Lý thuyết Cấu trúc lớp vỏ electron nguyên tử – Hóa 10 Kết nối tri thức

Lý thuyết Hóa học 10 Bài 3: Cấu trúc lớp vỏ electron nguyên tử

A. Lý thuyết Cấu trúc lớp vỏ electron nguyên tử

I. Chuyển động của electron trong nguyên tử

Đầu thế kỉ XX, người ta vẫn cho rằng các electron chuyển động xung quanh hạt nhân nguyên tử theo những quỹ đạo tròn hay bầu dục, giống như quỹ đạo của các hành tinh quay xung quanh Mặt Trời.

Theo mô hình hiện đại, trong nguyên tử, electron chuyển động rất nhanh, không theo quỹ đạo xác định. Vùng không gian xung quanh hạt nhân có xác suất tìm thấy electron là lớn nhất (khoảng 90%) và có thể hình dung vùng không gian đó như một đám mây electron, được gọi là orbital nguyên tử (kí hiệu là AO).

1. Hình dạng orbital nguyên tử

Dựa trên sự khác nhau về hình dạng, sự định hướng của orbital trong nguyên tử để phân loại orbital thành orbital s, orbital p, orbital d và orbital f. Các orbital s có dạng hình cầu và orbital p có dạng hình số 8 nổi.

2. Ô orbital

Một AO được biểu diễn bằng một ô vuông, gọi là ô orbital $\boxed{}$.

Trong 1 orbital chỉ chứa tối đa 2 electron có chiều tự quay ngược nhau. Nếu orbital có 1 electron thì biểu diễn bằng một mũi tên đi lên ($\boxed{\uparrow }$), nếu orbital có 2 electron thì được biểu diễn bằng 2 mũi tên ngược chiều nhau, mũi tên đi lên viết trước ($\boxed{\uparrow \downarrow }$).

II. Lớp và phân lớp electron

Trong nguyên tử, các electron sắp xếp thành từng lớp và phân lớp theo các mức năng lượng từ thấp đến cao.

1. Lớp electron

Những electron ở lớp gần hạt nhân bị hút mạnh hơn về phía hạt nhân, vì thế có năng lượng thấp hơn so với những electron ở lớp xa hạt nhân.

Các electron thuộc cùng một lớp có mức năng lượng gần bằng nhau.

Số thứ tự lớp từ trong ra ngoài và được biểu thị bằng các số nguyên n = 1, 2, 3, …, 7 với tên gọi là các chữ cái in hoa như sau:

n	1	2	3	4	5	6	7
Tên lớp	K	L	M	N	O	P	Q

2. Phân lớp electron

Các phân lớp trong mỗi lớp electron được kí hiệu bằng các chữ cái thường, theo thứ tự: s, p, d, f.

Các electron trên cùng một phân lớp có mức năng lượng bằng nhau.

Số phân lớp trong mỗi lớp bằng số thứ tự của lớp (n ≤ 4):

Lớp thứ nhất (lớp K, với n = 1) có một phân lớp, được kí hiệu là 1s.

Lớp thứ hai (lớp L, với n = 2) có hai phân lớp, được kí hiệu là 2s và 2p.

Lớp thứ ba (lớp M, với n = 3) có ba phân lớp, được kí hiệu là 3s, 3p và 3d.

Lớp thứ tư (lớp N, với n = 4) có bốn phân lớp, được kí hiệu là 4s, 4p, 4d và 4f.

Các electron ở phân lớp s gọi là electron s, các electron ở phân lớp p gọi là electron p, …

3. Số lượng orbital trong một phân lớp, trong một lớp

Trong một phân lớp, các orital có cùng mức năng lượng.

- Phân lớp s có 1 AO s:

- Phân lớp p có 3 AO p_x, p_y, p_z:

- Phân lớp d có 5 AO:

- Phân lớp f có 7 AO:

Trong lớp electron thứ n có n² AO (n ≤ 4).

Ví dụ 1: Lớp L (n = 2) có 2 phân lớp 2s và 2p.

Trong đó, phân lớp 2s có 1 AO, phân lớp 2p có 3 AO nên tổng số orbital trong lớp L là:

1 + 3 = 4 hay 2² AO.

