thì vị trí của số từ thường đứng trước danh từ.

* Kiến thức mở rộng:

SỐ TỪ

1. Số từ là gì? 

Số từ là từ dùng để xác định thứ tự và số lượng của sự vật nào đó, khi dùng để chỉ thứ tự của vật thì vị trí của số từ thường ở phía sau danh từ, còn khi dùng để miêu tả số lượng của vật thì vị trí của số từ thường đứng trước danh từ.

Số từ có thể chia làm hai loại: số từ chỉ số lượng và số từ chỉ thứ tự.

Số từ chỉ số lượng thường đứng trước danh từ bao gồm số từ chỉ số lượng xác định, như: một, hai, ba,…và số từ chỉ số lượng ước chừng như: vài, dăm, mươi,…

Ví dụ: ba tá bút chì; năm cặp bánh chưng. Số từ chỉ thứ tự thường đứng sau danh từ để nói rõ về thứ tự.

Tuy nhiên, có trường hợp số từ chỉ số lượng nhưng vẫn đứng sau danh từ.

Ví dụ: đi hàng ba ; ba mâm sáu, tầng ba.

2: Chức năng của số từ

Về chức năng ngữ pháp: số từ thường đứng trước danh từ, tính từ, động từ để bổ sung ý nghĩa cho chúng, tạo thành các cụm từ.

Ví dụ: Tôi lấy hai con búp bê từ trong tủ ra đưa cho em.

Số từ (đứng trước danh từ búp bê tạo thành cụm DT)

Năm nay em // hai mươi tuổi Số từDanh từ

Về ý nghĩa: chúng cho biết số lượng và số thứ tự của sự vật trong không gian.

Ví dụ: A: Có bao nhiêu chiếc ghế? B: Hai tám (số từ)

* Đáp án:

d. Em quẹt que diêm thứ hai, diêm cháy và sáng rực lên.

(An- đéc- xen, Cô bé bán diêm)

Tác dụng: dùng để chỉ thứ tự của vật thì vị trí của số từ thường ở phía sau danh từ. Còn khi dùng để miêu tả số lượng của vật thì vị trí của số từ thường đứng trước danh từ.

* Kiến thức mở rộng:

SỐ TỪ

1. Số từ là gì? 

Số từ là từ dùng để xác định thứ tự và số lượng của sự vật nào đó, khi dùng để chỉ thứ tự của vật thì vị trí của số từ thường ở phía sau danh từ, còn khi dùng để miêu tả số lượng của vật thì vị trí của số từ thường đứng trước danh từ.

Số từ có thể chia làm hai loại: số từ chỉ số lượng và số từ chỉ thứ tự.

Số từ chỉ số lượng thường đứng trước danh từ bao gồm số từ chỉ số lượng xác định, như: một, hai, ba,…và số từ chỉ số lượng ước chừng như: vài, dăm, mươi,…

Ví dụ: ba tá bút chì; năm cặp bánh chưng. Số từ chỉ thứ tự thường đứng sau danh từ để nói rõ về thứ tự.

Tuy nhiên, có trường hợp số từ chỉ số lượng nhưng vẫn đứng sau danh từ.

Ví dụ: đi hàng ba ; ba mâm sáu, tầng ba.

2: Chức năng của số từ

Về chức năng ngữ pháp: số từ thường đứng trước danh từ, tính từ, động từ để bổ sung ý nghĩa cho chúng, tạo thành các cụm từ.

Ví dụ: Tôi lấy hai con búp bê từ trong tủ ra đưa cho em.

Số từ (đứng trước danh từ búp bê tạo thành cụm DT)

Năm nay em // hai mươi tuổi Số từDanh từ

Về ý nghĩa: chúng cho biết số lượng và số thứ tự của sự vật trong không gian.

Ví dụ: A: Có bao nhiêu chiếc ghế? B: Hai tám (số từ)

* Đáp án:

c. Sau hai ngày thì đặt ngửa củ hoa lên, đưa vào dụng cụ dưỡng như bình thủy tinh, bình nhựa, bát đất nung.

(Theo Giang Nam, Cách gọt củ hoa thủy tiên)

Tác dụng: dùng để chỉ thứ tự của vật thì vị trí của số từ thường ở phía sau danh từ. Còn khi dùng để miêu tả số lượng của vật thì vị trí của số từ thường đứng trước danh từ.

* Kiến thức mở rộng:

SỐ TỪ

1. Số từ là gì? 

Số từ là từ dùng để xác định thứ tự và số lượng của sự vật nào đó, khi dùng để chỉ thứ tự của vật thì vị trí của số từ thường ở phía sau danh từ, còn khi dùng để miêu tả số lượng của vật thì vị trí của số từ thường đứng trước danh từ.

Số từ có thể chia làm hai loại: số từ chỉ số lượng và số từ chỉ thứ tự.

Số từ chỉ số lượng thường đứng trước danh từ bao gồm số từ chỉ số lượng xác định, như: một, hai, ba,…và số từ chỉ số lượng ước chừng như: vài, dăm, mươi,…

Ví dụ: ba tá bút chì; năm cặp bánh chưng. Số từ chỉ thứ tự thường đứng sau danh từ để nói rõ về thứ tự.

Tuy nhiên, có trường hợp số từ chỉ số lượng nhưng vẫn đứng sau danh từ.

Ví dụ: đi hàng ba ; ba mâm sáu, tầng ba.

2: Chức năng của số từ

Về chức năng ngữ pháp: số từ thường đứng trước danh từ, tính từ, động từ để bổ sung ý nghĩa cho chúng, tạo thành các cụm từ.

Ví dụ: Tôi lấy hai con búp bê từ trong tủ ra đưa cho em.

Số từ (đứng trước danh từ búp bê tạo thành cụm DT)

Năm nay em // hai mươi tuổi Số từDanh từ

Về ý nghĩa: chúng cho biết số lượng và số thứ tự của sự vật trong không gian.

Ví dụ: A: Có bao nhiêu chiếc ghế? B: Hai tám (số từ)

* Đáp án:

b. Sau đó, cờ lại được đặt vào vị trí quy định để trọng tài tiếp tục gọi hai ngừời chơi tiếp theo của hai đội tham gia.

(Theo Nguyễn Thị Thanh Thủy, trò chơi cướp cờ)

Tác dụng: dùng để chỉ thứ tự của vật thì vị trí của số từ thường ở phía sau danh từ. Còn khi dùng để miêu tả số lượng của vật thì vị trí của số từ thường đứng trước danh từ.

* Kiến thức mở rộng:

SỐ TỪ

1. Số từ là gì? 

Số từ là từ dùng để xác định thứ tự và số lượng của sự vật nào đó, khi dùng để chỉ thứ tự của vật thì vị trí của số từ thường ở phía sau danh từ, còn khi dùng để miêu tả số lượng của vật thì vị trí của số từ thường đứng trước danh từ.

Số từ có thể chia làm hai loại: số từ chỉ số lượng và số từ chỉ thứ tự.

Số từ chỉ số lượng thường đứng trước danh từ bao gồm số từ chỉ số lượng xác định, như: một, hai, ba,…và số từ chỉ số lượng ước chừng như: vài, dăm, mươi,…

Ví dụ: ba tá bút chì; năm cặp bánh chưng. Số từ chỉ thứ tự thường đứng sau danh từ để nói rõ về thứ tự.

Tuy nhiên, có trường hợp số từ chỉ số lượng nhưng vẫn đứng sau danh từ.

Ví dụ: đi hàng ba ; ba mâm sáu, tầng ba.

2: Chức năng của số từ

Về chức năng ngữ pháp: số từ thường đứng trước danh từ, tính từ, động từ để bổ sung ý nghĩa cho chúng, tạo thành các cụm từ.

Ví dụ: Tôi lấy hai con búp bê từ trong tủ ra đưa cho em.

Số từ (đứng trước danh từ búp bê tạo thành cụm DT)

Năm nay em // hai mươi tuổi Số từDanh từ

Về ý nghĩa: chúng cho biết số lượng và số thứ tự của sự vật trong không gian.

Ví dụ: A: Có bao nhiêu chiếc ghế? B: Hai tám (số từ)

* Đáp án:

a. Vẽ một vòng tròn nhỏ giữa sân, ở giữa đặt một cây cờ hoặc chiếc khăn, cành lá ...tượng trưng cho cờ.

(Theo Nguyễn Thị Thanh Thủy, trò chơi cướp cờ)

Tác dụng: dùng để chỉ thứ tự của vật thì vị trí của số từ thường ở phía sau danh từ. Còn khi dùng để miêu tả số lượng của vật thì vị trí của số từ thường đứng trước danh từ.

* Kiến thức mở rộng:

SỐ TỪ

1. Số từ là gì? 

Số từ là từ dùng để xác định thứ tự và số lượng của sự vật nào đó, khi dùng để chỉ thứ tự của vật thì vị trí của số từ thường ở phía sau danh từ, còn khi dùng để miêu tả số lượng của vật thì vị trí của số từ thường đứng trước danh từ.

Số từ có thể chia làm hai loại: số từ chỉ số lượng và số từ chỉ thứ tự.

Số từ chỉ số lượng thường đứng trước danh từ bao gồm số từ chỉ số lượng xác định, như: một, hai, ba,…và số từ chỉ số lượng ước chừng như: vài, dăm, mươi,…

Ví dụ: ba tá bút chì; năm cặp bánh chưng. Số từ chỉ thứ tự thường đứng sau danh từ để nói rõ về thứ tự.

Tuy nhiên, có trường hợp số từ chỉ số lượng nhưng vẫn đứng sau danh từ.

Ví dụ: đi hàng ba ; ba mâm sáu, tầng ba.

2: Chức năng của số từ

Về chức năng ngữ pháp: số từ thường đứng trước danh từ, tính từ, động từ để bổ sung ý nghĩa cho chúng, tạo thành các cụm từ.

Ví dụ: Tôi lấy hai con búp bê từ trong tủ ra đưa cho em.

Số từ (đứng trước danh từ búp bê tạo thành cụm DT)

Năm nay em // hai mươi tuổi Số từDanh từ

Về ý nghĩa: chúng cho biết số lượng và số thứ tự của sự vật trong không gian.

Ví dụ: A: Có bao nhiêu chiếc ghế? B: Hai tám (số từ)

* Đáp án;

Các hình ảnh so sánh được sử dụng : vươn cổ dài như tàu bay cổ ngỗng lướt qua trên sông… Cồng cộc đứng trong tổ vươn cánh như tượng những người vũ nữ bằng đồng đen đang vươn tay múa…. . đầu hói như những ông thầy tu mặc áo xám, trầm tư rụt cổ nhìn xuống chân.

Tác dụng: So sánh có tác dụng gợi hình, giúp cho việc mô tả sự việc, sự vật được cụ thể, sinh động hơn. Tác dụng gợi cảm giúp biểu hiện tư tưởng, tình cảm sâu sắc.

* Kiến thức mở rộng;

SO SÁNH

1. So sánh là gì?

Trong tiếng Việt, so sánh là một trong các biện pháp tu từ phổ biến nhất, bên cạnh phép nhân hoá, ẩn dụ, hoán dụ, chơi chữ... So sánh được định nghĩa như sau: "So sánh là biện pháp dùng để đối chiếu hai sự vật, hiện tượng... với nhau. Trong đó các sự vật, hiện tượng này mặc dù khác nhau về tính chất nhưng lại có nét tương đồng ở cùng một khía cạnh nào đó.

2. Cấu tạo của phép so sánh

Từ định nghĩa của biện pháp so sánh, chúng ta có thể thấy được cấu tạo của phép so sánh. Thông thường, mô hình cấu tạo đầy đủ của một phép so sánh gồm có:

Vế A (nêu tên sự vật, sự việc được so sánh)

Vế B (nêu tên sự vật, sự việc dùng để so sánh với sự vật, sự việc được so sánh ở vế A)

Từ ngữ chỉ phương diện so sánh

Từ ngữ chỉ ý so sánh (Từ so sánh)

Ví dụ:

Công cha như núi ngất trời

Nghĩa mẹ như nước ở ngoài biển Đông

Núi cao biển rộng mênh mông

Cù lao chín chữ ghi lòng con ơi.

Trong đoạn ca dao trên, vế A là công cha, nghĩa mẹ được so sánh với vế B là núi ngất trời, nước ở ngoài biển đông bằng từ so sánh như. Công cha và nghĩa mẹ đều có sự tương đồng với núi ngất trời và nước ở ngoài biển Đông mênh mông rộng lớn cho thấy rằng ý nghĩa của cha mẹ là rất to lớn.

Hay một ví dụ khác:

Cày đồng đang buổi ban trưa

Mồ hôi thánh thót như mưa ruộng cày

Ở đây, vế A là mồ hôi, vế B là mưa ruộng cày, từ so sánh như. Mồ hôi rơi nhiều như mưa ngoài ruộng cho thấy sự vất vả của công việc đồng áng.

Tuy nhiên, trên thực tế mô hình trên có thể thay đổi đi ít nhiều:

- Các từ ngữ chỉ phương diện so sánh và từ ngữ chỉ ý so sánh (từ so sánh) có thể được lược bớt

- Vế B có thể đảo lên trước vế A.

Ví dụ:

Như tre mọc thẳng, con người không chịu khuất.

Như loài kiến, con người nên cố gắng chăm chỉ.

3. Tác dụng của biện pháp so sánh

Phép so sánh có rất nhiều tác dụng trong câu. Trước hế, so sánh làm tăng thêm sức gợi hình, gợi cảm trong diễn đạt. Thay vì miêu tả sự vật sự việc theo một các thông thường, ta có thể dùng phép so sánh để làm cho câu văn trở nên sinh động và hấp dẫn hơn.

Ngoài ra, phép so sánh còn có tác dụng nhấn mạnh, làm nổi bật lên ý cần diễn đạt. Từ đó, làm cho người đọc, người nghe tập trung hơn vào lời văn, câu nói của tác giả hơn. Bên cạnh đó, so sánh cũng nêu bật lên một đặc điểm, khía cạnh bất kì của sự vật, hiện tượng...

Bản chất của so sánh là việc đối chiếu hai đối tượng có nét tương đồng với nhau. Do đó, phép so sánh sẽ giúp cho người nghe hoặc người đọc dễ dàng liên tưởng và hình dung ra các sự vật, sự việc để dễ nắm bắt và hiểu được ý nghĩa của cả câu văn.

Ví dụ về tính gợi hình của phép so sánh được thể hiện qua đoạn thơ sau:

Quê hương tôi có con sông xanh biếc

Nước gương trong soi tóc những hàng tre 

Tâm hồn tôi là những buổi trưa hè

Toả nắng xuống dòng sông lấp lánh.

4. Dấu hiệu nhận biết phép so sánh trong câu

Phép so sánh trong các câu khá dễ để nhận biết. Chúng ta có thể nhận biết bằng các cách như sau:

- Trong câu văn hoặc lời nói có xuất hiện từ so sánh. Các từ so sánh thường gặp đó là: như, giống như, là, ví như...

Ví dụ: "Quê hương là chùm khế ngọt" có sử dụng từ so sánh "là"

- Dựa vào nội dung, ý nghĩa diễn đạt trong một câu.Nếu trong câu văn có đối tượng, so sánh nét tương đồng của hai sự vật, hiện tượng, đối tượng bất kì thì đó chính là biện pháp so sánh.

