Giải Lịch sử 10 Bài 10 (Cánh diều): Cơ sở hình thành văn minh Đông Nam Á thời kì cổ - trung đại

Giải Lịch sử lớp 10 Bài 10: Cơ sở hình thành văn minh Đông Nam Á thời kì cổ - trung đại

Bài giảng Lịch sử lớp 10 Bài 10: Cơ sở hình thành văn minh Đông Nam Á thời kì cổ - trung đại

Mở đầu trang 71 Lịch sử 10: Những cánh đồng lúa uốn lượn ở Chiềng Mai (Thái Lan), Mù Cang Chải và Sa Pa (Việt Nam), Ba-li (In-đô-nê-xi-a), Ba-na-uê (Phi-lip-pin) được bình chọn là năm trong số mười địa danh có ruộng bậc thang đẹp nhất thế giới. Đó là những hình ảnh quen thuộc thường thấy ở đa số các quốc gia Đông Nam Á, là đặc trưng của một nền văn minh nông nghiệp trồng lúa nước phát triển lâu đời.

Vậy văn minh Đông Nam Á được hình thành trên những cơ sở nào? Các yếu tố văn hóa bên ngoài như Ấn Độ, Trung Quốc có tác động như thế nào tới sự hình thành và phát triển của văn minh Đông Nam Á thời kì cổ - trung đại?

Trả lời:

- Văn minh Đông Nam Á được hình thành trên những 3 cơ sở:

+ Cơ sở tự nhiên (vị trí địa lí, điều kiện tự nhiên)

+ Cơ sở xã hội (thành phần dân cư, tộc người)

+ Ảnh hưởng của văn hóa Trung Quốc, Ấn Độ.

- Việc tiếp xúc với văn hóa Ấn Độ, Trung Quốc đã thúc đẩy sự ra đời của các quốc gia sơ kì ở Đông Nam Á, tạo nên bước chuyển biến quan trọng trong lịch sử khu vực này.

1. Cơ sở tự nhiên

Câu hỏi trang 74 Lịch sử 10: Đọc thông tin và quan sát Bản đồ 10, các hình 10.2, 10.3 hãy

- Trình bày những nét chính về vị trí địa lí và điều kiện tự nhiên ở Đông Nam Á.

- Phân tích những tác động của vị trí địa lí và điều kiện tự nhiên đối với sự hình thành văn minh Đông Nam Á.

Trả lời:

Yêu cầu số 1: Những nét chính về vị trí địa lí và điều kiện tự nhiên ở Đông Nam Á:

- Vị trí địa lí:

+ Nằm ở phía đông nam của châu Á, gồm Đông Nam Á lục địa và Đông Nam Á hải đảo.

+ Là cầu nối giữa Ấn Độ Dương với Thái Bình Dương, lục địa Á - Âu với châu Úc.

- Điều kiện tự nhiên:

+ Địa hình đa dạng bao gồm núi, cao nguyên, thung lũng, đồng bằng, xen kẽ với đảo, quần đảo,... hầu hết các nước Đông Nam Á đều tiếp giáp biển.

+ Sông ngòi: có nhiều sông lớn như Mê Công, Sa-lu-en, I-ra-oa-đi, sông Hồng, Chao Phờ-ray-a, …

+ Khí hậu: nhiệt đới ẩm gió mùa điển hình (nóng ẩm, mưa nhiều).

+ Tài nguyên thiên nhiên đa dạng, phong phú.

Yêu cầu số 2: Phân tích những tác động của vị trí địa lí và điều kiện tự nhiên đối với sự hình thành văn minh Đông Nam Á.

- Vị trí địa lí thuận lợi tạo điều kiện để giao thoa giữa các nền văn hóa lớn.

- Địa hình đa dạng tạo nên cảnh quan tự nhiên và sinh thái phong phú.

- Hầu hết các nước Đông Nam Á đều tiếp giáp biển thuận lợi để phát triển nghề đi biển và buôn bán tạo ra đường giao thương cho các nước trong khu vực.

- Các con sông lớn đã bồi tụ phù sa, hình thành nên nhiều đồng bằng châu thổ màu mỡ; bên cạnh đó, khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa đã tạo thuận lợi để phát triển ngành nông nghiệp trồng lúa nước.

- Sông ngòi cũng là những tuyến đường giao thông huyết mạch, phục vụ cho sự quần cư, đi lại,... của cư dân Đông Nam Á.

