Giải Sinh học 10 Bài 22: Phương thức lây truyền, cách phòng chống và ứng dụng của virus ( Cánh diều )

Giải Sinh học 10 Bài 22: Phương thức lây truyền, cách phòng chống và ứng dụng của virus

Mở đầu 1 trang 134 Sinh học 10: Vì sao giãn cách và đeo khẩu trang (hình 22.1) lại có vai trò quan trọng trong phòng chống dịch viêm đường hô hấp cấp (COVID -19) do SARS-CoV-2 gây ra?

Trả lời:

Virus SARS-CoV-2 có con đường lây truyền chủ yếu là đường hô hấp và tiếp xúc bởi vậy việc giãn cách xã hội và đeo khẩu trang sẽ có tác dụng ngăn chặn sự lây lan của virus SARS-CoV-2, hạn chế tối đa sự bùng phát của dịch bệnh.

Mở đầu 2 trang 134 Sinh học 10: Giãn cách và đeo khẩu trang có phải là biện pháp cần thiết đối với tất cả các bệnh do virus không? Vì sao?

Trả lời:

- Giãn cách và đeo khẩu trang không phải là biện pháp cần thiết đối với tất cả các bệnh do virus.

- Vì: Mỗi loại virus có những phương thức lây truyền khác nhau nên cũng cần có các biện pháp phòng tránh khác nhau. Giãn cách và đeo khẩu trang chỉ cần thiết đối với những bệnh lây truyền qua đường hô hấp còn không cần thiết đối với các bệnh có phương thức lây truyền khác như qua đường máu, từ mẹ sang con,...

I. Phương thức lan truyền và cách phòng, chống virus gây bệnh ở thực vật

Câu hỏi 1 trang 134 Sinh học 10: Nêu một số thiệt hại do virus gây ra trên cây trồng.

Trả lời:

Một số thiệt hại do virus gây ra trên cây trồng: Virus gây bệnh vàng lùn, lùn xoắn lá, lùn sọc đen,… trên một số loại cây trồng như lúa, đu đủ, thuốc lá,… khiến giảm sút năng suất thu được, gây những thiệt hại kinh tế to lớn cho người trồng.

Câu hỏi 2 trang 134 Sinh học 10: Nêu các cách thức virus xâm nhập vào tế bào thực vật.

Trả lời:

Các cách thức virus xâm nhập vào tế bào thực vật: Virus xâm nhập vào tế bào thực vật thông qua các vết thương do côn trùng chích hút hoặc thông qua vết xây xát do nông cụ gây ra trong quá trình chăm sóc và thu hái.

Câu hỏi 3 trang 135 Sinh học 10: Virus có thể lây nhiễm trong cây bằng cách nào?

Trả lời:

Virus có thể lây nhiễm trong cây bằng cách:

- Lây nhiễm sang tế bào bên cạnh qua cầu sinh chất.

- Lây nhiễm đến các bộ phận khác trong cây qua hệ thống mạch dẫn.

Câu hỏi 4 trang 135 Sinh học 10: Cây bị nhiễm virus thường có biểu hiện gì? Chúng ta nên làm gì để phòng, chống virus gây bệnh ở thực vật?

Trả lời:

- Cây bị nhiễm virus thường có biểu hiện thay đổi hình thái như lá đốm vàng, đốm nâu, bị sọc hay vằn, bị xoăn hoặc héo, bị úa vàng và rụng; thân còi cọc và bị lùn. 

- Biện pháp phòng, chống virus gây bệnh ở thực vật:

+ Chọn giống cây trồng sạch bệnh.

+ Tiêu diệt vật chủ trung gian truyền bệnh.

+ Tạo giống cây trồng kháng virus.

Vận dụng 1 trang 135 Sinh học 10: Vì sao để hạn chế sự lây truyền của virus gây bệnh vàng lùn, lùn xoắn lá ở lúa, người ta thường phun thuốc diệt rầy nâu?

