Bài 9: Trước cổng trời (trang 46) Tiếng Việt lớp 5 Tập 1 – Kết nối tri thức

Bài 9: Trước cổng trời – Tiếng Việt lớp 5

Đọc: Trước cổng trời trang 46, 47

Nội dung chính Trước cổng trời:

Con người và thiên nhiên cùng hoà quyện, cuộc sống chan hoà làm nên vẻ đa sắc, vui tươi, nhộn nhịp, đời thêm đẹp, lòng thêm nở hoa.

* Khởi động

Câu hỏi trang 46 sgk Tiếng Việt lớp 5 Tập 1: Theo em, vì sao cảnh vật trong bức tranh dưới đây được gọi là “cổng trời”?

Trả lời:

Cảnh vật trong bức tranh dưới được gọi là “cổng trời” vì: thác nước chảy ra từ núi đá, các ngọn núi xếp dần và để lộ giữa một khoảng hướng lên trời, trông giống như một chiếc cổng để bước lên trời.

Văn bản: Trước cổng trời

Giữa hai bên vách đá

Mở ra một khoảng trời

Có gió thoảng, mây trôi

Cổng trời trên mặt đất?

Nhìn ra xa ngút ngát

Bao sắc màu cỏ hoa

Con thác réo ngân nga

Đàn dê soi đáy suối.

Giữa ngút ngàn cây trái

Dọc vùng rừng nguyên sơ

Không biết thực hay mơ

Ráng chiều như hơi khói...

Những vật nương màu mật

Lúa chín ngập lòng thung

Và tiếng nhạc ngựa rung

Suốt triền rừng hoang dã.

Người Tày từ khắp ngà

Đi gặt lúa, trồng rau

Những người Giáy, người Dao

Đi tìm măng, hái nấm.

Vạt áo chàm thấp thoáng

Nhuộm xanh cả nắng chiều

Và gió thổi, suối reo

Ấm giữa rừng sương giá.

(Nguyễn Đình Ảnh)

* Trả lời câu hỏi

Câu 1 trang 47 sgk Tiếng Việt lớp 5 Tập 1: Dựa vào khổ thơ thứ nhất, hãy miêu tả khung cảnh “cổng trời” theo hình dung của em.

Trả lời:

Theo hình dung cùa em, “cổng trời” hiện ra đẹp và huyền ảo, hai bên vách đá đồ sộ như hai cánh cửa đá khổng lồ che lấy trời; khoảng trời hiện ra rộng thênh thang, xanh non và đẹp lung linh; gió và mây dày đặc, quấn quanh những cánh cổng đá, lững thững che lấy một phần trời, ngụ ý mời ngỏ người đến hãy bước vào cổng trời.

Câu 2 trang 47 sgk Tiếng Việt lớp 5 Tập 1: Từ cổng trời, cảnh vật hiện ra với những hình ảnh nào? Em thấy hình ảnh nào thú vị nhất? Vì sao?

Trả lời:

Từ cổng trời, cảnh vật hiện ra với những hình ảnh: cỏ hoa, con thác, đàn dê, cây, rừng, nắng, vạt nương, lúa chín, con người.

Em thấy hình ảnh con người là thú vị nhất. Vì con người tuy nhỏ bé nhưng chăm chỉ, cần mẫn, rất nhiều người với nhiều dân tộc khác nhau cùng chung sống, xa lạ mà khôn cách lòng. Con người là hoa cho núi rừng.

Câu 3 trang 47 sgk Tiếng Việt lớp 5 Tập 1: Hình ảnh con người trong 2 khổ thơ cuối có những điểm chung nào?

Trả lời:

Hình ảnh con người trong hai khổ thơ cuối có những điểm chung: đi gặt lúa, trồng rau – vạt áo chàm, nhuộm xanh nắng chiều; tìm măng hái nấm - ấm giữa rừng.

Câu 4 trang 47 sgk Tiếng Việt lớp 5 Tập 1: Theo em, điều gì đã khiến cho cảnh rừng sương giá như ấm lên?

