Giải Lịch sử 8 Bài 8 (Chân trời sáng tạo): Phong trào Tây Sơn

Giải Lịch sử 8 Bài 8: Phong trào Tây Sơn

Giải Lịch sử 8 trang 40

Mở đầu trang 40 Bài 8 Lịch Sử 8: Đánh cho sử tri Nam quốc anh hùng chi hữu chủ”- là thông điệp của vua Quang Trung nói thay cho cả dân tộc trong những ngày giáp Tết năm Kỷ Dậu 1789. Biết đặt lợi ích dân tộc lên trên lợi ích dòng họ nên phong trào Tây Sơn đã được đông đảo nhân dân ủng hộ. Vậy, tại sao phong trào bùng nổ? Những thắng lợi tiêu biểu nào đánh dấu sự nghiệp nhà Tây Sơn? Nguyên nhân thắng lợi và ý nghĩa của phong trào đối với lịch sử dân tộc là gì?

Trả lời:

- Nguyên nhân bùng nổ: mâu thuẫn giữa các tầng lớp nhân dân (nhất là nông dân) với chính quyền chúa Nguyễn ở Đàng Trong.

- Thắng lợi tiêu biểu:

+ Lật đổ chúa Nguyễn và chính quyền Lê - Trịnh.

+ Chiến thắng quân Xiêm xâm lược (1785).

+ Chiến thắng quân Thanh xâm lược (1789).

- Nguyên nhân thắng lợi:

+ Tinh thần yêu nước, sự đồng lòng, ủng hộ của nhân dân

+ Sự lãnh đạo tài tình của Nguyễn Huệ - Quang Trung và bộ chỉ huy nghĩa quân.

- Ý nghĩa lịch sử:

+ Lật đổ các chính quyền phong kiến Nguyễn, Trịnh, Lê, xoá bỏ tình trạng chia cắt đất nước từ đó đặt cơ sở cho việc khôi phục nền thống nhất của quốc gia.

+ Đánh tan các cuộc xâm lược của quân Xiêm, Thanh, bảo vệ vững chắc nền độc lập và chủ quyền của đất nước.

1. Nguyên nhân bùng nổ phong trào Tây Sơn

Câu hỏi trang 40 Lịch Sử 8: Dựa vào tư liệu 8.1 và thông tin trong bài, em hãy cho biết tại sao phong trào Tây Sơn bùng nổ.

Trả lời:

Nguyên nhân bùng nổ của phong trào Tây Sơn:

- Giữa thế kỉ XVIII, chính quyền họ Nguyễn ở Đàng Trong suy yếu dần.

+ Nhà nước phong kiến tăng cường vơ vét nhân dân thông qua các loại thuế.

+ Quan lại nhũng nhiễu dân chúng.

+ Sản xuất nông nghiệp suy giảm, thủ công nghiệp - thương nghiệp trì trệ.

+ Đời sống nhân dân cực khổ.

=> Bất bình trước chính quyền phong kiến suy đồi, nhiều cuộc khởi nghĩa đã nổ ra, mà đỉnh cao là phong trào Tây Sơn cuối thế kỉ XVIII.

Câu hỏi trang 40 Lịch Sử 8: Theo em, tại sao phong trào Tây Sơn được nhân dân Đàng Trong ủng hộ?

Trả lời:

Phong trào Tây Sơn nhận được sự ủng hộ của nhân dân Đàng Trong, vì:

+ Phong trào Tây Sơn bùng nổ xuất phát từ mâu thuẫn giữa nhân dân với chính quyền phong kiến Đàng Trong và mục tiêu ban đầu của phong trào này là: chống lại chính quyền chúa Nguyễn, giành lại cuộc sống ấm no.

+ Trong thời gian đầu, phong trào Tây Sơn nêu lên khẩu hiệu “lấy của người giàu chia cho người nghèo” để hiệu triệu, tranh thủ sự ủng hộ và tập hợp đông đảo quần chúng bị áp bức.

2. Những thắng lợi tiêu biểu của phong trào Tây Sơn

Giải Lịch sử 8 trang 41

Câu hỏi trang 41 Lịch Sử 8: Nêu những nét chính về quá trình lật đổ chúa Trịnh, chúa Nguyễn và vua Lê của nghĩa quân Tây Sơn.

Trả lời:

- Lật đổ chính quyền chúa Nguyễn ở Đàng Trong

+ Đến giữa năm 1774, nghĩa quân đã kiểm soát được một vùng rộng lớn từ Quảng Nam đến Bình Thuận. Tuy nhiên, quân Tây Sơn phải đối mặt với tình thế bất lợi: phía Bắc có quân của chúa Trịnh từ Đàng Ngoài đánh vào, đã chiếm được Phú Xuân; Ở vùng Gia Định (phía Nam) có quân của chúa Nguyễn.