Trả lời:

Để hạn chế sự lây truyền của virus gây bệnh vàng lùn, lùn xoắn lá ở lúa, người ta thường phun thuốc diệt rầy nâu vì rầy nâu chính là vật chủ trung gian lây truyền virus gây bệnh vàng lùn, lùn xoắn lá; tiêu diệt rầy nâu chính là ngăn chặn con đường lây lan của virus gây bệnh vàng lùn, lùn xoắn lá ở lúa.

II. Phương thức lan truyền và cách phòng chống bệnh do virus gây ra trên cơ thể người và động vật

Câu hỏi 5 trang 136 Sinh học 10: Phân biệt phương thức lây truyền ngang và lây truyền dọc của virus trên người và động vật?

Trả lời:

Phân biệt phương thức lây truyền ngang và lây truyền dọc của virus trên người và động vật:

- Phương thức lây truyền ngang: là sự lây truyền virus từ cơ thể này sang cơ thể khác thông qua hô hấp, tiêu hoá, vết trầy xước, quan hệ tình dục, do vật chủ trung gian truyền bệnh, qua máu,…

- Phương thức lây truyền dọc: là sự lây truyền của virus từ cơ thể mẹ sang cơ thể con thông qua quá trình mang thai, sinh nở, chăm sóc (bú, mớm).

Câu hỏi 6 trang 136 Sinh học 10: Con đường lây truyền nào sẽ làm cho virus phát tán trong cộng đồng nhanh nhất? Vì sao?

Trả lời:

Con đường lây truyền sẽ làm cho virus phát tán trong cộng đồng nhanh nhất là con đường hô hấp vì trong con đường này, virus lây truyền từ cơ thể này sang cơ thể khác thông qua không khí có chứa virus gây bệnh nên chỉ cần một người mắc bệnh có thể lây truyền cho rất nhiều người khác trong cùng một thời điểm.

Câu hỏi 7 trang 137 Sinh học 10: Quan sát hình 22.5 và cho biết chúng ta nên làm gì để hạn chế sự lây truyền virus cúm A từ động vật sang người.

Trả lời:

Biện pháp hạn chế sự lây truyền virus cúm A từ động vật sang người:

- Không ăn thịt gia súc gia cần ốm, chết và không rõ nguồn gốc; đảm bảo ăn chín, uống sôi, rửa tay bằng xà phòng trước khi ăn.

- Khu chuồng trại chăn nuôi phải sạch sẽ, thoáng mát, có hàng rào cách li với những loài hoang dã.

- Khi phát hiện gia cầm ốm, chết tuyệt đối không được giết mổ và sử dụng mà phải thông báo ngay cho chính quyền địa phương và đơn vị thú y trên địa bàn.

- Tiêm vaccine để phòng bệnh.

Luyện tập 1 trang 137 Sinh học 10: Hãy cho biết con đường lây truyền của virus HIV, cúm, sởi, dại, viêm gan A theo gợi ý trong bảng 22.1.

Trả lời:

Bảng 22.1. Con đường lây truyền của một số virus

Luyện tập 2 trang 137 Sinh học 10: Hãy đề xuất các biện pháp phòng bệnh để hạn chế sự lây truyền của HIV và virus cúm trong cộng đồng.

Trả lời:

• Biện pháp phòng bệnh đề hạn chế sự lây truyền của HIV:

* Phòng nhiễm HIV/AIDS lây qua đường tình dục:

- Sống lành mạnh, chung thuỷ một vợ một chồng, không quan hệ tình dục bừa bãi.

- Trong trường hợp quan hệ tình dục với một đối tượng chưa rõ có bị nhiễm HIV không, cần phải thực hiện tình dục an toàn để bảo vệ cho bản thân bằng cách sử dụng bao cao su đúng cách.

- Phát hiện sớm và chữa trị kịp thời các bệnh lây truyền qua đường tình dục cũng giúp giảm thiểu nguy cơ lây nhiễm HIV/AIDS vì những tổn thương do nhiễm trùng lây truyền qua đường tình dục sẽ là cửa vào lý tưởng cho HIV.

