Đàn ghi ta của Lor-ca - Tác giả tác phẩm Ngữ văn lớp 12 - Chân trời sáng tạo

Tác giả tác phẩm: Đàn ghi ta của Lor-ca - Ngữ văn 12

I. Tác giả Thanh Thảo

- Thanh Thảo (1946), tên khai sinh là Hồ Thành Công, quê ở Quảng Ngãi.

- Ông là nhà thơ, nhà báo nổi tiếng với các trường ca, tập thơ viết trong thời chiến tranh và hậu chiến.

- Thơ ông giàu suy tưởng, có tính triết lí sâu sắc và có nhiều cách tân.

- Một số tác phẩm tiêu biểu của ông là Những người đi tới biển (1977), Những ngọn sóng mặt trời (1978), Khối vuông ru-bích (1985), Từ một đến môt trăm (1988)

II. Tìm hiểu văn bản Đàn ghi ta của Lor-ca

1. Thể loại

- Tác phẩm Đàn ghi ta của Lor-ca thuộc thể loại: thơ tự do.

2. Xuất xứ

- In trong Khối vuông ru-bích, NXB Tác phẩm mới, 1985, tr.55 – 56.

3. Phương thức biểu đạt

- Phương thức biểu đạt: biểu cảm.

4. Bố cục Đàn ghi ta của Lor-ca

- Đoạn 1 (từ đầu đến “yên ngựa mỏi mòn”): Hình ảnh người nghệ sĩ Lorca.

- Đoạn 2 (tiếp đến “ròng ròng máu chảy”): Cái chết của Lorca và nỗi xót xa trước cái chết ấy.

- Đoạn 3 (còn lại): Niềm tin vào sự bất tử của tiếng đàn Lorca.

5. Giá trị nội dung

- Qua bài thơ, tác giả thể hiện nỗi đau và sự xúc động sâu sắc trước cái chết bi thảm của nghệ sĩ Lorca – một nghệ sĩ khao khát tự do, dân chủ, luôn mong muốn sự cách tân nghệ thuật và nghệ thuật đi tới không ngừng. Tình yêu con người, tình yêu nghệ thuật và khát vọng tự do mà Lor – ca hằng ôm ấp là cái đẹp mà sự tàn ác không thể nào hủy diệt được.

6. Giá trị nghệ thuật

- Sử dụng hình ảnh biểu tượng, siêu thực có sức chứa lớn về nội dung

- Sự kết hợp giữa nhạc và thơ

- Những liên tưởng, so sánh bất ngờ, thú vị, so sánh, ẩn dụ, hoán dụ...

III. Tìm hiểu chi tiết văn bản Đàn ghi ta của Lor-ca

1. Hình ảnh người nghệ sĩ Lorca

- Hai dòng thơ đầu:

Những tiếng đàn bọt nước

Tây Ban Nha áo choàng đỏ gắt

- Hình ảnh Lorca xuất hiện gắn với tiếng đàn, mà tiếng đàn ấy tan ra thành bọt nước → cách diễn đạt lạ hóa, cái vốn được cảm nhận bằng thính giác (tiếng đàn) thì Thanh Thảo đã diễn tả nó bằng thị giác (đây là cách các nhà thơ siêu thực thường dùng) → gợi sự mong manh, dễ vỡ.

- Lorca xuất hiện trên nền văn hóa của Tây Ban Nha qua hình ảnh “áo choàng đỏ gắt”:

+ Hình ảnh thực: gợi môn đấu bò tót - một nét sinh hoạt văn hóa của đất nước Tây Ban Nha.

+ Hình ảnh biểu trưng: đấu trường chính trị quyết liệt, ở đó diễn ra cuộc đấu tranh đòi quyền tự do dân chủ đối với bọn phát xít và cuộc đấu tranh cách tân nền nghệ thuật già nua → bi kịch rất dễ xảy ra với Lorca.

- “Li-la Li-la Li-la”:

+ Tên một loài hoa đẹp (Tử Đinh Hương) đặc trưng của đất nước Tây Ban Nha.

+ Những nốt nhạc mô phỏng âm thanh của tiếng đàn.

