Giải Sinh học 10 Bài 31 (Chân trời sáng tạo): Virus gây bệnh

Giải Sinh học 10 Bài 31: Virus gây bệnh

Mở đầu trang 148 Sinh học 10: Khi người bệnh (do nhiễm virus) hắt hơi, virus theo hàng ngàn giọt bắn bay vào trong không khí và có khả năng lây truyền bệnh cho những người khác. Ngoài ra, virus còn có thể lây truyền qua nhiều con đường khác nhau. Để hạn chế sự lây truyền virus, chúng ta cần thực hiện những biện pháp gì?

Trả lời:

- Biện pháp chung hạn chế sự lây truyền của virus:

- Chăm sóc sức khỏe bản thân, tăng cường sức đề kháng.

- Tiêm vaccine đầy đủ theo quy định.

- Giữ gìn vệ sinh cá nhân, nơi ở sạch sẽ.

- Biện pháp riêng theo cơ chế lây truyền của mỗi loại virus:

+ Đối với virus lây truyền qua đường hô hấp: Đeo khẩu trang thường xuyên nơi công cộng, nơi tập trung đông người,…; Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng hoặc dung dịch sát khuẩn tay; Giữ khoảng cách an toàn khi tiếp xúc với người khác;…

+ Đối với virus lây truyền qua đường tiêu hóa: Thực hiện ăn uống hợp vệ sinh; Không dùng chung bát đũa, li uống nước,… với người khác;…

+ Đối với virus lây truyền qua đường tình dục: Sống lành mạnh, tránh xa các tệ nạn xã hội,…

+ Đối với virus lây truyền từ mẹ sang con: Tiêm vaccine đầy đủ trước khi mang thai, nếu mẹ bị nhiễm virus thì cần chữa khỏi trước khi sinh con,…

Câu hỏi 1 trang 148 Sinh học 10: Hãy trình bày các phương thức lây truyền bệnh do virus gây ra ở người, động vật và thực vật.

Trả lời:

- Các phương thức lây truyền bệnh do virus gây ra ở người, động vật:

+ Phương thức truyền ngang (truyền từ cá thể này sang cá thể khác trong quần thể): Virus lây truyền qua nhiều con đường khác nhau: hô hấp, tiêu hóa, tiếp xúc, vật trung gian.

+ Phương thức truyền dọc (truyền từ thế hệ bố mẹ sang con): Truyền từ mẹ sang con qua nhau thai, nhiễm qua đường sinh nở hoặc qua sữa mẹ.

- Các phương thức lây truyền bệnh do virus gây ra ở thực vật:

+ Phương thức truyền ngang (truyền từ cá thể này sang cá thể khác trong quần thể): Virus lây truyền qua vết thương (do côn trùng cắn, do dụng cụ lao động).

+ Phương thức truyền dọc (truyền từ thế hệ bố mẹ sang con): Virus lây truyền qua phấn hoa, hạt giống, cơ quan sinh dưỡng (đối với sinh sản sinh dưỡng).

Câu hỏi 2 trang 148 Sinh học 10: Vì sao virus không thể tự lây truyền từ cây này sang cây khác?

Trả lời:

Khác với tế bào động vật, tế bào thực vật có vách cellulose cứng chắc nên virus không thể tự lây truyền từ cây này sang cây khác. Để lây truyền từ cây này sang cây khác, virus phải lây nhiễm qua các vết thương như vết côn trùng cắn, vết thương do dụng cụ lao động,…

Câu hỏi 3 trang 148 Sinh học 10: Quan sát Hình 31.1, hãy phân tích các con đường lây nhiễm SARS-CoV-2.

Trả lời:

Các con đường lây nhiễm SARS-CoV-2:

- Qua đường hô hấp: Các giọt bắn (sol khí) bắn ra khi ho, hắt hơi hoặc nói to từ cá thể nhiễm virus sang cá thể khác. Trong đó, các giọt bắn có thể lây nhiễm trực tiếp cho người tiếp xúc gần (trong vòng khoảng cách 1 mét) hoặc các giọt bắn nhỏ hơn có thể lây nhiễm cho người ở xa hơn qua không khí.

- Qua đường tiêu hóa: Thường những người chăm sóc bệnh nhân có tỉ lệ bị phơi nhiễm virus khi xử lí các chất thải của người bệnh nhiễm virus.