* Đáp án:

Đó là cách diễn đạt nói về cái chết, việc bà đã mất.

- Ở đây sử dụng biện pháp tu từ nói giảm nói tránh nhằm giảm bớt sự đau thương cũng như một cách nói tôn trọng của em bé dành cho bà.

* Kiến thức mở rộng:

NÓI GIẢM - NÓI TRÁNH

I. Nói giảm, nói tránh là gì?

- Khái niệm: Nói giảm nói tránh là một biện pháp tu từ được sử dụng trong văn viết lẫn trong văn nói. Cách nói giảm nói tránh sẽ giúp cho ngôn từ phát ra lịch sự, trở nên tinh tế hơn trong các cuộc giao tiếp. 

- Ví dụ:

 “Chia buồn cùng gia đình, chúng tôi đã cố gắng hết sức nhưng bệnh nhân không qua khỏi”.

Bác sĩ sử dụng từ “Không qua khỏi’’ ở đây có ý nghĩa là “chết”, để giảm cảm giác đau buồn cho người nhà bệnh nhân.

II. Những cách nói giảm, nói tránh thông dụng

* Những cách nói giảm nói tránh thông dụng 

- Cách 1: Dùng các từ đồng nghĩa, đặc biệt là từ Hán Việt

(Ví dụ: Người lính đã chết rồi. → Người lính đã hi sinh rồi)

- Cách 2: Dùng cách nói vòng vo

(Ví dụ: Vườn rau này héo úa. → Vườn rau này cần được chăm sóc, tưới nước nhiều hơn.

- Cách 3: Dùng cách nói phủ định

(Ví dụ: Món ăn dở. → Món ăn chưa được ngon)

* Các cách nói giảm nói tránh thường xuất hiện trong những trường hợp sau đây:

- Khi muốn tránh cảm giác đau buồn, gai người, sợ hãi, thô tục.

- Khi muốn thể hiện sự tôn trọng với người đang giao tiếp với mình trong trường hợp là người có quan hệ thứ bậc xã hội cao hơn, hoặc người có tuổi tác cao.

- Khi nhận xét chân thành, tế nhị, lịch sự nhằm giúp người nghe dễ dàng tiếp thu. 

* Nói giảm nói tránh không nên dùng vào các trường hợp sau đây: 

- Khi thực sự phê bình, nghiêm khắc, cần sự thẳng thắn để nói đúng sự thật về ai đó đang mắc lỗi lầm. 

- Khi bạn diễn tả một thông tin khách quan, chính xác, trung thực như biên bản hành chỉnh, cuộc họp…

III. Nói giảm, nói tránh có mấy loại?

Thông thường, có bốn cách được áp dụng:

- Thay thế bằng các từ đồng nghĩa, từ Hán - Việt để tăng sự trang trọng, lịch sự cho câu văn. 

Ví dụ: “Cảnh sát tìm thấy một xác chết cạnh dòng sông đầu làng.” → “Cảnh sát tìm thấy một thi thể cạnh dòng sông đầu làng..

- Sử dụng cách diễn đạt gián tiếp nhằm giảm nhẹ mức độ nghiêm trọng, tránh các từ ngữ tiêu cực làm giảm cảm giác nặng nề.

Ví dụ: “Bạn ấy còn kém lắm” → “Bạn ấy cần phải cố gắng hơn nữa”,

- Cách nói phủ định bằng việc dùng từ trái nghĩa, giảm tính tiêu cực và thể hiện sự tôn trọng người đọc, người nghe.

Ví dụ: “Bức tranh xấu lắm.” Từ “xấu” có thể diễn đạt lại bằng “không đẹp lắm”.

- Sử dụng cách nói trống (tỉnh lược) nhằm giảm tính chất đau buồn, chuẩn bị tâm lý cho người đọc, người nghe.

Ví dụ: “Anh ấy bị thương nặng thế thì không còn sống được lâu nữa đâu chị à”. Câu trên có thể chuyển thành “Anh ấy (…) thế thì không ( …) được lâu nữa đâu chị à.” để mang cảm giác nhẹ nhàng hơn.

IV. Tác dụng của nói giảm, nói tránh

- Biện pháp tu từ mang nhiều dụng ý về nghệ thuật giúp cách diễn tả của cá nhân được nhẹ nhàng hơn, lịch sự hơn. 

V. Phân biệt nói giảm, nói tránh và nói quá

- Nói giảm nói tránh và biện pháp nói quá là hai biện pháp tu từ đối nghịch nhau. Nếu nói giảm nói tránh nhằm để giảm nhẹ tính chất sự việc thì nói quá sẽ là phóng đại, tăng quy mô của vấn đề đang nói đến.

* Đáp án:

Các câu tục ngữ sử dụng biện pháp tu từ nói quá.

Tác dụng của biện pháp tu từ ấy:

Nói quá là phép tu từ phóng đại quá mức cần thiết, quy mô, tính chất của sự việc vật, hiện tượng lạ được miêu tả để nhấn mạnh vấn đề, gây ấn tượng, tăng sức biểu cảm....

– Nói quá còn tồn tại tác dụng tăng sức biểu cảm, nhấn mạnh vấn đề, gây ấn tượng mạnh.

* Kiến thức mở rộng:

NÓI QUÁ

I. Nói quá là gì?

- Khái niệm: Nói quá (khoa trương) là biện pháp tu từ dùng cách phóng đại mức độ, tính chất của sự vật, hiện tượng được miêu tả nhằm gây ấn tượng, tăng sức biểu cảm.

- Ví dụ: “Lỗ mũi mười tám gánh lông/ chồng yêu chồng bảo râu rồng trời cho”.

II. Cấu tạo, đặc điểm của nói quá

- Biện pháp tu từ nói quá có đặc điểm: phóng đại đến mức phi lí tính chất, quy mô của sự vật, hiện tượng được nói đến.

III. Nói quá có mấy loại?

Có hai kiểu nói quá thường gặp: nói quá kết hợp với so sánh tu từ và nói quá dùng từ ngữ phóng đại khác.

- Nói quá kết hợp với so sánh tu từ

Hai biện pháp tu từ này đều nhằm mục đích làm rõ hơn, cụ thể hơn, sinh động hơn bản chất của đối tượng.

Ví dụ:

Mẹ già như chuối ba hương
Như xôi nép một, như đường mía lau

(Ca dao)

- Dùng những từ ngữ phóng đại khác

+ Các từ phóng đại có thể là những từ ngữ mang sẵn ý nghĩa phóng đại: cực kỳ, vô kể,…

+ Các từ ngữ phóng đại có thể là: nhớ đến cháy lòng, cưỡi vỡ bụng, …

+ Từ ngữ phóng đại có thể thể hiện thông qua những thành ngữ, tục ngữ: ăn như rồng cuốn, nói như rồng leo,…

IV. Tác dụng của nói quá

- Giúp hiện tượng, sự vật miêu tả được nhấn mạnh, gây ấn tượng, tăng sức biểu cảm.

V. Phân biệt nói quá và nói giảm, nói tránh

So sánh nói quá và nói giảm nói tránh có điểm nào giống nhau và khác nhau.

- Giống nhau giữa nói quá và nói giảm nói tránh:

+  Không nói đúng thực tế của sự việc, hiện tượng.

+ Cả 2 đều là biện pháp tu từ thường được sử dụng trong giao tiếp hàng ngày, trong văn học thơ ca...

- Khác nhau giữa 2 biện pháp tu từ trên:

+ Nói quá nhằm phóng đại sự việc lên, làm tăng thêm sự nổi bật của vấn đề cần nói, tạo ấn tượng mạnh cho người nghe.

+ Còn nói giảm nói tránh thì làm giảm bớt đi so với thực tế nhằm giúp sự việc hiện tượng trở nên nhẹ nhàng hơn, lịch sự hơn hoặc tâm lý hơn qua đó người nghe cảm thấy dễ chịu hơn.

* Đáp án:

- Sao anh học mãi mà không hiểu, nước đổ đầu vịt vậy!

- Hai bạn giống nhau như hai giọt nước ấy nhỉ?

- Nàng Bạch Tuyết có làn da trắng như tuyết.

* Kiến thức mở rộng:

THÀNH NGỮ

I. Thành ngữ và nghĩa của thành ngữ là gì?

- Khái niệm: Thành ngữ là những cụm từ được sử dụng để chỉ một ý cố định. Chúng không tạo thành một câu có có ngữ pháp hoàn chỉnh. Thành ngữ ở đây chính là tập hợp từ không đổi, không thể giải thích đơn giản qua nghĩa của các từ tạo nên chúng.

- Trong câu, thành ngữ hoạt động khá riêng biệt và thường mang một ý nghĩa sâu sa.

Ví dụ: “Lên thác xuống ghềnh”,...

II. Đặc điểm và cấu tạo của thành ngữ

* Cấu tạo của thành ngữ

Có các cách phân loại cấu tạo ngôn ngữ như sau:

– Dựa vào số lượng thành tố trong ngôn ngữ:

+ Thành ngữ kết cấu ba tiếng: Ác như hùm, bụng bảo dạ,…

Câu hình thức là tổ hợp ba tiếng một, nhưng về mặt kết cấu, đó chỉ là sự kết hợp của một từ đơn và một từ ghép, như: Bé hạt tiêu, có máu mặt,…; kiểu có ba từ đơn, kết cấu giống như cụm từ C-V: Bạn nối khố, cá cắn câu…

+ Thành ngữ kết cấu bốn từ đơn hay hai từ ghép liên hợp theo kiểu nối tiếp hay xen kẽ: Bán vợ đợ con, bảng vàng bia đá,…

Trong đó các tác giả chia ra các kiểu:

* Kiểu thành ngữ có láy ghép: Ăn bớt ăn xén, chết mê chết mệt,…

* Kiểu thành ngữ tổ hợp của hai từ ghép: Nhắm mắt xuôi tay, nhà tranh
vách đất,…

+ Thành ngữ kết cấu năm hay sáu tiếng: Trẻ không tha già không thương, treo đầu dê bán thịt chó…

Một số thành ngữ có kiểu kết cấu từ bảy, tám, mười tiếng; có thể hai hay ba ngữ đoạn, hai hay ba mệnh đề liên hợp tạo thành một tổ hợp kiểu ngữ cú dài cố định, như: Vênh váo như bố vợ phải đâm, vén tay áo xô đốt nhà táng giày.v.v…

– Dựa vào kết cấu ngữ pháp:

+ Câu có kết cấu CN-VN + trạng ngữ hoặc tân ngữ: Nước đổ đầu vịt, Chuột sa chĩnh gạo…

+ Câu có kết cấu C-V, V-C: Vườn không nhà trống, mẹ tròn con vuông…

*  Đặc điểm của thành ngữ

- Có tính hình tượng và thường được xây dựng dựa trên các hình ảnh cụ thể.

- Thành ngữ có tính hàm súc, khái quát cao.

* Đáp án:

đ) Trường hợp trên là tục ngữ.

Dựa trên đặc điểm của từng thể loại:

- Thành ngữ là tập hợp từ cố định đã quen dùng mà nghĩa của nó thường không thể giải thích được một cách đơn giản bằng nghĩa của các từ tạo nên nó

- Thành ngữ là một cụm từ cố định đã quen dùng. Xét về mặt ngữ pháp thì nó chưa thể là một câu hoàn chỉnh, vì thế nó chỉ tương đương với một từ. Thành ngữ không nêu lên một nhận xét, một kinh nghiệm sống, một bài học luân lý hay một sự phê phán nào cả nên nó thường mang chức năng thẩm mỹ chứ không có chức năng nhận thức và chức năng giáo dục, mà thiếu hai chức năng này thì nó không thể trở thành một tác phẩm văn học trọn vẹn được. Cho nên, thành ngữ thuộc về ngôn ngữ.

- Tục ngữ là câu ngắn gọn, thường có vần điệu, đúc kết tri thức, kinh nghiệm sống và đạo đức thực tiễn của nhân dân.

- Tục ngữ là một câu nói hoàn chỉnh, diễn đạt trọn vẹn một ý mang nội dung nhận xét quan hệ xã hội, truyền đạt kinh nghiệm sống, cho bài học luân lý hay phê phán sự việc. Do đó, một câu tục ngữ có thể được coi là một “tác phẩm văn học” hoàn chỉnh vì nó mang trong mình cả ba chức năng cơ bản của văn học là chức năng nhận thức, chức năng thẩm mỹ và chức năng giáo dục.

* Kiến thức mở rộng:

TỤC NGỮ

1. Khái niệm

Khối lượng tục ngữ Việt Nam do nhân dân lao động sáng tạo và lưu truyền, tích lũy từ lâu đời rất phong phú. Tục ngữ cung cấp cho lời ăn tiếng nói hàng ngày của nhân dân, cho ngôn ngữ văn chương một hình thức biểu hiện súc tích, có tính khái quát cao.

Tục ngữ là thể loại văn học dân gian nhằm đúc kết kinh nghiệm, tri thức của nhân dân dưới hình thức những câu nói ngắn gọn, súc tích, có nhịp điệu, dễ nhớ, dễ truyền.

2. Phân biệt tục ngữ với những hình thức gần với tục ngữ

Với phương ngôn, ngạn ngữ

Phương ngôn là tục ngữ địa phương, phạm vi nhỏ hơn tục ngữ.

Ngạn ngữ là lời nói lưu hành từ xưa, chủ yếu là những lời hay, ý đẹp được truyền tụng.

Với thành ngữ

Tục ngữ và thành ngữ có quan hệ nhau rất chặt chẽ, vì vậy trong hoạt động nghiên cứu, sưu tập trước đây có xu hướng gộp chung, không có sự phân biệt giữa chúng.

Nguyễn Văn Tố trong Tục ngữ ta đối với tục ngữ Tàu và tục ngữ Tây: Tục ngữ là câu nói quen trong thế tục, nhiều câu nghĩa lý thâm thúy, ý tứ sâu xa.

Dương Quảng Hàm trong Việt Nam văn học sử yếu: Một câu tục ngữ tự nó phải có ý nghĩa, hoặc khuyên răn, hoặc chỉ bảo điều gì , còn thành ngữ chỉ là lời nói có sẵn để ta tiện dùng mà diễn đạt một ý, một trạng thái gì cho có màu mè

Vũ Ngọc Phan trong Tục ngữ ca dao dân ca: Tục ngữ là một câu tự nó diễn đạt trọn vẹn một ý, một nhận xét, một kinh nghiệm, một luân lý, một công lý, có khi là một sự phê phán. Thành ngữ là một bộ phận câu có sẵn mà nhiều người quen dùng nhưng tự riêng nó không diễn được một ý trọn vẹn.

Thành ngữ là hoa tục ngữ là quả.

- Nước chảy đá mòn.

- Sông cạn, đá mòn.

- Tay làm hàm nhai.

- Tay làm hàm nhai, tay quai miệng trễ.

Với ca dao

Nhìn chung, sự khác biệt giữa hai thể loại:

Ca dao thiên về tình cảm, phô diễn tâm tình một cách chủ quan.