=> Như vậy, do có vị trí địa lý, điều kiện tự nhiên thuận lợi nên nền kinh tế nông nghiệp trồng lúa nước, giao thương đường biển đã sớm phát triển, tạo cơ sở cho sự ra đời của văn minh Đông Nam Á.

2. Cơ sở xã hội

Câu hỏi trang 75 Lịch sử 10: Đọc thông tin và quan sát Sơ đồ 10, Hình 10.4 hãy:

- Nêu khái quát về cư dân, tộc người ở Đông Nam Á.

- Cho biết những nét chính về tổ chức xã hội ở Đông Nam Á.

Trả lời:

Yêu cầu số 1: khái quát về cư dân, tộc người ở Đông Nam Á

- Cư dân Đông Nam Á được cho là kết quả của sự pha trộn giữa hai chủng tộc: Môn-gô-lô-ít và Ốt-xtra-lô-ít, sinh ra tiểu chủng Môn-gô-lô-ít phương Nam.

- Từ tiểu chủng Môn-gô-lô-ít phương Nam này lại chia thành 2 nhánh (còn gọi là 2 loại hình nhân chủng), gồm: nhánh Nam Á và nhánh Anh-đô-nê-diêng

- Từ mỗi loại hình nhân chủng trên lại có sự cộng huyết, hòa huyết với nhau, hình thành nên nhiều tộc người khác nhau.

=> Do đó, thành phân dân cư và tộc người ở Đông Nam Á rất phong phú với hằng trăm nhóm dân cư

Yêu cầu số 2: nét chính về tổ chức xã hội ở Đông Nam Á

- Tổ chức xã hội cơ bản của cư dân Đông Nam Á là làng (với tên gọi khác nhau ở mỗi vùng, miền).

- Làng có vai trò tạo dựng nên các cộng đồng cư dân có quan hệ gần gũi với nhau, cùng đoàn kết để chinh phục thiên nhiên và chống ngoại xâm.

=> Chính sự phát triển của các cộng đồng cư dân này đã chuẩn bị cho sự ra đời của văn minh Đông Nam Á.

3. Ảnh hưởng của văn hoá Ấn Độ, Trung Hoa

Câu hỏi trang 76 Lịch sử 10: Đọc thông tin và quan sát các hình từ 10.5 đến 10.7, hãy nêu và phân tích những ảnh hưởng của văn hóa Ấn Độ và Trung Quốc đối với văn minh Đông Nam Á.

Trả lời:

- Ảnh hưởng văn hóa Ấn Độ: Từ khoảng đầu Công nguyên, thông qua các thương nhân và nhà truyền đạo cư dân Đông Nam Á đã tiếp nhận có chọn lọc và sáng tạo các giá trị mới từ văn hoá Ấn Độ.

+ Hin-đu giáo, Phật giáo từ Ấn Độ để lại dấu ấn sâu đậm trong cách thức tổ chức bộ máy nhà nước và đời sống tinh thần của nhiều quốc gia Đông Nam Á như Chămpa,..

+ Chữ viết, văn học Ấn Độ có mặt ở hầu hết các quốc gia Đông Nam Á, đặc biệt là chữ Phạn và tác phẩm Ra-ma-y-a-na. Trên cơ sở tác phẩm Ra-ma-y-a-na, nhiều quốc gia ở Đông Nam Á đã sáng tạo ra các tác phẩm của riêng mình, như Riêm Kế (Cam-pu-chia), Ra-na Kiên (Thái Lan), PhaLắc Pha La (Lào), Ma-la-lao (Phi-lip-pin),...

- Ảnh hưởng văn hóa Trung Quốc: Các quốc gia Đông Nam Á tiếp xúc với Trung Quốc từ những thế kỉ tiếp giáp Công nguyên. Sự bành trưởng của các vương triều Trung Quốc xuống Đông Nam Á đã tạo ra sự tiếp xúc và giao thoa văn hoá.

+ Nho giáo, Đạo giáo và nhiều học thuyết tư tưởng khác của Trung Quốc đã được truyền bá vào Đông Nam Á. Trong đó, Nho giáo có tác động tới tư tưởng trị nước của một số nhà nước quân chủ, tiêu biểu là Việt Nam.

+ Ảnh hưởng của văn hoá Trung Quốc còn được thể hiện trên nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội, như: ngôn ngữ, văn học, ẩm thực, trang phục, kiến trúc,...

