Giải Lịch sử 10 Bài 9 ( Cánh diều ): Cách mạng công nghiệp thời kì hiện đại

Giải Lịch sử lớp 10 Bài 9: Cách mạng công nghiệp thời kì hiện đại

Bài giảng Lịch sử lớp 10 Bài 9: Cách mạng công nghiệp thời kì hiện đại

Mở đầu trang 61 Lịch sử 10: Sô-phi-a là một rô-bốt được chế tạo và thiết kế năm 2015 mang hình dáng giống con người. Ngày 25-10-2017, Sô-phi-a là rô-bốt đầu tiên được Chính phủ Ả-rập Xê-út cấp quyền công dân như con người. Đây là sản phẩm của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ ba và lần thứ tư, đồng thời là dấu mốc quan trọng trong quá trình phát triển của nhân loại.

Vậy cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ ba và lần thứ tư diễn ra trong bối cảnh lịch sử như thế nào? Thành tựu, ý nghĩa và tác động của nó ra sao?

Trả lời:

a/ Cách mạng công nghiệp lần 3

- Bối cảnh lịch sử diễn ra cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ ba:

+ Tiền đề từ những thành tựu của cách mạng công nghiệp lần thứ nhất và lần thứ hai

+ Những nhu cầu về đời sống vật chất và tinh thần ngày càng cao của con người

+ Các vấn đề toàn cầu như bùng nổ dân số, ô nhiễm môi trường, dịch bệnh…

+ Chiến tranh thế giới thứ hai đặt ra nhu cầu phát minh ra các loại vũ khí, phương tiện chiến tranh mới

+ Khủng hoảng năng lượng đặc biệt là sự cạn kiệt của tài nguyên thiên nhiên

+ Sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế, đặc biệt là ở các nước tư bản chủ nghĩa.

- Thành tựu cơ bản là: tự động hoá dựa vào máy tính, internet, công nghệ thông tin, thiết bị điện tử,…

b/ Cách mạng công nghiệp lần 4

- Bối cảnh lịch sử diễn ra cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư:

+ Tiền đề từ những thành tựu của ba cuộc cách mạng trước đó

+ Nhu cầu đời sống vật chất và tinh thần ngày càng cao của con người

+ Toàn cầu hóa tiếp tục diễn ra mạnh mẽ, đem lại những cơ hội và thách thức đối với các nước.

+ Khủng hoảng tài chính, nợ công, suy thoái kinh tế toàn cầu

- Những thành tựu cơ bản của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư là kĩ thuật số, công nghệ sinh học và sự phát triển công nghệ liên ngành, đa ngành

c/ Ý nghĩa:

+ Mức độ đóng góp của khoa học công nghệ vào tăng trưởng kinh tế ngày càng lớn.

+ Tạo ra các ngành sản xuất tự động, năng suất lao động tăng cao mà không có sự tham gia của con người.

+ Giải quyết một tổ hợp lớn các bài toán sản xuất của công nghiệp hiện đại và đem lại hiệu quả kinh tế to lớn.

+ Công nghệ thông tin ngày càng được ứng dụng rộng rãi trong mọi ngành kinh tế và hoạt động xã hội.

+ Đưa nhân loại sang nền văn minh thông tin

+ Thúc đẩy quá trình toàn cầu hóa và khu vực hóa nền kinh tế thế giới

1. Cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ ba

Câu hỏi trang 62 Lịch sử 10: Đọc thông tin và quan sát sơ đồ 9.1 hãy trình bày bối cảnh lịch sử diễn ra cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ ba.

Trả lời:

- Bối cảnh của cách mạng công nghiệp lần thứ 3:

+ Nhu cầu về đời sống vật chất tinh thần ngày càng cao của con người, các vấn đề toàn cầu như bùng nổ dân số, ô nhiễm môi trường, dịch bệnh,…;

+ Chiến tranh thế giới thứ hai đặt ra nhu cầu phát minh các loại vũ khí mới;

+ Sự khủng hoảng về năng lượng như cạn kiệt tài nguyên thiên nhiên;

+ Sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế;

+ Sự kế thừa và tiếp thu những thành tựu ở cuộc cách mạng lần 1 và lần 2.

=> Trong bối cảnh đó cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 3 đã diễn ra nửa sau thế kỉ XX, khởi đầu từ nước Mĩ và lan rộng ra các nước khác.

Câu hỏi trang 64 Lịch sử 10: Đọc thông tin, tư liệu và quan sát các hình 9.2 đến 9.8 hãy nêu những thành tựu cơ bản của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ ba. Giới thiệu thành tựu tiêu biểu nhất.