=> Trước tình thế đó, quân Tây Sơn tạm hòa hoãn với quân Trịnh, tập trung lực lượng tấn công quân của chúa Nguyễn.

+ Từ năm 1776 - 1783, quân Tây Sơn bốn lần đánh vào Gia Định. Trong lần tiến quân năm 1777, chính quyền chúa Nguyễn ở Đàng Trong bị lật đổ.

- Lật đổ chính quyền Lê - Trịnh ở Đàng Trong

+ Tháng 6/1786, Tây Sơn tấn công thành Phú Xuân, quân Trịnh nhanh chóng tan rã. Sau khi giải phóng toàn bộ vùng đất Đàng Trong, Nguyễn Huệ chỉ huy quân Tây Sơn tiến thẳng ra Đàng Ngoài.

+ Tháng 7/1786, quân Tây Sơn tiến vào Thăng Long, lật đổ chúa Trịnh, rồi giao lại chính quyền cho vua Lê.

+ Tuy nhiên, sau khi quân Tây Sơn rút về Nam, tình hình Bắc Hà trở nên hỗn loạn. Năm 1788, Nguyễn Huệ tiến quân ra Bắc lần thứ hai, vua Lê Chiêu Thống bỏ trốn, chính quyền nhà Lê hoàn toàn sụp đổ.

Câu hỏi trang 41 Lịch Sử 8: Dựa vào thông tin trong bài, quan sát hình 8.2 và lược đồ 8.3, em hãy mô tả lại chiến thắng Rạch Gầm - Xoài Mút năm 1785.

Trả lời:

- Mô tả chiến thắng Rạch Gầm - Xoài Mút:

+ Tháng 1/1785, Nguyễn Huệ đưa 2 vạn quân vào Gia Định, bố trí mai phục trên sông Tiền, đoạn từ Rạch Gầm tới Xoài Mút (Tiền Giang).

+ Sáng ngày 19/1/1785, quân Tây Sơn dụ quân Xiêm vào trận địa mai phục, rồi đồng loạt tấn công vào đội hình quân Xiêm.

+ Kết quả: chỉ trong vòng một ngày, gần 4 vạn quân Xiêm bị tiêu diệt. Quân Tây Sơn đã làm chủ được vùng Gia Định.

Giải Lịch sử 8 trang 42

Câu hỏi trang 42 Lịch Sử 8: Dựa vào thông tin trong bài, quan sát lược đồ 8.4, em hãy mô tả lại trận Ngọc Hồi - Đống Đa năm 1789.

Trả lời:

Mô tả lại chiến thắng Ngọc Hồi - Đống Đa:

+ Sau khi triệt hạ được các đồn tiền tiêu và đồn Hà Hồi của quân Thanh, rạng sáng ngày mùng 5 tết Kỉ Dậu (tức ngày 30/1/1789), vua Quang Trung dẫn đại quân công phá đồn Ngọc Hồi (Hà Nội). Đồn Ngọc Hồi nhanh chóng thất thủ.

+ Cùng lúc đó, cánh quân của đô đốc Long tấn công đồn Đống Đa (Hà Nội).

=> Kết quả: quân Thanh đại bại; tướng giặc là Sầm Nghi Đống cùng đường phải tự tử. Tôn Sĩ Nghị vội vã bỏ thành, vượt sông và rút chạy về nước. Trưa ngày mùng 5 tết, vua Quang Trung dẫn đại quân tiến vào thành Thăng Long.

Câu hỏi trang 42 Lịch Sử 8: Việc Nguyễn Huệ lên ngôi hoàng đế có ý nghĩa gì đối với chiến thắng?

Trả lời:

Ý nghĩa của việc Nguyễn Huệ lên ngôi Hoàng đế

+ Trước thế mạnh của giặc Thanh, nhân dân Việt Nam cần đoàn kết lực lượng toàn dân trong một mặt trận thống nhất, dưới sự lãnh đạo của một vị vua chính danh vị. Vì vậy, Nguyễn Huệ đã lên ngôi Hoàng đế, dùng danh nghĩa vua của nước Việt để kêu gọi toàn dân cùng tham gia đánh giặc.

+ Việc Nguyễn Huệ lên ngôi Hoàng đế đã tái khẳng định Đại Việt là một quốc gia có độc lập, chủ quyền. Do đó, nêu cao được tính chất chính nghĩa của cuộc kháng chiến.

3. Nguyên nhân thắng lợi và ý nghĩa lịch sử của phong trào Tây Sơn

Giải Lịch sử 8 trang 43

Câu hỏi trang 43 Lịch Sử 8: Em hãy nêu ý nghĩa lịch sử và nguyên nhân thắng lợi của phong trào Tây Sơn

Trả lời:

Nguyên nhân thắng lợi, ý nghĩa lịch sử

- Nguyên nhân thắng lợi:

+ Tinh thần yêu nước, sự đồng lòng và ý chí chiến đấu dũng cảm của quân dân ta.