=> Trên cơ sở tiếp xúc và giao thoa văn hóa với Ấn Độ và Trung Quốc cư dân Đông Nam Á đã tiếp thu có chọn lọc và sáng tạo các giá trị văn hóa mới từ văn hóa Ấn Độ và Trung Quốc như tôn giáo,tư tưởng, chữ viết, văn học, nghệ thuật, kiến trúc, lễ hội,…Từ đó thúc đẩy sự ra đời của một số quốc gia sơ kì ở Đông Nam Á, đánh dấu sự hình thành của nền văn minh Đông Nam Á. Đồng thời trong quá trình phát triển, cư dân Đông Nam Á cũng kế thừa, phát huy những giá trị văn hóa tiêu biểu từ thời kì trước.

Luyện tập và Vận dụng (trang 76)

Luyện tập 1 trang 76 Lịch sử 10: Văn minh Đông Nam Á được hình thành trên những cơ sở nào?

Trả lời:

- Văn minh Đông Nam Á được hình thành trên những 3 cơ sở:

+ Cơ sở tự nhiên (vị trí địa lí, điều kiện tự nhiên)

+ Cơ sở xã hội (thành phần dân cư, tộc người)

+ Ảnh hưởng của văn hóa Trung Quốc, Ấn Độ.

Luyện tập 2 trang 76 Lịch sử 10: Hãy lựa chọn và phân tích một trong các yếu tố của văn hóa Ấn Độ hoặc Trung Quốc có ảnh hưởng đến văn minh Đông Nam Á.

Trả lời:

(*) Ảnh hưởng của Phật giáo ở Đông Nam Á

- Phật giáo từ Ấn Độ du nhập vào Đông Nam Á từ đàu Công nguyên thông qua con đường: truyền giáo; giao lưu kinh tế và văn hoá

- Ảnh hưởng của Phật giáo ở Đông Nam Á:

+ Phật giáo để lại dấu ấn sâu đậm trong đời sống tinh thần của nhiều quốc gia Đông Nam Á như Chămpa, Campuchia, Thái Lan, Lào,…

+ Phật giáo trở thành tư tưởng quốc giáo ở nhiều quốc gia Đông Nam Á, như: Thái Lan, Lào, Campuchia, Mayanama…

+ Phật giáo góp phần thúc đẩy sự phát triển của nhiều lĩnh vực văn hóa khác, như: Văn học (ví dụ: các câu truyện kể về tiền kiếp và con đường tu tập của Đức phật…); nghệ thuật kiến trúc – điêu khắc (ví dụ: chùa Thiên Mụ; chùa Một Cột; chùa Vàng; chùa Phật Ngọc; tượng Phật bà quan âm nghìn mắt nghìn tay…)

Lưu ý: Học sinh trình bày quan điểm cá nhân. Bài làm trên chỉ mang tính tham khảo

Vận dụng 3 trang 76 Lịch sử 10: Sưu tầm tranh ảnh và tư liệu về một số thành tựu văn minh Đông Nam Á tiêu biểu chịu ảnh hưởng của văn hóa Ấn Độ, Trung Quốc còn tồn tại đến ngày nay.

Trả lời:

Lưu ý: Học sinh trình bày quan điểm cá nhân. Bài làm trên chỉ mang tính tham khảo

Lý thuyết Lịch Sử 10 Bài 10: Cơ sở hình thành văn minh Đông Nam Á thời kì cổ - trung đại

1. Cơ sở tự nhiên

1.1. Vị trí địa lí

- Nằm ở phía đông nam của châu Á.

- Gồm hai bộ phận là Đông Nam Á lục địa và Đông Nam Á hải đảo.

- Khu vực này được coi là “ngã tư đường” giao thông quốc tế (giữa Ấn Độ Dương với Thái Bình Dương; giữa lục địa Á - Âu với châu Úc)

Lược đồ khu vực Đông Nam Á

1.2. Điều kiện tự nhiên

- Địa hình:

+ Bao gồm hệ thống núi đồi, cao nguyên, thung lũng, đồng bằng, xen kẽ với các đảo, quần đảo,...

+ Phần lớn các quốc gia Đông Nam Á đều tiếp giáp biển.

- Sông ngòi: có nhiều sông lớn, như Mê Công, Sa-lu-en, I-ra-oa-đi, sông Hồng, Chao Phờ-ray-a,...

- Khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa điển hình với đặc trưng chung là nóng ẩm, mưa nhiều

- Nguồn tài nguyên thiên nhiên đa dạng, đặc biệt là sự phong phú của các loại khoáng sản, lâm sản, thổ sản, cây hương liệu, gia vị…

Một số loại hương liệu, gia vị ở Đông Nam Á

2. Cơ sở xã hội

2.1 Cư dân, tộc người

- Cư dân Đông Nam Á được cho là kết quả của sự pha trộn giữa hai chủng tộc: Môn-gô-lô-ít và Ốt-xtra-lô-ít, sinh ra tiểu chủng Môn-gô-lô-ít phương Nam.