Trả lời:

Theo em, điều khiến cho cảnh rừng sương giá như ấm lên là hình ảnh con người thấp thoáng, con người lao động cần cù chăm chỉ. Những con người giàu tình cảm, làm lụng vất và là hình ảnh ấm áp giữa rừng toàn sương giá.

Câu 5 trang 47 sgk Tiếng Việt lớp 5 Tập 1: Nêu chủ đề của bài thơ.

Trả lời:

Chủ đề của bài thơ: Thiên nhiên trong cuộc sống hoà cùng con người.

* Học thuộc lòng bài thơ.

Luyện từ và câu: Từ đồng nghĩa trang 47, 48

Câu 1 trang 47 sgk Tiếng Việt lớp 5 Tập 1: Đọc 2 đoạn văn sau và trả lời câu hỏi.

Đàn kiến tiếp tục công việc của chúng: khuân đất, nhặt lá khô, tha mồi. Kiến bé tí tẹo nhưng rất khoẻ và hăng say. Kiến vác, kiến lôi, kiến đẩy, kiến nhấc bổng lên được một vật nặng khổng lồ. Kiến chạy tíu tít, gặp nhau đụng đầu chào, rồi lại vội vàng, tíu tít... (Theo Nguyễn Kiên)

Một chú ve kéo đàn. Tiếng đàn ngân lên phá tan bầu không khí tĩnh lặng của buổi ban mai. Rồi chú thứ hai, thứ ba, thứ tư cùng hoà vào khúc tấu. Từ sáng sớm, khi mặt trời mới ló rạng, tiếng ve đã át tiếng chim. (Theo Hữu Vi)

a. Những từ in đậm trong đoạn văn nào có nghĩa giống nhau?

b. Những từ in đậm trong đoạn văn nào có nghĩa gần giống nhau? Nêu nét nghĩa khác nhau giữa chúng.

Trả lời:

a. Những từ in đậm trong đoạn văn thứ hai có nghĩa giống nhau: ban mai và sáng sớm.

b. Những từ in đậm trong đoạn văn thứ nhất có nghĩa gần giống nhau. Nét nghĩa khác nhau giữa chúng là: khuân, tha, vác, nhấc đều là hành động của con người tác động lên một đồ vật, nhưng mỗi hành động lại có cách tác động khác nhau: khuân là mang lên tay, tha là cắn, mang mồi, vác lên trên vai, nhấc là nhấc rời khỏi mặt đất.

Câu 2 trang 48 sgk Tiếng Việt lớp 5 Tập 1: Tìm trong mỗi nhóm từ dưới đây những từ có nghĩa giống nhau.

a. chăm chỉ, cần cù, sắt đá, siêng năng, chịu khó

b. non sông, đất nước, núi non, giang sơn, quốc gia

c. yên bình, tĩnh lặng, thanh bình, bình tĩnh, yên tĩnh

Trả lời:

a. Những từ có nghĩa giống nhau là: chăm chỉ, cần cù, siêng năng, chịu khó.

b. Những từ có nghĩa chỉ núi: non sông, giang sơn, núi non

Những từ có nghĩa chỉ một quốc gia: đất nước, quốc gia.

c. Những từ có nghĩa miêu tả trạng thái: yên bình, thanh bình, tĩnh lặng, yên tĩnh.

Ghi nhớ

– Từ đồng nghĩa là những từ có nghĩa giống nhau (ví dụ: bố, ba, cha,...) hoặc gần giống nhau (ví dụ: ăn, xơi, chén,...).

– Khi viết hoặc nói, cần lựa chọn từ phù hợp nhất với ý nghĩa được thể hiện.

Câu 3 trang 48 sgk Tiếng Việt lớp 5 Tập 1: Những thành ngữ nào dưới đây chứa các từ đồng nghĩa? Đó là những từ nào?

Trả lời:

Những thành ngữ chứa các từ đồng nghĩa là:

– Thức khuya dậy sớm: gồm các từ đồng nghĩa: thức và dậy.

– Ngăn sông cấm chợ: gồm các từ đồng nghĩa: ngăn và cấm.

– Thay hình đổi dạng: gồm các từ đồng nghĩa: thay và đổi; hình và dạng.

