Giải Lịch sử 10 Bài 5 (Cánh diều): Khái niệm văn minh

Giải Lịch sử lớp 10 Bài 5: Khái niệm văn minh

Bài giảng Lịch sử lớp 10 Bài 5: Khái niệm văn minh

Mở đầu trang 31 Lịch sử 10: Ngôi đền Hoi-sa-le-oa-ra là một trong những thành tựu nổi bật của nền văn minh Ấn Độ thời kì cổ - trung đại, là niềm tự hào của người dân Ấn Độ.

Vậy văn minh là gì? Giữa văn minh và văn hóa có điểm gì giống và khác nhau? Văn minh thế giới thời kì cổ - trung đại đã trải qua tiến trình phát triển như thế nào?

Trả lời:

* Khái niệm: Văn minh là sự tiến bộ về vật chất và tinh thần của xã hội loài người; là trang thái phát triển cao của nền văn hóa, khi xã hội loài người vượt qua trình độ của thời kì dã man.

* Điểm giống và khác nhau của văn hóa và văn minh:

- Giống nhau: Đều là những giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo ra trong tiến trình lịch sử.

- Khác nhau:

+ Văn hóa: toàn bộ những giá trị vật chất và tinh thần con người sáng tạo ra từ khi xuất hiện cho đến nay.

+ Văn minh: những giá trị vật chất và tinh thần mà con người sáng tạo ra trong giai đoạn phát triển cao của xã hội.

* Tiến trình lịch sử văn minh thế giới thời cổ - trung đại

- Những nền văn minh đầu tiên trên thế giới được hình thành từ khoảng nửa sau thiên niên kỉ IV TCN ở khu vực Đông Bắc châu phi và Tây Nam Á

- Trong thời kì cổ đại:

+ Ở phương Đông hình thành 4 trung tâm văn minh lớn là Ai Cập, Lưỡng Hà, Trung Hoa và Ấn Độ. Điểm chung nổi bật là cả bổn nền văn minh này đều hình thành trên lưu vực của các dòng sông lớn.

+ Ở phương Tây, có hai nền văn minh lớn là Hy Lạp và La Mã. Điểm chung của hai nền văn minh này là hình thành ven biển, đồng bằng nhỏ hẹp, đất đai khô cằn,... nên khi có công cụ lao động bằng kim loại mới xuất hiện nền văn minh

- Đến thời kì trung đại:

+ Ở phương Đông, văn minh Ấn Độ và Trung Hoa tiếp tục được phát triển đến khi bị các nước thực dân phương Tây xâm lược và đô hộ (cuối thế kỉ XIX)

+ Ở phương Tây, thời hậu kì trung đại, văn minh thời Phục hưng được phục hồi trên cơ sở văn minh Hy Lạp và La Mã cổ đại.

1. Khái niệm văn minh

Câu hỏi trang 32 Lịch sử 10:

- Đọc thông tin và quan sát Bảng 5, hãy cho biết văn minh là gì? Phân biệt văn hóa và văn minh. Con người bước vào thời kì văn minh khi có điều kiện nào?

- Trong các hình 5.2 và 5.3, hình nào vừa là biểu hiện của văn hóa, vừa là biểu hiện của văn minh? Vì sao?

Trả lời:

Yêu cầu số 1:

* Khái niệm: Văn minh là sự tiến bộ về vật chất và tinh thần của xã hội loài người; là trang thái phát triển cao của nền văn hóa, khi xã hội loài người vượt qua trình độ của thời kì dã man.

* So sánh điểm giống và khác nhau của văn hóa và văn minh:

- Giống nhau: Đều là những giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo ra trong tiến trình lịch sử.

- Khác nhau:

+ Văn hóa: toàn bộ những giá trị vật chất và tinh thần con người sáng tạo ra từ khi xuất hiện cho đến nay.

+ Văn minh: những giá trị vật chất và tinh thần mà con người sáng tạo ra trong giai đoạn phát triển cao của xã hội.

* Thời điểm con người bước vào thời đại văn minh:

- Thông thường, con người bước vào thời đại văn minh khi xuất hiện nhà nước và chữ viết.

- Tuy nhiên, do hoàn cảnh cụ thể, ở một số nơi, khi nhà nước xuất hiện, chữ viết vẫn chưa ra đời nhưng đó là những trường hợp không điển hình (ví dụ: nhà nước Lâm Ấp ra đời vào khoảng thế kỉ II, nhưng tới thế kỉ IV, người Chăm mới sáng tạo ra chữ viết riêng....).