- Qua tiếp xúc trực tiếp: Virus lây từ người bệnh sang người khác qua các hình thức lây nhiễm qua bắt tay, ôm, hôn,…

- Qua tiếp xúc gián tiếp: Lây nhiễm khi chúng ta vô tình chạm vào các bề mặt có chứa virus, sau đó đưa lên mắt, mũi, miệng và nhiễm bệnh.

Câu hỏi 4 trang 148 Sinh học 10: Quan sát Hình 31.2, hãy trình bày con đường lây nhiễm virus ở thực vật qua côn trùng.

Trả lời:

Con đường lây nhiễm virus ở thực vật qua côn trùng:

- Một số loài côn trùng là trung gian truyền nhiễm virus cho thực vật: Virus kí sinh trong ống tiêu hóa của côn trùng, sau đó truyền sang cây lành bằng vòi tuyến nước bọt.

- Vết cắn của côn trùng làm cây bị thương tạo điều kiện cho virus có thể lây truyền ngang từ cây này sang cây khác.

Luyện tập trang 148 Sinh học 10:

• Vì sao bệnh do virus gây ra lại lây lan nhanh, rộng và khó kiểm soát?

• Quan sát Hình 31.3, hãy phân tích khả năng lây truyền của virus trong không khí qua các giọt tiết.

Trả lời:

- Bệnh do virus gây ra lây lan nhanh, rộng và khó kiểm soát vì: Virus có thể nhân lên tăng số lượng một cách nhanh chóng. Đồng thời, virus có thể lây lan từ cá thể này sang cá thể khác trong quần thể theo nhiều con đường. Ngoài ra, trong giai đoạn đầu khi nhiễm virus, vật chủ thường không có triệu chứng rõ ràng khiến việc phòng tránh cho cá thể khỏe mạnh khác trở lên khó khăn hơn.

- Nhận xét khả năng lây truyền của virus trong không khí qua các giọt tiết: Virus có thể lây truyền trong không khí qua các giọt tiết, soli khí. Khả năng di chuyển của các giọt tiết, soli khí là khác nhau tùy chủng virus; chủng nào có khả năng di chuyển các xa thì tốc độ lây lan càng mạnh.

Câu hỏi 5 trang 150 Sinh học 10: Dựa vào triệu chứng và cơ chế lây truyền của một số bệnh do virus gây ra trong Bảng 31.1, 31.2, 31.3, hãy nêu các biện pháp phòng chống cho từng loại bệnh trên.

Trả lời:

Luyện tập trang 150 Sinh học 10: Hãy nêu các biện pháp làm tăng sức đề kháng virus cho con người, động vật và thực vật.

Trả lời:

Các biện pháp làm tăng sức đề kháng virus cho con người, động vật và thực vật:

- Có chế độ chăm sóc hợp lí: tăng cường dinh dưỡng hợp lí, có chế độ nghỉ ngơi và hoạt động hợp lí đối với người,…

- Tiêm phòng vaccine cho người và động vật.

- Chọn tạo giống cây trồng, vật nuôi có sức chống chịu tốt, có tính đề kháng cao.

- Vệ sinh môi trường sống sạch sẽ.

Câu hỏi 6 trang 152 Sinh học 10: Biến thể của virus là gì? Vì sao virus có nhiều biến thể?

Trả lời:

- Khái niệm: Biến thể của virus là những thể mới của virus do sự thay đổi hệ gene của chúng qua đột biến.

- Virus có nhiều biến thể vì: Quần thể virus có kích thước lớn, khả năng nhân lên nhanh, lây nhiễm rộng, do đó, xác suất đột biến rất cao. Virus RNA có tỉ lệ đột biến cao hơn do khi sao chép chúng không có khả năng tự sửa chữa như ở virus DNA.

Câu hỏi 7 trang 152 Sinh học 10: Quan sát Hình 31.4, hãy cho biết các biến thể của SARS-CoV-2 khác nhau ở điểm nào.

Trả lời:

Các biến thể mới của SARS-CoV-2 sai khác nhau với chủng virus ban đầu về tổng số lượng ở các đột biến đặc trưng, trong đó có đột biến gene S dẫn đến sự thay đổi về một số chức năng như khả năng lây truyền, khả năng kháng vaccine và kháng thể,…

Luyện tập trang 152 Sinh học 10: Vì sao các biến thể mới của virus lại nguy hiểm hơn biến thể cũ?