→ Nghệ thuật láy âm "li-la li-la li-la" → gợi hợp âm của tiếng đàn ghita, gợi hình ảnh bông hoa buồn của phút chia ly, gợi chuyến đi thăm thẳm và đơn độc của người nghệ sĩ.

- Ba dòng thơ tiếp:

đi lang thang về miền đơn độc

với vầng trăng chếnh choáng

trên yên ngựa mỏi mòn

+ Hình tượng Lorca là một người nghệ sĩ yêu cái đẹp nhưng đơn độc, là một kị sĩ lãng du phóng khoáng, là một du ca yêu tự do và thầm lặng.

2. Cái chết của Lor-ca và nỗi xót xa trước cái chết ấy

* Đoạn thơ mang tính chất tự sự, diễn tả lại giây phút kinh hoàng của Lorca: người nghệ sĩ Lorca đang tự do trên hành trình cách tân nghệ thuật và đấu tranh cho khát vọng tự do thì bị bọn phát xít bắt và giết hại.

- Hình ảnh Lorca bị điệu về bãi bắn “chàng đi như người mộng du” gợi hình ảnh thực, mộng du theo tiếng đàn, giai điệu thiết tha.

- Hình ảnh “áo choàng bê bết đỏ” - một ám ảnh nghệ thuật: không còn là màu đỏ gắt mà là màu của máu, gợi cái chết đầy bi thảm của Lorca.

* Nỗi xót xa trước cái chết được thể hiện thông qua hình ảnh tiếng đàn:

tiếng ghi-ta nâu

bầu trời cô gái ấy

tiếng ghi-ta lá xanh biết mấy

tiếng ghi-ta tròn bọt nước vỡ tan

tiếng ghi-ta ròng ròng

máu chảy

Điệp ngữ “tiếng ghi ta” được nhắc lại bốn lần kết hợp với nghệ thuật chuyển đổi cảm giác như một tiếng nấc nghẹn ngào:

- "tiếng ghi ta nâu": biểu trưng cho tình yêu dành cho những con đường, những mảnh đất ở Tây Ban Nha.

- "tiếng ghi ta lá xanh": biểu trưng cho tình yêu cuộc sống mãnh liệt.

- "tiếng ghi ta tròn bọt nước vỡ tan": Lor-ca bị sát hại, nghệ thuật cũng dang dở.

- "tiếng ghi ta ròng ròng máu chảy": số phận Lor-ca oan khiên, thảm khốc.

→ Tất cả diễn tả lòng tiếc thương của nhân dân Tây Ban Nha nói chung, của tác giả Thanh Thảo nói riêng đối với cái chết đầy oan khuất của Lorca.

3. Niềm tin mãnh liệt vào sự bất tử của tiếng đàn Lorca

- Hai dòng thơ đầu:

Không ai chôn cất tiếng đàn

Tiếng đàn như cỏ mọc hoang

Tác giả đã so sánh sức sống nghệ thuật của Lorca như cỏ mọc hoang. Tiếng đàn tượng trưng cho nghệ thuật, là khát vọng nghệ thuật mà cả đời Lorca theo đuổi, là cái đẹp mà mọi thế lực cũng không thể hủy diệt được, nó sẽ sống mãi như thứ cỏ dại mọc hoang.

- Hai dòng thơ sau: hình ảnh "giọt nước mắt vầng trăng" gợi sự tiếc thương, đau xót trước cái chết thương tâm của Lorca và những giọt nước mắt ấy sẽ vĩnh hằng như vầng trăng mãi long lanh trong đáy giếng.

→ Sự đa nghĩa của các câu thơ, hình ảnh tượng trưng siêu thực, hình ảnh ẩn dụ Lorca và cái chết của ông gợi nỗi đau, gợi sự tỏa sáng trường tồn, bất diệt.

+ Hình ảnh “đường chỉ tay" tượng trưng cho số phận con người.

+ Dòng sông tượng trưng cho ranh giới trong cõi sống và cõi chết.

- Câu thơ “Lorca bơi sang ngang/ trên chiếc ghita màu bạc" tượng trưng cho hình ảnh Lorca giã từ cõi thực sang thế giới bên kia nhưng vẫn luôn gắn bó với nghệ thuật. Dù cuộc đời Lorca ngắn ngủi, đơn độc nhưng với ông nghệ thuật là khát vọng cả đời ông theo đuổi.