Yêu cầu số 2:

- Hhình 5.3 vừa là biểu hiện của văn hóa, vừa là biểu hiện của văn minh.

+ Là biểu hiện của văn minh vì công trình được xây dựng khoảng năm 70 và 72 sau Công Nguyên dưới thời hoàng đế Vespasian, tức là khi nhà nước đã ra đời, thuộc nền văn minh La Mã ở phương Tây cổ đại.

+ Đồng thời đây cũng là biểu hiện của văn hóa vì đấu trường Cô-li-đê là công trình lớn nhất được con người xây dựng ở thời Đế chế La Mã.

2. Khái quát tiến trình phát triển lịch sử văn minh thế giới thời kì cổ - trung đại

Câu hỏi trang 33 Lịch sử 10: Đọc thông tin và quan sát Sơ đồ 5, hãy:

- Trình bày khái quát tiến trình lịch sử văn minh thế giới thời kì cổ - trung đại.

- Kể tên các nền văn minh tiêu biểu tương ứng với các giai đoạn của tiến trình lịch sử văn minh thế giới thời kì cổ - trung đại.

Trả lời:

Yêu cầu số 1:

- Những nền văn minh đầu tiên trên thế giới hình thành từ khoảng nửa sau thiên niên kỉ IV TCN ở khu vực Đông Bắc châu Phi và Tây Á.

* Ở phương Đông:

- Thời kì cổ đại, ở phương Đông hình thành bốn trung tâm văn minh lớn là Ai Cập, Lưỡng Hà, Ấn Độ và Trung Hoa. Những điều kiện tự nhiên thuận lợi cũng như khó khăn mà con người phải đối mặt ở lưu vực của các dòng sông lớn đã dẫn đến sự hình thành sớm của các nền văn minh này.

- Đến thời kì trung đại:

+ Ở Nam Á và Đông Á, văn minh Ấn Độ và văn minh Trung Hoa vẫn tiếp tục phát triển;

+ Khu vực Đông Bắc Phi và Tây Á chịu ảnh hưởng của nền văn minh A-rập trong một thời gian dài.

* Ở phương Tây:

- Nền văn minh Hy Lạp - La Mã cổ đại đã phát triển rực rỡ và trở thành cơ sở của văn minh phương Tây sau này.

- Trong thời hậu kì trung đại, sự phục hưng của nhiều giá trị từ văn minh Hy Lạp - La Mã cổ đại và những tiến bộ không ngừng trên các lĩnh vực kinh tế, văn hoá, khoa học kĩ thuật đã khiến văn minh Tây Âu tiếp tục đạt được nhiều thành tựu, tạo cơ sở cho sự phát triển của châu âu trong thời kì cận đại và hiện đại.

- Yêu cầu số 2: Kể tên các nền văn minh tiêu biểu tương ứng với các giai đoạn của tiến trình lịch sử văn minh thế giới thời kì cổ - trung đại.

+ Văn minh Ai Cập cổ đại (Khoảng năm 3200 - năm 30 TCN)

+ Văn minh Ấn Độ thời kì cổ - trung đại (giữa thiên niên kỉ III TCN - năm 1857)

+ Văn minh Trung Hoa thời kì cổ - trung đại (khoảng thế kỉ XXI TCN - năm 1911)

+ Văn minh Hy Lạp - La Mã cổ đại (khoảng cuối thiên niên kỉ III - năm 476)

+ Văn minh Tây Âu thời kì Phục hưng (Thế kỉ XV - XVII)

Luyện tập và Vận dụng (trang 33)

Luyện tập 1 trang 33 Lịch sử 10: hãy cho biết các hình ảnh dưới đây là biểu hiện của văn hóa hay văn minh.

Trả lời:

- Hình 5.4 là biểu hiện của văn hóa. Là những đồ trang sức được con người sáng tạo để phục vụ nhu cầu làm đẹp cho phụ nữ thời nguyên thủy.

- Hình 5.5 vừa là biểu hiện của văn hóa, vừa là biểu hiện của văn minh. Bởi vì Đền Pác-tê-nông (Hy Lạp) được xây dựng vào thời Pê-ri-clét (thế kỉ VI CN), thuộc nền văn minh Hy Lạp cổ đại. Đồng thời đây cũng được coi là biểu hiện của văn hóa vì là công trình do con người sáng tạo và xây dựng trong quá khứ.

