Kinh tế Pháp luật 10 Bài 18 - Kết nối tri thức: Nội dung cơ bản của Hiến pháp về bộ máy nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam

Giải KTPL 10 Bài 18: Nội dung cơ bản của Hiến pháp về bộ máy nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam

Mở đầu trang 109 KTPL 10: Em hãy kể một số cơ quan nhà nước cấp địa phương nơi em sinh sống và chia sẻ hiểu biết của mình về cơ quan đó.

Trả lời:

(*) Một số cơ quan/ phòng ban tại UBND tỉnh Hải Dương:

- Phòng Tổng hợp;

- Phòng Kinh tế;

- Phòng Nông nghiệp - Tài nguyên và Môi trường;

- Phòng Công nghiệp - Giao thông và Xây dựng;

- Phòng Nội chính;

- Phòng Khoa giáo - Văn xã;

- Phòng Ngoại vụ;

- Phòng Kiểm soát thủ tục hành chính;

- Phòng Hành chính - Quản trị

- Ban tiếp công dân tỉnh;

- Trung tâm Phục vụ hành chính công tỉnh Hải Dương.

1. Cơ cấu tổ chức bộ máy nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam

Câu hỏi trang 109 KTPL 10: Nếu là T, em sẽ trả lời A như thế nào?

Trả lời:

- Nếu là T, em sẽ trả lời:

+ Bộ máy nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam gồm nhiều cơ quan, thiết chế tạo thành như: Quốc hội, Chủ tịch nước, Chính phủ, Hội đồng nhân dân, Uỷ ban nhân dân, Toà án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân, Hội đồng bầu cử quốc gia, Kiểm toán nhà nước.

+ Bộ máy nhà nước Cộng hoà xã hội Việt Nam được tổ chức phân cấp phù hợp với các đơn vị hành chính đất nước và gồm 3 nhóm cơ quan tạo thành: cơ quan lập pháp, cơ quan hành pháp và cơ quan tư pháp.

2. Các cơ quan trong bộ máy nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam

Câu hỏi trang 110 KTPL 10:

1/ Theo em, vì sao Quốc hội và Hội đồng nhân dân được gọi là cơ quan đại biểu của nhân dân?

2/ Hiến pháp quy định chức năng, nhiệm vụ của Quốc hội và Hội đồng nhân dân là gì? Hãy nêu ví dụ thể hiện chức năng, nhiệm vụ của Quốc hội và Hội đồng nhân dẫn.

Trả lời:

Yêu cầu số 1: Quốc hội và HĐND được gọi là cơ quan đại biểu của nhân dân vì đây là các cơ quan do nhân dân bầu ra, đại diện cho ý chí và nguyện vọng của nhân dân; để thực hiện quyền lực nhà nước, quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước hoặc địa phương và giám sát các cơ quan khác trong bộ máy nhà nước theo thẩm quyền.

Yêu cầu số 2:

- Chức năng, nhiệm vụ của Quốc hội

+ Quốc hội thực hiện quyền lập hiến, quyền lập pháp, quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước và giám sát tối cao đối với hoạt động của Nhà nước.

+ Để thực hiện chức năng lập hiến, lập pháp, Quộc hội có nhiệm vụ làm Hiến pháp và sửa đổi Hiến pháp; làm luật và sửa đổi luật.

+ Để thực hiện chức năng giám sát tối cao đối với hoạt động của Nhà nước.

+ Thực hiện quyền giám sát tối cao việc tuân theo Hiến pháp, luật và nghị quyết của Quốc hội;

+ Xét báo cáo công tác của Chủ tịch nước, Uỷ ban thường vụ Quốc hội, Chinh phủ. Toà án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Hội đồng bầu cử quốc gia, Kiểm toán nhà nước và cơ quan khác do Quốc hội thành lập. Để thực hiện chức năng quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước.

