Lý thuyết Khoa học tự nhiên 7 Bài 34: Các yếu tố ảnh hưởng đến sinh sản và điều khiển sinh sản ở sinh vật - Cánh diều

Lý thuyết Khoa học tự nhiên 7 Bài 34: Các yếu tố ảnh hưởng đến sinh sản và điều khiển sinh sản ở sinh vật

I. CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN SINH SẢN Ở SINH VẬT

Yếu tố bên ngoài (ánh sáng, nhiệt độ, độ ẩm,…) và yếu tố bên trong (đặc điểm loài, hormone sinh sản) có ảnh hưởng đến sinh sản ở sinh vật.

1. Các yếu tố môi trường

a. Nhiệt độ

- Nhiệt độ ảnh hưởng đến sự ra hoa, đậu quả,… ở thực vật và tỉ lệ giới tính, mức sinh sản ở động vật.

- Ví dụ:

+ Nhiệt độ ảnh hưởng đến khả năng ra hoa của cây hoa cúc: hoa cúc không ra hoa khi nhiệt độ lớn hơn 30^oC hoặc ra hoa chậm khi nhiệt độ dưới 12^oC.

+ Nhiệt độ ảnh hưởng đến tỉ lệ giới tính của rùa con: Ở nhiệt độ 28,5^oC thì tỉ lệ con đực và cái xấp xỉ nhau; dưới 25^oC thì đa số là con đực; trên 30^oC thì đa số là con cái.

b. Ánh sáng

- Cường độ, thời gian chiếu sáng ảnh hưởng đến sự sinh sản ở sinh vật.

+ Ở thực vật có loài  ra hoa ở điều kiện ánh sáng mạnh (thanh long, nhãn,..), có loài  ra hoa ở điều kiện ánh sáng yếu (hoa cúc, hoa đào,…).

Cây nhãn ra hoa trong điều kiện ánh sáng mạnh

+ Ở động vật nếu tăng thời gian chiếu sáng thì gà có thể đẻ hai quả trứng một ngày.

Điều khiển thời gian chiếu sáng để tăng năng suất trứng của gà

c. Nước

- Nước, độ ẩm trong không khí ảnh hưởng đến sinh sản ở sinh vật.

- Ví dụ:

+ Thiếu nước làm cho cây ra ít nụ, ít hoa hoặc không ra hoa như măng cụt, cà chua. Có loại cây lại ra hoa nhiều trong điều kiện khô cằn như hoa giấy,…

Hoa giấy ra hoa trong điều kiện khô cằn

+ Nước trong môi trường ảnh hưởng đến sự phát tán quả, hạt, bào tử của nhiều loài cây như rêu, dương xỉ, đước,…

Cây đước phát tán quả nhờ nước

+ Ở sâu non ăn lá lúa, cùng mức nhiệt độ là 25^oC thì nếu độ ẩm cao (90%) thì tỉ lệ đẻ trứng là 100%. Và độ ẩm càng xuống thấp thì tỉ lệ đẻ trứng càng giảm.

Sâu non ăn lá lúa đẻ trứng khi độ ẩm cao

d. Chất dinh dưỡng

- Chất dinh dưỡng ảnh hưởng đến sự sinh sản ở sinh vật.

+ Ở thực vật, chất dinh dưỡng ảnh hưởng đến sự ra hoa, tỉ lệ hoa thụ phấn. Ví dụ: thiếu lân cây ra hoa muộn (xoài, táo, cúc,…), thiếu đạm thì hoa nhỏ (hoa cúc, hoa hồng,…), bón nhiều đạm cây chậm ra hoa, hạt lép (lúa,…),…

Lúa lép khi thiếu đạm

+ Ở động vật, thiếu chất dinh dưỡng ảnh hưởng đến quá trình mang thai ở chó, lợn, trâu, bò,…; thiếu vitamin A, E,… giảm năng suất đẻ trứng ở gà,…

Thiếu Ca khiến vỏ trứng mỏng

2. Yếu tố bên trong

- Đặc điểm của loài ảnh hưởng đến độ tuổi sinh sản, số lần sinh sản ở sinh vật. Ví dụ:

+ Cà chua phải có đủ 14 lá mới ra hoa, cây chuối thì 1 năm mới bắt đầu ra hoa,…

Cây cà chua ra hoa khi có đủ 14 lá

+ Lợn đẻ lần đầu khi 10 – 12 tháng tuổi, đẻ 1 – 2 lứa/ năm, 5 – 6 con 1 lứa.

+ Mèo đẻ lần đầu khi 5 – 9 tháng tuổi, đẻ 3 – 4 lứa/năm, khoảng 3 con/lứa.

- Vai trò của hormone: Hormone là yếu tố tham gia điều hoà sinh sản ở sinh vật. Hormone điều hoà sự ra hoa, đậu quả ở thực vật. Ở động vật hormone sinh dục tác động lên quá trình hình thành tinh trùng, trứng và các đặc điểm giới tính của động vật.

II. ĐIỀU KHIỂN SINH SẢN Ở SINH VẬT

1. Điều chỉnh yếu tố môi trường

- Có thể điều chỉnh các yếu tố môi trường như nhiệt độ, ánh sáng, độ ẩm, chất dinh dưỡng để điều khiển sự sinh sản ở sinh vật.

- Ví dụ:

+ Ở thực vật, điều khiển thời gian ra hoa, số lượng hoa, khả năng đậu quả, sự chín của quả,…

Thắp đèn vào ban đêm ở vườn thanh long cho ra hoa trái vụ

+ Ở động vật, điều khiển số con, giới tính, tỉ lệ nở trứng,…

Bổ sung chất khoáng (từ vỏ trứng, ốc, hến,…) để vịt tăng tỉ lệ trứng đẻ

2. Sử dụng hormone nhân tạo

- Vai trò của hormone nhân tạo trong điều khiển sinh sản ở sinh vật:

+ Ở thực vật sử dụng các loại hormone khác nhau điều khiển sinh sản như: làm cho cây ra rễ nhanh khi giâm cành, chiết cành, làm cây ra hoa sớm, ra nhiều hoa (cây vải, nhãn,…) điều khiển tỉ lệ hoa đực, hoa cái (cây bầu, cây bí,..), làm tăng số quả, khối lượng quả (cây táo, lê, hồng,..), điều khiển ra hoa trái vụ, làm cây tạo quả không hạt,...

Sử dụng thuốc kích thích ra rễ để cây trồng phát triển toàn diện

+ Ở động vật thì sử dụng các loại hormone điều khiển số lượng trứng, số con (kích thích sinh sản ở cá ba sa, ếch...), ở một số loài tiêm hormone để kích thích sự chín và rụng trứng để đẻ được nhiều con trong một lứa đẻ.

Tiêm hormone kích trứng chín hàng loạt ở cá rô phi

- Lưu ý khi sử dụng hormone nhân tạo: Khi sử dụng các chất kích thích điều khiển sinh sản ở cây trồng, vật nuôi cần đảm bảo an toàn thực phẩm và phát triển bền vững.

Xem thêm tóm tắt lý thuyết Khoa học tự nhiên 7 sách Cánh diều hay, chi tiết khác:

Lý thuyết Bài 35: Sự thống nhất về cấu trúc và các hoạt động sống trong cơ thể sinh vật

Lý thuyết Bài 32: Khái quát về sinh sản và sinh sản vô tính ở sinh vật

Lý thuyết Bài 33: Sinh sản hữu tính ở sinh vật

Lý thuyết Bài 30: Sinh trưởng và phát triển ở thực vật

Lý thuyết Bài 31: Sinh trưởng và phát triển ở động vật