- Các động từ “ném lá bùa, ném trái tim” tượng trưng cho sự giã từ và giải thoát, chia tay với những hệ lụy trần gian của Lorca đồng thời thể hiện sự hiểu biết sâu sắc, sự cảm thông, kính trọng chân thành của Thanh Thảo.

- Câu thơ cuối bài là chuỗi âm thanh “li-la li-la li-la” tượng trưng cho niềm tin mãnh liệt vào sự bất tử của cuộc đời và tên tuổi của Lorca.

→ Lorca bị bắn chết nhưng hình ảnh của ông vẫn còn sống mãi trong lòng nhân dân cùng với cây đàn bất tử.

IV. Đọc văn bản Đàn ghi ta của Lor-ca

Đàn ghi ta của Lor –ca

Thanh Thảo

"Khi tôi chết hãy chôn tôi với cây đàn"

Ph.G.Lor - ca

những tiếng đàn bọt nước

Tây Ban Nha áo choàng đỏ gắt

li-la li-la li-la

di lang thang về miền đơn độc

với vầng trăng chuếnh choáng

trên yên ngựa mỏi mòn

Tây Ban Nha

hát nghêu ngao

bỗng kinh hoàng

áo choàng bê bết đỏ

Lor-ca bị điệu về bãi bắn

chàng đi như người mộng du

tiếng ghi ta nâu

bầu trời cô gái ấy

tiếng ghi tạ lá xanh biết mấy

tiếng ghi la tròn bọt nước vỡ tan

tiếng ghi ta ròng ròng

máu chảy

không ai chôn cất tiếng dàn

tiếng đàn như cỏ mọc hoang

giọt nước mắt vầng trăng

long lanh trong đáy giếng

đường chỉ Lay đã đứt

dòng sông rộng vô cùng

Lor-ca bơi sang ngang

trên chiếc ghi ta màu bạc

chàng ném lá bùa cô gái Di-gan

vào xoáy nước

chàng ném trái tim mình

vào lặng yên bất chợt

li-la li-la li-la…

(Thanh Thảo, Khối vuông ru – bích, NXB Tác phẩm mới, Hà Nội, 1985, tr.55-56)

V. Dàn ý phân tích Đàn ghi ta của Lor-ca

1. Mở bài

- Giới thiệu tác giả Thanh Thảo và tác phẩm Đàn ghi ta của Lorca

2. Thân bài

- Bài thơ thể hiện sự đồng cảm của tác giả với Lor – ca, người nghệ sĩ tự do và cô đơn, dù bị chết oan khuất vẫn hiên ngang.

2.1. Nhan đề và lời đề từ

- Nhan đề: Đàn ghi ta là niềm tự hào của Tây Ban Nha (hay còn gọi là Tây Ban Cầm), nó là hình ảnh của Lorca và những sáng tạo nghệ thuật của ông - một người nghệ sĩ thực thụ dùng lời thơ và tiếng đàn để ngợi ca tự do.

- Lời đề từ được trích trong bài thơ Ghi nhớ của Lor - ca, thể hiện sự gắn bó của Lor - ca với cây đàn - nghệ thuật, mặt khác Lor- ca muốn người đời sau hãy vượt qua những thành tựu nghệ thuật của mình sáng tạo những điều mới hơn.

2.2. Người nghệ sĩ tự do đơn độc - Lorca (6 dòng đầu)

- 2 câu thơ đầu gợi liên tưởng đến không gian Tây Ban Nha với những nét đặc trưng: tiếng đàn truyền thống, những trận đấu bò tót.

+ Tuy nhiên hình ảnh “tiếng đàn” đặt cạnh hình ảnh “bọt nước”: nghệ thuật của Lor – ca lung linh như bọt nước, nhưng lại có thể vỡ tan bất cứ lúc nào, đó cũng là số phận ngắn ngủi của Lor – ca.

+ “áo choàng đỏ gắt”, gợi hình ảnh đấu trường, cuộc đấu tranh gay gắt giữa một bên là khát vọng tự do, một bên là bọ phát xít độc tài.