- Từ tiểu chủng Môn-gô-lô-ít phương Nam này lại chia thành 2 nhánh (còn gọi là 2 loại hình nhân chủng), gồm: nhánh Nam Á và nhánh Anh-đô-nê-diêng

- Từ mỗi loại hình nhân chủng trên lại có sự cộng huyết, hòa huyết với nhau, hình thành nên nhiều tộc người khác nhau.

=> Do đó, thành phân dân cư và tộc người ở Đông Nam Á rất phong phú.

2.2. Tổ chức xã hội

- Tổ chức xã hội cơ bản của cư dân Đông Nam Á là làng (với tên gọi khác nhau ở mỗi vùng, miền).

- Làng có vai trò tạo dựng nên các cộng đồng cư dân có quan hệ gần gũi với nhau, cùng đoàn kết để chinh phục thiên nhiên và chống ngoại xâm.

=> Chính sự phát triển của các cộng đồng cư dân này đã chuẩn bị cho sự ra đời của văn minh Đông Nam Á.

3. Ảnh hưởng của văn hóa Ấn Độ, Trung Quốc

3.1. Ảnh hưởng của văn hóa Ấn Độ

- Từ khoảng đầu Công nguyên, cư dân Đông Nam Á đã có sự tiếp xúc,giao lưu với văn hóa Ấn Độ

- Con đường giao lưu văn hóa: truyền đạo và thương mại

- Cư dân Đông Nam Á đã tiếp nhận có chọn lọc và sáng tạo các giá trị văn hóa mới từ văn hóa Ấn Độ, như: tôn giáo, chữ viết, văn học, nghệ thuật, kiến trúc, lễ hội…

Chùa vàng ở Thái Lan

- Một số biểu hiện ảnh hưởng của văn hóa Ấn Độ đến Đông Nam Á:

+ Hin-đu giáo, Phật giáo từ Ấn Độ để lại dấu ấn sâu đậm trong cách thức tổ chức bố máy nhà nước và đời sống tinh thần của nhiều quốc gia Đông Nam Á

+ Chữ viết của Ấn Độ có mặt ở hầu hết các quốc gia Đông Nam Á. Trên cơ sở hệ thống chữ viết của người Ấn Độ, cư dân Đông Nam Á đã sáng tạo ra những chữ viết của riêng dân tộc mình, như: chữ Chăm cổ; chữ Khơ-me cổ; chữ Mã Lai cổ…

+ Các tác phẩm văn học của Ấn Độ, đặc biệt là bộ sử thi Ramayana có ảnh hưởng sâu rộng của các nước Đông Nam Á. Cư dân Đông Nam Á đã sáng tạo ra những tác phẩm văn học của mình dựa trên nguyên tác là sử thi Ramayana, ví dụ như: Riêm Kê (Campuchia), Ra-ma Kiên (Thái Lan)…

3.2. Ảnh hưởng của văn hóa Trung Quốc

- Các quốc gia Đông Nam Á tiếp xúc với văn hóa Trung Quốc từ những thế kỉ tiếp giáp Công nguyên.

- Con đường giao lưu văn hóa: sự bành trướng ảnh hưởng của các vương triều Trung Quốc xuống Đông Nam Á

- Một số biểu hiện ảnh hưởng của văn hóa Trung Quốc đến Đông Nam Á:

Đền Thiên Hậu ở Ma-lai-xi-a

+ Nho giáo, Đạo giáo và nhiều học thuyết tư tưởng khác của Trung Quốc được truyền bá vào Đông Nam Á

+ Ảnh hưởng của văn hoá Trung Quốc còn được thể hiện trên nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội, như: ngôn ngữ, văn học, ẩm thực, trang phục, kiến trúc,...

Xem thêm lời giải bài tập Lịch sử lớp 10 Cánh diều hay, chi tiết khác:

Bài 11: Hành trình phát triển và thành tựu của văn minh Đông Nam Á thời kì cổ - trung đại

Bài 12: Văn minh Văn Lang - Âu Lạc

Bài 13: Văn minh Chăm-pa, Văn minh Phù Nam

Bài 14: Cơ sở hình thành và quá trình phát triển của văn minh Đại Việt

Bài 15: Một số thành tựu của văn minh Đại Việt