Tục ngữ thiên về lý trí, đúc kết kinh nghiệm một cách khách quan.

Có những trường hợp khó phân biệt ranh giới.

- Ai ơi chẳng chóng thì chầy,

Có công mài sắt có ngày nên kim.

- Lời nói chẳng mất tiền mua,

Lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau.

3. Nguồn gốc và sự phát triển của tục ngữ

Gorki trong Bàn về nghệ thuật: Nghệ thuật ngôn ngữ sinh ra do quá trình lao động của con người từ xưa, là xu hướng con người muốn đúc kết kinh nghiệm lao động vào một hình thức ngôn ngữ dễ nhớ và bám chặt vào ký ức – những hình thức thơ hai chữ, tục ngữ, truyền ngôn là những khẩu hiệu lao động thời cổ .

Tục ngữ được ức đoán đã có từ thời cổ, nhằm đúc kết những kinh nghiệm, những điều quan sát được trong quá trình lao động, những chân lý thông thường … Trong xã hội có giai cấp, tục ngữ được nhân dân dùng như một công cụ để phát biểu những nhận thức về các kinh nghiệm thực tiễn, các hiện tượng lịch sử xã hội. Nhân dân lao động dùng tục ngữ thể hiện thế giới quan và nhân sinh quan của mình. Những kinh nghiệm của tục ngữ rút ra trong quá trình đấu tranh thiên nhiên và xã hội, được thể nghiệm trong thực tiễn, đã trở thành những chân lý có tính cách phổ biến, được nhân dân công nhận và sử dụng.

Tục ngữ hình thành từ nhiều nguồn:

- Từ cuộc sống thực tiễn, trong đời sống sản xuất và đấu tranh của nhân dân, do nhân dân trực tiếp sáng tác.

- Được tách ra từ tác phẩm văn học dân gian hoặc ngược lại.

- Được rút ra tác phẩm văn học bằng con đường dân gian hóa những lời hay ý đẹp.

- Từ sự vay mượn nước ngoài.

4. Tình hình nghiên cứu tục ngữ

Ðầu tiên đó là các bản ghi chép bằng chữ Nôm vào thế kỷ XIX như Nam phong ngữ ngạn thi của Ðình Thái, Ðại Nam Quốc Túy của Ngô Giáp Ðậu …, bản ghi chữ quốc ngữ như Tục ngữ, cổ ngữ, gia ngôn của Huỳnh Tịnh Của (1897), Tục ngữ cách ngôn của Hàn Thái Dương (1920) …

Nhũng năm đầu thế kỷ XX, bên cạnh những bản ghi bằng chữ quốc ngữ, còn có một số bản sưu tập, chú thích nghĩa và dịch tục ngữ Việt Nam sang tiếng Pháp như Tục ngữ An Nam dịch sang tiếng Tây của V. Barbier (Triệu Hoàng Hòa), Ðông Tây ngạn ngữ cách ngôn của H. Délétie và Nguyễn Xán (1931) …

Từ trước cách mạng tháng Tám đến nay đã có những công trình sưu tập và nghiên cứu tục ngữ công phu, có nội dung phong phú:

Tục ngữ phong dao của Nguyễn Văn Ngọc (1942), Tục ngữ dân ca Mường Thanh Hóa của Minh Hiệu sưu tầm (1970), Ca dao, ngạn ngữ Hà Nội Triều Dương … sưu tầm biên soạn (1971), Tục ngữ Thái (1978) …

Tục ngữ ca dao dân ca của Vũ Ngọc Phan (1956), Tục ngữ Việt Nam của Chu Xuân Diên, Lương Văn Ðang, Phương Chi (1975) …

* Đáp án:

d)Trường hợp trên là thành ngữ.

Dựa trên đặc điểm của từng thể loại:

- Thành ngữ là tập hợp từ cố định đã quen dùng mà nghĩa của nó thường không thể giải thích được một cách đơn giản bằng nghĩa của các từ tạo nên nó

- Thành ngữ là một cụm từ cố định đã quen dùng. Xét về mặt ngữ pháp thì nó chưa thể là một câu hoàn chỉnh, vì thế nó chỉ tương đương với một từ. Thành ngữ không nêu lên một nhận xét, một kinh nghiệm sống, một bài học luân lý hay một sự phê phán nào cả nên nó thường mang chức năng thẩm mỹ chứ không có chức năng nhận thức và chức năng giáo dục, mà thiếu hai chức năng này thì nó không thể trở thành một tác phẩm văn học trọn vẹn được. Cho nên, thành ngữ thuộc về ngôn ngữ.

- Tục ngữ là câu ngắn gọn, thường có vần điệu, đúc kết tri thức, kinh nghiệm sống và đạo đức thực tiễn của nhân dân.

- Tục ngữ là một câu nói hoàn chỉnh, diễn đạt trọn vẹn một ý mang nội dung nhận xét quan hệ xã hội, truyền đạt kinh nghiệm sống, cho bài học luân lý hay phê phán sự việc. Do đó, một câu tục ngữ có thể được coi là một “tác phẩm văn học” hoàn chỉnh vì nó mang trong mình cả ba chức năng cơ bản của văn học là chức năng nhận thức, chức năng thẩm mỹ và chức năng giáo dục.

* Kiến thức mở rộng:

THÀNH NGỮ

I. Thành ngữ và nghĩa của thành ngữ là gì?

- Khái niệm: Thành ngữ là những cụm từ được sử dụng để chỉ một ý cố định. Chúng không tạo thành một câu có có ngữ pháp hoàn chỉnh. Thành ngữ ở đây chính là tập hợp từ không đổi, không thể giải thích đơn giản qua nghĩa của các từ tạo nên chúng.

- Trong câu, thành ngữ hoạt động khá riêng biệt và thường mang một ý nghĩa sâu sa.

Ví dụ: “Lên thác xuống ghềnh”,...

II. Đặc điểm và cấu tạo của thành ngữ

* Cấu tạo của thành ngữ

Có các cách phân loại cấu tạo ngôn ngữ như sau:

– Dựa vào số lượng thành tố trong ngôn ngữ:

+ Thành ngữ kết cấu ba tiếng: Ác như hùm, bụng bảo dạ,…

Câu hình thức là tổ hợp ba tiếng một, nhưng về mặt kết cấu, đó chỉ là sự kết hợp của một từ đơn và một từ ghép, như: Bé hạt tiêu, có máu mặt,…; kiểu có ba từ đơn, kết cấu giống như cụm từ C-V: Bạn nối khố, cá cắn câu…

+ Thành ngữ kết cấu bốn từ đơn hay hai từ ghép liên hợp theo kiểu nối tiếp hay xen kẽ: Bán vợ đợ con, bảng vàng bia đá,…

Trong đó các tác giả chia ra các kiểu:

* Kiểu thành ngữ có láy ghép: Ăn bớt ăn xén, chết mê chết mệt,…

* Kiểu thành ngữ tổ hợp của hai từ ghép: Nhắm mắt xuôi tay, nhà tranh
vách đất,…

+ Thành ngữ kết cấu năm hay sáu tiếng: Trẻ không tha già không thương, treo đầu dê bán thịt chó…

Một số thành ngữ có kiểu kết cấu từ bảy, tám, mười tiếng; có thể hai hay ba ngữ đoạn, hai hay ba mệnh đề liên hợp tạo thành một tổ hợp kiểu ngữ cú dài cố định, như: Vênh váo như bố vợ phải đâm, vén tay áo xô đốt nhà táng giày.v.v…

– Dựa vào kết cấu ngữ pháp:

+ Câu có kết cấu CN-VN + trạng ngữ hoặc tân ngữ: Nước đổ đầu vịt, Chuột sa chĩnh gạo…

+ Câu có kết cấu C-V, V-C: Vườn không nhà trống, mẹ tròn con vuông…

*  Đặc điểm của thành ngữ

- Có tính hình tượng và thường được xây dựng dựa trên các hình ảnh cụ thể.

- Thành ngữ có tính hàm súc, khái quát cao.

* Đáp án:

c) Trường hợp trên là thành ngữ

Dựa trên đặc điểm của từng thể loại:

- Thành ngữ là tập hợp từ cố định đã quen dùng mà nghĩa của nó thường không thể giải thích được một cách đơn giản bằng nghĩa của các từ tạo nên nó

- Thành ngữ là một cụm từ cố định đã quen dùng. Xét về mặt ngữ pháp thì nó chưa thể là một câu hoàn chỉnh, vì thế nó chỉ tương đương với một từ. Thành ngữ không nêu lên một nhận xét, một kinh nghiệm sống, một bài học luân lý hay một sự phê phán nào cả nên nó thường mang chức năng thẩm mỹ chứ không có chức năng nhận thức và chức năng giáo dục, mà thiếu hai chức năng này thì nó không thể trở thành một tác phẩm văn học trọn vẹn được. Cho nên, thành ngữ thuộc về ngôn ngữ.

- Tục ngữ là câu ngắn gọn, thường có vần điệu, đúc kết tri thức, kinh nghiệm sống và đạo đức thực tiễn của nhân dân.

- Tục ngữ là một câu nói hoàn chỉnh, diễn đạt trọn vẹn một ý mang nội dung nhận xét quan hệ xã hội, truyền đạt kinh nghiệm sống, cho bài học luân lý hay phê phán sự việc. Do đó, một câu tục ngữ có thể được coi là một “tác phẩm văn học” hoàn chỉnh vì nó mang trong mình cả ba chức năng cơ bản của văn học là chức năng nhận thức, chức năng thẩm mỹ và chức năng giáo dục.

* Kiến thức mở rộng:

THÀNH NGỮ

I. Thành ngữ và nghĩa của thành ngữ là gì?

- Khái niệm: Thành ngữ là những cụm từ được sử dụng để chỉ một ý cố định. Chúng không tạo thành một câu có có ngữ pháp hoàn chỉnh. Thành ngữ ở đây chính là tập hợp từ không đổi, không thể giải thích đơn giản qua nghĩa của các từ tạo nên chúng.

- Trong câu, thành ngữ hoạt động khá riêng biệt và thường mang một ý nghĩa sâu sa.

Ví dụ: “Lên thác xuống ghềnh”,...

II. Đặc điểm và cấu tạo của thành ngữ

* Cấu tạo của thành ngữ

Có các cách phân loại cấu tạo ngôn ngữ như sau:

– Dựa vào số lượng thành tố trong ngôn ngữ:

+ Thành ngữ kết cấu ba tiếng: Ác như hùm, bụng bảo dạ,…

Câu hình thức là tổ hợp ba tiếng một, nhưng về mặt kết cấu, đó chỉ là sự kết hợp của một từ đơn và một từ ghép, như: Bé hạt tiêu, có máu mặt,…; kiểu có ba từ đơn, kết cấu giống như cụm từ C-V: Bạn nối khố, cá cắn câu…

+ Thành ngữ kết cấu bốn từ đơn hay hai từ ghép liên hợp theo kiểu nối tiếp hay xen kẽ: Bán vợ đợ con, bảng vàng bia đá,…

Trong đó các tác giả chia ra các kiểu:

* Kiểu thành ngữ có láy ghép: Ăn bớt ăn xén, chết mê chết mệt,…

* Kiểu thành ngữ tổ hợp của hai từ ghép: Nhắm mắt xuôi tay, nhà tranh
vách đất,…

+ Thành ngữ kết cấu năm hay sáu tiếng: Trẻ không tha già không thương, treo đầu dê bán thịt chó…

Một số thành ngữ có kiểu kết cấu từ bảy, tám, mười tiếng; có thể hai hay ba ngữ đoạn, hai hay ba mệnh đề liên hợp tạo thành một tổ hợp kiểu ngữ cú dài cố định, như: Vênh váo như bố vợ phải đâm, vén tay áo xô đốt nhà táng giày.v.v…

– Dựa vào kết cấu ngữ pháp:

+ Câu có kết cấu CN-VN + trạng ngữ hoặc tân ngữ: Nước đổ đầu vịt, Chuột sa chĩnh gạo…

+ Câu có kết cấu C-V, V-C: Vườn không nhà trống, mẹ tròn con vuông…

*  Đặc điểm của thành ngữ

- Có tính hình tượng và thường được xây dựng dựa trên các hình ảnh cụ thể.

- Thành ngữ có tính hàm súc, khái quát cao.

* Đáp án:

b)Trường hợp trên là tục ngữ.

Dựa trên đặc điểm của từng thể loại:

- Thành ngữ là tập hợp từ cố định đã quen dùng mà nghĩa của nó thường không thể giải thích được một cách đơn giản bằng nghĩa của các từ tạo nên nó

- Thành ngữ là một cụm từ cố định đã quen dùng. Xét về mặt ngữ pháp thì nó chưa thể là một câu hoàn chỉnh, vì thế nó chỉ tương đương với một từ. Thành ngữ không nêu lên một nhận xét, một kinh nghiệm sống, một bài học luân lý hay một sự phê phán nào cả nên nó thường mang chức năng thẩm mỹ chứ không có chức năng nhận thức và chức năng giáo dục, mà thiếu hai chức năng này thì nó không thể trở thành một tác phẩm văn học trọn vẹn được. Cho nên, thành ngữ thuộc về ngôn ngữ.

- Tục ngữ là câu ngắn gọn, thường có vần điệu, đúc kết tri thức, kinh nghiệm sống và đạo đức thực tiễn của nhân dân.

- Tục ngữ là một câu nói hoàn chỉnh, diễn đạt trọn vẹn một ý mang nội dung nhận xét quan hệ xã hội, truyền đạt kinh nghiệm sống, cho bài học luân lý hay phê phán sự việc. Do đó, một câu tục ngữ có thể được coi là một “tác phẩm văn học” hoàn chỉnh vì nó mang trong mình cả ba chức năng cơ bản của văn học là chức năng nhận thức, chức năng thẩm mỹ và chức năng giáo dục.

* Kiến thức mở rộng:

TỤC NGỮ

1. Khái niệm

Khối lượng tục ngữ Việt Nam do nhân dân lao động sáng tạo và lưu truyền, tích lũy từ lâu đời rất phong phú. Tục ngữ cung cấp cho lời ăn tiếng nói hàng ngày của nhân dân, cho ngôn ngữ văn chương một hình thức biểu hiện súc tích, có tính khái quát cao.

Tục ngữ là thể loại văn học dân gian nhằm đúc kết kinh nghiệm, tri thức của nhân dân dưới hình thức những câu nói ngắn gọn, súc tích, có nhịp điệu, dễ nhớ, dễ truyền.

2. Phân biệt tục ngữ với những hình thức gần với tục ngữ

Với phương ngôn, ngạn ngữ

Phương ngôn là tục ngữ địa phương, phạm vi nhỏ hơn tục ngữ.

Ngạn ngữ là lời nói lưu hành từ xưa, chủ yếu là những lời hay, ý đẹp được truyền tụng.

Với thành ngữ

Tục ngữ và thành ngữ có quan hệ nhau rất chặt chẽ, vì vậy trong hoạt động nghiên cứu, sưu tập trước đây có xu hướng gộp chung, không có sự phân biệt giữa chúng.

Nguyễn Văn Tố trong Tục ngữ ta đối với tục ngữ Tàu và tục ngữ Tây: Tục ngữ là câu nói quen trong thế tục, nhiều câu nghĩa lý thâm thúy, ý tứ sâu xa.

