Tì bà hành - Tác giả tác phẩm Ngữ văn lớp 9 - Chân trời sáng tạo

Tác giả tác phẩm: Tì bà hành - Ngữ văn 9

I. Tác giả Bạch Cư Dị

- Bạch Cư Dị (772 – 846), là nhà thơ nổi tiếng thời Đường, đóng vai trò quan trọng trong lịch sử thơ ca Trung Quốc.

- Ông chủ trương thơ ca phải gắn với đời sống, phản ánh được hiện thực xã hội.

II. Tìm hiểu văn bản Tì bà hành

1. Thể loại

- Tác phẩm Tì bà hành thuộc thể loại: thơ song thất lục bát

2. Xuất xứ

- In trong Thơ Đường, tập 2, Phan Huy Vịnh dịch, NXB Văn học, 1987.

3. Phương thức biểu đạt

- Phương thức biểu đạt: biểu cảm

4. Bố cục đoạn trích

- Phần 1 (từ dòng 1 đến dòng 12): Nỗi buồn man mác trong khung cảnh khuya trên bến Tầm Dương văng vẳng tiếng đàn.

- Phần 2 (từ dòng 13 đến dòng 40): Cảm xúc trào dâng theo tiếng đàn nhiều cung bậc như chính cuộc đời ba chìm bảy nổi của người ca nữ.

- Phần 3 (từ dòng 77 đến dòng 88) Cảm xúc lắng đọng của những người đồng điệu, tri âm.

5. Giá trị nội dung

- Bài thơ như một bản đàn đầy tính nhân văn, là tiếng lòng cảm thương đậm chất nhân văn của nhà thơ đối với tài năng bị cuộc đời vô tình lãng quên. Qua tiếng đàn tài hoa và số phận lận đận của người ca nữ, nhà thơ đã bộc lộ tâm sự về cuộc đời, về nhân sinh.

- Sự đồng cảm sâu sắc của nhà thơ đối với số phận người ca nữ đã thể hiện tấm lòng nhân ái bao la của người nghệ sĩ, đồng thời thể hiện tư tưởng nhân văn cao đẹp, đó là sự trân trọng tài năng.

6. Giá trị nghệ thuật

- Sử dụng thành công thể thơ song thất lục bát.

- Giọng điệu da diết thông thiết và có sức gợi cảm mạnh mẽ.

III. Tìm hiểu chi tiết văn bản Tì bà hành

1. Cuộc đưa tiễn bạn buồn lưu luyến giữa một đêm trăng thu hiu hắt trên bến Tầm Dương

- Khách và chủ đang bâng khuâng "ngại khi chia rẽ” lòng khao khát được nghe một tiếng sáo, tiếng đàn “nhớ chiều trúc, ti” thì bỗng đâu, lúc đó tiếng tỳ bà vẳng lại.

- Dòng sông như mênh mông hơn. Vầng trăng thu như trong và sáng hơn.Một hình ảnh nên thơ: "Nước mênh mông đượm vẻ gương trong”.

=> Cuộc tiễn đưa giữa đôi bạn tri âm lại là sự mở đầu cho cuộc gặp gỡ vô cùng cảm động giữa một giai nhân và một tài tử.

2. Gặp ca nữ và nghe nàng đàn

- Cảm xúc như nén chặt trong đáy sâu tâm hồn của một con người tài sắc bạc mệnh được “giãi bày” qua âm sắc, giai điệu tì bà với bao “buồn bực”, "tấm tức”, “nghe não nuột” như khóc như than.

- Tiếng đàn tì bà đã “thay mật thay lời” giao duyên:

+ Lần thứ nhất, khúc tiền tấu được tả từ xa, mơ hồ trong sương khói Tầm Dương.

+ Lần thứ hai, tiếng đàn được tả trong mọi cung bậc, giai điệu và cảm xúc, nỗi niềm của hai tâm hồn đa tài, đa cảm.

+ Tiếng đàn biến hóa kì ảo, lúc thì ào ào như mưa rào, lúc thì nỉ non thủ thỉ như lời tâm tình:

"Dây to nhường đổ mưa rào,

Nỉ non dây nhỏ khác nào chuyện riêng”.

+ Tiếng đàn lúc cao thấp, lúc trầm bổng, trong vắt như hạt châu nảy trên mâm ngọc, như tiếng chim oanh ríu rít trong ngàn hoa:

“Tiếng cao thấp lựa chen lần gảy

Mâm ngọc đâu bỗng nảy hạt châu,

Trong hoa oanh ríu rít nhau… ”

+ Tiếng Tì bà đang như “nước tuôn róc rách chảy mau xuống ghềnh” thì bỗng “ngừng đứt”. Kĩ nữ diễn tấu "dấu lặng” trong bản đàn một cách thần tình. Người dự tiệc và ngồi nghe đàn đều “ngẩn ngơ" trước sự huyền diệu của suối âm thanh qua ngón diễn tấu điêu luyện tài hoa:

"Nước suối mạnh dây mành ngừng đứt

Ngừng đứt nên phút bặt tiếng tơ

Ôm sầu mang giận ngẩn ngơ,

Tiếng tơ lặng ngắt bây giờ càng hay”.