Trả lời:

Các biến thể mới của virus lại nguy hiểm hơn biến thể cũ vì: Các biến thể mới thường mang một số đột biến ảnh hưởng đến đặc tính sinh học của virus như làm tăng khả năng lây nhiễm, tăng khả năng xâm nhập vào các vật chủ, thay đổi kháng nguyên bề mặt,… do đó biến thể mới của virus có khả năng lẩn tránh hệ miễn dịch, gây nên những đại dịch nguy hiểm.

Bài tập 1 trang 154 Sinh học 10: Hãy liệt kê một số bệnh do virus gây ra ở thực vật, động vật và người (tên bệnh, virus gây bệnh, hình ảnh virus, triệu chứng, sự lây truyền, hậu quả,…).

Trả lời:

Một số bệnh do virus gây ra ở thực vật, động vật và người:

• Tên bệnh: HIV/AIDS

- Virus gây bệnh: Virus HIV (Human immunodeficiency virus)

- Sự lây truyền: Lây truyền qua 3 con đường là đường tình dục, đường máu, từ mẹ sang con.

- Triệu chứng, hậu quả: Gây suy giảm miễn dịch, ở giai đoạn cuối gây ra bệnh cơ hội dẫn đến tử vong.

• Tên bệnh: Bệnh đốm trắng ở tôm

- Virus gây bệnh: Virus đốm trắng (White spot syndrome virus)

- Sự lây truyền: Lây lan qua đường hô hấp, tiêu hóa trong môi trường nước và các vật thể trung gian.

- Triệu chứng, hậu quả: Xuất hiện rất nhiều đốm trắng, kích thước 0,5 – 2,0 mm bên trong vỏ, nhất là ở giáp đầu ngực, đốt bụng 5, 6 và lan toàn thân, tôm bệnh hoạt động kém, ăn nhiều đột ngột sau đó bỏ ăn, bơi lờ đờ ở mặt nước hay dạt vào bờ ao. Khi các đốm trắng xuất hiện, sau 3 – 10 ngày, tôm chết hầu hết trong ao nuôi (100 %), tỉ lệ chết cao và nhanh.

• Tên bệnh: Lùn xoắn lá ở lúa

- Virus gây bệnh: Virus gây bệnh lùn xoắn lá (Rice Ragged Stunt Virus)

- Sự lây truyền: Virus lan truyền qua các vết cắn của rầy nâu trên thân cây lúa (rầy nâu là vector truyền bệnh) gây thiệt hại kép rất nghiêm trọng.

- Triệu chứng, hậu quả: Gây hiện tượng nghẹn đòng, bông lúa không trổ được, đâm chồi ra từ đốt thân bên của cây, lá lúa màu xanh thậm chí sậm hơn, sống rất lâu và bị xoắn hoặc có u bướu nhỏ liên tục trên gân lá. Bụi lúa to ra và không trổ bông được nên có cảm giác bị lùn xuống.

Bài tập 2 trang 154 Sinh học 10: Nêu các biện pháp hạn chế sự lây lan của virus ở người qua các vật chủ trung gian.

Trả lời:

Một số biện pháp hạn chế sự lây lan của virus ở người qua các vật chủ trung gian:

- Hạn chế tiếp xúc với các vật chủ trung gian: mắc màn khi ngủ để tránh muỗi đốt; tránh tiếp xúc với các động vật có khả năng truyền virus như chuột, dơi,…

- Đeo khẩu trang và quần áo bảo hộ khi tiếp xúc với vật nuôi trong quá trình chăm sóc.

- Tiêm vaccine đầy đủ cho vật nuôi.

-…

Lý thuyết Sinh học 10 Bài 31: Virus gây bệnh

I. Phương thức lây truyền và cách phòng chống bệnh do virus

1. Các phương thức lây truyền bệnh do virus ở người, động vật và thực vật

Virus lây truyền từ cá thể này sang cá thể khác theo hai phương thức: truyền ngang và truyền dọc.

a. Phương thức truyền ngang (từ cá thể này sang cá thể khác)

- Đối với người và động vật:

+ Virus lây lan qua đường hô hấp: các giọt tiết bắn ra khi ho, hắt hơi hoặc nói to từ cá thể nhiễm virus sang cá thể khác.