+ Tài năng thao lược, sự lãnh đạo tài tình, sáng suốt của Quang Trung - Nguyễn Huệ và bộ chỉ huy nghĩa quân.

- Ý nghĩa lịch sử: Phong trào Tây Sơn đã có nhiều đóng góp lớn đối với lịch sử dân tộc:

+ Lật đổ các chính quyền phong kiến Nguyễn - Trịnh, xoá bỏ tình trạng chia cắt đất nước, đặt cơ sở cho việc khôi phục nền thống nhất quốc gia.

+ Đồng thời, phong trào này còn đánh tan các cuộc xâm lược của quân Xiêm, quân Thanh, bảo vệ vững chắc nền độc lập và chủ quyền lãnh thổ của Tổ quốc.

Câu hỏi trang 43 Lịch Sử 8: Vua Quang Trung đã có những đóng góp gì cho lịch sử dân tộc ở thế kỉ XVIII?

Trả lời:

Nhận xét về những đóng góp của vua Quang Trung

- Nguyễn Huệ là một trong những lãnh đạo chủ chốt của phong trào nông dân Tây Sơn, cùng với Nguyễn Nhạc, Nguyễn Lữ và các tướng lĩnh tài ba khác đã lãnh đạo nhân dân đấu tranh, giành được nhiều thắng lợi quan trọng, đóng góp to lớn vào tiến trình lịch sử dân tộc.

- Nguyễn Huệ là người có tài năng thao lược, ông có cống hiến rất lớn trong việc đề ra kế sách và lãnh đạo, chỉ huy quân Tây Sơn giành thắng lợi trong các cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Xiêm và Mãn Thanh.

- Sau khi lên ngôi hoàng đế (năm 1788), vua Quang Trung đã bắt tay vào việc xây dựng và cải cách đất nước. Ông đã cho triển khai nhiều chính sách tiến bộ trên các lĩnh vực chính trị, kinh tế, xã hội, văn hóa, giáo dục… theo hướng: khắc phục hậu quả chiến tranh, phục hồi kinh tế, ổn định trật tự xã hội, đề cao và phát triển nền văn hóa dân tộc... Trong thời gian ngắn ngủi (4 năm) kể từ khi lên ngôi hoàng đế sáng lập vương triều cho đến khi từ trần, công cuộc canh tân dựng nước cùng với những hoài bão lớn lao của vua Quang Trung tuy chưa được thực hiện đầy đủ và chưa phát huy hết tác dụng nhưng đã cho thấy tầm vóc, tài năng và ý chí của ông.

Luyện tập - Vận dụng

Luyện tập 1 trang 43 Lịch Sử 8: Trình bày khái quát tình hình xã hội Đàng Trong nửa sau thế kỉ XVIII theo mẫu dưới đây:

Trả lời:

Luyện tập 2 trang 43 Lịch Sử 8: Hoàn thành bảng tóm tắt về hai cuộc kháng chiến chống ngoại xâm do Nguyễn Huệ - Quang Trung lãnh đạo theo mẫu dưới đây:

Trả lời:

Vận dụng 3 trang 43 Lịch Sử 8: Hãy mô tả ngắn gọn (khoảng 5 dòng) về một di tích lịch sử hay công trình tưởng niệm có liên quan đến phong trào Tây Sơn mà em biết.

Trả lời:

(*) Tham khảo: Mô tả ngắn gọn về di tích Gò Đống Đa (Hà Nội)

Di tích Gò Đống Đa được xây dựng vào năm 1989 nhân kỉ niệm 200 năm chiến thắng Ngọc Hồi - Đống Đa, được chính phủ Việt Nam công nhận là di tích quốc gia đặc biệt (năm 2018).

Năm 2010, nhân Đại lễ kỷ niệm 1000 năm Thăng Long - Hà Nội, di tích Gò Đống Đa đã được tu bổ, tôn tạo và xây mới một số hạng mục công trình với tổng diện tích hơn 22.120,8m2. Hiện tại, Gò Đống Đa bao gồm các hạng mục: Cổng, Gò Đống Đa, nghi môn, tượng đài Quang Trung, đền thờ Hoàng đế Quang Trung và các công trình phụ trợ.

Vào mùng 5 Tết hằng năm, lễ hội kỉ niệm chiến thắng Ngọc Hồi - Đống Đa và tưởng nhớ công lao của vị anh hùng dân tộc Quang Trung được tổ chức tại đây.

Lý thuyết Phong trào Tây Sơn

1. Nguyên nhân bùng nổ phong trào Tây Sơn

- Chính quyền họ Nguyễn suy yếu từ giữa thế kỉ XVIII:

+ Quan lại nhũng nhiễu dân chúng, nhiều loại thuế mới xuất hiện.