+ Quyết định mục tiêu, chi tiêu, chính sách, nhiệm vụ cơ bản phát triển kinh tế - xã hội của đất nước;

+ Quyết định chính sách cơ bản về tài chính, tiền tệ quốc gia: quy định, sửa đổi hoặc bãi bỏ các thứ thuế;

+ Quyết định chính sách dân tộc, chính sách tôn giáo của Nhà nước;

+ Bầu, miễn nhiệm, bãi nhiệm Chủ tịch nước, Phó Chủ tịch nước, Chủ tịch Quốc hội, Phó Chủ tịch Quốc hội, Uỷ viên Uỷ ban thường vụ Quốc hội, Chủ tịch Hội đồng dân tộc, Chủ nhiệm Ủy ban của Quốc hội, Thủ tướng Chính phủ, Chánh án Toà án nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Chủ tịch Hội đồng bầu cử quốc gia, Tổng Kiểm toán nhà nước, người đứng đầu cơ quan khác do Quốc hội thành lập;

+ Quyết định vấn để chiến tranh và hoà bình: quyết định chính sách cơ bản về đối ngoại: quyết định trưng cầu ý dân,....

- Chức năng và nhiệm vụ của Hội đồng nhân dân

+ Hội đồng nhân dân quyết định các vấn đề của địa phương do luật định như: các biện pháp khác để phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn theo quy định của pháp luật;

+ Quyết định biện pháp bảo đảm trật tự, an toàn xã hội, đấu tranh, phòng, chống tội phạm và các hành vi vi phạm pháp luật khác; phòng, chống quan liêu, tham nhũng trong phạm vi được phân quyền,...;

+ Giám sát việc tuân theo Hiến pháp và pháp luật ở địa phương và việc thực hiện nghị quyết của Hội đồng nhân dân.

- Ví dụ:

+ Quốc hội ban hành Hiến pháp 2013

+ Quốc hội bầu Thủ tướng Chính phủ nhiệm kì 2021 – 2026

+ HĐND Hà Nội quyết định các biện pháp phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn thành phố.

Câu hỏi trang 111 KTPL 10:

1/ Vì sao Chính phủ và Uỷ ban nhân dân được gọi là cơ quan hành chính nhà nước?

2/ Hiến pháp quy định chức năng, nhiệm vụ của Chính phủ và Uỷ ban nhân dân là gì? Hãy nêu ví dụ thể hiện chức năng, nhiệm vụ của Chính phủ và Uỷ ban nhân dân.

Trả lời:

Yêu cầu số 1: Chính phủ và UBND được gọi là cơ quan hành chính nhà nước vì chonhs phủ và UBND là cơ quan hành pháp, có nhiệm vụ tổ chức và thi hành các hoạt độn của Nhà nước ở cấp trung ương và địa phương.

Yêu cầu số 2:

- Chức năng, nhiệm vụ của Chính phủ:

+ Tổ chức thi hành Hiến pháp, luật, nghị quyết của Quốc hội, pháp lệnh, nghị quyết của uỷ ban thường vụ Quốc hội, lệnh, quyết định của Chủ tịch nước

+ Thống nhất quản lí về kinh tế, văn hoá, xã hội, giáo dục, y tế, khoa học, công nghệ, môi trường, thông tin, truyền thông, đối ngoại, quốc phòng, an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội;

+ Thi hành lệnh động viện hoặc động viên cục bộ, lệnh ban bố tình trạng khẩn cấp và các biện pháp cần thiết khác để bảo vệ Tổ quốc, bảo đảm tính mạng, tài sản của nhân dân;

+ Bảo vệ quyền và lợi ích của Nhà nước và xã hội, quyền con người, quyền công dân; bảo đảm trật tự, an toàn xã hội;

+ Thống nhất quản lí nền hành chính quốc gia; thực hiện quản lí về cán bộ, công chức, viên chức và công vụ trong các cơ quan nhà nước,...