Dương Quảng Hàm trong Việt Nam văn học sử yếu: Một câu tục ngữ tự nó phải có ý nghĩa, hoặc khuyên răn, hoặc chỉ bảo điều gì , còn thành ngữ chỉ là lời nói có sẵn để ta tiện dùng mà diễn đạt một ý, một trạng thái gì cho có màu mè

Vũ Ngọc Phan trong Tục ngữ ca dao dân ca: Tục ngữ là một câu tự nó diễn đạt trọn vẹn một ý, một nhận xét, một kinh nghiệm, một luân lý, một công lý, có khi là một sự phê phán. Thành ngữ là một bộ phận câu có sẵn mà nhiều người quen dùng nhưng tự riêng nó không diễn được một ý trọn vẹn.

Thành ngữ là hoa tục ngữ là quả.

- Nước chảy đá mòn.

- Sông cạn, đá mòn.

- Tay làm hàm nhai.

- Tay làm hàm nhai, tay quai miệng trễ.

Với ca dao

Nhìn chung, sự khác biệt giữa hai thể loại:

Ca dao thiên về tình cảm, phô diễn tâm tình một cách chủ quan.

Tục ngữ thiên về lý trí, đúc kết kinh nghiệm một cách khách quan.

Có những trường hợp khó phân biệt ranh giới.

- Ai ơi chẳng chóng thì chầy,

Có công mài sắt có ngày nên kim.

- Lời nói chẳng mất tiền mua,

Lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau.

3. Nguồn gốc và sự phát triển của tục ngữ

Gorki trong Bàn về nghệ thuật: Nghệ thuật ngôn ngữ sinh ra do quá trình lao động của con người từ xưa, là xu hướng con người muốn đúc kết kinh nghiệm lao động vào một hình thức ngôn ngữ dễ nhớ và bám chặt vào ký ức – những hình thức thơ hai chữ, tục ngữ, truyền ngôn là những khẩu hiệu lao động thời cổ .

Tục ngữ được ức đoán đã có từ thời cổ, nhằm đúc kết những kinh nghiệm, những điều quan sát được trong quá trình lao động, những chân lý thông thường … Trong xã hội có giai cấp, tục ngữ được nhân dân dùng như một công cụ để phát biểu những nhận thức về các kinh nghiệm thực tiễn, các hiện tượng lịch sử xã hội. Nhân dân lao động dùng tục ngữ thể hiện thế giới quan và nhân sinh quan của mình. Những kinh nghiệm của tục ngữ rút ra trong quá trình đấu tranh thiên nhiên và xã hội, được thể nghiệm trong thực tiễn, đã trở thành những chân lý có tính cách phổ biến, được nhân dân công nhận và sử dụng.

Tục ngữ hình thành từ nhiều nguồn:

- Từ cuộc sống thực tiễn, trong đời sống sản xuất và đấu tranh của nhân dân, do nhân dân trực tiếp sáng tác.

- Được tách ra từ tác phẩm văn học dân gian hoặc ngược lại.

- Được rút ra tác phẩm văn học bằng con đường dân gian hóa những lời hay ý đẹp.

- Từ sự vay mượn nước ngoài.

4. Tình hình nghiên cứu tục ngữ

Ðầu tiên đó là các bản ghi chép bằng chữ Nôm vào thế kỷ XIX như Nam phong ngữ ngạn thi của Ðình Thái, Ðại Nam Quốc Túy của Ngô Giáp Ðậu …, bản ghi chữ quốc ngữ như Tục ngữ, cổ ngữ, gia ngôn của Huỳnh Tịnh Của (1897), Tục ngữ cách ngôn của Hàn Thái Dương (1920) …

Nhũng năm đầu thế kỷ XX, bên cạnh những bản ghi bằng chữ quốc ngữ, còn có một số bản sưu tập, chú thích nghĩa và dịch tục ngữ Việt Nam sang tiếng Pháp như Tục ngữ An Nam dịch sang tiếng Tây của V. Barbier (Triệu Hoàng Hòa), Ðông Tây ngạn ngữ cách ngôn của H. Délétie và Nguyễn Xán (1931) …

Từ trước cách mạng tháng Tám đến nay đã có những công trình sưu tập và nghiên cứu tục ngữ công phu, có nội dung phong phú:

Tục ngữ phong dao của Nguyễn Văn Ngọc (1942), Tục ngữ dân ca Mường Thanh Hóa của Minh Hiệu sưu tầm (1970), Ca dao, ngạn ngữ Hà Nội Triều Dương … sưu tầm biên soạn (1971), Tục ngữ Thái (1978) …

Tục ngữ ca dao dân ca của Vũ Ngọc Phan (1956), Tục ngữ Việt Nam của Chu Xuân Diên, Lương Văn Ðang, Phương Chi (1975) …

* Đáp án:

a) Trường hợp trên là Thành ngữ

Dựa trên đặc điểm của từng thể loại:

- Thành ngữ là tập hợp từ cố định đã quen dùng mà nghĩa của nó thường không thể giải thích được một cách đơn giản bằng nghĩa của các từ tạo nên nó

- Thành ngữ là một cụm từ cố định đã quen dùng. Xét về mặt ngữ pháp thì nó chưa thể là một câu hoàn chỉnh, vì thế nó chỉ tương đương với một từ. Thành ngữ không nêu lên một nhận xét, một kinh nghiệm sống, một bài học luân lý hay một sự phê phán nào cả nên nó thường mang chức năng thẩm mỹ chứ không có chức năng nhận thức và chức năng giáo dục, mà thiếu hai chức năng này thì nó không thể trở thành một tác phẩm văn học trọn vẹn được. Cho nên, thành ngữ thuộc về ngôn ngữ.

- Tục ngữ là câu ngắn gọn, thường có vần điệu, đúc kết tri thức, kinh nghiệm sống và đạo đức thực tiễn của nhân dân.

- Tục ngữ là một câu nói hoàn chỉnh, diễn đạt trọn vẹn một ý mang nội dung nhận xét quan hệ xã hội, truyền đạt kinh nghiệm sống, cho bài học luân lý hay phê phán sự việc. Do đó, một câu tục ngữ có thể được coi là một “tác phẩm văn học” hoàn chỉnh vì nó mang trong mình cả ba chức năng cơ bản của văn học là chức năng nhận thức, chức năng thẩm mỹ và chức năng giáo dục.

* Kiến thức mở rộng:

THÀNH NGỮ

I. Thành ngữ và nghĩa của thành ngữ là gì?

- Khái niệm: Thành ngữ là những cụm từ được sử dụng để chỉ một ý cố định. Chúng không tạo thành một câu có có ngữ pháp hoàn chỉnh. Thành ngữ ở đây chính là tập hợp từ không đổi, không thể giải thích đơn giản qua nghĩa của các từ tạo nên chúng.

- Trong câu, thành ngữ hoạt động khá riêng biệt và thường mang một ý nghĩa sâu sa.

Ví dụ: “Lên thác xuống ghềnh”,...

II. Đặc điểm và cấu tạo của thành ngữ

* Cấu tạo của thành ngữ

Có các cách phân loại cấu tạo ngôn ngữ như sau:

– Dựa vào số lượng thành tố trong ngôn ngữ:

+ Thành ngữ kết cấu ba tiếng: Ác như hùm, bụng bảo dạ,…

Câu hình thức là tổ hợp ba tiếng một, nhưng về mặt kết cấu, đó chỉ là sự kết hợp của một từ đơn và một từ ghép, như: Bé hạt tiêu, có máu mặt,…; kiểu có ba từ đơn, kết cấu giống như cụm từ C-V: Bạn nối khố, cá cắn câu…

+ Thành ngữ kết cấu bốn từ đơn hay hai từ ghép liên hợp theo kiểu nối tiếp hay xen kẽ: Bán vợ đợ con, bảng vàng bia đá,…

Trong đó các tác giả chia ra các kiểu:

* Kiểu thành ngữ có láy ghép: Ăn bớt ăn xén, chết mê chết mệt,…

* Kiểu thành ngữ tổ hợp của hai từ ghép: Nhắm mắt xuôi tay, nhà tranh
vách đất,…

+ Thành ngữ kết cấu năm hay sáu tiếng: Trẻ không tha già không thương, treo đầu dê bán thịt chó…

Một số thành ngữ có kiểu kết cấu từ bảy, tám, mười tiếng; có thể hai hay ba ngữ đoạn, hai hay ba mệnh đề liên hợp tạo thành một tổ hợp kiểu ngữ cú dài cố định, như: Vênh váo như bố vợ phải đâm, vén tay áo xô đốt nhà táng giày.v.v…

– Dựa vào kết cấu ngữ pháp:

+ Câu có kết cấu CN-VN + trạng ngữ hoặc tân ngữ: Nước đổ đầu vịt, Chuột sa chĩnh gạo…

+ Câu có kết cấu C-V, V-C: Vườn không nhà trống, mẹ tròn con vuông…

*  Đặc điểm của thành ngữ

- Có tính hình tượng và thường được xây dựng dựa trên các hình ảnh cụ thể.

- Thành ngữ có tính hàm súc, khái quát cao.

* Đáp án:

1. Bàn tay ta làm nên tất cả

Có sức người sỏi đá cũng thành cơm.

Biện pháp nói quá trong câu thơ trên: Có sức người sỏi đá cũng thành cơm. Ý nghĩa: Ca ngợi sức lao động vĩ đại của con người, sự lao động của con người mang lại ấm no, hạnh phúc.

2. Anh cứ yên tâm, vết thương mới chỉ sướt da thôi. Từ giờ đến sáng em có thể đi lên đến tận trời được.

(Nguyễn Minh Châu, Mảnh trăng cuối rừng)

Biện pháp nói quá: Từ giờ đến sáng em có thể đi lên đến tận trời. Có ý nhấn mạnh dù vết thương có đau vẫn có thể đi bất cứ đâu – đi lên đến tận chân trời, không quản ngại khó khăn gian khổ.

3. [ ...] Cái cụ bá thét ra lửa ấy lại xử nhũn mời hắn vào nhà xơi nước.

(Nam Cao, Chí Phèo) .

" … cụ bá thét ra lửa": Ý muốn nói quá về lời nói của con người có quyền hành, mỗi lời nói ra là người khác phải nghe theo

4. Thuận vợ thuận chồng tát biển Đông cũng cạn.

 “tát biển Đông cũng cạn. ”: Ý muốn nói làm được tất cả mọi việc nếu vợ chồng đồng lòng.

5. Đen như cột nhà cháy: Ý muốn nói rất đen.

* Kiến thức mở rộng:

NÓI QUÁ

I. Nói quá là gì?

- Khái niệm: Nói quá (khoa trương) là biện pháp tu từ dùng cách phóng đại mức độ, tính chất của sự vật, hiện tượng được miêu tả nhằm gây ấn tượng, tăng sức biểu cảm.

- Ví dụ: “Lỗ mũi mười tám gánh lông/ chồng yêu chồng bảo râu rồng trời cho”.

II. Cấu tạo, đặc điểm của nói quá

- Biện pháp tu từ nói quá có đặc điểm: phóng đại đến mức phi lí tính chất, quy mô của sự vật, hiện tượng được nói đến.

III. Nói quá có mấy loại?

Có hai kiểu nói quá thường gặp: nói quá kết hợp với so sánh tu từ và nói quá dùng từ ngữ phóng đại khác.

- Nói quá kết hợp với so sánh tu từ

Hai biện pháp tu từ này đều nhằm mục đích làm rõ hơn, cụ thể hơn, sinh động hơn bản chất của đối tượng.

Ví dụ:

Mẹ già như chuối ba hương
Như xôi nép một, như đường mía lau

(Ca dao)

- Dùng những từ ngữ phóng đại khác

+ Các từ phóng đại có thể là những từ ngữ mang sẵn ý nghĩa phóng đại: cực kỳ, vô kể,…

+ Các từ ngữ phóng đại có thể là: nhớ đến cháy lòng, cưỡi vỡ bụng, …

+ Từ ngữ phóng đại có thể thể hiện thông qua những thành ngữ, tục ngữ: ăn như rồng cuốn, nói như rồng leo,…

IV. Tác dụng của nói quá

- Giúp hiện tượng, sự vật miêu tả được nhấn mạnh, gây ấn tượng, tăng sức biểu cảm.

V. Phân biệt nói quá và nói giảm, nói tránh

So sánh nói quá và nói giảm nói tránh có điểm nào giống nhau và khác nhau.

- Giống nhau giữa nói quá và nói giảm nói tránh:

+  Không nói đúng thực tế của sự việc, hiện tượng.

+ Cả 2 đều là biện pháp tu từ thường được sử dụng trong giao tiếp hàng ngày, trong văn học thơ ca...

- Khác nhau giữa 2 biện pháp tu từ trên:

+ Nói quá nhằm phóng đại sự việc lên, làm tăng thêm sự nổi bật của vấn đề cần nói, tạo ấn tượng mạnh cho người nghe.

+ Còn nói giảm nói tránh thì làm giảm bớt đi so với thực tế nhằm giúp sự việc hiện tượng trở nên nhẹ nhàng hơn, lịch sự hơn hoặc tâm lý hơn qua đó người nghe cảm thấy dễ chịu hơn.

* Đáp án:

c. Khi tối lửa tắt đèn, họ luôn giúp đỡ lẫn nhau. ⟹ Làm trạng ngữ

Tác dụng của việc sử dụng thành ngữ: Vì thành ngữ mang đậm sắc thái biểu cảm nên dễ dàng bày tỏ, bộc lộ được tâm tư, tình cảm của người nói, người viết đối với điều được nhắc tới.

* Kiến thức mở rộng:

THÀNH NGỮ

I. Thành ngữ và nghĩa của thành ngữ là gì?

- Khái niệm: Thành ngữ là những cụm từ được sử dụng để chỉ một ý cố định. Chúng không tạo thành một câu có có ngữ pháp hoàn chỉnh. Thành ngữ ở đây chính là tập hợp từ không đổi, không thể giải thích đơn giản qua nghĩa của các từ tạo nên chúng.

- Trong câu, thành ngữ hoạt động khá riêng biệt và thường mang một ý nghĩa sâu sa.

Ví dụ: “Lên thác xuống ghềnh”,...