Trả lời:

* Thành tựu của cuộc cách mạng công nghiệp lần 3: 

- Sự ra đời của máy tính cá nhân, hệ điều hành, internet và trình duyệt web đã đánh dấu sự ra đời của cuộc cách mạng số hoá.

- Công nghệ thông tin phát triển mạnh mẽ trên phạm vi toàn cầu.

- Nhiều thiết bị điện tử từng bước được chế tạo, như thiết bị viễn thônng (điện thoại, ti-vi…), thiết bị thu thanh và truyền hình (ra-đa, kinh thiên văn vệ tinh nhân tạo,...), thiết bị y tế (tia X-quang, bức xạ,...),...

- Đạt được những thành tựu trên lĩnh vực chế tạo vật liệu mới, chinh phục vũ trụ, giao thông vận tải và thông tin liên lạc, sử dụng nguồn năng lượng mới, công nghệ sinh học,...

* Giới thiệu về thành tựu tiêu biểu: Máy tính điện tử

- Máy tính điện tử ra đời đầu tiên ở Mỹ năm 1946, chạy bằng điện tử chân không.

- ENIAC (Electronic Numerical Integrator And Computer) là máy tính điện tử số đầu tiên do Giáo sư Mô-sơ-ly và học trò thiết kế vào năm 1943, được hoàn thành vào năm 1946.

- Đây là một máy tính khổng lồ với chiều dài 20 m, chiều cao 2,8 m. ENIAC bao gồm: 18000 đèn điện tử, 1500 công tắc tự động, nặng hơn 30 tấn và tiêu thụ 140 KW/giờ. Máy tính có khả năng thực hiện 5000 phép toán cộng trong một giây.

-  “Máy tính điện tử là một trong những thành tựu kì diệu nhất của con người, vì chúng nâng cao sức mạnh trí óc cũng như công nghệ”. Sự ra đời của máy tính điện tử đã dẫn đến tự động hoá trong quá trình sản xuất. Máy tự động và hệ thống máy tự động không chỉ làm việc thay con người, mà còn có thể nghĩ thay con người. Đến những năm 90 của thế kỉ XX, nhiều lĩnh vực, nhiều ngành nghề đã được điều khiển bằng máy tính.

Lưu ý: Học sinh trình bày quan điểm cá nhân. Bài làm trên chỉ mang tính tham khảo

2. Cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư

Câu hỏi trang 65 Lịch sử 10: Đọc thông tin và quan sát sơ đồ 9.2, hãy trình bày bối cảnh lịch sử diễn ra cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư.

Trả lời:

- Bối cảnh cuộc cách mạng lần thứ 4 xuất phát từ:

+ Những thành tựu từ ba cuộc cách mạng công nghiệp trước đó;

+ Nhu cầu đời sống vật chất, tinh thần ngày càng cao;

+ Xu hướng toàn cầu hoá đặt ra những cơ hội và thách thức cho các nước;

+ Các cuộc khủng hoảng tài chính, nợ công, suy thoái kinh tế toàn cầu,...

=> Bối cảnh trên đã đặt ra yêu cầu mới cho cuộc cách mạng công nghiệp mới. Cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư bắt đầu từ đầu thế kỉ XXI, Mỹ, Đức, Nhật Bản, Anh, Pháp,... tiếp tục là những quốc gia đi đầu trong cuộc cách mạng này.

Câu hỏi trang 67 Lịch sử 10: Đọc thông tin, tư liệu và quan sát các hình 9.9 đến 9.12 hãy trình bày những thành tựu cơ bản của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Giới thiệu một thành tựu tiêu biểu nhất.

Trả lời:

* Thành tựu cơ bản của cách mạng công nghiệp lần 4:

- Kĩ thuật số gồm những yếu tố cốt lõi là Trí tuệ nhân tạo (AI), Internet kết nối vạn vật và Dữ liệu lớn.

- Công nghệ sinh học và sự phát triển của các công nghệ liên ngành, đa ngành,... cũng đạt nhiều thành tựu to lớn, như: chọn tạo giống cây trồng vật nuôi mang các đặc tính mới, chế biến và bảo quản thực phẩm; công nghệ gen (công nghệ di truyền), nuôi cấy mô và nhân bản…

- Ngoài ra, Cách mạng công nghiệp lần thứ tư còn đạt nhiều thành tựu trên lĩnh vực vật lí với rô-bốt thế hệ mới, máy in 3D, xe tự lái, công nghệ na-nô, các vật liệu mới (gơ-ra-phen, sở-kai-mi-on), điện toán đám mây,...

