Thuế xuất nhập khẩu là gì? Trường hợp nào cần phải đóng thuế xuất nhập khẩu theo quy định của pháp luật?

Trong bối cảnh nền kinh tế toàn cầu hóa ngày càng sâu rộng, thuế xuất nhập khẩu đóng vai trò quan trọng trong việc điều tiết và quản lý hoạt động thương mại quốc tế. Đây không chỉ là nguồn thu quan trọng cho ngân sách nhà nước mà còn là công cụ chính sách để bảo vệ ngành sản xuất trong nước và kiểm soát dòng hàng hóa từ nước ngoài. Vậy, thuế xuất nhập khẩu thực chất là gì và trong những trường hợp nào các doanh nghiệp và cá nhân cần thực hiện nghĩa vụ này theo quy định pháp luật? Bài viết này sẽ giải đáp các khái niệm cơ bản về thuế xuất nhập khẩu và cung cấp thông tin chi tiết về các tình huống phải nộp thuế theo quy định hiện hành, giúp bạn hiểu rõ hơn về những yêu cầu pháp lý trong lĩnh vực thương mại quốc tế.

1. Thuế xuất nhập khẩu là gì?

Thuế xuất nhập khẩu, còn được biết đến với tên gọi tắt là thuế quan, là một phần không thể thiếu trong hệ thống thuế của mỗi quốc gia và đóng vai trò quan trọng trong việc điều tiết hoạt động thương mại quốc tế. Hệ thống thuế này bao gồm hai loại chính: thuế xuất khẩu và thuế nhập khẩu.

Thuế xuất khẩu là khoản thuế được áp dụng đối với các mặt hàng được phép xuất khẩu ra nước ngoài, nhằm kiểm soát và hạn chế khối lượng hàng hóa xuất khẩu. Nhà nước sử dụng thuế xuất khẩu như một công cụ để điều chỉnh hoạt động xuất khẩu, bảo vệ các ngành sản xuất trong nước và đảm bảo nguồn tài nguyên quốc gia được quản lý hợp lý.

Ngược lại, thuế nhập khẩu là loại thuế mà các quốc gia áp dụng đối với hàng hóa từ nước ngoài khi chúng được đưa vào thị trường nội địa. Đây là một phương tiện quan trọng để kiểm soát sự nhập khẩu, bảo vệ các ngành công nghiệp trong nước khỏi sự cạnh tranh không lành mạnh và tạo điều kiện cho nền kinh tế quốc gia phát triển bền vững.

Cả hai loại thuế này không chỉ ảnh hưởng đến chiến lược thương mại của các doanh nghiệp mà còn phản ánh chính sách kinh tế và thương mại của mỗi quốc gia. Việc hiểu rõ và áp dụng chính xác các quy định về thuế xuất nhập khẩu giúp doanh nghiệp và cá nhân thực hiện nghĩa vụ tài chính đúng quy định, đồng thời tận dụng các lợi ích từ hệ thống thuế quan.

2. Đối tượng chịu thuế xuất nhập khẩu

Theo quy định tại Điều 2 của Luật Thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu năm 2016, đối tượng chịu thuế được xác định như sau:

- Hàng hóa xuất khẩu và nhập khẩu qua các cửa khẩu và biên giới của Việt Nam. Điều này bao gồm tất cả các sản phẩm và hàng hóa được vận chuyển vào và ra khỏi lãnh thổ quốc gia qua các điểm kiểm soát hải quan.

- Hàng hóa xuất khẩu từ thị trường nội địa vào khu phi thuế quan và hàng hóa nhập khẩu từ khu phi thuế quan vào thị trường trong nước. Khu phi thuế quan là khu vực được thiết lập nhằm mục đích quản lý đặc biệt, không áp dụng các quy định thuế quan thông thường.

- Hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu tại chỗ và hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu của các doanh nghiệp được cấp quyền xuất khẩu, nhập khẩu hoặc phân phối hàng hóa. Các doanh nghiệp này thực hiện quyền xuất khẩu và nhập khẩu theo các quy định của pháp luật.

Tuy nhiên, một số trường hợp không thuộc đối tượng chịu thuế xuất khẩu và thuế nhập khẩu, bao gồm:

- Hàng hóa quá cảnh, chuyển khẩu hoặc trung chuyển: Các loại hàng hóa này không nằm trong phạm vi áp dụng thuế xuất nhập khẩu, vì chúng chỉ đi qua lãnh thổ Việt Nam mà không dừng lại để tiêu thụ hoặc sử dụng tại đây.

- Hàng hóa viện trợ nhân đạo và hàng hóa viện trợ không hoàn lại: Những loại hàng hóa này được miễn thuế để hỗ trợ các hoạt động cứu trợ và nhân đạo, nhằm giảm bớt gánh nặng tài chính cho các chương trình viện trợ.

- Hàng hóa xuất khẩu từ khu phi thuế quan ra nước ngoài; hàng hóa nhập khẩu từ nước ngoài vào khu phi thuế quan và chỉ sử dụng trong khu vực này; và hàng hóa chuyển từ khu phi thuế quan này sang khu phi thuế quan khác. Những hàng hóa này được miễn thuế để thúc đẩy hoạt động trong khu vực phi thuế quan.

- Phần dầu khí dùng để trả thuế tài nguyên khi xuất khẩu: Để tránh việc đánh thuế trùng lặp, phần dầu khí dùng để thanh toán thuế tài nguyên đã được loại trừ khỏi đối tượng chịu thuế xuất khẩu.

Chi tiết về các quy định cụ thể sẽ được Chính phủ quy định thêm để đảm bảo sự rõ ràng và thống nhất trong việc áp dụng thuế xuất khẩu và thuế nhập khẩu.