II. Đặc điểm và cấu tạo của thành ngữ

* Cấu tạo của thành ngữ

Có các cách phân loại cấu tạo ngôn ngữ như sau:

– Dựa vào số lượng thành tố trong ngôn ngữ:

+ Thành ngữ kết cấu ba tiếng: Ác như hùm, bụng bảo dạ,…

Câu hình thức là tổ hợp ba tiếng một, nhưng về mặt kết cấu, đó chỉ là sự kết hợp của một từ đơn và một từ ghép, như: Bé hạt tiêu, có máu mặt,…; kiểu có ba từ đơn, kết cấu giống như cụm từ C-V: Bạn nối khố, cá cắn câu…

+ Thành ngữ kết cấu bốn từ đơn hay hai từ ghép liên hợp theo kiểu nối tiếp hay xen kẽ: Bán vợ đợ con, bảng vàng bia đá,…

Trong đó các tác giả chia ra các kiểu:

* Kiểu thành ngữ có láy ghép: Ăn bớt ăn xén, chết mê chết mệt,…

* Kiểu thành ngữ tổ hợp của hai từ ghép: Nhắm mắt xuôi tay, nhà tranh
vách đất,…

+ Thành ngữ kết cấu năm hay sáu tiếng: Trẻ không tha già không thương, treo đầu dê bán thịt chó…

Một số thành ngữ có kiểu kết cấu từ bảy, tám, mười tiếng; có thể hai hay ba ngữ đoạn, hai hay ba mệnh đề liên hợp tạo thành một tổ hợp kiểu ngữ cú dài cố định, như: Vênh váo như bố vợ phải đâm, vén tay áo xô đốt nhà táng giày.v.v…

– Dựa vào kết cấu ngữ pháp:

+ Câu có kết cấu CN-VN + trạng ngữ hoặc tân ngữ: Nước đổ đầu vịt, Chuột sa chĩnh gạo…

+ Câu có kết cấu C-V, V-C: Vườn không nhà trống, mẹ tròn con vuông…

*  Đặc điểm của thành ngữ

- Có tính hình tượng và thường được xây dựng dựa trên các hình ảnh cụ thể.

- Thành ngữ có tính hàm súc, khái quát cao.

III. Thành ngữ có mấy loại?

Thành ngữ được phân loại như sau:

– Dựa vào số lượng thành tố trong thành ngữ:

+) Thành ngữ có kết cấu ba tiếng: Đây là kiểu thành ngữ có hình thức là tổ hợp ba tiếng một, nhưng về mặt kết cấu, đó chỉ là sự kết hợp của một từ đơn và một từ ghép. Ví dụ như: Ác như hùm, bụng bảo dạ,…

+) Thành ngữ có kết cấu từ hai từ ghép hoặc bốn từ đơn theo kiểu nối tiếp hoặc xen kẽ: Đây là kiểu thành ngữ phổ biến nhất của thành ngữ tiếng việt.

Trong đó, có thể chia ra thành 2 loại thành ngữ là:

· Thành ngữ có láy ghép

· Thành ngữ tổ hợp của hai từ ghép.

Ví dụ: Ăn bớt ăn xén, chết mê chết mệt hoặc…

+) Thành ngữ có kết cấu năm hoặc sáu tiếng: Trẻ không tha già không thương, treo đầu dê bán thịt chó…

– Dựa vào kết cấu ngữ pháp:

Câu có kết cấu chủ ngữ – vị ngữ + trạng ngữ (hoặc tân ngữ): Nước đổ đầu vịt, chuột sa chĩnh gạo…

* Đáp án:

b. Vì không có nhiều thời gian nên chúng tôi cũng chỉ cưỡi ngựa xem hoa thôi. ⟹ Làm vị ngữ.

Tác dụng của việc sử dụng thành ngữ: Vì thành ngữ mang đậm sắc thái biểu cảm nên dễ dàng bày tỏ, bộc lộ được tâm tư, tình cảm của người nói, người viết đối với điều được nhắc tới.

* Kiến thức mở rộng:

THÀNH NGỮ

I. Thành ngữ và nghĩa của thành ngữ là gì?

- Khái niệm: Thành ngữ là những cụm từ được sử dụng để chỉ một ý cố định. Chúng không tạo thành một câu có có ngữ pháp hoàn chỉnh. Thành ngữ ở đây chính là tập hợp từ không đổi, không thể giải thích đơn giản qua nghĩa của các từ tạo nên chúng.

- Trong câu, thành ngữ hoạt động khá riêng biệt và thường mang một ý nghĩa sâu sa.

Ví dụ: “Lên thác xuống ghềnh”,...

II. Đặc điểm và cấu tạo của thành ngữ

* Cấu tạo của thành ngữ

Có các cách phân loại cấu tạo ngôn ngữ như sau:

– Dựa vào số lượng thành tố trong ngôn ngữ:

+ Thành ngữ kết cấu ba tiếng: Ác như hùm, bụng bảo dạ,…

Câu hình thức là tổ hợp ba tiếng một, nhưng về mặt kết cấu, đó chỉ là sự kết hợp của một từ đơn và một từ ghép, như: Bé hạt tiêu, có máu mặt,…; kiểu có ba từ đơn, kết cấu giống như cụm từ C-V: Bạn nối khố, cá cắn câu…

+ Thành ngữ kết cấu bốn từ đơn hay hai từ ghép liên hợp theo kiểu nối tiếp hay xen kẽ: Bán vợ đợ con, bảng vàng bia đá,…

Trong đó các tác giả chia ra các kiểu:

* Kiểu thành ngữ có láy ghép: Ăn bớt ăn xén, chết mê chết mệt,…

* Kiểu thành ngữ tổ hợp của hai từ ghép: Nhắm mắt xuôi tay, nhà tranh
vách đất,…

+ Thành ngữ kết cấu năm hay sáu tiếng: Trẻ không tha già không thương, treo đầu dê bán thịt chó…

Một số thành ngữ có kiểu kết cấu từ bảy, tám, mười tiếng; có thể hai hay ba ngữ đoạn, hai hay ba mệnh đề liên hợp tạo thành một tổ hợp kiểu ngữ cú dài cố định, như: Vênh váo như bố vợ phải đâm, vén tay áo xô đốt nhà táng giày.v.v…

– Dựa vào kết cấu ngữ pháp:

+ Câu có kết cấu CN-VN + trạng ngữ hoặc tân ngữ: Nước đổ đầu vịt, Chuột sa chĩnh gạo…

+ Câu có kết cấu C-V, V-C: Vườn không nhà trống, mẹ tròn con vuông…

*  Đặc điểm của thành ngữ

- Có tính hình tượng và thường được xây dựng dựa trên các hình ảnh cụ thể.

- Thành ngữ có tính hàm súc, khái quát cao.

III. Thành ngữ có mấy loại?

Thành ngữ được phân loại như sau:

– Dựa vào số lượng thành tố trong thành ngữ:

+) Thành ngữ có kết cấu ba tiếng: Đây là kiểu thành ngữ có hình thức là tổ hợp ba tiếng một, nhưng về mặt kết cấu, đó chỉ là sự kết hợp của một từ đơn và một từ ghép. Ví dụ như: Ác như hùm, bụng bảo dạ,…

+) Thành ngữ có kết cấu từ hai từ ghép hoặc bốn từ đơn theo kiểu nối tiếp hoặc xen kẽ: Đây là kiểu thành ngữ phổ biến nhất của thành ngữ tiếng việt.

Trong đó, có thể chia ra thành 2 loại thành ngữ là:

· Thành ngữ có láy ghép

· Thành ngữ tổ hợp của hai từ ghép.

Ví dụ: Ăn bớt ăn xén, chết mê chết mệt hoặc…

+) Thành ngữ có kết cấu năm hoặc sáu tiếng: Trẻ không tha già không thương, treo đầu dê bán thịt chó…

– Dựa vào kết cấu ngữ pháp:

Câu có kết cấu chủ ngữ – vị ngữ + trạng ngữ (hoặc tân ngữ): Nước đổ đầu vịt, chuột sa chĩnh gạo…

* Đáp án:

a. Được 10 điểm kiểm tra môn Toán, nó vui như Tết ⟹ Làm vị ngữ.

Tác dụng của việc sử dụng thành ngữ: Vì thành ngữ mang đậm sắc thái biểu cảm nên dễ dàng bày tỏ, bộc lộ được tâm tư, tình cảm của người nói, người viết đối với điều được nhắc tới.

* Kiến thức mở rộng:

THÀNH NGỮ

I. Thành ngữ và nghĩa của thành ngữ là gì?

- Khái niệm: Thành ngữ là những cụm từ được sử dụng để chỉ một ý cố định. Chúng không tạo thành một câu có có ngữ pháp hoàn chỉnh. Thành ngữ ở đây chính là tập hợp từ không đổi, không thể giải thích đơn giản qua nghĩa của các từ tạo nên chúng.

- Trong câu, thành ngữ hoạt động khá riêng biệt và thường mang một ý nghĩa sâu sa.

Ví dụ: “Lên thác xuống ghềnh”,...

II. Đặc điểm và cấu tạo của thành ngữ

* Cấu tạo của thành ngữ

Có các cách phân loại cấu tạo ngôn ngữ như sau:

– Dựa vào số lượng thành tố trong ngôn ngữ:

+ Thành ngữ kết cấu ba tiếng: Ác như hùm, bụng bảo dạ,…

Câu hình thức là tổ hợp ba tiếng một, nhưng về mặt kết cấu, đó chỉ là sự kết hợp của một từ đơn và một từ ghép, như: Bé hạt tiêu, có máu mặt,…; kiểu có ba từ đơn, kết cấu giống như cụm từ C-V: Bạn nối khố, cá cắn câu…

+ Thành ngữ kết cấu bốn từ đơn hay hai từ ghép liên hợp theo kiểu nối tiếp hay xen kẽ: Bán vợ đợ con, bảng vàng bia đá,…

Trong đó các tác giả chia ra các kiểu:

* Kiểu thành ngữ có láy ghép: Ăn bớt ăn xén, chết mê chết mệt,…

* Kiểu thành ngữ tổ hợp của hai từ ghép: Nhắm mắt xuôi tay, nhà tranh
vách đất,…

+ Thành ngữ kết cấu năm hay sáu tiếng: Trẻ không tha già không thương, treo đầu dê bán thịt chó…

Một số thành ngữ có kiểu kết cấu từ bảy, tám, mười tiếng; có thể hai hay ba ngữ đoạn, hai hay ba mệnh đề liên hợp tạo thành một tổ hợp kiểu ngữ cú dài cố định, như: Vênh váo như bố vợ phải đâm, vén tay áo xô đốt nhà táng giày.v.v…

– Dựa vào kết cấu ngữ pháp:

+ Câu có kết cấu CN-VN + trạng ngữ hoặc tân ngữ: Nước đổ đầu vịt, Chuột sa chĩnh gạo…

+ Câu có kết cấu C-V, V-C: Vườn không nhà trống, mẹ tròn con vuông…

*  Đặc điểm của thành ngữ

- Có tính hình tượng và thường được xây dựng dựa trên các hình ảnh cụ thể.

- Thành ngữ có tính hàm súc, khái quát cao.

III. Thành ngữ có mấy loại?

Thành ngữ được phân loại như sau:

– Dựa vào số lượng thành tố trong thành ngữ:

+) Thành ngữ có kết cấu ba tiếng: Đây là kiểu thành ngữ có hình thức là tổ hợp ba tiếng một, nhưng về mặt kết cấu, đó chỉ là sự kết hợp của một từ đơn và một từ ghép. Ví dụ như: Ác như hùm, bụng bảo dạ,…

+) Thành ngữ có kết cấu từ hai từ ghép hoặc bốn từ đơn theo kiểu nối tiếp hoặc xen kẽ: Đây là kiểu thành ngữ phổ biến nhất của thành ngữ tiếng việt.

Trong đó, có thể chia ra thành 2 loại thành ngữ là:

· Thành ngữ có láy ghép

· Thành ngữ tổ hợp của hai từ ghép.

Ví dụ: Ăn bớt ăn xén, chết mê chết mệt hoặc…

+) Thành ngữ có kết cấu năm hoặc sáu tiếng: Trẻ không tha già không thương, treo đầu dê bán thịt chó…

– Dựa vào kết cấu ngữ pháp:

Câu có kết cấu chủ ngữ – vị ngữ + trạng ngữ (hoặc tân ngữ): Nước đổ đầu vịt, chuột sa chĩnh gạo…

* Đáp án:

Phép lặp: Tự học.

Phép liên tưởng: Bác sĩ, bệnh nhân, bệnh viện.

Phép thế: “Nó là du lịch…” thì Nó là Tự học.

 * Kiến thức mở rộng:

PHÉP LIÊN KẾT

I. Liên kết trong văn bản là gì?

- Khái niệm: Liên kết là một trong những tính chất quan trọng nhất của văn bản, làm cho văn bản trở nên mạch lạc, hoàn chỉnh cả về nội dung và hình thức.

II. Đặc điểm của một văn bản có tính liên kết

- Nội dung các câu, các đoạn thống nhất và gắn bó chặt chẽ với nhau. Các đoạn văn phải phục vụ chủ đề chung của văn bản, các câu phải phục vụ chủ đề của đoạn văn (liên kết chủ đề); các đoạn văn và các câu phải được sắp xếp theo một trình tự hợp lí (liên kết logic).

- Các câu, các đoạn được kết nối với nhau bằng các phép liên kết thích hợp.

III. Một số phép liên kết thường dùng

- Phép lặp từ ngữ: lặp lại ở câu đứng sau các từ ngữ đã có ở câu trước.

Ví dụ: “Trước hết, cái thú tự học cũng giống cái thú đi chơi bộ ấy. Tự học cũng như một cuộc du lịch, du lịch bằng trí óc, một cuộc du lịch say mê gấp trăm lần du lịch bằng chân, vì nó là du lịch trong không gian lẫn thời gian.”

(Tự học - Một thú vui bổ ích, Nguyễn Hiến Lê)

→ Lặp từ “tự học”.

- Phép nối: sử dụng ở câu đứng sau các từ ngữ biểu thị quan hệ với câu trước.

Ví dụ: “Những ý tưởng ấy tôi chưa lần nào ghi lên giấy, vì hồi ấy tôi không biết ghi và ngày nay tôi không nhớ hết. Nhưng mỗi lần thấy mấy em nhỏ rụt rè núp dưới nón mẹ lần đầu tiên đi đến trường, lòng tôi lại tưng bừng rộn rã.”

(Tôi đi học, Thanh Tịnh)

→ Sử dụng quan hệ từ “Nhưng”.

=> Những phép liên kết trên khi được sử dụng ở những đoạn văn khác nhau sẽ có chức năng liên kết đoạn. Ví dụ: Với phép nối, người ta thường dùng các từ ngữ như “thứ nhất..., thứ hai..., thứ ba....”, “trước hết..., hơn nữa..., quan trọng hơn cả....”. Chẳng hạn:

 “Một là, sách nhiều khiến người ta không chuyên sâu. [...] Hai là, sách nhiều dễ khiến người đọc lạc hướng.”

(Bàn về đọc sách, Chu Quang Tiềm)

- Phép thế: sử dụng ở câu đứng sau các từ ngữ có tác dụng thay thế từ ngữ đã có ở câu trước.

Ví dụ: “Sách tất nhiên là đáng quý, nhưng cũng chỉ là một thứ tích luỹ. Nó có thể làm trở ngại cho nghiên cứu học vấn.”

(Bàn về đọc sách, Chu Quang Tiềm)

→ Sử dụng từ “nó” thay cho “sách”.

- Phép liên tưởng: sử dụng ở câu đứng sau các từ ngữ cùng trường liên tưởng với từ ngữ đã có ở câu trước.

Ví dụ: “Kẻ mạnh không phải là kẻ giẫm lên vai người khác để thỏa mãn lòng ích ki. Kẻ mạnh phải là kẻ giúp đỡ người khác trên đôi vai của mình.”

(Đời thừa, Nam Cao)

→ Các từ in đậm thuộc trường liên tưởng quan điểm về kẻ mạnh.