(*) Giới thiệu thành tựu tiêu biểu:

- Trí tuệ nhân tạo (AI) là khoa học và kĩ thuật sản xuất máy móc thông minh, đặc biệt là các chương trình máy tính thông minh. Trí tuệ nhân tạo được ứng dụng trong nhiều lĩnh vực, như nhà máy thông minh, Tô-bốt thông minh, giao thông vận tải, y tế, giáo dục, xây dựng,.. Trí tuệ nhân tạo đã góp phần không nhỏ trong việc giúp con người tiết kiệm sức lao động, đẩy nhanh quá trình tự động hoá và số hoá nền kinh tế với chi phí rẻ hơn so với những cách thức truyền thông.

- Ví dụ: Sophia là một robot hình dạng giống con người được phát triển bởi công ty Hanson Robotics ở Hồng Kông. Sophia có làn da như da người được làm từ silicon cao cấp. Robot này được tạo hình như một phụ nữ (lấy khuôn mẫu từ nữ diễn viên Andrew Hepburn). Đôi mắt cô robot này được trang bị máy ảnh video cho phép nó thực hiện giao tiếp bằng mắt. Sophia có thể nhận ra con người và học hỏi từ những gì cô nhìn thấy. Sophia có thể thể hiện 62 nét mặt sắc thái biểu cảm khác nhau trên khuôn mặt. Mục đích chế tạo Sophia là phát minh ra một robot có ý thức, có sự sáng tạo và có khả năng như bất kỳ con người nào để giúp con người trong các vấn đề cuộc sống thường ngày như để phục vụ chăm sóc sức khỏe, điều trị, giáo dục và các ứng dụng dịch vụ khách hàng. Ngày 25 tháng 10 năm 2017, Sophia là Robot đầu tiên được Ả Rập Saudi cấp quyền công dân như con người. “Tôi rất tự hào và vinh dự vì được trở thành công dân chính thức”; “Đây sẽ là dấu mốc lịch sử với tôi vì chưa từng có robot nào được cấp quyền công dân trên thế giới”.

Lưu ý: Học sinh trình bày quan điểm cá nhân. Bài làm trên chỉ mang tính tham khảo

3. Ý nghĩa, tác động của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ ba và lần thứ tư

Câu hỏi trang 69 Lịch sử 10: Đọc thông tin và quan sát Sơ đồ 9.3, các hình 9.13 đến 9.15 hãy làm rõ ý nghĩa của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ ba và lần thứ tư đối với sự phát triển kinh tế của thế giới. Hãy làm rõ ý nghĩa đó qua một ví dụ cụ thể.

Trả lời:

* Ý nghĩa của cách mạng công nghiệp thời kì hiện đại:

- Kinh tế tăng trưởng ngày càng lớn. Giải quyết một tổ hợp lớn các bài toán sản xuất của công nghiệp hiện đại và đem lại hiệu quả kinh tế cao.

- Thực hiện quá trình hiện đại hoá toàn bộ nền sản xuất, tạo ra các ngành sản xuất tự động, năng suất lao động tăng cao mà không có sự tham gia của con người.

- Công nghệ thông tin ngày càng được ứng dụng rộng rãi trong mọi ngành kinh tế và hoạt động xã hội.

- Thúc đẩy quá trình toàn cầu hóa và khu vực hóa nền kinh tế thế giới.

- Đưa nhân loại sang nền văn minh thông tin.

* Ví dụ: Máy vi tính và mạng lưới internet ra đời được ứng dụng vào việc bán hàng online: giúp con người tính toán, thống kê số lượng hàng xuất, nhập và hàng tồn dư một cách tự động. Qua đó làm giảm chi phí, đỡ tốn thời gian và nâng cao hiệu quả kinh doanh và mang lợi nguồn thu nhập cao về kinh tế. Đồng thời thông qua mạng internet giúp các nhà bán hàng có thể tìm kiếm nhiều nguồn hàng với giá rẻ, chất lượng tốt và liên kết với các doanh nghiệp khác để mở rộng thị trường ra các nước trên thế giới, thúc đẩy quá trình hợp tác về kinh tế giữa các vùng, miền và các doanh nghiệp nước ngoài…

Câu hỏi trang 70 Lịch sử 10: Đọc thông tin và quan sát Bảng 9, Hình 9.16 hãy phân tích tác động của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ ba và lần thứ tư đối với xã hôi, văn hóa. Việt Nam đã và đang thích nghi với cuộc cách mạng đó như thế nào?