Ví dụ 2: Cho biết tổng số electron tối đa trong các phân lớp s, p, d và f.

Hướng dẫn:

Trong 1 orbital chỉ chứa tối đa 2 electron.

Phân lớp s có 1 AO $\to$ Số electron tối đa trong phân lớp s là: 1×2 = 2.

Phân lớp p có 3 AO $\to$ Số electron tối đa trong phân lớp p là: 3×2 = 6.

Phân lớp d có 5 AO $\to$ Số electron tối đa trong phân lớp d là: 5×2 = 10.

Phân lớp f có 7 AO $\to$ Số electron tối đa trong phân lớp f là: 7×2 = 14.

Ví dụ 3: Lớp electron có số electron tối đa gọi là lớp electron bão hòa. Tính tổng số electron tối đa trong mỗi lớp L và M.

Hướng dẫn:

Lớp L (n = 2) có hai phân lớp 2s và 2p, có n² = 2² = 4 AO.

$\to$ Tổng số electron tối đa trong lớp L là: 4×2 = 8 (electron).

Lớp M (n = 3) có ba phân lớp 3s, 3p và 3d, có n² = 3² = 9 AO.

$\to$Tổng số electron tối đa trong lớp M là: 9×2 = 18 (electron).

III. Cấu hình electron của nguyên tử

Cấu hình electron của nguyên tử biểu diễn sự phân bố electron trên các phân lớp thuộc các lớp khác nhau.

Nguyên lí vững bền: Các electron trong nguyên tử ở trạng thái cơ bản lần lượt chiếm các orbital có mức năng lượng từ thấp đến cao: 1s 2s 2p 3s 3p 4s …

Quy tắc Hund (Hun): Trong cùng một phân lớp, các electron sẽ phân bố trên các orbital sao cho số electron độc thân là tối đa và các electron này có chiều tự quay giống nhau.

Cấu hình electron của nguyên tử cho biết số lớp electron, thứ tự phân lớp electron và số electron trong mỗi lớp và mỗi phân lớp.

1. Viết cấu hình electron của nguyên tử

Bước 1: Xác định số electron trong nguyên tử.

Bước 2: Viết thứ tự các lớp và phân lớp electron theo chiều tăng của năng lượng: 1s 2s 2p 3s 3p 4s …

Bước 3: Điền các electron vào các phân lớp theo nguyên lí vững bền cho đến electron cuối cùng.

Ví dụ 1: Viết cấu hình electron của nguyên tử nitrogen (Z = 7).

- Tổng số electron của nguyên tử N là 7.

- Viết thứ tự các lớp và phân lớp electron: 1s²2s²2p³.

- Có thể thay 1s² bằng kí hiệu [He]. Cấu hình electron của nguyên tử N là 1s²2s²2p³ hoặc [He]2s²2p³ hoặc (2, 5).

Electron cuối cùng điền vào phân lớp p nên nitrogen là nguyên tố p.

Ví dụ 2: Viết cấu hình electron của nguyên tử potassium (Z = 19).

- Tổng số electron của nguyên tử K là 19.

- Viết thứ tự các lớp và phân lớp electron: 1s²2s²2p⁶3s²3p⁶4s¹.

- Có thể thay 1s²2s²2p⁶3s²3p⁶ bằng kí hiệu [Ar]. Cấu hình electron của nguyên tử K là 1s²2s²2p⁶3s²3p⁶4s¹ hoặc [Ar]4s¹ hoặc (2, 8, 8, 1).

Electron cuối cùng điền vào phân lớp s nên potassium là nguyên tố s.

2. Biểu diễn cấu hình electron theo ô orbital

Ví dụ: Cấu hình electron của nguyên tử nitrogen có Z = 7: 1s²2s²2p⁵ có thể được biểu diễn theo ô orbital như sau:

Hai ô orbital 1s và 2s có đủ 2 electron được biểu diễn bằng hai mũi tên ngược chiều nhau (nguyên lí Pauli). 3 electron còn lại được sắp xếp vào 3 orbital 2p bằng 3 mũi tên đi lên để số electron độc thân là tối đa (quy tắc Hund).

