Dế chọi - Tác giả tác phẩm - Ngữ văn lớp 9 Chân trời sáng tạo

Tác giả tác phẩm: Dế chọi- Ngữ văn 9

I. Tác giả văn bản Dế chọi

- Bồ Tùng Linh (1640 - 1715) là nhà văn nổi tiếng của Trung Quốc thời nhà Thanh.

- Ông để lại một khối lượng lớn tác phẩm thuộc nhiểu thể loại, trong đó tiêu biểu nhất là Liêu Trai chí dị.

- Năm 1980, ông được thế giới kỉ niệm như một Danh nhân văn hoá.

II. Tìm hiểu văn bản Dế chọi

1. Thể loại

- Tác phẩm Dế chọi thuộc thể loại: truyện dân gian.

2. Xuất xứ

- “Dế chọi” thuộc tác phẩm “Liêu Trai chí dị”, Cao Tự Thanh dịch, NXB Văn hóa – văn nghệ, Thành phố Hồ Chí Minh, 2023, tr394 – 397)

3. Phương thức biểu đạt

- Phương thức biểu đạt: tự sự, miêu tả.

4. Bố cục đoạn trích

- Phần 1 (từ đầu đến…việc tự tử): tình cảnh ngang trái của Thành sau khi trượt khoa thi Đồng Tử.

- Phần 2 (tiếp theo đến…bỏ vào lồng): Con dế của Thành và chuỗi sự việc liên quan tới: con Thành chết, dế mất, hồn con Thành hóa thân vào con dế chọi.

- Phần 3 (đoạn còn lại): nhờ dế chọi mà gia đình Thành đổi đời.

5. Tóm tắt

Trong truyện Dế chọi, thông qua câu chuyện ngắn gọn với một số chi tiết li kì, biến ảo về gia đình Thành Danh tìm bắt, nuôi nấng dế chọi để cống nạp cho nhà vua, tác giả đã phê phán chế độ chính trị tàn bạo đương thời đã đè nén, áp bức, gây ra bao đau cho những người dân hiền lành lương thiện.

6. Giá trị nội dung

- Dế chọi thuộc loại truyện đả kích chế độ chính trị tàn bạo, vạch mặt bọn quan lại tham nhũng, cường hào ác bá, đồng thời bày tỏ sự cảm thông đối với những con người “bé nhỏ” bị chà đạp, hãm hại. Qua đó, truyện thể hiện tinh thần phê phán chế độ chính trị tàn bạo đương thời.

7. Giá trị nghệ thuật

- Câu chuyện mang nhiều yếu tố hoang đường, một đặc trưng nổi bật trong bút pháp nghệ thuật của tập truyện. Câu chuyện đã tái hiện một mảng hiện thực đen tối của xã hội, vì thế truyện có giá trị hiện thực sâu sắc.

III. Tìm hiểu chi tiết văn bản Dế chọi

1. Thời gian, không gian và sự việc liên quan đến nhan đề của truyện

- Thời gian: Đời Tuyên Đức nhà Minh.

- Không gian: Trong cung, dân gian.

- Sự việc liên quan:

+ Trong cung rất chuộng trò chơi chọi dế yêu cầu dân gian cống nộp.

+ Muốn lấy lòng quan trên cho nên các Tri huyện đem hiến 1 con, quan chơi thử thấy hay đòi dâng nộp thường xuyên, Tri huyện lại đòi lí trưởng…(cứ theo cấp bậc để truyền lệnh cống nạp) và cấp bậc cuối cùng là người dân phải chịu tất cả những sách nhiễu vì chọi dế.

Dế chọi - Tác giả tác phẩm (mới 2024) | Ngữ văn lớp 9 Chân trời sáng tạo

2. Nhân vật Thành

- Hoàn cảnh: Dự khoa Đồng tử nhưng lâu không thi đỗ, tính chất phác cho nên bị chèn ép bắt làm lí trưởng nhưng thực chất để đi sách nhiễu dân làng hộ bọn quan bên trên để nộp dế. Do anh không dám sách nhiều dân mà cũng không có gì để bù, anh đã bị đánh trăm trượng, máu me be bét và luôn muốn tự tử.