Trả lời:

* Tác động đối với xã hội, văn hóa

- Tác động tích cực:

+ Mở rộng giao lưu và quan hệ giữa con người với con người

+ Thúc đẩy các cộng đồng, các dân tộc, các nền văn hóa xích lại gần nhau hơn

+ Đưa tri thức xâm nhập sâu vào nền sản xuất vật chất

+ Tác động mạnh mẽ đến xu hướng tiêu dùng của người dân

- Tác động tiêu cực:

+ Làm tăng sự lệ thuộc của con người vào công nghệ, như: máy tính, điện thoại thông minh, hệ thống Internet…

+ Phát sinh tình trạng văn hóa “lai căng”

+ Nguy cơ đánh mất văn hóa truyền thống

+ Xung đột giữa nhiều yếu tố, giá trị văn hóa truyền thống và hiện đại.

* Sự thích nghi của Việt Nam:

+ Việt Nam đã nhanh chóng tiếp thu và ứng dụng các thành tựu của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 3 và lần thứ 4 vào sản xuất trong nhiều lĩnh vực, nhằm thực hiện công nghiệp hóa hiện đại hóa đất nước, đạt nhiều thành tựu.

+ Trong những thập niên gần đây. Việt Nam là quốc gia có tốc độ phát triển mạnh mẽ về viễn thông và công nghệ thông tin, được trong các lĩnh vực hoạt động kinh tế, xã hội và phố biến rộng rãi đến người dân.

Luyện tập và Vận dụng (trang 70)

Luyện tập 1 trang 70 Lịch sử 10: Lập bảng mô tả những thành tựu tiêu biểu của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ ba và lần thứ tư.

Trả lời:

* Bảng 1: thành tựu cách mạng công nghiệp lần 3

Thời gian	Thành tựu tiêu biểu
Năm 1946	Máy tính điện tử ra đời đầu tiên ở Mỹ
Năm 1957	ARPA đã phát minh ra Internet.
Năm 1969	Internet được khai thác sử dụng.
Năm 1990	Tim Béc-nơ-ly phát minh ra World Wide Web (WWW)
Nửa sau thế kỉ XX	Hình thành mạng thông tin máy tính toàn cầu
	Nhiều thiết bị điện tử từng bước được chế tạo
	Nhiều thành tựu trên lĩnh vực: chế tạo vật liệu mới, chinh phục vũ trụ, giao thông vận tải, nguồn năng lượng mới, công nghệ sinh học,….

* Bảng 2: thành tựu cách mạng công nghiệp lần 4

Lĩnh vực	Thành tựu tiêu biểu
Kĩ thuật số	Trí tuệ nhân tạo được ứng dụng trong nhiều lĩnh vực.
	Internet kết nối vạn vật có phạm vi ứng dụng rất rộng lớn.
	Dữ liệu lớn được ứng dụng trong nhiều lĩnh vực.
Công nghệ sinh học	- Chọn tạo giống cây trồng vật nuôi mang các đặc tỉnh mới, chế biến và bảo quản thực phân, sản xuất các chế phẩm sinh học sử dụng trong nông nghiệp, thuốc bảo vệ thực vật,…
Vật lí	- Rô-bốt thế hệ mới, máy in 3D, xe tự lái, công nghệ na-nô, các vật liệu mới, điện toán đám mây,...

Vận dụng 2 trang 70 Lịch sử 10: Hãy nêu và phân tích tác động của một thành tựu từ cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ ba và lần thứ tư đến cuộc sống của bản thân em.

Trả lời:

- Thành tựu có tác động đến cuộc sống của bản thân em hiện nay là mạng internet và các thiết bị máy tính, điện thoại di động mang lại rất nhiều lợi ích trong cuộc sống và học tập như:

+ Tìm kiếm các nguồn tài liệu, hình ảnh, video, phần mềm tiện ích để hoàn thành các nhiệm vụ học tập;

+ Giải trí (chơi game, nghe nhạc,…);

+ Kết nối và chia sẻ với bạn bè, người thân;

+ Kiếm thêm thu nhập từ nhiều kênh khác nhau như facebook, youtube, tik tok,….