+ Ngư dân cũng phải đóng thuế, dân cực khổ mặc dù vùng đất có nhiều sản vật phong phú.

- Nhiều cuộc khởi nghĩa nổ ra, đỉnh cao là phong trào Tây Sơn cuối thế kỉ XVIII, do bất bình trước chính quyền phong kiến suy đồi.

2. Những thắng lợi tiêu biểu của phong trào Tây Sơn

- Năm 1771, ba anh em Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ, Nguyễn Lữ khởi nghĩa, ban đầu ở Tây Sơn thượng đạo, sau đó xuống Tây Sơn hạ đạo.

- Phong trào thu hút đông đảo nhân dân Đàng Trong tham gia.

a) Lật đổ chúa Nguyễn và chính quyền Lê – Trịnh

- Đến giữa năm 1774, nghĩa quân kiểm soát vùng rộng từ Quảng Nam đến Bình Thuận.

- Chúa Trịnh Sâm cho quân tấn công Phú Xuân, chúa Nguyễn chạy vào Gia Định.

- Từ 1776 đến 1783, nghĩa quân Tây Sơn đánh vào Gia Định và lật đổ chính quyền chúa Nguyễn ở Đàng Trong.

- Tháng 6 - 1786, Tây Sơn tấn công Phú Xuân và quân Trịnh tan rã.

- Trong năm 1786 - 1788, Tây Sơn đánh tan tập đoàn phong kiến Lê-Trịnh ba lần tiến vào Thăng Long.

- Sông Gianh và hệ thống Luỹ Thầy không còn là ranh giới chia đôi đất nước.

b) Chiến thắng quân xâm lược Xiêm (1785)

- Chính quyền chúa Nguyễn bị lật đổ, Nguyễn Ánh chạy sang nước Xiêm cầu cứu.

- Cuối tháng 7-1784, vua Xiêm kéo 5 vạn quân thuỷ bộ vào Gia Định, chiếm đóng miền Tây Nam Bộ.

- Tháng 1-1785, Nguyễn Huệ bố trí trận địa trên sông Tiền để đánh quân Xiêm.

- Ngày 19-1-1785, quân Tây Sơn tiêu diệt gần 4 vạn quân Xiêm, làm chủ vùng Gia Định.

c) Quang Trung đại phá quân Thanh (năm 1789)

- Vua Lê Chiêu Thống sang nhà Thanh cầu cứu sau khi bị quân Tây Sơn đánh bại.

- Tôn Sĩ Nghị thống lĩnh 29 vạn quân Thanh tiến vào nước ta cuối năm 1788.

- Quân Tây Sơn rút khỏi Thăng Long để xây phòng tuyến Tam Điệp - Biện Sơn chống lại thế giặc.

- Tháng 12 - 1788, Quang Trung lên ngôi và tiến về Thăng Long với 5 đạo quân Tây Sơn.

- Đêm 30 Tết (âm lịch), quân Tây Sơn vượt sông Đáy, bất ngờ tấn công và tiêu diệt gọn quân Thanh ở đồn tiền tiêu. Đến mồng 3 Tết, nghĩa quân bí mật bao vây và triệt hạ đồn Hà Hồi (Thường Tín, Hà Nội).

- Rạng sáng mồng 5 Tết, Quang Trung đánh bại quân Thanh ở đồn Ngọc Hồi và Đống Đa.

- Tôn Sĩ Nghị rút chạy về nước sau khi thất bại.

- Trưa mồng 5 Tết, vua Quang Trung ngồi trên lưng voi, áo bào xạm đen khói súng, đi đầu đại quân tiến vào thành Thăng Long.

3. Nguyên nhân thắng lợi và ý nghĩa lịch sử của phong trào Tây Sơn

- Phong trào Tây Sơn lật đổ các chính quyền suy đồi, xoá bỏ tình trạng chia cắt đất nước hơn 250 năm.

- Tây Sơn tạo điều kiện cơ bản cho sự thống nhất quốc gia và bảo vệ độc lập đất nước.

- Tinh thần yêu nước, sự đồng lòng của nhân dân và lãnh đạo tài tình của Nguyễn Huệ – Quang Trung và bộ chỉ huy nghĩa quân đã giúp Tây Sơn giành thắng lợi.

Xem thêm lời giải bài tập Lịch sử lớp 8 Chân trời sáng tạo hay, chi tiết khác:

Bài 9: Các nước Anh, Pháp, Đức, Mỹ chuyển sang giai đoạn chủ nghĩa đế quốc

Bài 10: Công xã Pa-ri năm 1871

Bài 11: Phong trào công nhân và sự ra đời của chủ nghĩa Mác

Bài 12: Chiến tranh thế giới thứ nhất 1914-1918

Bài 13: Cách mạng tháng Mười Nga năm 1917