- Cảnh ngộ của Thành:

+ Vợ đi xem bói, cô đồng bói toán chỉ dẫn bằng một bức vẽ có liên quan đến việc bắt dế.

+ Vì dế chọi mà gia đình Thành đã hao hụt hết tiền bạc, Thành bị đánh nhừ tử, con trai vì lo lắng khi làm chết dế đã tự sát.

+ Sau đó khi bắt được một con dế chọi khác. Vì con dế này đấu rất giỏi cho nên được các quan rất thích hơn nữa nó còn biết nhảy theo điệu nhạc khiến cho vua rất vui mừng, từ đó mà gia đình Thành đã một bước lên mây, còn hơn cả những gia đình gia thế khác.

=> Phê phán sở thích chọi dế của nhà vua, chỉ vì con dế nhỏ bé nhưng vì được vua thích mà đẩy nhân dân vào bước khổ cực, có thể thay đổi cả vận mệnh nhiều cuộc đời.

=> Tính chất này còn được thể hiện ở lời bình luận ở cuối tác phẩm : “Còn ơn trời đền đáp sao mà dài lâu hậu hĩ vậy, khiến cho quan tỉnh, quan huyện đều được hưởng ân huệ và phúc ấm của dế. Ta từng nghe : “Một người thăng thiên, gà chó cũng thành tiên”. Đáng tin vậy thay”.

3. Tính chất kì ảo và tính chất hiện thực trong truyện

a. Tính chất kì ảo

- Chi tiết kì ảo: Từ việc Thành tìm được con dế, con trai Thành sống dậy, linh hồn biến thành con dế để giúp gia đình được vinh hoa phú quý.

=> Làm nổi bật lên giá trị hiện thực về một xã hội tàn bạo, đè nén gây ra bao đau thương cho người dân hiền lành lương thiện. Đồng thời thể hiện giá trị nhân đạo sâu sắc, đồng cảm với số phận người dân không quyền không thế.

b. Tính chất hiện thực

+ Trong cung rất chuộng trò chơi chọi dế yêu cầu dân gian cống nộp.

+ Muốn lấy lòng quan trên cho nên các Tri huyện đem hiến 1 con, quan chơi thử thấy hay đòi dâng nộp thường xuyên, Tri huyện lại đòi lí trưởng…(cứ theo cấp bậc để truyền lệnh cống nạp) và cấp bậc cuối cùng là người dân phải chịu tất cả những sách nhiễu vì chọi dế.

+ Thành vốn người chất phác, ít nói, cho nên bị bọn hương chức quyền thế ép phải giữ chân chức dịch trong làng. Tuy muôn phương nghìn kế chối từ mà vẫn không thoát. Mới chưa đầy một năm mà cái gia sản nhỏ mọn của anh ta cơ hồ đã kiệt.

+ Không cống nạp được bị lôi ra đánh nhừ tử.

+ Vì có con dế hay dâng vua mà Thành Danh được học tiếp và thi đỗ tú tài. Con dế đã giúp anh chức dịch hiền lành “thành danh”, vượt cả bậc quyền quý.

=> Phơi bày bộ mặt xã hội đen tối, đạp xuống đưa lên là chuyện bình thường. Một con dế chọi có thể mang đến thảm kịch cho một gia đình, một tỉnh nhưng cũng có thể mang vinh hoa phú quý đến cho cả một tỉnh, một dòng họ.

IV. Dàn ý phân tích Dế chọi

1. Mở bài.

- Liêu trai chí dị (Những chuyện quái dị chép ở Liêu trai) là một tập truyện ngắn của Bồ Tùng Linh. Tác phẩm gồm ba chủ đề lớn: phê phán nền chính trị tàn bạo, phê phán chế độ khoa cử hủ lậu, tố cáo chế độ hôn nhân phong kiến và ca ngợi tình yêu.