- Tuy nhiên mạng internet và các thiết bị máy tính, điện thoại di động cũng có những tác hại như:

+ Ảnh hưởng đến sức khỏe (đặc biệt là thị giác) nếu tiếp xúc nhiều;

+ Có nhiều mối nguy hại khi sử dụng các trang mạng xã hội (lừa đảo, các văn hóa không lành mạnh, thông tin lệch lạc,…)

Lưu ý: Học sinh trình bày quan điểm cá nhân. Bài làm trên chỉ mang tính tham khảo

Vận dụng 3 trang 70 Lịch sử 10: Hãy nêu một số giải pháp để khắc phục những tác động tiêu cực của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ ba và lần thứ tư đối với con người.

Trả lời:

Một số biện pháp khắc phục tác động tiêu cực của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ ba và lần thứ tư đối với con người là

- Thứ nhất, tổ chức quán triệt và thực hiện các chủ trương, chính sách về phát triển, tăng cường năng lực ứng dụng các thành tựu của khoa học - công nghệ, về xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.

- Thứ hai, xây dựng chiến lược tổng thể phát triển khoa học - công nghệ quốc gia phù hợp với định hướng giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc.

- Thứ ba, hoàn thiện hệ thống pháp luật đối với vấn đề an ninh mạng, sử dụng các thiết bị công nghệ, mạng xã hội giúp người dân tiếp cận thông tin pháp luật nhanh, chính xác, vừa ngăn chặn được các luồng thông tin sai trái, xuyên tạc.

- Thứ tư, tăng cường giáo dục đạo đức xã hội, xây dựng môi trường văn hóa - xã hội lành mạnh, xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện, là nền tảng quan trọng và bền vững để giữ gìn các giá trị văn hóa truyền thống, đẩy lùi các tác động tiêu cực đến văn hóa, lối sống người dân.

- Thứ năm, tăng cường việc kiểm tra, kiểm soát, hướng tới làm chủ các nội dung thông tin được truyền tải trên không gian mạng, dần hình thành một môi trường văn hóa lành mạnh và giàu tính nhân văn.

Lưu ý: Học sinh trình bày quan điểm cá nhân. Bài làm trên chỉ mang tính tham khảo

Vận dụng 4 trang 70 Lịch sử 10: Hãy làm sáng tỏ nhận định của Cờ-lau Xva-bơ: “Cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ ba sử dụng điện tử và công nghệ thông tin để tự động hóa sản xuất. Bây giờ, cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang nảy sinh từ cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ ba, nó kết hợp các cộng nghệ lại với nhau, làm mờ ranh giới giữa vật lí, kĩ thuật số và sinh học”.

Trả lời:

- “Cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ ba sử dụng điện tử và công nghệ thông tin để tự động hóa sản xuất” có nghĩa là những thành tựu về máy tính cá nhân, hệ điều hành, internet và trình duyệt web đã đánh dấu sự ra đời của cuộc cách mạng số hóa; tạo cơ sở để các thiết bị điện tử và công nghệ thông tin ra đời; việc áp dụng điện tử, công nghệ thông tin vào sản xuất để thiết lập các dây chuyền tự động hóa.

- “Cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang nảy sinh từ cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ ba, nó kết hợp các công nghệ lại với nhau, làm mờ ranh giới giữa vật lí, kĩ thuật số và sinh học”.

+ Cách mạng Công nghiệp 4.0 diễn ra trên 3 lĩnh vực chính gồm Công nghệ sinh học, Kỹ thuật số và Vật lý.

+ Những thành tựu đó tạo điều kiện thuận lợi cho việc tạo ra các nhà máy thông minh; tạo ra bản sao ảo của thế giới vật lý, cho phép mọi người ở khắp nơi trên thế giới kết nối với nhau thông qua mạng internet dịch vụ qua các thiết bị di động ở mọi lúc, mọi nơi; thúc đẩy chuyển đổi kỹ thuật số của sản xuất thông qua việc tích hợp các hệ thống và quy trình khác nhau trước đây thông qua các hệ thống máy tính được kết nối với nhau qua chuỗi cung ứng và giá trị.

Xem thêm lời giải bài tập Lịch sử lớp 10 Cánh diều hay, chi tiết khác:

Bài 10: Cơ sở hình thành văn minh Đông Nam Á thời kì cổ - trung đại

Bài 11: Hành trình phát triển và thành tựu của văn minh Đông Nam Á thời kì cổ - trung đại

Bài 12: Văn minh Văn Lang - Âu Lạc

Bài 13: Văn minh Chăm-pa, Văn minh Phù Nam

Bài 14: Cơ sở hình thành và quá trình phát triển của văn minh Đại Việt