+ Tiếng đàn như sầu thương, như giận dữ, làm mê say, đắm đuối lòng người. Bốn ẩn dụ cuối, là biến thái của giai điệu tì bà như nước tuôn trào ra khỏi bình bạc vỡ, rầm rập như đoàn quân thiết kị xung trận, như tiếng đao khua trên chiến địa, như tiếng xé lụa vang lên… Hình ảnh nào cũng thần tình, câu thơ nào cũng đẹp, cũng "thanh tao”.

3. Ca nữ đàn lần thứ hai, tiệc hoa đầy lệ

- Tiếng đàn tha thiết, não nuột làm cho “khắp tiệc hoa sướt mướt lệ rơi”, trong đó chàng Tư mã cảm động nhất:

“Lệ ai chan chứa hơn người,

Giang Châu Tư mã đượm mùi áo xanh”.

- Tiếng đàn kĩ nữ, chén rượu tiệc hoa, giọt lệ trên màu xanh lam – chiếc áo của quan Tư mã trong đêm thu Tầm Dương mang ý nghĩa sâu sắc, tượng trưng cho số phận bi kịch nhiều đắng cay và chim nổi của khách tài tử, giai nhân trong cuộc đời.

- Tiếng đàn tì bà của kĩ nữ, cuộc đời trôi nổi của một giai nhân, bước thăng trầm của ông quan Tư mã, tâm hồn một tài tử văn nhân… bấy nhiêu tình ý được Bạch Cư Dị tạo nên một bài thơ tuyệt tác. Khung cảnh buồn, cảnh ngộ buồn, tâm sự buồn… đã làm cho bài thơ thấm lệ. Tình cảm nhân đạo, giá trị nhân văn của bài thơ chính là ở chỗ đó.

=> Chủ đề số mệnh của tài tử giai nhân ta đã gặp nhiều trong thơ văn cổ, nhưng trong bài tỳ bà hành, nó được diễn tả dưới cái “tôi” trữ tình nên càng trở nên xúc động thấm thía, vì những lời tâm sự của kĩ nữ và thi nhân là chân thực, sâu sắc.

IV. Đọc văn bản Tì bà hành

TÌ BÀ HÀNH

- Bạch Cư Dị -

Bến Tầm Dưong canh khuya đưa khách,

Quạnh hơi thu, lau lách đìu hiu.

Người xuống ngựa, khách dừng chèo,

Chén quỳnh mong cạn, nhớ chiều trúc ti.

Say những luống ngại khi chia rẽ,

Nước mênh mông đượm vẻ gương trong.

Đàn ai nghe vắng ven sông,

Chủ khuây khoả lại, khách dùng dằng xuôi.

Tìm tiếng sẽ hỏi ai đàn tá?

Dừng dây tơ nấn ná làm thinh.

Dời thuyền ghé lại thăm tình,

Chong đèn, thêm rượu, còn dành tiệc vui.

Mời mọc mãi, thấy người bỡ ngỡ,

Tay ôm đàn che nửa mặt hoa.

Vặn đàn mấy tiếng dạo qua,

Dẫu chưa nên khúc tình đà thoảng bay.

Nghe não nuột mấy dây buồn bực,

Dường than niềm tấm tức bấy lâu.

Mày chau tay gảy khúc sầu,

Giãi bày hết nỗi trước sau muôn vàn.

Ngón buông bắt khoan khoan dìu dặt,

Trước Nghê thường, sau thoắt Lục yêu.

Dây to dường đổ mưa rào,

Nỉ non dây nhỏ khác nào chuyện riêng.

Tiếng cao thấp lựa chen lần gảy,

Mâm ngọc đâu bỗng nảy hạt châu.

Trong hoa oanh ríu rít nhau,

Nước tuôn róc rách, chảy mau xuống ghềnh.

Nước suối lạnh, dây mành ngừng đứt,

Ngừng đứt nên phút bặt tiếng tơ.

Ôm sầu mang giận ngẩn ngơ,

Tiếng tơ lặng ngắt, bấy giờ càng hay.

Bình bạc vỡ tuôn đầy dòng nước,

Ngựa sắt giong, xô xát tiếng đao.

Cung đàn trọn khúc thanh tao,

Tiếng buông xé lụa, lựa vào bốn dây.

Thuyền mấy lá đông tây lặng ngắt,

Một vầng trăng trong vắt lòng sông.

Ngậm ngùi đàn bát xếp xong,

Áo xiêm khép nép hầu mong giãi lời.

[Người ca nữ tiếp tục kể về cuộc đời mình. Người nghe (Giang Châu Tư mã) bày tỏ

sự đồng cảm.]

“Há chẳng có ca rừng, địch nội?

Giọng líu lo buồn nỗi khó nghe.

Tì bà nghe dạo canh khuya,

Dường như tiên nhạc gần kề bên tai.

Hãy ngồi lại gảy chơi khúc nữa,

Sẽ vì nàng soạn sửa bài ca”.

Đứng lên dường cảm lời ta,

Lại ngồi lựa phím đàn đà kíp dây.

Nghe não nuột khác tay đàn trước,

Khắp tiệc hoa sưót mưót lệ rơi.

Lệ ai chan chứa hơn người?

Giang Châu Tư ma đượm mùi áo xanh.