+ Virus lây lan qua đường tiêu hóa: virus từ phân, nước tiểu, nhiễm vào thức ăn, nước uống.

+ Virus lây lan qua tiếp xúc trực tiếp: qua đường tình dục, qua đường máu, qua bắt tay, dùng chung các đồ dùng hằng ngày.

Các con đường lây truyền của SARS-CoV-2

- Đối với thực vật: Do có vách cellulose nên virus chỉ có thể lây qua vết thương (do côn trùng cắn, do dụng cụ lao động).

Con đường lây nhiễm của virus thực vật qua côn trùng

b. Truyền dọc (từ cơ thể mẹ sang cơ thể con)

Các con đường lây nhiễm HIV

- Đối với người và động vật: Virus lây truyền từ mẹ sang con qua nhau thai, nhiễm qua sinh nở hoặc qua sữa mẹ.

- Đối với thực vật: Virus lây truyền qua phấn hoa, qua hạt giống, qua nhân giống vô tính để truyền sang cho thế hệ sau.

2. Cách phòng chống bệnh do virus ở người, động vật và thực vật

a. Cách phòng chống bệnh do virus ở người

- Một số biện pháp chung: chăm sóc sức khỏe bản thân, tăng cường sức đề kháng, kiểm tra sức khỏe định kì, tiêm vaccine đầy đủ, giữ gìn vệ sinh cá nhân, nơi ở sạch sẽ,...

- Ngoài ra, tùy vào cơ chế biểu hiện bệnh, cơ chế lây truyền của mỗi loại virus để có cách phòng chống khác nhau:

+ Đối với virus lây truyền qua đường hô hấp: Đeo khẩu trang thường xuyên nơi công cộng, nơi tập trung đông người,...; Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng hoặc dung dịch sát khuẩn tay; Giữ vệ sinh nhà cửa và các vật dụng sạch sẽ; Giữ khoảng cách khi tiếp xúc với người khác; Thực hiện khai báo y tế theo quy định;…

+ Đối với virus lây truyền qua đường tiêu hóa: Thực hiện ăn uống hợp vệ sinh; Không dùng chung bát, đũa, li uống nước,… với người khác;…

+ Đối với virus lây truyền qua tiếp xúc trực tiếp qua đường tình dục, máu, dùng chung các đồ vật hằng ngày: Sống lành mạnh, tránh xa các tệ nạn xã hội; Tiệt trùng các dụng cụ y tế, không dùng chung bơm, kim tiêm; Tránh tiếp xúc với các động vật truyền bệnh; Khử trùng các đồ dùng hằng ngày;…

+ Đối với các virus lây truyền theo con đường từ mẹ sang con: Tiêm vaccine đầy đủ trước khi mang thai; Nếu mẹ bị nhiễm virus thì cần chữa khỏi trước khi sinh con;…

Triệu chứng và cơ chế lây truyền của một số bệnh do virus gây ra ở người

b. Cách phòng chống bệnh do virus ở động vật

- Cần tìm hiểu các triệu chứng gây bệnh và cơ chế lây truyền của từng loại virus để kịp thời phát hiện và xử lí.

- Cách li cá thể nhiễm bệnh khỏi đàn gia súc, gia cầm.

- Không sử dụng các động vật đã bị nhiễm virus, không cần chôn lấp động vật chết do virus đúng quy trình.

- Vệ sinh chuồng, trại, ao nuôi sạch sẽ; xử lí ao, hồ trước khi nuôi thủy sản.

- Chủ động tiêm vaccine phòng bệnh cho vật nuôi theo quy định.

- Chọn, tạo giống khỏe mạnh để chăn nuôi gia súc, gia cầm, thủy sản,...

Triệu chứng và cơ chế lây truyền của một số bệnh do virus gây ra ở động vật

c. Cách phòng chống bệnh do virus ở thực vật

- Cần tìm hiểu triệu chứng gây bệnh và cơ chế lây truyền trên cây trồng của từng loại virus để kịp thời phát hiện và xử lí.

- Loại bỏ các cá thể nhiễm bệnh khỏi quần thể.

- Phòng tránh, xử lí côn trùng gây hại, hạn chế các vết cắn của côn trùng lên cây.

- Xử lí đồng ruộng trước khi gieo trồng.