3. Đặc điểm của lớp electron ngoài cùng

Dựa vào đặc điểm về cấu hình electron lớp ngoài cùng để dự đoán tính chất hóa học cơ bản của nguyên tố:

- Nguyên tố mà nguyên tử đủ 8 electron lớp ngoài cùng là khí hiếm (trừ He).

- Nguyên tố mà nguyên tử có 1, 2, 3 electron lớp ngoài cùng thường là nguyên tố kim loại.

- Các nguyên tố mà nguyên tử có 4 electron lớp ngoài cùng có thể là kim loại hoặc phi kim.

- Nguyên tố mà nguyên tử có 5, 6, 7 electron lớp ngoài cùng thường là nguyên tố phi kim.

Ví dụ: Nguyên tử nguyên tố X có Z = 17.

Cấu hình electron của nguyên tử X là: 1s²2s²2p⁶3s²3p⁵ hoặc [Ne]3s²3p⁵.

Nguyên tử nguyên tố X có 7 electron lớp ngoài cùng $\to$ X là nguyên tố phi kim.

B. Trắc nghiệm Cấu trúc lớp vỏ electron nguyên tử

Câu 1. Theo mô hình hiện đại, trong nguyên tử, electron chuyển động như thế nào?

A. Electron chuyển động rất nhanh, theo một quỹ đạo xác định.

B. Electron chuyển động rất nhanh, không theo quỹ đạo xác định.

C. Electron chuyển động rất chậm, không theo quỹ đạo xác định.

D. Electron chuyển động rất chậm, theo một quỹ đạo xác định.

Hiển thị đáp án  

Đáp án: B

Giải thích:

Theo mô hình hiện đại, trong nguyên tử, electron chuyển động rất nhanh, không theo quỹ đạo xác định.

Câu 2. Vùng không gian xung quanh hạt nhân tìm thấy electron có thể hình dung như một đám mây electron, được gọi là

A. phân lớp electron.

B. cấu hình electron.

C. orbital nguyên tử.

D. lớp vỏ electron.

Hiển thị đáp án  

Đáp án: C

Giải thích:

Vùng không gian xung quanh hạt nhân tìm thấy electron có thể hình dung như một đám mây electron, được gọi là orbital nguyên tử.

Câu 3. Orbital nguyên tử được kí hiệu là

A. AO.

B. SO.

C. CO.

D. AS.

Hiển thị đáp án  

Đáp án: A

Giải thích:

Orbital nguyên tử được kí hiệu là AO (Atomic Orbital).

Câu 4. Các orbital trong nguyên tử được phân loại dựa trên

A. sự khác nhau về xác xuất tìm thấy electron ở mỗi vị trí xung quanh hạt nhân.

B. sự khác nhau về số electron ở mỗi lớp.

C. sự khác nhau về mức năng lượng của các electron.

D. sự khác nhau về hình dạng và sự định hướng của orbital trong nguyên tử.

Hiển thị đáp án  

Đáp án: D

Giải thích:

Dựa trên sự khác nhau về hình dạng, sự định hướng của orbital trong nguyên tử để phân loại orbital thành orbital s, orbital p, orbital d và orbital f.

Câu 5. Phát biểu nào sau đây là đúng?

A. Các orbital s có dạng hình cầu và orbital p có dạng hình số 8 nổi.

B. Các orbital s có dạng hình số 8 nổi và orbital p có dạng hình cầu.

C. Các orbital s có dạng hình bầu dục và orbital p có dạng hình số 8 nổi.

D. Các orbital s có dạng hình số 8 nổi và orbital p có dạng hình bầu dục.

Hiển thị đáp án  

Đáp án: A

Giải thích:

Các orbital s có dạng hình cầu và orbital p có dạng hình số 8 nổi.

 

Câu 6. Theo nguyên lí loại trừ Pauli (Pau-li), trong 1 orbital chỉ chứa tối đa

A. 3 electron có chiều tự quay giống nhau.

B. 3 electron, trong đó có 2 electronc có chiều tự quay giống nhau.

C. 2 electron có chiều tự quay ngược nhau.

D. 2 electron có chiều tự quay giống nhau.

Hiển thị đáp án  

Đáp án: C

Giải thích:

Theo nguyên lí loại trừ Pauli (Pau-li), trong 1 orbital chỉ chứa tối đa 2 electron có chiều tự quay ngược nhau.