Vận dụng 2 trang 33 Lịch sử 10: Văn minh Văn Lang - Âu Lạc, văn minh Đại Việt ở Việt Nam thuộc giai đoạn nào của lịch sử văn minh thế giới? Vì sao?

Trả lời:

- Văn minh Văn Lang - Âu Lạc ở Việt Nam thuộc giai đoạn cổ đại của lịch sử văn minh thế giới. Vì: văn minh Văn Lang - Âu Lạc được hình thành và phát triển trong khoảng thế kỉ VII - III TCN; khi cư dân Việt cổ bước đầu xây dựng những nhà nước đầu tiên của mình tại lưu vực các dòng sông lớn ở khu vực Bắc Bộ và Bắc Trung bộ Việt Nam hiện nay.

-Văn minh Đại Việt ở Việt Nam thuộc giai đoạn trung đại của lịch sử văn minh thế giới. Vì: văn minh Đại Việt tồn tại và phát triển trong khoảng thời gian từ thế kỉ X đến giữa thế kỉ XIX.

Lý thuyết Lịch Sử 10 Bài 5: Khái niệm văn minh

1. Khái niệm văn hóa, văn minh

a. Khái niệm

- Văn hóa:

+ Là tổng thể những giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo ra trong quá trình lịch sử.

+ Xuất hiện đồng thời cùng với loài người.

Lửa là một trong những thành tựu văn hóa của người nguyên thủy

- Văn minh:

+ Là trạng thái tiến bộ về cả vật chất và tinh thần của xã hội loài người, tức là trạng thái phát triển cao của nền văn hoá. Văn minh còn có nghĩa là đã thoát khỏi thời kì nguyên thuỷ.

+ Trên cơ sở nền văn hóa thời nguyên thủy, đến giai đoạn xuất hiện nhà nước và chữ viết, loài người tiến vào thời kì văn minh.

Chữ tượng hình của người Ai Cập cổ đại là biểu hiện của văn minh

b. So sánh văn hóa và văn minh:

2. Khái quát tiến trình lịch sử văn minh thế giới thời kì cổ - trung đại

- Những nền văn minh đầu tiên trên thế giới được hình thành từ khoảng nửa sau thiên niên kỉ IV TCN ở khu vực Đông Bắc châu phi và Tây Nam Á

- Trong thời kì cổ đại:

+ Ở phương Đông hình thành 4 trung tâm văn minh lớn là Ai Cập, Lưỡng Hà, Trung Hoa và Ấn Độ. Điểm chung nổi bật là cả bổn nền văn minh này đều hình thành trên lưu vực của các dòng sông lớn.

+ Ở phương Tây, có hai nền văn minh lớn là Hy Lạp và La Mã. Điểm chung của hai nền văn minh này là hình thành ven biển, đồng bằng nhỏ hẹp, đất đai khô cằn,... nên khi có công cụ lao động bằng kim loại mới xuất hiện nền văn minh

- Đến thời kì trung đại:

+ Ở phương Đông, văn minh Ấn Độ và Trung Hoa tiếp tục được phát triển đến khi bị các nước thực dân phương Tây xâm lược và đô hộ (cuối thế kỉ XIX)

+ Ở phương Tây, thời hậu kì trung đại,văn minh thời Phục hưng được phục hồi trên cơ sở văn minh Hy Lạp và La Mã cổ đại.

- Trong lịch sử thế giới cổ - trung đại đã tồn tại những nền văn minh khác nhau, nhưng những nền văn minh này không hoàn toàn biệt lập. Thông qua các hoạt động, như: chiến tranh,buôn bán, truyền giáo… các nền văn minh này đã có sự tiếp xúc, ảnh hưởng lẫn nhau.

Xem thêm lời giải bài tập Lịch sử lớp 10 Cánh diều hay, chi tiết khác:

Bài 6: Một số nền văn minh Phương Đông

Bài 7: Một số nền văn minh Phương Tây

Bài 8: Cách mạng công nghiệp thời kì cận đại

Bài 9: Cách mạng công nghiệp thời kì hiện đại

Bài 10: Cơ sở hình thành văn minh Đông Nam Á thời kì cổ - trung đại