- Chức năng, nhiệm vụ của Ủy ban nhân dân:

+ Tổ chức việc thi hành Hiến pháp và pháp luật ở địa phương;

+ Tổ chức thực hiện nghị quyết của Hội đổng nhân dân

+ Thực hiện các nhiệm vụ do cơ quan nhà nước cấp trên giao.

- Ví dụ cụ thể:

+ Chính phủ tổ chức thi hành các nghị quyết của Quốc hội.

+ UBND huyện tổ chức thi hành các nghị quyết của HĐND huyện.

Câu hỏi trang 112 KTPL 10: Toà án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân có chức năng, nhiệm vụ gì? Hãy nếu ví dụ thể hiện chức năng, nhiệm vụ đó.

Trả lời:

- Toà án nhân dân:

+ Chức năng xét xử, thực hiện quyền tư pháp.

+ Toà án nhân dân có nhiệm vụ bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân.

+ Ví dụ: Toà án xét xử các vụ án xâm hại sức khoẻ, tính mạng, danh dự, nhân phẩm của con người, bảo vệ quyền lợi hợp pháp cho người dân và xử lý người vi phạm theo quy định của pháp luật.

- Viện kiểm sát nhân dân:

+ Có chức năng thực hành quyền công tố, kiểm sát hoạt động tư pháp.

+ Có nhiệm vụ bảo vệ pháp luật, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân, góp phần bảo đảm pháp luật được chấp hành nghiêm chỉnh và thống nhất.

+ Ví dụ: Viện kiểm sát nhân dân buộc tội bị cáo tại phiên toà, kiểm sát hoạt động khám nghiệm hiện trường vụ án của cơ quan điều tra.

Câu hỏi trang 113 KTPL 10:

1/ Theo em, Chủ tịch nước có vị trí, vai trò như thế nào?

2/ Việc Chủ tịch nước chịu trách nhiệm và báo cáo công tác trước Quốc hội thể hiện điều gì?

Trả lời:

Yêu cầu số 1:

- Chủ tịch nước là người đứng đầu Nhà nước, thay mặt nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam về đối nội và đối ngoại.

- Chủ tịch nước do Quốc hội bầu trong số đại biểu Quốc hội. Chủ tịch nước chịu trách nhiệm và báo cáo công tác trước Quốc hội.

Yêu cầu số 2: Việc Chủ tịch nước chịu trách nhiệm và báo cáo công tác trước Quốc hội thể hiện: Chủ tịch nước là người chấp hành của Quốc hội, thực hiện các quyết định của Quốc hội và chịu sự giám sát của Quốc hội.

Câu hỏi trang 112 KTPL 10:

1/Theo em, vì sao Hiến pháp phải có nội dung quy định về Hội đồng bầu cử quốc gia và Kiểm toán nhà nước ?

2/ Hội đồng bầu cử quốc gia và Kiểm toán nhà nước có chức năng, nhiệm vụ gì? Hãy nêu ví dụ thể hiện các chức năng, nhiệm vụ đó.

Trả lời:

Yêu cầu số 1: Hoạt động bầu cử và tài chính là những vấn đề đặc biệt quan trọng của đất nước, liên quan trực tiếp đến việc tổ chức, hoạt động của bộ máy nhà nước và sự phát triển của quốc gia. Do đó, Hiến pháp năm 2013 đã có những nội dung quy định về chức năng, nhiệm vụ, hoạt động của Hội đồng bầu cử quốc gia và Kiểm toán nhà nước.

Yêu cầu số 2:

- Hội đồng bầu cử quốc gia có chức năng, nhiệm vụ: tổ chức bầu cử đại biểu Quốc hội; chỉ đạo và hướng dẫn công tác bầu cử đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp.

- Kiểm toán nhà nước có chức năng, nhiệm vụ: thực hiện kiểm toán việc quản lý, sử dụng tài chính, tài sản công.