- Chọn, tạo giống khỏe, sạch bệnh để gieo trồng.

Triệu chứng và cơ chế lây truyền của một số bệnh do virus gây ra ở thực vật

3. Các biến thể virus

- Khái niệm: Biến thể của virus là những thể mới của virus do sự thay đổi hệ gene của chúng qua đột biến.

Một số biến thể của SARS-CoV-2

- Nguyên nhân virus có nhiều biến thể vì:

+ Virus nói chung và đặc biệt những virus có hệ gene là RNA thường có tần số và tốc độ đột biến rất cao bởi vì enzyme polymerase do virus tổng hợp không có cơ chế sửa sai, quần thể virus có kích thước lớn, khả năng nhân lên nhanh, lây nhiễm rộng.

+ Bên cạnh đó, các biến chủng cũng được tạo ra do cơ chế tái tổ hợp virus từ nhiều nguồn khác nhau.

- Hậu quả: Sự thay đổi bộ gene của virus dẫn đến những sai khác về lớp vỏ, thay đổi khả năng xâm nhập, lây truyền và làm cho hệ thống miễn dịch của cơ thể không nhận ra được virus, giảm hiệu quả của vaccine.

II. Dự án điều tra một số bệnh do virus gây ra tại địa phương

1. Chuẩn bị

- Máy ảnh/điện thoại thông minh.

- Máy tính.

- Bút màu, giấy A0, A4.

- Tranh, ảnh về bệnh do virus gây ra.

- Phiếu điều tra.

2. Hướng dẫn thực hiện dự án

- Nội dung:

+ Mỗi nhóm tiến hành chọn một trong các đề tài sau để tìm hiểu về các bệnh do virus gây ra:

(1) Điều tra các bệnh do virus gây ra ở người.

(2) Điều tra các bệnh do virus gây ra ở động vật.

(3) Điều tra các bệnh do virus gây ra ở thực vật.

+ Trong mỗi đề tài, cần điều tra các nội dung sau: Tên bệnh, virus gây bệnh, sự lây lan, hậu quả, biện pháp phòng tránh.

- Lập kế hoạch thực hiện dự án:

+ Mỗi nhóm tiến hành lập kế hoạch thực hiện dự án dựa trên kế hoạch của giáo viên và nộp cho giáo viên duyệt trước khi tiến hành.

+ Mẫu kế hoạch thực hiện dự án của học sinh:

+ Sau mỗi tuần, từng nhóm báo cáo lại cho giáo viên những nội dung đã và chưa thực hiện được. Những nội dung chưa thực hiện được thì nêu rõ lí do và đề xuất phương án giải quyết.

+ Có thể tham khảo các bước tiến hành dự án sau:

- Sản phẩm dự án:

+ Mỗi nhóm thực hiện hai sản phẩm học tập:

(1) Kết quả điều tra các bệnh do virus gây ra ở địa phương và biện pháp phòng tránh các bệnh đó ở địa phương.

(2) Sản phẩm tuyên truyền

+ Bài thuyết trình

+ Ý tưởng thuyết trình: đóng kịch, làm phim khoa học, buổi tọa đàm, trò chơi truyền hình,…

3. Báo cáo dự án

- Các nhóm báo cáo sản phẩm dự án theo kế hoạch của giáo viên và trong thời gian quy định.

- Sau khi mỗi nhóm báo cáo, cả lớp tiến hành tổ chức thảo luận, tranh luận về những vấn đề có liên quan đến nội dung bài được đặt ra từ giáo viên hoặc từ các thành viên khác.

- Các nhóm chỉnh sửa, hoàn thiện và nộp bài báo cáo theo yêu cầu của giáo viên.

4. Đánh giá dự án

- Tự đánh giá: Mỗi nhóm thực hiện đánh giá mức độ hoàn thành nhiệm vụ của mỗi thành viên, ghi rõ mức độ hoàn thành và điểm số.

- Đánh giá đồng đẳng: Các nhóm đánh giá chéo theo bảng tiêu chí.

Xem thêm lời giải bài tập Sinh học lớp 10 Chân trời sáng tạo với cuộc sống hay, chi tiết khác:

Ôn tập chương 6

Bài 28: Thực hành: Lên men

Ôn tập chương 5

Bài 29: Virus

Bài 30: Ứng dụng của virus trong y học và thực tiễn