Dế chọi là một truyện tiêu biểu cho tinh thần phê phán và thể hiện phần nào bút pháp của Liêu trai chí dị.

2. Thân bài

a, Hậu quả bi thảm do lệ hiến dế chọi gây ra
- Chọi dế là một trò chơi dân dã, hơn nữa đó là một trò chơi của trẻ con. Thế nhưng, bằng ngòi bút tài hoa, sắc sảo. Bồ Tùng Linh đã phơi bày được cả hệ thống chính trị thối nát đương thời. Sáng kiến đút lót bề trên, “sáng kiến” hiến dế chọi của một viên huyện lệnh đã biến thành “lệ định” của cung đình và từ đó, có khi chỉ vì “nộp một con dế” mà bao gia đình phải khuynh gia bại sản.

- Hậu quả bi thảm của lệ hiến dế đã làm cho nhân vật Thành Danh điêu đứng, vợ hãi hùng, con mất cả xác lẫn hồn, bản thân bị hành hạ, có lúc chết đi sống lại, tâm trí hoảng loạn trong một thời gian dài. Dù sau này, Thành Danh nhận được học vị tú tài, có ruộng đồng trăm khoảnh, lầu gác nguy nga, trâu dê đầy đồng, áo cừu ngựa xe, nhưng cũng là một nho sinh đắc thời, ít nhiều biến chất đi vậy.

b, Lời phê phán

- Trong “Lời bàn” ở cuối truyện, Bồ Tùng Linh không còn nói chuyện chung chung trong cung nữa mà hai lần phê phán đích danh kẻ thống trị tối cao: thiên tử. Tác giả cũng không chỉ gọi tên bọn quan lại với đủ chức sắc khác nhau mà còn nêu bật bản chất của chúng; tham quan lại ngược.

- Hơn nữa, tác giả còn mỉa mai, cho rằng nhờ “phúc ấm” của dế chọi mà bọn quan lại được ơn trời đền đáp sao mà dài lâu hậu hĩ vậy. Từ “phúc ấm” cho thấy sự khinh miệt cao độ của tác giả, coi như loài côn trùng (dế) cũng đáng làm ông bà, tổ tiên của bọn chúng.

c, Kết cấu và chi tiết li kì trong truyện
- Kết cấu của truyện hết sức chặt chẽ. Từ đầu đến cuối, mọi chi tiết đều xoay quanh câu chuyện Dế chọi. Chặt chẽ mà lại biến hóa khôn lường bởi sự thay đổi xen kẽ liên tục mà hợp lí những tình huống may rủi của Thành Danh, bởi những chi tiết bất ngờ và thú vị.

- Ở đây không có hình ảnh ma quái, hồ li nhưng cũng đầy những chi tiết li kì biến ảo. Đúng như Tản Đà nói. Đó là “tấm ảnh nhỏ” không chỉ thu vào “nghìn vạn cảnh trạng ở nhân gian” mà còn có tác dụng làm nổi bật tính chất phi lí của những “cảnh trạng” ấy.

Đó là những chi tiết: Thành Danh bắt được con dế cực kì to khoẻ theo sự chỉ dẫn của bức vẽ trên mảnh giấy mà cô đồng ném cho; đứa con tội nghiệp của Thành Danh sau khi “xác” được vớt từ dưới giếng lên hơn một năm, tinh thần trở lại như xưa, kể lại: “Mình đã hóa thành dế, lanh lẹ, chọi giỏi nay mới thực sống lại”.

3. Kết bài.

- Truyện thành công không chỉ bằng ngòi bút tài hoa, sắc sảo, (không có hình ảnh ma quái, hồ li nhưng biến ảo, li kì, lôi cuốn, hấp dẫn) thể hiện nội dung châm biếm, mang giá trị tố cáo đanh thép (giá trị tố cáo hiện thực).

- Truyện đã thành công bởi tấm lòng của nhà văn đối với con người và cuộc sống, mang giá trị nhân đạo cao cả, đáng quý.