Luyện tập

Luyện tập 1 trang 114 KTPL 10: Em hãy cho biết các ý kiến sau đây đúng hay sai. Vì sao?

a. Bộ máy nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam được tổ chức theo bốn cấp.

b. Quốc hội là cơ quan đại biểu cao nhất của nhân dân và là cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất.

c. Chủ tịch Hội đồng nhân dân có quyền miễn nhiệm Chủ tịch Uỷ ban nhân dân.

d.Toà án nhân dân là cơ quan duy nhất thực hiện quyền tư pháp.

e. Khi thực hiện quyền công tố, Viện kiểm sát nhân dân độc lập và chỉ tuân theo pháp luật.

Trả lời:

a. Đúng. Vì bộ máy nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam được phân thành 4 cấp:

+ Cấp trung ương: Quốc hội, Chính phủ, Toà án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao;

+ Cấp tỉnh (thành phố trực thuộc trung ương): Hội đồng nhân dân tỉnh (thành phố), Uỷ ban nhân dân tỉnh (thành phố), Toà án nhân dân tỉnh (thành phố), Viện kiểm sát nhân dân tỉnh (thành phố);

+ Cấp huyện (quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh): Hội đồng nhân dân huyện (quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh), Uỷ ban nhân dân huyện (quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh), Toà án nhân dân huyện (quận, thị xã, thành phố thuộc | tỉnh), Viện kiểm sát nhân dân huyện (quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh);

+ Cấp xã (phường, thị trấn): Hội đồng nhân dân xã (phường, thị trấn), Uỷ ban nhân dân xã (phường, thị trấn).

b. Đúng, vì Điều 69 Hiến pháp năm 2013 quy định: Quốc hội là cơ quan đại biểu cao nhất của nhân dân, cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Quốc hội thực hiện quyền lập hiến, quyền lập pháp, quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước và giám sát tối cao đối với hoạt động của Nhà nước.

c. Sai, vì quyền miễn nhiệm Chủ tịch Uỷ ban nhân dân thuộc về Hội đồng nhân dân, không thuộc về cá nhân Chủ tịch Hội đồng nhân dân.

d. Đúng, vì khoản 1 Điều 102 Hiến pháp năm 2013 quy định: Toà án nhân dân là cơ quan xét xử của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam, thực hiện quyền tư pháp.

e. Đúng, vị Viện kiểm sát nhân dân là cơ quan duy nhất thực hiện quyền công tố, kiểm sát hoạt động tư pháp. Viện kiểm sát nhân dân hoạt động theo quy định của pháp luật.

Luyện tập 2 trang 114 KTPL 10: Em đồng tình hay không đồng tình với các hành vi nào sau đây? Vì sao?

a. T vừa quan sát sơ đồ bộ máy nhà nước vừa đọc các quy định trong Hiến pháp để hiểu
rõ hơn về bộ máy nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

b. M biết các bạn trong nhóm đang hiểu sai quy định của Hiến pháp về Chinh phủ nhưng vẫn im lặng, không lên tiếng nhắc nhở.

c. V đăng bài tập tìm hiểu về tổ chức bộ máy nhà nước theo Hiến pháp năm 2013 lên mạng xã hội nhờ người khác làm giúp.

Trả lời:

- Tình huống a. Đồng tình. Việc làm của T giúp T hiểu rõ hơn về bộ máy nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

- Tình huống b. Không đồng tình. Việc làm của M khiến các bạn bạn trong nhóm đang hiểu sai quy định của Hiến pháp về Chinh phủ

- Tình huống c. Không đồng tình. Việc làm của V không những ảnh hưởng đến kết quả học tập mà còn làm bạn không hiểu về tổ chức bộ máy nhà nước theo Hiến pháp năm 2013.

Luyện tập 3 trang 114 KTPL 10: Em hãy xử lí các tình huống sau:

- Tình huống a. Buổi tối, khi hai anh em H đang làm bài tập về nhà thì em gái H bỗng quay sang hỏi: "Anh ơi, tại sao Chủ tịch nước lại có thể thay mặt Nhà nước ta về đối nội, đối ngoại được hả anh?”