* Đáp án:

c. Kẻ mạnh không phải là kẻ giẫm lên vai người khác để thỏa mãn lòng ích kỉ. Kẻ mạnh phải là kẻ giúp đỡ người khác trên đôi vai của mình. (Nam Cao, Đời thừa)

* Kiến thức mở rộng:

PHÉP LIÊN TƯỞNG

1. Phép liên tưởng là gì?

Phép liên tưởng là cách sử dụng những từ, cụm từ chỉ những sự vật có thể nghĩ đến theo một phương diện nào đó và được xuất phát từ những từ ngữ ban đầu nhằm tạo ra một mối liên kết giữa các câu chứa chúng trong văn bản.

Nói một cách đơn giản thì phép liên tưởng sử dụng những từ ngữ được liên tưởng từ một từ gốc và giữa chúng có quan hệ ngữ nghĩa hay cùng một loại từ vựng.

Vị trí các từ liên tưởng và từ gốc có thể linh động, từ liên tưởng có thể đứng trước hoặc đứng sau từ gốc đều được.

2. Đặc điểm của phép liên tưởng

Phép liên kết câu này mang ý nghĩa nghệ thuật lớn nhất so với các phép liên kết khác và cách sử dụng cũng đa dạng về từ ngữ hơn.

Nó thường được sử dụng trong các tác phẩm tiểu thuyết, truyện ngắn, ký.

Là hình thức liên kết thích hợp nhất cho việc phát triển chủ đề, nội dung cho tác phẩm.

Là phương tiện chính được sử dụng trong câu đố, chơi chữ.

Kết luận: Phép liên tưởng thường được sử dụng khi viết văn, làm bài tập làm văn. Vì vậy nắm vững tất cả các kiến thức trên sẽ giúp các bạn rất nhiều.

3. Phân loại phép liên tưởng

Phép liên tưởng được chia thành 2 dạng chính là liên tưởng đồng chất và liên tưởng khác chất.

a. Liên tưởng đồng chất

* Khái niệm: Là phép liên tưởng sử dụng 2 yếu tố, 2 vật liệu, 2 mẫu mã… cùng chung 1 loại.

Ví dụ như đồng và sắt đều là kim loại. Chúng phải cùng một loại từ như danh từ, tính từ, động từ, trạng từ…

* Phân loại: Được chia thành 3 loại gồm liên tưởng bao hàm, liên tưởng định lượng và liên tưởng đồng loại.

- Liên tưởng bao hàm: Là bao hàm giữa những cái chung, cái tổng quát với các riêng, cụ thể, phòng ban.

Ví dụ: Trâu đã già. Đôi sừng kềnh càng như hai cánh nỏ. Ta thấy cái chung là con trâu, cái riêng là sừng.

- Liên tưởng đồng loại: Là những đối tượng đồng chất ngang hàng với nhau, không thể phân biệt được cái nào bao hàm cái nào, tạo ra một link chặt chẽ, logic trong câu. Ví dụ: Mưa vẫn ồ ạt như vỡ đập. Ánh chớp lóe lên soi rõ khuôn mặt anh trong một giây. Thành phần liên tưởng là mưa và ánh chớp, nhưng giữa 2 từ này có điểm chung và không có từ nào bao hàm từ còn lại, chúng bổ sung nghĩa cho câu. Liên tưởng định lượng: Khi các từ link cùng chung một loại thì số lượng, chất liệu sẽ được đem ra để so sánh và nhận xét.

Ví dụ: Năm đứa chúng tôi như năm con ong thợ. Mỗi người đều tự giác nhận lấy phận sự của mình.

b. Liên tưởng khác chất

Trong phép liên tưởng khác chất được chia thành 4 loại nhỏ gồm liên tưởng định vị, liên tưởng công dụng- tính năng, liên tưởng đặc trưng sự vật và liên tưởng nhân quả.

- Liên tưởng định vị: Là sự liên tưởng giữa một vật, đồ vật, tĩnh vật hoặc một hành động với vị trí tồn tại của nó trong cùng một không gian xác nhận. Có thể hiểu đơn giản như không gian như trường học thì các đối tượng là thầy, cô, học sinh. Hay trong không gian cơ sở y tế thì các đối tượng là doctor, ý tá, người bệnh.

Ví dụ: Đồng nước tràn ngập tiếng sóng vỗ rì rào xao động. Gió vi vu thổi ngang qua xuồng. Không gian là đồng nước còn vật là chiếc xuồng.

- Liên tưởng tác dụng – chứng năng của sự vật: Là phép liên tưởng giữa một động vật, tĩnh vật hoặc một hoạt động với tính năng, khả năng của nó. Có thể hiểu đơn giản là khi nói đến con gà trống thì khả năng của

- Liên tưởng đặc trưng: Là phép liên tưởng giữa một sự vật, tĩnh vật hoặc một hoạt động với dấu hiệu điển hình đặc trưng của nó. Hiểu theo nghĩa đơn giản như hoa mai, hoa đào nở hoa là báo hiệu mùa xuân đến, trong đó sự vật là hoa mai nở và hoạt động đặc trưng là mùa xuân đến.

Ví dụ: Ngày xuân con én mang thoi, Thiều quang chín chục đã ngoài sáu mươi.. Cỏ non xanh tận chân trời, Cành lê trắng điểm một vài bông hoa. Ta thấy phép liên tưởng đặc trưng trong đoạn thơ sau có các dấu hiệu như chim én, cỏ non, cành lê là những hình ảnh đặc trưng của mùa xuân.

- Liên tưởng nhân quả: Là phép liên tưởng có nguyên nhân là sự vật, sự việc, hoạt động… và dẫn theo kết quả tương ứng với các nguyên nhân đó.

Ví dụ: Bích phương rất chăm chỉ làm việc. Nó kiếm được nhiều tiền. Ta thấy, để có được nhiều tiền thì hành động làm việc là nguyên nhân chính.

* Đáp án:

b. Biết bao danh sĩ đã nhờ sự đọc sách, sự tự học mà khỏi chán đời ...Những nối đau khổ nhờ đó mà bớt nhói. (Nguyễn Hiền Lê, Tự học – một thú vui bổ ích)

* Kiến thức mở rộng:

PHÉP LIÊN TƯỞNG

1. Phép liên tưởng là gì?

Phép liên tưởng là cách sử dụng những từ, cụm từ chỉ những sự vật có thể nghĩ đến theo một phương diện nào đó và được xuất phát từ những từ ngữ ban đầu nhằm tạo ra một mối liên kết giữa các câu chứa chúng trong văn bản.

Nói một cách đơn giản thì phép liên tưởng sử dụng những từ ngữ được liên tưởng từ một từ gốc và giữa chúng có quan hệ ngữ nghĩa hay cùng một loại từ vựng.

Vị trí các từ liên tưởng và từ gốc có thể linh động, từ liên tưởng có thể đứng trước hoặc đứng sau từ gốc đều được.

2. Đặc điểm của phép liên tưởng

Phép liên kết câu này mang ý nghĩa nghệ thuật lớn nhất so với các phép liên kết khác và cách sử dụng cũng đa dạng về từ ngữ hơn.

Nó thường được sử dụng trong các tác phẩm tiểu thuyết, truyện ngắn, ký.

Là hình thức liên kết thích hợp nhất cho việc phát triển chủ đề, nội dung cho tác phẩm.

Là phương tiện chính được sử dụng trong câu đố, chơi chữ.

Kết luận: Phép liên tưởng thường được sử dụng khi viết văn, làm bài tập làm văn. Vì vậy nắm vững tất cả các kiến thức trên sẽ giúp các bạn rất nhiều.

3. Phân loại phép liên tưởng

Phép liên tưởng được chia thành 2 dạng chính là liên tưởng đồng chất và liên tưởng khác chất.

a. Liên tưởng đồng chất

* Khái niệm: Là phép liên tưởng sử dụng 2 yếu tố, 2 vật liệu, 2 mẫu mã… cùng chung 1 loại.

Ví dụ như đồng và sắt đều là kim loại. Chúng phải cùng một loại từ như danh từ, tính từ, động từ, trạng từ…

* Phân loại: Được chia thành 3 loại gồm liên tưởng bao hàm, liên tưởng định lượng và liên tưởng đồng loại.

- Liên tưởng bao hàm: Là bao hàm giữa những cái chung, cái tổng quát với các riêng, cụ thể, phòng ban.

Ví dụ: Trâu đã già. Đôi sừng kềnh càng như hai cánh nỏ. Ta thấy cái chung là con trâu, cái riêng là sừng.

- Liên tưởng đồng loại: Là những đối tượng đồng chất ngang hàng với nhau, không thể phân biệt được cái nào bao hàm cái nào, tạo ra một link chặt chẽ, logic trong câu. Ví dụ: Mưa vẫn ồ ạt như vỡ đập. Ánh chớp lóe lên soi rõ khuôn mặt anh trong một giây. Thành phần liên tưởng là mưa và ánh chớp, nhưng giữa 2 từ này có điểm chung và không có từ nào bao hàm từ còn lại, chúng bổ sung nghĩa cho câu. Liên tưởng định lượng: Khi các từ link cùng chung một loại thì số lượng, chất liệu sẽ được đem ra để so sánh và nhận xét.

Ví dụ: Năm đứa chúng tôi như năm con ong thợ. Mỗi người đều tự giác nhận lấy phận sự của mình.

b. Liên tưởng khác chất

Trong phép liên tưởng khác chất được chia thành 4 loại nhỏ gồm liên tưởng định vị, liên tưởng công dụng- tính năng, liên tưởng đặc trưng sự vật và liên tưởng nhân quả.

- Liên tưởng định vị: Là sự liên tưởng giữa một vật, đồ vật, tĩnh vật hoặc một hành động với vị trí tồn tại của nó trong cùng một không gian xác nhận. Có thể hiểu đơn giản như không gian như trường học thì các đối tượng là thầy, cô, học sinh. Hay trong không gian cơ sở y tế thì các đối tượng là doctor, ý tá, người bệnh.

Ví dụ: Đồng nước tràn ngập tiếng sóng vỗ rì rào xao động. Gió vi vu thổi ngang qua xuồng. Không gian là đồng nước còn vật là chiếc xuồng.

- Liên tưởng tác dụng – chứng năng của sự vật: Là phép liên tưởng giữa một động vật, tĩnh vật hoặc một hoạt động với tính năng, khả năng của nó. Có thể hiểu đơn giản là khi nói đến con gà trống thì khả năng của

- Liên tưởng đặc trưng: Là phép liên tưởng giữa một sự vật, tĩnh vật hoặc một hoạt động với dấu hiệu điển hình đặc trưng của nó. Hiểu theo nghĩa đơn giản như hoa mai, hoa đào nở hoa là báo hiệu mùa xuân đến, trong đó sự vật là hoa mai nở và hoạt động đặc trưng là mùa xuân đến.

Ví dụ: Ngày xuân con én mang thoi, Thiều quang chín chục đã ngoài sáu mươi.. Cỏ non xanh tận chân trời, Cành lê trắng điểm một vài bông hoa. Ta thấy phép liên tưởng đặc trưng trong đoạn thơ sau có các dấu hiệu như chim én, cỏ non, cành lê là những hình ảnh đặc trưng của mùa xuân.

- Liên tưởng nhân quả: Là phép liên tưởng có nguyên nhân là sự vật, sự việc, hoạt động… và dẫn theo kết quả tương ứng với các nguyên nhân đó.

Ví dụ: Bích phương rất chăm chỉ làm việc. Nó kiếm được nhiều tiền. Ta thấy, để có được nhiều tiền thì hành động làm việc là nguyên nhân chính.

* Đáp án:

a. Một mùi hương lạ xông lên trong lớp. Trông hình gì treo trên tường tôi cũng thấy lạ và hay. Tôi nhìn bàn ghế chỗ tôi ngồi rất cẩn thận rồi tự nhiên lạm nhận là vật riêng của mình. (Thanh Tịnh, Tôi đi học)

* Kiến thức mở rộng:

PHÉP LIÊN TƯỞNG

1. Phép liên tưởng là gì?

Phép liên tưởng là cách sử dụng những từ, cụm từ chỉ những sự vật có thể nghĩ đến theo một phương diện nào đó và được xuất phát từ những từ ngữ ban đầu nhằm tạo ra một mối liên kết giữa các câu chứa chúng trong văn bản.

Nói một cách đơn giản thì phép liên tưởng sử dụng những từ ngữ được liên tưởng từ một từ gốc và giữa chúng có quan hệ ngữ nghĩa hay cùng một loại từ vựng.

Vị trí các từ liên tưởng và từ gốc có thể linh động, từ liên tưởng có thể đứng trước hoặc đứng sau từ gốc đều được.

2. Đặc điểm của phép liên tưởng

Phép liên kết câu này mang ý nghĩa nghệ thuật lớn nhất so với các phép liên kết khác và cách sử dụng cũng đa dạng về từ ngữ hơn.

Nó thường được sử dụng trong các tác phẩm tiểu thuyết, truyện ngắn, ký.

Là hình thức liên kết thích hợp nhất cho việc phát triển chủ đề, nội dung cho tác phẩm.

Là phương tiện chính được sử dụng trong câu đố, chơi chữ.

Kết luận: Phép liên tưởng thường được sử dụng khi viết văn, làm bài tập làm văn. Vì vậy nắm vững tất cả các kiến thức trên sẽ giúp các bạn rất nhiều.

3. Phân loại phép liên tưởng

Phép liên tưởng được chia thành 2 dạng chính là liên tưởng đồng chất và liên tưởng khác chất.

a. Liên tưởng đồng chất

* Khái niệm: Là phép liên tưởng sử dụng 2 yếu tố, 2 vật liệu, 2 mẫu mã… cùng chung 1 loại.

Ví dụ như đồng và sắt đều là kim loại. Chúng phải cùng một loại từ như danh từ, tính từ, động từ, trạng từ…

* Phân loại: Được chia thành 3 loại gồm liên tưởng bao hàm, liên tưởng định lượng và liên tưởng đồng loại.

- Liên tưởng bao hàm: Là bao hàm giữa những cái chung, cái tổng quát với các riêng, cụ thể, phòng ban.

Ví dụ: Trâu đã già. Đôi sừng kềnh càng như hai cánh nỏ. Ta thấy cái chung là con trâu, cái riêng là sừng.

- Liên tưởng đồng loại: Là những đối tượng đồng chất ngang hàng với nhau, không thể phân biệt được cái nào bao hàm cái nào, tạo ra một link chặt chẽ, logic trong câu. Ví dụ: Mưa vẫn ồ ạt như vỡ đập. Ánh chớp lóe lên soi rõ khuôn mặt anh trong một giây. Thành phần liên tưởng là mưa và ánh chớp, nhưng giữa 2 từ này có điểm chung và không có từ nào bao hàm từ còn lại, chúng bổ sung nghĩa cho câu. Liên tưởng định lượng: Khi các từ link cùng chung một loại thì số lượng, chất liệu sẽ được đem ra để so sánh và nhận xét.

Ví dụ: Năm đứa chúng tôi như năm con ong thợ. Mỗi người đều tự giác nhận lấy phận sự của mình.

b. Liên tưởng khác chất

Trong phép liên tưởng khác chất được chia thành 4 loại nhỏ gồm liên tưởng định vị, liên tưởng công dụng- tính năng, liên tưởng đặc trưng sự vật và liên tưởng nhân quả.

- Liên tưởng định vị: Là sự liên tưởng giữa một vật, đồ vật, tĩnh vật hoặc một hành động với vị trí tồn tại của nó trong cùng một không gian xác nhận. Có thể hiểu đơn giản như không gian như trường học thì các đối tượng là thầy, cô, học sinh. Hay trong không gian cơ sở y tế thì các đối tượng là doctor, ý tá, người bệnh.

Ví dụ: Đồng nước tràn ngập tiếng sóng vỗ rì rào xao động. Gió vi vu thổi ngang qua xuồng. Không gian là đồng nước còn vật là chiếc xuồng.

- Liên tưởng tác dụng – chứng năng của sự vật: Là phép liên tưởng giữa một động vật, tĩnh vật hoặc một hoạt động với tính năng, khả năng của nó. Có thể hiểu đơn giản là khi nói đến con gà trống thì khả năng của

- Liên tưởng đặc trưng: Là phép liên tưởng giữa một sự vật, tĩnh vật hoặc một hoạt động với dấu hiệu điển hình đặc trưng của nó. Hiểu theo nghĩa đơn giản như hoa mai, hoa đào nở hoa là báo hiệu mùa xuân đến, trong đó sự vật là hoa mai nở và hoạt động đặc trưng là mùa xuân đến.

Ví dụ: Ngày xuân con én mang thoi, Thiều quang chín chục đã ngoài sáu mươi.. Cỏ non xanh tận chân trời, Cành lê trắng điểm một vài bông hoa. Ta thấy phép liên tưởng đặc trưng trong đoạn thơ sau có các dấu hiệu như chim én, cỏ non, cành lê là những hình ảnh đặc trưng của mùa xuân.

- Liên tưởng nhân quả: Là phép liên tưởng có nguyên nhân là sự vật, sự việc, hoạt động… và dẫn theo kết quả tương ứng với các nguyên nhân đó.

Ví dụ: Bích phương rất chăm chỉ làm việc. Nó kiếm được nhiều tiền. Ta thấy, để có được nhiều tiền thì hành động làm việc là nguyên nhân chính.

* Đáp án:

b. Một là, sách nhiều khiến người ta không chuyên sâu, .... Hai là, sách nhiều dễ khiến người đọc lạc hướng. (Chu Quang Tiềm, Bàn về đọc sách)

* Kiến thức mở rộng:

PHÉP NỐI

1. Phép nối là gì?

Phép nối là phép sử dụng  quan hệ từ hay cụm từ có tác dụng kết nối đứng ở đầu câu sau để liên kết với câu trước để làm rõ hơn mối quan hệ về nội dung giữa các câu. Các liên kết đó được gọi là phép nối hoặc phép nối liên kết. Phép nối được sử dụng ở câu đứng sau từ biểu thị quan hệ với câu đứng trước.

Phép nối thường sử dụng một số phương tiện liên kết như sử dụng các quan hệ từ, từ nối, các trợ từ, phụ từ, tính từ, kết ngữ hoặc quan hệ về chức năng cú pháp trong câu. Các từ hay được sử dụng trong phép nối như: Do đó, tiếp theo, tuy vậy, chỉ...

Ngoài ra phép nối còn được thể hiện qua nối bằng quan hệ chức năng cú pháp

Ví dụ: Tác phẩm nghệ thuật nào cũng xây dựng bằng những vật liệu mượn ở thực tại (1). Nhưng nghệ sĩ không những ghi lại cái đã có rồi mà còn muốn nói một điều gì mới mẻ(2). (Nguyễn Đình Thi, Tiếng nói của văn nghệ)

Câu (1)-(2) nối với nhau bằng quan hệ từ "nhưng".

2. Ý nghĩa của phép nối

Đây là một trong các phép kết nối thường được dùng trong tiếng Việt. Nó có công dụng nối các câu có quan hệ với nhau trong đoạn văn, do đó phép nối này mang đầy đủ các ý nghĩa.

Phép nối có ý nghĩa đặc biệt trong việc tạo nên sự kết nối khứ chỉ và hồi chỉ cho các bộ phận bên trong văn bản nằm ở vị trí trước và sau của nó. Vì vậy phép nối có tác dụng làm tăng tính mạch lạc cho câu, giúp người đọc hiểu được mối quan hệ mà tác giả muốn truyền tải.

3. Phân loại phép nối

Dựa theo đặc điểm mà chúng ta có thể phân loại phép nối liên kết câu và liên kết đoạn thành bốn loại bao gồm: phép nối tổ hợp từ, phép nối quan hệ từ, phép nối bằng trợ từ, phụ từ, tính từ và phép nối bằng quan hệ chức năng cú pháp.

•  Nối quan hệ từ: Là những hư từ quen thuộc dùng để chỉ quan hệ giữa các từ ngữ trong ngữ pháp câu như: và, với, thì, mà, còn, nhưng, vì, nếu, tuy...

+ Ví dụ 1: "Ngủ trọ phải hai xu một tối. Nếu chị không ăn cơm, ăn quả" (Tắt Đèn-Ngô Tất Tố)

Từ nối trong ví dụ trên là từ "nếu" có tác dụng liên kết hai câu và cho biết câu thứ hai là điều kiện của câu thứ nhất.

 + Ví dụ 2: Mẹ nói, miệng mỉm cười. Nhưng tôi biết mẹ có điều không vui.

Từ nối trong câu trên là "nhưng" liên kết giữa hai câu và cho biết câu sau tương phản với câu trước.

+ Ví dụ 3: "Giai cấp công nhân chẳng những đấu tranh để tự giải phóng cả loài người khỏi áp bức, bóc lột, cho nên lợi ích của giai cấp công nhân và lợi ích của nhân dân là nhất trí". (Hồ Chí Minh)

• Nối tổ hợp từ

Đây là phép nối gồm có một kết từ kết hợp cùng một đại từ hoặc là có phụ từ hoặc những tổ hợp từ có nội dung nhằm chỉ quan hệ liên kết.

Những tổ hợp từ gồm có một kết từ với một đại từ hoặc phụ từ như: vì vậy, do đó, bởi thế, tuy vậy, nếu vậy, vậy mà, thế thì, với lại, vả lại...hoặc những tổ hợp từ có nội dung chỉ quan hệ liên kết như nghĩa là, trên đây, tiếp theo, nhìn chung, tóm lại...

+  Ví dụ 1: "Xưa nay, không ai chết đến lần thứ hai để được bài học kinh nghiệm về cách chết. Vì vậy, vẫn có nhiều người chết một cách ngờ nghệch". (Nguyễn Công Hoan, Thịt người chết)

Từ nối "vì" và đại từ "vậy" đã liên kết với nhau thành một nhóm từ làm nhiệm vụ liên kết hai câu, đồng thời cho biết câu sau là kết quả của câu trước.

 + Ví dụ 2: Từ đó dân ta càng cực khổ, nghèo nàn. Kết quả là cuối năm ngoái sang đầu năm nay, tù Quảng Trị đến Bắc Kì, hơn hai triệu đồng bào ta chết đói".(Hồ Chí Minh, Tuyên ngôn độc lập)

Danh từ "kết quả" kết hợp với động từ làm nhiệm vụ của từ nối để liên kết hai câu văn, đồng thời câu sau là kết quả của câu trước.

•  Nối bằng trợ từ, phụ từ, tính từ

Phép nối trợ từ, phụ từ, tính từ có nghĩa là phép nối sử dụng một số trợ từ, phụ từ, tính từ mang ý nghĩa quan hệ được dùng làm phương tiện liên kết và nối các bộ phận trong văn bản.

Một số trợ từ, phụ từm tính từ tự thân mang ý nghĩa quan hệ được dùng làm phương tiện kết nối các bộ phận trong văn bản như: cũng, cả, lại, khác...

+ Ví dụ 1: Gà lên chuồng từ nãy. Hai bác ngan cũng đã ì ạch về chuồng rồi. Chỉ duy có hai chú ngỗng vẫn tha thẩn ngoài sân (Tô Hoài).

+ Ví dụ 2: Tiếng hát ngừng. Cả tiếng cười. (Nam Cao)

+ Ví dụ 3: Tôi biết trong vụ này anh không phải là thủ phạm. Thủ phạm là người khác cơ (Trần Đình Vân).

• Nối theo quan hệ chức năng cú pháp (thành phần câu hiểu rộng)

Trong đa số các văn bản, đặc biệt là các văn bản nghệ thuật, có những câu chỉ tương đương một bộ phận nào đó (một chức năng cú pháp nào đó) của câu lân cận hữu quan. Đó là những câu dưới bậc, hoặc ngữ trực thuộc.

Phép nối theo quan hệ chức năng, cú pháp được hiểu là phép nối sử dụng những câu chỉ tương đương với bộ phận nào đó hoặc chức năng cú pháp nào đó của một câu liên quan nhằm mục đích có thể liên kết.

+ Ví dụ 1: (Câu dưới bậc tương đương bổ ngữ của động từ): Tôi nghĩ đến sức mạnh của thơ. Chức năng và vinh dự của thơ (Phạm Hổ).

+ Ví dụ 2: (Câu dưới bậc tương đương trạng ngữ của câu): Sáng hôm sau. Hắn thức dậy trên cái giường nhà hắn(Nam Cao).

* Đáp án:

a. Những ý tưởng ấy tôi chưa lần nào ghi lên giấy, vì hồi ấy tôi không biết ghi và ngày nay tôi không nhớ hết. Nhưng mỗi lần thấy em nhỏ rụt rè núp dưới nón mẹ lần đầu tiên đi đến trường, lòng tôi lại tưng bừng rộn rã. (Thanh Tịnh, Tôi đi học)

* Kiến thức mở rộng:

PHÉP NỐI

1. Phép nối là gì?

Phép nối là phép sử dụng  quan hệ từ hay cụm từ có tác dụng kết nối đứng ở đầu câu sau để liên kết với câu trước để làm rõ hơn mối quan hệ về nội dung giữa các câu. Các liên kết đó được gọi là phép nối hoặc phép nối liên kết. Phép nối được sử dụng ở câu đứng sau từ biểu thị quan hệ với câu đứng trước.

Phép nối thường sử dụng một số phương tiện liên kết như sử dụng các quan hệ từ, từ nối, các trợ từ, phụ từ, tính từ, kết ngữ hoặc quan hệ về chức năng cú pháp trong câu. Các từ hay được sử dụng trong phép nối như: Do đó, tiếp theo, tuy vậy, chỉ...

Ngoài ra phép nối còn được thể hiện qua nối bằng quan hệ chức năng cú pháp

Ví dụ: Tác phẩm nghệ thuật nào cũng xây dựng bằng những vật liệu mượn ở thực tại (1). Nhưng nghệ sĩ không những ghi lại cái đã có rồi mà còn muốn nói một điều gì mới mẻ(2). (Nguyễn Đình Thi, Tiếng nói của văn nghệ)

Câu (1)-(2) nối với nhau bằng quan hệ từ "nhưng".

2. Ý nghĩa của phép nối

Đây là một trong các phép kết nối thường được dùng trong tiếng Việt. Nó có công dụng nối các câu có quan hệ với nhau trong đoạn văn, do đó phép nối này mang đầy đủ các ý nghĩa.

Phép nối có ý nghĩa đặc biệt trong việc tạo nên sự kết nối khứ chỉ và hồi chỉ cho các bộ phận bên trong văn bản nằm ở vị trí trước và sau của nó. Vì vậy phép nối có tác dụng làm tăng tính mạch lạc cho câu, giúp người đọc hiểu được mối quan hệ mà tác giả muốn truyền tải.

3. Phân loại phép nối

Dựa theo đặc điểm mà chúng ta có thể phân loại phép nối liên kết câu và liên kết đoạn thành bốn loại bao gồm: phép nối tổ hợp từ, phép nối quan hệ từ, phép nối bằng trợ từ, phụ từ, tính từ và phép nối bằng quan hệ chức năng cú pháp.

•  Nối quan hệ từ: Là những hư từ quen thuộc dùng để chỉ quan hệ giữa các từ ngữ trong ngữ pháp câu như: và, với, thì, mà, còn, nhưng, vì, nếu, tuy...

+ Ví dụ 1: "Ngủ trọ phải hai xu một tối. Nếu chị không ăn cơm, ăn quả" (Tắt Đèn-Ngô Tất Tố)

Từ nối trong ví dụ trên là từ "nếu" có tác dụng liên kết hai câu và cho biết câu thứ hai là điều kiện của câu thứ nhất.

 + Ví dụ 2: Mẹ nói, miệng mỉm cười. Nhưng tôi biết mẹ có điều không vui.

Từ nối trong câu trên là "nhưng" liên kết giữa hai câu và cho biết câu sau tương phản với câu trước.

+ Ví dụ 3: "Giai cấp công nhân chẳng những đấu tranh để tự giải phóng cả loài người khỏi áp bức, bóc lột, cho nên lợi ích của giai cấp công nhân và lợi ích của nhân dân là nhất trí". (Hồ Chí Minh)

• Nối tổ hợp từ

Đây là phép nối gồm có một kết từ kết hợp cùng một đại từ hoặc là có phụ từ hoặc những tổ hợp từ có nội dung nhằm chỉ quan hệ liên kết.

Những tổ hợp từ gồm có một kết từ với một đại từ hoặc phụ từ như: vì vậy, do đó, bởi thế, tuy vậy, nếu vậy, vậy mà, thế thì, với lại, vả lại...hoặc những tổ hợp từ có nội dung chỉ quan hệ liên kết như nghĩa là, trên đây, tiếp theo, nhìn chung, tóm lại...

+  Ví dụ 1: "Xưa nay, không ai chết đến lần thứ hai để được bài học kinh nghiệm về cách chết. Vì vậy, vẫn có nhiều người chết một cách ngờ nghệch". (Nguyễn Công Hoan, Thịt người chết)

Từ nối "vì" và đại từ "vậy" đã liên kết với nhau thành một nhóm từ làm nhiệm vụ liên kết hai câu, đồng thời cho biết câu sau là kết quả của câu trước.

 + Ví dụ 2: Từ đó dân ta càng cực khổ, nghèo nàn. Kết quả là cuối năm ngoái sang đầu năm nay, tù Quảng Trị đến Bắc Kì, hơn hai triệu đồng bào ta chết đói".(Hồ Chí Minh, Tuyên ngôn độc lập)

Danh từ "kết quả" kết hợp với động từ làm nhiệm vụ của từ nối để liên kết hai câu văn, đồng thời câu sau là kết quả của câu trước.

•  Nối bằng trợ từ, phụ từ, tính từ

Phép nối trợ từ, phụ từ, tính từ có nghĩa là phép nối sử dụng một số trợ từ, phụ từ, tính từ mang ý nghĩa quan hệ được dùng làm phương tiện liên kết và nối các bộ phận trong văn bản.

Một số trợ từ, phụ từm tính từ tự thân mang ý nghĩa quan hệ được dùng làm phương tiện kết nối các bộ phận trong văn bản như: cũng, cả, lại, khác...