Câu 4 trang 48 sgk Tiếng Việt lớp 5 Tập 1: Chọn từ thích hợp trong mỗi nhóm từ đồng nghĩa để hoàn thiện đoạn văn.

Tháng Ba, tháng Tư, Tây Trường Sơn ⁽¹⁾ (khai mạc/ bắt đầu) mùa mưa. Mưa tới đâu, cỏ lá ⁽²⁾ (tốt tươi/ tươi tắn) tới đó. Phía trước bầy voi luôn luôn là những vùng đất ⁽³⁾ (no nê/ no đủ), nơi chúng có thể sống những ngày sung sướng bù lại thời gian ⁽⁴⁾ (đói khát/ đói rách) của mùa thu. Vì thế, bầy voi cứ theo sau những cơn mưa mà đi. Đó là luật lệ của rừng.

(Theo Vũ Hùng)

Trả lời:

Tháng Ba, tháng Tư, Tây Trường Sơn ⁽¹⁾ bắt đầu mùa mưa. Mưa tới đâu, cỏ lá ⁽²⁾ tốt tươi tới đó. Phía trước bầy voi luôn luôn là những vùng đất ⁽³⁾ no đủ, nơi chúng có thể sống những ngày sung sướng bù lại thời gian ⁽⁴⁾ đói khát của mùa thu. Vì thế, bầy voi cứ theo sau những cơn mưa mà đi. Đó là luật lệ của rừng.

Viết: Tìm hiểu cách viết bài văn tả phong cảnh trang 49, 50

Câu 1 trang 49 sgk Tiếng Việt lớp 5 Tập 1: Đọc bài văn dưới đây và trả lời câu hỏi.

Đà Lạt

Đà Lạt là thành phố ngàn hoa, nổi tiếng với hồ trong xanh và thông mơ màng.

Nằm trên độ cao 1 500 mét so với mặt nước biển, Đà Lạt có khí hậu mát mẻ quanh năm. Đây là nơi nghỉ mát lí tưởng của du khách chẳng những vì không khí mát lành mà còn bởi những cảnh đẹp đến nao lòng.

Thác Cam Ly như một dải lụa, trắng sáng như gương, tô điểm cho thành phố vẻ hùng vĩ và nên thơ. Suối Vàng có cột nước quanh năm suốt tháng đổ xuống ào ào. Suối Vàng chia nước cho các con suối nhỏ rì rào, chảy mãi vào những nẻo nào trong lòng các rừng thông cây mọc thẳng tắp, ngút ngàn.

Trong nắng ấm, bầu trời Đà Lạt không chút gợn mây, luôn thắm xanh một màu ngọc bích. Cái màu xanh của tầng không càng thêm lung linh biến ảo khi phản chiếu xuống những mặt hồ trong suốt như pha lê.

Cảnh sắc thiên nhiên của Đà Lạt vốn dĩ đã đẹp, lại được con người ra công tô điểm. Những vườn rau xanh tươi và những vườn hoa muôn hồng nghìn tía như khoác cho thành phố xinh đẹp này một chiếc áo lụa rực rỡ. Hương hoa hoà với hương ngàn thông làm cho không khí Đà Lạt dễ chịu vô cùng.

Thật không ngoa khi ca ngợi Đà Lạt là chốn “bồng lai tiên cảnh".

(Theo Ay Dun và Lê Tấn)

a. Bài văn trên tả gì?

b. Tìm phần mở bài, thân bài và kết bài của bài văn. Nêu nội dung chính của mỗi phần.

c. Trong phần thân bài, phong cảnh được tả theo trình tự nào? Tìm từ ngữ được sử dụng để làm nổi bật vẻ đẹp của phong cảnh.

d. Tình cảm của người viết đối với phong cảnh được thể hiện qua những chi tiết nào?

Trả lời:

a. Bài văn trên tả các cảnh đẹp của thành phố Đà Lạt.

b. Phần mở bài của bài văn là: từ “Đà Lạt là thành phố ngàn hoa” đến “thông mơ màng”.

Phần thân bài của bài văn là: từ “Nằm trên độ cao 1 500 mét” đến “không khí Đà Lạt dễ chịu vô cùng”.