Nếu là H, em sẽ trả lời câu hỏi của em gái như thế nào?

- Tình huống b. Chính quyền xã A tổ chức cho thanh thiếu niên trên địa bàn họp để thảo luận, đóng góp ý kiến về việc xây dựng trung tâm thể dục thể thao của xã. Biết tin, C rủ họp nhưng V từ chối vì cho rằng trẻ em như mình đóng góp ý kiến là không V cùng đi có giá trị. V tin tưởng các lãnh đạo xã sẽ đủ sáng suốt để tự quyết định mọi việc. Người dân chỉ cần thực hiện các quyết định đó là được. C không đồng tinh với suy nghĩ của V nhưng không biết nên giải thích thế nào để V thay đổi ý định.

Nếu là C, em sẽ làm gì?

Trả lời:

- Tình huống a. Nếu là H, em sẽ trả lời: Vị trí, vai trò chủ tịch nước đã được quy định trong Điều 86 Hiến pháp 2013 của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Theo đó: Chủ tịch nước là người đứng đầu đất nước và được nhà nước giao nhiệm vụ thay mặt nhà nước trong quan hệ đối nội, đối ngoại.

- Tình huống b. Nếu là C, em sẽ khuyên V đi tham gia buổi thảo luận. Bởi việc này ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lơi và lợi ích của người dân. Lãnh đaoh đưa ra những quyết định dựa trên quyền lợi và đóng góp của người dân.Nếu V không đóng góp ý kiến, sẽ không ai biết được nhu cầu của V cũng như đưa ra những quyết định đúng đắn và phù hợp

Luyện tập 4 trang 114 KTPL 10: Em hãy nêu những việc học sinh nên làm và không nên làm để góp phần xây dựng bộ máy nhà nước vững mạnh.

Trả lời:

- Những việc nên làm:

+ Tích cực học tập tốt, trau dồi kiến thức, rèn luyện kĩ năng

+ Sáng tạo, tìm tòi trong học tập cũng như trong cuộc sống

+ Tích cực tham gia những cuộc thi về sang táo, chế tạo đẻ học hỏi kinh nghiệm

+ Tích cực tham gia các hoạt động, phong trào đóng góp ý kiến ở trường học và địa phương về những vấn đề được phép tham gia

+ Phê phán, không đồng tình với những hành động đưa thông tin sai lệch, không chính xác về Hiến pháp, pháp luật Việt Nam

- Những việc không nên làm

+ Chểnh mảng học hành, không rèn luyện trau dồi kiến thức cho bản thân

+ Thực hiện những điều trái pháp luật, trái với những quy định của Hiến pháp

+ Chia sẻ những hành động đưa thông tin sai lệch, không chính xác về Hiến pháp, pháp luật Việt Nam

Vận dụng

Vận dụng trang 114 KTPL 10: Em hãy tìm hiểu và vẽ sơ đồ hệ thống tổ chức của Uỷ ban nhân dân địa phương em và chia sẻ với thầy cô cùng các bạn.

Trả lời:

(*) Sơ đồ tham khảo: Tổ chức bộ máy UBND xã Nam Phúc Thăng, huyện Cẩm Xuyên, tỉnh Hà Tĩnh

Xem thêm lời giải bài tập Kinh tế pháp luật lớp 10 Kết nối tri thức với cuộc sống hay, chi tiết khác:

Bài 19: Đặc điểm, cấu trúc và nguyên tắc hoạt động của hệ thông chính trị Việt Nam

Bài 20: Đặc điểm, nguyên tắc tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam

Bài 21: Quốc hội, Chủ tịch nước, Chính phủ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam

Bài 22: Tòa án nhân dân và viện kiểm sát nhân dân

Bài 23: Hội đồng nhân dân và ủy ban nhân dân