- Trong cuộc đấu tranh, Lorca như một người hùng đơn độc đi trên hành trình đấu tranh cho tự do với vũ khí là nghệ thuật và lòng yêu tự do.

- Chuỗi âm thanh “li la li la li la”: đây có thể là âm thanh tiếng đàn, cũng có thể là hình ảnh những vòng hoa li – la (tử đinh hương) của thảo nguyên Tây Ban Nha.

2.3. Cái chết oán khuất và bi phẫn của Lorca (12 câu tiếp)

- “Tây Ban Nha/ hát nghêu ngao”: hình ảnh người nghệ sĩ Lorca say sưa với ca từ ngợi ca tự do trên quê hương.

- “bỗng kinh hoàng/ áo choàng bê bết đỏ”: cái chết bi thảm đột ngột ập đến với Lorca. Cái chết ấy khiến cả “Tây Ban Nha” “kinh hoàng” bởi bọ phát xít độc tài đã giết chết một người hùng đấu tranh cho tự do, dân chủ của đất nước Tây Ban Nha.

- “Lorca bị điệu về bãi bắn/ chàng đi như người mộng du”: hình ảnh hiên ngang của Lorca khi cận kề cái chết, chàng chỉ say mê với những cách tân nghệ thuật chân chính.

2.4. Hình ảnh tiếng ghi - ta

- Nghệ thuật ẩn dụ chuyển đổi cảm giác, kết hợp từ ngữ, hình ảnh độc đáo

- “tiếng ghita nâu bầu trời cô gái ấy”: màu nâu là màu của vỏ đàn, của đất đai quê hương, màu của làn da, mái tóc, đôi mắt của cô gái. Câu thơ là ẩn dụ về tình yêu thương.

- “tiếng ghi ta lá xanh”: sức sống mãnh liệt của nghệ thuật, tiếng ghi ta tròn bọt nước vỡ tan”: sự lung linh mong manh của nghệ thuật, cuộc đời người nghệ sĩ.

- “tiếng ghi ta ròng ròng/ máu chảy”: cái chết bi thảm, đau đớn của nghệ thuật, thể hiện sự phẫn uất với chế độ phát xít độc tài và sự thương xót với người nghệ sĩ.

2.5. Sự vĩnh hằng của nghệ thuật

- “không ai chôn cất ... mọc hoang”: có thể hiểu không ai có thể vượt qua nghệ thuật Lorca, không ai bước tiếp trên hành trình cách tân mà bỏ “hoang” nghệ thuật. Mặt khác, có thể hiểu, đó là sự bất diệt của nghệ thuật chân chính, dù Lorca chết nhưng nghệ thuật của chàng vẫn sinh sôi, phát triển.

- “giọt nước mắt” là sự tiếc thương, “vầng trăng” là niềm tin nghệ thuật, dù ở nơi tối tăm sâu thẳm thì tâm hồn trong sáng của người nghệ sĩ vẫn soi tỏ cho thế hệ sau.

- Lorca đã mất “đương chỉ tay đã đứt”, chàng giã từ cuộc đời hữu hạn để đến thế giới vô hạn bằng phương tiện “chiếc ghi ta” - nghệ thuật.

- “ném lá bùa”, “ném trái tim”: chính là sự giải thoát của Lorca sau khi chết. Người nghệ sĩ chân chính ý thức được “cái chết” của bản thân là để nghệ thuật được tái sinh mạnh mẽ, để hệ sau tiếp tục cách tân.

- “li la li la ...”: tiếng ghi ta bất tử dù người nghệ sĩ đã chết, có thể là vòng hoa tử đinh hương viếng linh hồn Lorca.

3. Kết bài

- Nêu cảm nghĩ của bản thân về bài thơ.

- Nghệ thuật: thể thơ tự do, mới lạ, đậm chất tượng trung siêu thực, kết hợp nhuần nhuyễn giữa thơ ca và âm nhạc, kết hợp ngôn từ, hình ảnh độc đáo.

- Đây là bài thơ giàu chất suy tư, mãnh liệt, phóng túng trong xúc cảm, thể hiện sự xót thương trước cái chết bi thảm của Lorca thiên tài, là thông điệp, khát khao cách tân nghệ thuật của Thanh Thảo