Phần kết bài của bài văn là: từ “Thật không ngoa” đến hết.

c. Trong phần thân bài, phong cảnh được tả theo trình tự tự chung đến riêng, từ khái quát đến cụ thể nhằm tả từng vẻ đẹp của các cảnh vật.

Từ ngữ được dùng để làm nổi bật vẻ đẹp của phong cảnh là: nao lòng, dải lụa, trắng sáng, hùng vĩ, nên thơ, rì rào, thẳng tắp, ngút ngàn, thắm xanh, màu ngọc bích, lung linh biến ảo, pha lê, xanh tươi, muôn hồng nghìn tía, áo lụa rực rỡ, dễ chịu vô cùng.

d. Tình cảm của người viết đối với phong cảnh được thể hiện qua những chi tiết bộc lộ cảm xúc, biểu cảm: “cảnh đẹp đến nao lòng”, “cảnh sắc thiên nhiên của Đà Lạt vốn dĩ đã đẹp, lại được con người ra công tô điểm”, “làm cho không khí Đà Lạt dễ chịu vô cùng”, “Thật không ngoa khi ca ngợi Đà Lạt là chốn “bồng lai tiên cảnh”.”.

Câu 2 trang 50 sgk Tiếng Việt lớp 5 Tập 1: Trao đổi về những điểm cần lưu ý khi viết bài văn tả phong cảnh.

Trả lời:

Những điểm cần lưu ý khi viết bài văn tả phong cảnh:

– Phong cảnh được miêu tả phải đúng đề bài, chủ đề của bài văn. Phong cảnh phải được tả chi tiết, rõ ràng, sử dụng các từ miêu tả.

– Bố cục bài văn rõ ràng, chia từng đoạn với các nội dung kể tả.

– Trình tự miêu tả nhất quán, tả lần lượt từng phần hoặc từng vẻ đẹp của phong cảnh.

– Cách lựa chọn cảnh vật để miêu tả phải cụ thể, tiêu biểu và dễ gây cảm xúc với con người.

– Làm nổi bật đặc điểm của phong cảnh với cách dùng từ gợi cảm, so sánh dễ hình dung.

Ghi nhớ

Bài văn tả phong cảnh thường có 3 phần:

– Mở bài: Giới thiệu khái quát về phong cảnh.

– Thân bài: Tả lần lượt từng phần hoặc từng vẻ đẹp của phong cảnh.

– Kết bài: Nếu nhận xét hoặc cảm nghĩ về phong cảnh.

* Vận dụng

Câu 1 trang 50 sgk Tiếng Việt lớp 5 Tập 1: Sưu tầm đoạn văn hoặc bài văn tả phong cảnh (cảnh sông suối, ao hồ, biển đảo,...).

Trả lời:

Nghỉ hè năm trước em được đi tắm biển Bà Rịa Vũng Tàu. Bình minh mặt trời như một quả cầu lửa khổng lồ, từ từ đội nước nhô lên. Những tia nắng màu vàng tinh nghịch nhảy múa trên đầu ngọn sóng. Mặt biển như một tấm thảm khổng lồ bằng ngọc thạch, rộng mênh mông. Xa xa, từng đoàn thuyền nối nhau vượt sóng. cánh chim hải âu chập chờn như đùa với sóng. Sóng vỗ bờ oàm oạp, tung bọt trắng xóa, nối nhau xô bờ cát. Bãi cát thoai thoải, rộng và rất đông người vui chơi, tắm biển. Những rặng dừa xanh rì rào gió thổi cùng với sóng biển như bản hòa tấu hùng vĩ. Khi chiều tà thấp thoáng những ánh đèn của đoàn thuyền đánh cá như muôn vàn vì sao lấp lánh trên mặt biển. Biển là một bức tranh thiên nhiên đẹp vô cùng. Biển mang đến cho em nhiều khám phá lí thú. Em rất yêu biển.

Câu 2 trang 50 sgk Tiếng Việt lớp 5 Tập 1: Tìm đọc sách báo khoa học viết về động vật hoang dã.

Trả lời:

Sách về động vật hoang dã: