Nguyên tiêu - Tác giả tác phẩm Ngữ văn lớp 12 - Chân trời sáng tạo

Tác giả tác phẩm: Nguyên tiêu - Ngữ văn 12

I. Tác giả Hồ Chí Minh

- Hồ Chí Minh (1890-1969), tên khai sinh là Nguyễn Sinh Cung, quê quán làng Kim Liên, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An.

- Quá trình hoạt động văn học, kháng chiến:

+ Học ở trường Quốc học Huế rồi dạy học ở Dục Thanh (Phan Thiết).

+ Sớm có lòng yêu nước; Năm 1911, ra đi tìm đường cứu nước

+ Hoạt động cách mạng ở nhiều nước: Pháp, Trung Quốc, Thái Lan…

+ Ngày 3-2-1930, thành lập đảng cộng sản Việt Nam.

+ Năm 1941, trở về nước, lãnh đạo phong trào cách mạng trong nước

+ Tháng 8-1942, sang Trung Quốc để tranh thủ sự viện trợ của quốc tế, bị chính quyềnTưởng Giới Thạch bắt giam đến tháng 9-1943.

+ Ra tù, Người trở về nước, lãnh đạo phong trào cách mạng, tiến tới tổng khởi nghĩa tháng 8-1945.

+ Ngày 2-9-1945, đọc bản tuyên ngôn độc lập, khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà, giữ chức vụ Chủ tịch nước.

+ Lãnh đạo nhân dân trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và Mĩ.

→ Hồ Chí Minh là nhà yêu nước và nhà cách mạng vĩ đại, nhà hoạt động lỗi lạc của phong trào quốc tế.

II. Tìm hiểu văn bản Nguyên tiêu

1. Thể loại

- Tác phẩm Nguyên tiêu thuộc thể loại: thất ngôn tứ tuyệt.

2. Xuất xứ

- Theo Thơ Hồ Chủ tịch, NXB Văn học, Hà Nội, 1967, tr.60.

3. Hoàn cảnh sáng tác

Bài thơ được sáng tác tại chiến khu Việt Bắc, năm 1948 - những năm đầu của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược.

4. Phương thức biểu đạt

- Phương thức biểu đạt: biểu cảm.

5. Bố cục đoạn trích

- Phần 1 (2 câu đầu): Cảnh thiên nhiên ở chiến khu Việt Bắc trong đêm trăng.

- Phần 2 (2 câu sau): Con người cách mạng trong đêm trăng.

6. Giá trị nội dung

- Bài thơ miêu tả cảnh trăng sáng ở chiến khu Việt Bắc trong những năm đầu của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, qua đó thể hiện tình yêu thiên nhiên, tâm hồn nhạy cảm, lòng yêu nước sâu nặng của Bác Hồ.

7. Giá trị nghệ thuật

- Sử dụng thể thơ thất ngôn tứ tuyệt giản dị.

- Hình ảnh thơ mang màu sắc cổ điển mà vẫn bình dị, tự nhiên.

III. Tìm hiểu chi tiết văn bản Nguyên tiêu

1. Thiên nhiên Tây Bắc

- Hình ảnh trăng: nguyệt chính viên – trăng đúng lúc tròn nhất.

⇒ Gợi không gian cao rộng, bát ngát, tràn đầy ánh trăng.

- Sức sống của mùa xuân: xuân giang, xuân thủy, xuân thiên.

⇒ Ba chữ “xuân” nối tiếp nhau thể hiện sức xuân và sắc xuân đang trỗ dậy và không ngừng chuyển động để lớn dần lên. Khung cảnh tràn đầy sức sống, sông, nước và bầu trời dường như đang giao hòa với nhau.

⇒ Bức tranh thiên nhiên đêm rằm mùa xuân đẹp, bát ngát, rộng lớn và tràn đầy sức sống.

2. Hình ảnh con người

- Bàn việc quân: bàn việc kháng chiến, bàn việ sinh tử của của dân tộc.

- Hình ảnh “trăng ngân đầy thuyền”: sức lan tỏa của ánh trăng trong đêm rằm và qua đó thể hiện ý nguyện, mong muốn vươn tới thành công trong sự nghiệp cách mạng.

⇒ Phong thái ung dung, lạc quan, luôn tin tưởng vào sự nghiệp cách mạng và tâm hồn giao cảm, hào hợp với thiên nhiên của Bác.

IV. Đọc văn bản Nguyên tiêu

Nguyên tiêu

(Rằm tháng Giêng)

Phiên âm

Kim dạ nguyên tiêu nguyệt chính viên,

Xuân giang xuân thủy tiếp xuân thiên.

Yên ba thâm xứ đàm quân sự,

Dạ bán quy lai nguyệt mãn thuyền.