+ Ví dụ 1: Gà lên chuồng từ nãy. Hai bác ngan cũng đã ì ạch về chuồng rồi. Chỉ duy có hai chú ngỗng vẫn tha thẩn ngoài sân (Tô Hoài).

+ Ví dụ 2: Tiếng hát ngừng. Cả tiếng cười. (Nam Cao)

+ Ví dụ 3: Tôi biết trong vụ này anh không phải là thủ phạm. Thủ phạm là người khác cơ (Trần Đình Vân).

• Nối theo quan hệ chức năng cú pháp (thành phần câu hiểu rộng)

Trong đa số các văn bản, đặc biệt là các văn bản nghệ thuật, có những câu chỉ tương đương một bộ phận nào đó (một chức năng cú pháp nào đó) của câu lân cận hữu quan. Đó là những câu dưới bậc, hoặc ngữ trực thuộc.

Phép nối theo quan hệ chức năng, cú pháp được hiểu là phép nối sử dụng những câu chỉ tương đương với bộ phận nào đó hoặc chức năng cú pháp nào đó của một câu liên quan nhằm mục đích có thể liên kết.

+ Ví dụ 1: (Câu dưới bậc tương đương bổ ngữ của động từ): Tôi nghĩ đến sức mạnh của thơ. Chức năng và vinh dự của thơ (Phạm Hổ).

+ Ví dụ 2: (Câu dưới bậc tương đương trạng ngữ của câu): Sáng hôm sau. Hắn thức dậy trên cái giường nhà hắn(Nam Cao).

* Đáp án:

c. Cũng như tôi, mấy cậu học trò mới bỡ ngỡ đứng nép bên người thân, chỉ dám nhìn một nửa hay dám đi từng bước nhẹ. Họ như con chim con đứng bên bờ tổ, nhìn quãng trời rộng muốn bay, nhưng còn ngập ngừng e sợ. . (Thanh Tịnh, Tôi đi học)

* Đáp án:

b. Buổi mai hôm ấy, một buổi mai đầy sương thu và gió lạnh, mẹ tôi âu yếm nắm tay tôi dẫn đi trên con đường làng dài và hẹp. Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên thấy lạ. (Thanh Tịnh, Tôi đi học)

* Đáp án:

a. Sách tất nhiên là đáng quý, nhưng cũng chỉ là một thứ tích lũy. Nó có thể làm trở ngại cho nghiên cứu học vấn. (Chu Quang Tiềm, Bàn về đọc sách)

* Kiến thức mở rộng

PHÉP THẾ

1. Phép thế là gì?

Phép thế là thay những từ ngữ nhất định bằng những từ ngữ có ý nghĩa tương tự; chỉ sự vật ban đầu, còn gọi là có tính chất đồng chiếu nhằm tạo ra tính liên kết giữa các phần văn bản chứa chúng.

2. Tác dụng của phép thế

• Cung cấp thêm thông tin phụ, làm cho nội dung văn bản trở nên phong phú hơn.

• Tránh việc lặp từ đơn điệu, lặp đi lặp lại một từ nhiều lần trong câu gây khó chịu cho người đọc.

• Bên cạnh đó, phép thế không chỉ có tác dụng tránh lặp đơn điệu mà nó còn có tác dụng tu từ nếu chọn được những từ ngữ thích hợp cho từng tình huống sử dụng.

• Tạo nên sự đa dạng, phong phú, có khả năng duy trì chủ đề nhờ việc lặp từ ngữ và thay thế đại từ.

3. Phân loại phép thế

a) Thế đồng nghĩa

Thế đồng nghĩa là việc dùng từ đồng nghĩa, cách nói vòng (nói khác đi), cách miêu tả thích hợp, tương đồng với từ ngữ được thay thế.

Phép thế từ cùng nghĩa lại được phân thành 3 loại gồm: thế đồng nghĩa phủ định, thế đồng nghĩa biểu đạt, thế đồng nghĩa từ điển.

Ví dụ:

Nghe chuyện Phù Ðổng Thiên Vương, tôi tưởng tượng đến trang nam nhi, sức vóc khác người, nhưng tâm hồn còn thô sơ, như tâm hồn mọi người thời xưa. Tráng sĩ ấy gặp lúc quốc gia lâm nguy đã chẳng ngại xông pha ra trận, đem sức khỏe mà đánh tan giặc, nhưng bị thương nặng. Tuy thế, người trai làng Phù Ðổng vẫn ăn một bữa cơm… (Nguyễn Ðình Thi)

• Phép thế: tráng sĩ / người trai làng Phù Ðổng

• Tác dụng để cung cấp thông tin phụ, tránh việc lặp từ đơn điệu, một từ lặp đi lặp lại một từ rất nhiều lần trong câu

b) Thế đồng nghĩa từ điển

Là kiểu phép thế từ cùng nghĩa nhất định mà cả hai nhân tố đều là các từ cùng nghĩa.

Ví dụ: Ông Tám Đước c.h.ế.t khiến cho quân giặc khiếp sợ. Sự hy sinh của ông khiến đồng bào quyết tâm hơn.

• Từ hy sinh thay thế từ c.h.ế.t làm đặc điểm tầm quan trọng và ý nghĩa cái c.h.ế.t của ông Tám.
• Tác dụng làm giảm nhẹ sự đau thương

c) Thế đồng nghĩa phủ định

Kiểu phép thế nhất định mà một trong hai nhân tố là cụm từ được cấu trúc dần trái nghĩa của nhân tố kia cộng với từ phủ định.

Ví dụ: Người Pháp đổ máu nhiều mà dân ta hy sinh cũng không ít.

d) Thế đại từ

Phép thế đại từ là phép thế rất quan trọng, phép thế này dùng để chỉ những đại từ cụ thể như đại từ nhân xưng, phiếm định, chỉ định để thay cho một từ ngữ, một câu, hay 1 ý gồm nhiều câu,… nhằm tạo ra tính liên kết giữa các câu, các phần văn bản chứa chúng.

* Đáp án:

c. Tôi nhìn bàn ghế chỗ tôi ngồi rất cẩn thận rồi tự nhiên lạm nhận là vật riêng của mình. Tôi nhìn người bạn tí hon ngồi bên tôi, một người bạn tôi chưa hề quen biết , nhưng lòng tôi vấn không cảm thấy sự xa lạ chút nào.

(Thanh Tịnh, tôi đi học)

* Kiến thức mở rộng:

PHÉP LẶP

1: Phép lặp là một trong những phép liên kết hình thức trong liên kết câu, liên kết đoạn văn hay có tên gọi khác là phép lặp từ vựng. Các từ lặp này thường tạo sự liên kết câu trước và câu sau trong văn bản. Có thể sử dụng lặp lại một cụm từ, lặp một phần từ hay lặp lại cú pháp.

2. Các loại phép lặp

Hiện nay phép lặp có ba loại đó là lặp từ ngữ, lặp cấu trúc câu và lặp ngữ âm.

2.1. Phép lặp từ ngữ

Phép lặp này sử dụng các từ ngữ được lặp lại từ câu này qua câu kia, từ câu trước sang câu sau nhằm tạo tính liên kết giữa các phần trong đoạn văn với nhau.

Ví dụ 1: Tập thể dục là một thói quen tốt. Chăm chỉ tập thể dục hằng ngày sẽ có một sức khỏe tốt.

Từ "tập thể dục" được lặp lại hai lần, nó giúp người đọc hiểu rõ tác dụng của việc tập thể dục hằng ngày.

2.2.  Lặp ngữ âm

Đây là hiện tượng lặp vần và cắt nhịp điệu trong các câu của văn bản

Ví dụ 1: 

Con quạ đứt đuôi

Con ruồi đứt cánh

Đòn gánh có mấu

Củ ấu có sừng

Bánh chưng có lá

Con cá có vây

Ông thầy có sách

Ta thấy trong câu ca dao trên cách gieo vần câu trên được lặp lại ở câu dưới tạo sự liên kết và thêm vần điệu cho bài ca dao. Giúp bài ca dao trở lên dễ thuộc, dễ nhớ.

2.3. Lặp cú pháp

Đây là phép lặp dùng nhiều lần một kiểu cấu tạo câu được xuất hiện nhiều lần trong một đoạn văn bản. Phép lặp cú pháp có tác dụng nhấn mạnh, khẳng định những nội dung hoặc hình ảnh mà tác giả muốn nhấn mạnh. Vị trí của phép lặp thường là ở câu đứng sau những từ ngữ đã có ở câu trước nhằm tạo tính liên kết giữa các câu trong văn bản.

Ví dụ 1: Con người Việt Nam có thể không có vóc dáng to hơn người Mỹ. Con người Việt Nam có thể không có nước da trắng như người Châu Âu. Nhưng con người Việt Nam tuy nhỏ bé nhưng lại thông minh, nhanh nhẹn.

Cấu trúc được lặp lại trong đoạn văn trên là: Con người Việt Nam...... Việc lặp lại cấu trúc đó làm nổi bật hình ảnh con người Việt Nam muốn được nhấn mạnh trong đoạn văn.

* Đáp án:

b. Bất kì ta ở một tình thế khắt khe, chua chát nào, mở sách ra là ta gặp những người đồng cảnh hay đồng bệnh mà đọc họ ta thấy ấm ấp lại trong lòng. Biết bao danh sĩ đã nhờ tự đọc sách, sự tự học mà khỏi chán đời.

(Nguyễn Hiền Lê, Tự học – một thú vui bổ ích)

* Kiến thức mở rộng:

PHÉP LẶP

1: Phép lặp là một trong những phép liên kết hình thức trong liên kết câu, liên kết đoạn văn hay có tên gọi khác là phép lặp từ vựng. Các từ lặp này thường tạo sự liên kết câu trước và câu sau trong văn bản. Có thể sử dụng lặp lại một cụm từ, lặp một phần từ hay lặp lại cú pháp.

2. Các loại phép lặp

Hiện nay phép lặp có ba loại đó là lặp từ ngữ, lặp cấu trúc câu và lặp ngữ âm.

2.1. Phép lặp từ ngữ

Phép lặp này sử dụng các từ ngữ được lặp lại từ câu này qua câu kia, từ câu trước sang câu sau nhằm tạo tính liên kết giữa các phần trong đoạn văn với nhau.

Ví dụ 1: Tập thể dục là một thói quen tốt. Chăm chỉ tập thể dục hằng ngày sẽ có một sức khỏe tốt.

Từ "tập thể dục" được lặp lại hai lần, nó giúp người đọc hiểu rõ tác dụng của việc tập thể dục hằng ngày.

2.2.  Lặp ngữ âm

Đây là hiện tượng lặp vần và cắt nhịp điệu trong các câu của văn bản

Ví dụ 1: 

Con quạ đứt đuôi

Con ruồi đứt cánh

Đòn gánh có mấu

Củ ấu có sừng

Bánh chưng có lá

Con cá có vây

Ông thầy có sách

Ta thấy trong câu ca dao trên cách gieo vần câu trên được lặp lại ở câu dưới tạo sự liên kết và thêm vần điệu cho bài ca dao. Giúp bài ca dao trở lên dễ thuộc, dễ nhớ.

2.3. Lặp cú pháp

Đây là phép lặp dùng nhiều lần một kiểu cấu tạo câu được xuất hiện nhiều lần trong một đoạn văn bản. Phép lặp cú pháp có tác dụng nhấn mạnh, khẳng định những nội dung hoặc hình ảnh mà tác giả muốn nhấn mạnh. Vị trí của phép lặp thường là ở câu đứng sau những từ ngữ đã có ở câu trước nhằm tạo tính liên kết giữa các câu trong văn bản.

Ví dụ 1: Con người Việt Nam có thể không có vóc dáng to hơn người Mỹ. Con người Việt Nam có thể không có nước da trắng như người Châu Âu. Nhưng con người Việt Nam tuy nhỏ bé nhưng lại thông minh, nhanh nhẹn.

Cấu trúc được lặp lại trong đoạn văn trên là: Con người Việt Nam...... Việc lặp lại cấu trúc đó làm nổi bật hình ảnh con người Việt Nam muốn được nhấn mạnh trong đoạn văn.

* Đáp án:

a. Cái thứ tự học cũng giống cái thứ đi bộ ấy. Tự học cũng giống như một cuộc du lịch, du lịch bằng trí óc, một cuộc du lịch say mê gấp trăm lần du lịch bằng chân, vì nó là du lịch trong không gian lần thời gian.

(Nguyễn Hiền Lê, Tự học – một thú vui bổ ích)

* Kiến thức mở rộng:

PHÉP LẶP

1: Phép lặp là một trong những phép liên kết hình thức trong liên kết câu, liên kết đoạn văn hay có tên gọi khác là phép lặp từ vựng. Các từ lặp này thường tạo sự liên kết câu trước và câu sau trong văn bản. Có thể sử dụng lặp lại một cụm từ, lặp một phần từ hay lặp lại cú pháp.

2. Các loại phép lặp

Hiện nay phép lặp có ba loại đó là lặp từ ngữ, lặp cấu trúc câu và lặp ngữ âm.

2.1. Phép lặp từ ngữ

Phép lặp này sử dụng các từ ngữ được lặp lại từ câu này qua câu kia, từ câu trước sang câu sau nhằm tạo tính liên kết giữa các phần trong đoạn văn với nhau.

Ví dụ 1: Tập thể dục là một thói quen tốt. Chăm chỉ tập thể dục hằng ngày sẽ có một sức khỏe tốt.

Từ "tập thể dục" được lặp lại hai lần, nó giúp người đọc hiểu rõ tác dụng của việc tập thể dục hằng ngày.

2.2.  Lặp ngữ âm

Đây là hiện tượng lặp vần và cắt nhịp điệu trong các câu của văn bản

Ví dụ 1: 

Con quạ đứt đuôi

Con ruồi đứt cánh

Đòn gánh có mấu

Củ ấu có sừng

Bánh chưng có lá

Con cá có vây

Ông thầy có sách

Ta thấy trong câu ca dao trên cách gieo vần câu trên được lặp lại ở câu dưới tạo sự liên kết và thêm vần điệu cho bài ca dao. Giúp bài ca dao trở lên dễ thuộc, dễ nhớ.

2.3. Lặp cú pháp

Đây là phép lặp dùng nhiều lần một kiểu cấu tạo câu được xuất hiện nhiều lần trong một đoạn văn bản. Phép lặp cú pháp có tác dụng nhấn mạnh, khẳng định những nội dung hoặc hình ảnh mà tác giả muốn nhấn mạnh. Vị trí của phép lặp thường là ở câu đứng sau những từ ngữ đã có ở câu trước nhằm tạo tính liên kết giữa các câu trong văn bản.

Ví dụ 1: Con người Việt Nam có thể không có vóc dáng to hơn người Mỹ. Con người Việt Nam có thể không có nước da trắng như người Châu Âu. Nhưng con người Việt Nam tuy nhỏ bé nhưng lại thông minh, nhanh nhẹn.

Cấu trúc được lặp lại trong đoạn văn trên là: Con người Việt Nam...... Việc lặp lại cấu trúc đó làm nổi bật hình ảnh con người Việt Nam muốn được nhấn mạnh trong đoạn văn.