Câu 7. Phát biểu nào sau đây không đúng?

A. Trong nguyên tử, các electron sắp xếp thành từng lớp và phân lớp theo các mức năng lượng từ thấp đến cao.

B. Những electron ở lớp gần hạt nhân bị hút mạnh hơn về phía hạt nhân, vì thế có năng lượng thấp hơn so với những electron ở lớp xa hạt nhân.

C. Các electron thuộc cùng một lớp có mức năng lượng gần bằng nhau.

D. Lớp electron thứ ba (n = 3) kí hiệu là L.

Hiển thị đáp án  

Đáp án: D

Giải thích:

Số thứ tự lớp từ trong ra ngoài và được biểu thị bằng các số nguyên n = 1, 2, 3, …, 7 với tên gọi là các chữ cái in hoa như sau:

n	1	2	3	4	5	6	7
Tên lớp	K	L	M	N	O	P	Q

® Phát biểu không đúng là: Lớp electron thứ ba (n = 3) kí hiệu là L.

Câu 8. Các electron trên cùng một phân lớp có mức năng lượng

A. bằng nhau.

B. gần bằng nhau.

C. khác nhau và sắp xếp theo mức năng lượng từ cao đến thấp.

D. khác nhau và sắp xếp theo mức năng lượng từ thấp đến cao.

Hiển thị đáp án  

Đáp án: A

Giải thích:

Các phân lớp trong mỗi lớp electron được kí hiệu bằng các chữ cái thường, theo thứ tự: s, p, d, f.

Các electron trên cùng một phân lớp có mức năng lượng bằng nhau.

Câu 9. Lớp electron thứ hai có

A. một phân lớp, được kí hiệu là 1s.

B. có 2 phân lớp, được kí hiệu là 2s và 2p.

C. có 3 phân lớp, được kí hiệu là 3s, 3p và 3d.

D. có 4 phân lớp, được kí hiệu là 4s, 4p, 4d và 4f.

Hiển thị đáp án  

Đáp án: B

Giải thích:

Số phân lớp trong mỗi lớp bằng số thứ tự của lớp (n ≤ 4):

Lớp thứ nhất (lớp K, với n = 1) có một phân lớp, được kí hiệu là 1s.

Lớp thứ hai (lớp L, với n = 2) có hai phân lớp, được kí hiệu là 2s và 2p.

Lớp thứ ba (lớp M, với n = 3) có ba phân lớp, được kí hiệu là 3s, 3p và 3d.

Lớp thứ tư (lớp N, với n = 4) có bốn phân lớp, được kí hiệu là 4s, 4p, 4d và 4f.

Câu 10. Tổng số electron tối đa chứa trong phân lớp p là

A. 2.

B. 6.

C. 10.

D. 14.

Hiển thị đáp án  

Đáp án: B

Giải thích:

Trong 1 orbital chỉ chứa tối đa 2 electron.

Phân lớp s có 1 AO $\to$ Số electron tối đa trong phân lớp s là: 1×2 = 2.

Phân lớp p có 3 AO $\to$ Số electron tối đa trong phân lớp p là: 3×2 = 6.

Phân lớp d có 5 AO$\to$ Số electron tối đa trong phân lớp d là: 5×2 = 10.

Phân lớp f có 7 AO $\to$Số electron tối đa trong phân lớp f là: 7×2 = 14.

Xem thêm tóm tắt lý thuyết Hóa học 10 sách Kết nối tri thức hay, chi tiết khác:

Lý thuyết Bài 4: Ôn tập chương 1

Lý thuyết Bài 5: Cấu tạo của bảng tuần hoàn các nguyên tố hóa học

Lý thuyết Bài 6: Xu hướng biến đổi một số tính chất của nguyên tử các nguyên tố trong một nhóm

Lý thuyết Bài 7: Xu hướng biến đổi thành phần và một số tính chất của hợp chất trong một chu kì

Lý thuyết Bài 8: Định luật tuần hoàn. Ý nghĩa của bảng tuần hoàn các nguyên tố hóa học