1948

Dịch nghĩa

Đêm nay, rằm tháng Giêng, trăng vừa đúng độ tròn đầy

Sông xuân, nước xuân tiếp liền với trời xuân.

Ở nơi khói sóng vắng lặng, bàn bạc việc quân,

Nửa đêm trở về, ánh trăng ắp đầy thuyền.

Dịch thơ

Rằm xuân lồng lộng trăng soi,

Sông xuân nước lẫn màu trời thêm xuân.

Giữa lòng bàn bạc việc quân,

Khuya về bát ngát trăng ngân đầy thuyền.

Xuân Thủy dịch

(Thơ Hồ Chủ tịch, NXB Văn học, Hà Nội, 1967, tr.60)

V. Dàn ý phân tích Nguyên tiêu

1. Mở bài

- Giới thiệu khái quát về tác giả Hồ Chí Minh: Hồ Chí Minh là vị lãnh tụ tài ba vĩ đại của dân tộc Việt Nam, lại vừa là một nhà thơ xuất sắc.

- Giới thiệu về bài thơ “Rằm tháng giêng”: Bài thơ được sáng tác vào những năm kháng chiến chống Pháp. Khi ấy Hồ Chí Minh còn đang lo cho các cuộc đấu tranh chống lại thực dân Pháp. Vì không ngủ được nên Bác bầu bạn với thiên nhiên. Bác đã viết lên bài thơ này.

2. Thân bài

a. Cảnh trăng rằm tháng Giêng trên sông Việt Bắc.

- Thời gian và không gian trong 2 câu thơ đầu tràn ngập vẻ đẹp và sức xuân: "Rằm xuân" là lúc mặt trăng tròn đầy, ánh trăng bao trùm vạn vật trong đêm nguyên tiêu.

⇒ Có cảm giác ánh trăng chưa bao giờ đẹp và tròn như thế.

- Dưới ánh trăng, điệp từ "xuân" gợi hình ảnh thiên nhiên tràn đầy sức sống của mùa xuân: Cây cối, sông nước, bầu trời, mây gió,... trong đêm rằm đầu năm .

- Cảnh mở rộng với không gian ba chiều: vừa có chiều cao của ánh trăng vừa có chiều rộng của sông nước tiếp giáp với bầu trời → Tạo ra không gian bao la vô tận.

- Hai câu thơ không tả mà giàu sức gợi hình ảnh, gợi màu sắc dù nó là bức tranh về cảnh khuya chỉ có 2 gam màu trắng và đen, sáng tối

⇒ Người đọc thích thú khi hình dung cảnh đêm xuân đẹp bao nhiêu thì càng cảm phục cái tài thơ của Bác bấy nhiêu.

b. Hình ảnh con người.

- Trong khung cảnh nên thơ ấy, giữa nơi mịt mù khói sóng Bác Hồ đang làm gì?

+ Ánh trăng tuyệt đẹp kia không làm Bác xao lãng việc nước, việc quân mà trên cái nền thiên nhiên tươi đẹp đó, Người vẫn một lòng hướng về đồng bào của mình.

- “Khuya về bát ngát trăng ngân đầy thuyền”: Khuya rồi mà trăng vẫn "mãn thuyền" vẫn ngân nga đầy thuyền. Trăng tràn ngập khắp nơi, tràn cả không gian rộng lớn, vẫn chờ, vẫn đợi cho dù Bác có bận đến đâu.

- Thuyền lờ lững xuôi dòng trong đêm có trăng đồng hành như một người bạn chung thủy sâu sắc. Ở đây ta thấy được sự giao cảm giữa thiên nhiên với thiên nhiên và giữa con người với con người. Điều đó làm cho bức tranh thơ trở nên có hơi thở, có linh hồn.

=> Trăng gắn bó với người nghệ sĩ biết thưởng lãm, biết trân trọng vẻ đẹp của trăng. Trong hoàn cảnh đất nước còn khó khăn gian khổ, ta vẫn cảm nhận sự hòa hợp kì diệu giữa cảnh và người đó là một phong thái ung dung, một tinh thần lạc quan của vị lãnh tụ vĩ đại.

3. Kết bài

- Khái quát giá trị nội dung và nghệ thuật của bài thơ

+ Nội dung: vẻ đẹp đêm trăng rằm tháng Giêng ở Tây Bắc và tình yêu thiên nhiên, lòng yêu nước và phong thái ung dung, lạc quan của Bác

+ Nghệ thuật: thể thơ thất ngôn tứ tuyệt, hình ảnh thơ mang màu sắc cổ điển mà bình dị, gần gũi…

- Bài thơ "Rằm tháng giêng" giúp em hình dung một cách cụ thể bức tranh đêm trăng trên sông nước thật đẹp. Hiểu thêm tấm lòng yêu dân, yêu nước, yêu thiên nhiên sâu sắc của vị lãnh tụ vĩ đại, vị cha già kính yêu của dân tộc.