3. Ai phải nộp thuế xuất nhập khẩu?

Theo quy định tại Điều 3 của Luật Thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu năm 2016, đối tượng nộp thuế được xác định bao gồm:

- Chủ hàng hóa xuất khẩu và nhập khẩu: Đây là các cá nhân hoặc tổ chức sở hữu hàng hóa khi thực hiện các giao dịch xuất khẩu hoặc nhập khẩu qua lãnh thổ Việt Nam.

- Tổ chức nhận ủy thác xuất khẩu, nhập khẩu: Các tổ chức được ủy quyền thực hiện các thủ tục xuất khẩu hoặc nhập khẩu hàng hóa thay cho chủ hàng.

- Người xuất cảnh và nhập cảnh có hàng hóa xuất khẩu hoặc nhập khẩu: Những cá nhân vận chuyển hoặc nhận hàng hóa qua cửa khẩu và biên giới Việt Nam trong quá trình xuất cảnh hoặc nhập cảnh.

- Người được ủy quyền, bảo lãnh, và nộp thuế thay cho chủ hàng: Bao gồm:

+ Đại lý làm thủ tục hải quan: Trong trường hợp đại lý được ủy quyền bởi chủ hàng để thực hiện nghĩa vụ nộp thuế xuất khẩu hoặc nhập khẩu.

+ Doanh nghiệp cung cấp dịch vụ bưu chính và chuyển phát nhanh quốc tế: Khi nộp thuế thay cho chủ hàng hóa.

+ Tổ chức tín dụng hoặc các tổ chức khác: Trong trường hợp bảo lãnh và nộp thuế thay cho chủ hàng theo quy định của Luật các tổ chức tín dụng.

+ Người được ủy quyền của chủ hàng hóa: Đối với hàng hóa là quà biếu, quà tặng của cá nhân, hoặc hành lý gửi trước và gửi sau chuyến đi.

+ Chi nhánh doanh nghiệp: Khi được ủy quyền nộp thuế thay cho doanh nghiệp mẹ.

+ Người khác được ủy quyền: Theo quy định pháp luật, trong các trường hợp nộp thuế thay cho chủ hàng hóa.

- Người thu mua và vận chuyển hàng hóa trong định mức miễn thuế của cư dân biên giới, nhưng không sử dụng cho sản xuất hay tiêu dùng mà đem bán tại thị trường nội địa, cùng với thương nhân nước ngoài được phép kinh doanh hàng hóa xuất khẩu và nhập khẩu tại các chợ biên giới theo quy định pháp luật.

- Người có hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu thuộc đối tượng miễn thuế, nhưng sau đó có sự thay đổi khiến hàng hóa chuyển sang đối tượng chịu thuế theo quy định của pháp luật.

- Các trường hợp khác theo quy định của pháp luật có liên quan.

Các quy định này đảm bảo rằng mọi chủ thể liên quan đến hoạt động xuất khẩu và nhập khẩu đều được xác định rõ ràng về nghĩa vụ thuế, góp phần duy trì trật tự và quản lý hiệu quả trong hoạt động thương mại quốc tế.

4. Căn cứ tính thuế xuất nhập khẩu như thế nào?

Dựa trên Điều 5 của Luật Thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu năm 2016, căn cứ tính thuế xuất nhập khẩu được quy định như sau:

- Số tiền thuế xuất khẩu và thuế nhập khẩu được tính dựa trên giá trị tính thuế và thuế suất cụ thể cho từng loại hàng hóa tại thời điểm tính thuế.

- Thuế suất đối với hàng hóa xuất khẩu được quy định chi tiết cho từng mặt hàng trong biểu thuế xuất khẩu. Khi hàng hóa xuất khẩu sang các quốc gia, nhóm quốc gia hoặc vùng lãnh thổ có thỏa thuận ưu đãi về thuế xuất khẩu với Việt Nam, thuế suất áp dụng sẽ theo các thỏa thuận này.

- Thuế suất đối với hàng hóa nhập khẩu được phân chia thành các loại sau:

+ Thuế suất ưu đãi áp dụng cho hàng hóa nhập khẩu có nguồn gốc từ các quốc gia, nhóm quốc gia, hoặc vùng lãnh thổ thực hiện đối xử tối huệ quốc trong quan hệ thương mại với Việt Nam. Thuế suất này cũng áp dụng cho hàng hóa từ khu phi thuế quan nhập khẩu vào thị trường trong nước, nếu đáp ứng các điều kiện xuất xứ từ các nước, nhóm nước hoặc vùng lãnh thổ này.

+ Thuế suất ưu đãi đặc biệt áp dụng cho hàng hóa nhập khẩu có nguồn gốc từ các quốc gia, nhóm quốc gia hoặc vùng lãnh thổ có thỏa thuận ưu đãi đặc biệt về thuế nhập khẩu với Việt Nam. Thuế suất này cũng áp dụng cho hàng hóa từ khu phi thuế quan nhập khẩu vào thị trường trong nước nếu đáp ứng các điều kiện xuất xứ từ các quốc gia, nhóm quốc gia hoặc vùng lãnh thổ có thỏa thuận này.

+ Thuế suất thông thường áp dụng cho hàng hóa nhập khẩu không thuộc các trường hợp quy định ở trên. Mức thuế suất thông thường bằng 150% của thuế suất ưu đãi tương ứng với từng mặt hàng. Trong trường hợp thuế suất ưu đãi là 0%, Thủ tướng Chính phủ sẽ căn cứ vào quy định tại Điều 10 của Luật này để quyết định mức thuế suất thông thường áp dụng.

Những quy định này đảm bảo rằng việc tính thuế xuất nhập khẩu được thực hiện một cách rõ ràng và phù hợp với các cam kết thương mại quốc tế và chính sách thuế của Việt Nam.