* Phòng nhiễm HIV/AIDS lây qua đường máu:

- Không tiêm chích ma túy.

- Chỉ truyền máu và các chế phẩm máu khi thật cần thiết, và chỉ nhận máu và các chế phẩm máu đã xét nghiệm HIV.

- Chỉ sử dụng bơm kim tiêm vô trùng. Không dùng chung bơm kim tiêm. Sử dụng dụng cụ đã tiệt trùng khi phẫu thuật, xăm, xỏ lỗ, châm cứu,...

- Tránh tiếp xúc trực tiếp với các dịch cơ thể của người nhiễm HIV.

- Dùng riêng đồ dùng cá nhân: dao cạo, bàn chải răng, bấm móng tay,...

* Phòng nhiễm HIV/AIDS lây truyền từ mẹ sang con:

- Người phụ nữ bị nhiễm HIV thì không nên có thai vì tỉ lệ lây truyền HIV sang con là 30%, nếu đã có thai thì không nên sinh con.

- Trường hợp muốn sinh con, cần đến cơ sở y tế để được tư vấn về cách phòng lây nhiễm HIV cho con.

- Sau khi đẻ nếu có điều kiện thì nên cho trẻ dùng sữa bò thay thế sữa mẹ.

• Biện pháp phòng bệnh để hạn chế sự lây truyền của virus cúm trong cộng đồng:

- Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng.

- Tránh tụ tập nơi đông người.

- Đeo khẩu trang.

- Giữ ấm cơ thể, rèn luyện thể dục thể thao để tăng cường sức đề kháng.

- Không ăn thịt gia cầm, thịt động vật chết do dịch bệnh.

- Tiêm định kì vaccine phòng bệnh cúm cho người và vật nuôi.

Câu hỏi 8 trang 138 Sinh học 10: Các hình 22.6 và 22.7 là những thông điệp của Bộ Y tế khuyến cáo để phòng chống dịch COVID-19 do SARS-CoV-2 gây ra. Em hãy thảo luận và cho biết tác dụng của những thông điệp này?

Trả lời:

- “Thông điệp 5K: Khẩu trang – Khử khuẩn – Khoảng cách – Không tập trung – Khai báo y tế” có tác dụng ngăn chặn phương thức lây nhiễm của virus SARS-CoV-2:

+ Khẩu trang: Đeo khẩu trang vải thường xuyên tại nơi công cộng, nơi tập trung đông người; đeo khẩu trang y tế tại các cơ sở y tế, khu cách ly.

+ Khử khẩu: Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng hoặc dung dịch sát khuẩn tay. Vệ sinh các bề mặt/ vật dụng thường xuyên tiếp xúc (tay nắm cửa, điện thoại, máy tính bảng, mặt bàn, ghế,…). Giữ vệ sinh, lau rửa và để nhà cửa thông thoáng.

+ Khoảng cách: Giữ khoảng cách khi tiếp xúc với người khác.

+ Không tụ tập đông người.

+ Khai báo y tế: Thực hiện khai báo Y tế trên App NCOVI; cài đặt ứng dụng Bluezone tại địa chỉ https://www.bluezone.gov.vn để được cảnh báo nguy cơ lây nhiễm dịch COVID-19. Khi có dấu hiệu sốt, ho, khó thở hãy gọi điện cho đường dây nóng của Bộ Y tế 19009095, hoặc đường dây nóng của y tế địa phương để được tư vấn, hỗ trợ, hướng dẫn đi khám bệnh đảm bảo an toàn.

- Tiêm vaccine phòng bệnh có tác dụng tăng sức miễn dịch cho cơ thể và bảo vệ cơ thể khỏi các biến chứng nghiêm trọng nếu có mắc phải.

Câu hỏi 9 trang 138 Sinh học 10: Tại sao tiêm vaccine lại giúp cơ thể phòng bệnh virus chủ động và hiệu quả?

Trả lời:

Vaccine là chế phẩm sinh học có tính kháng nguyên, khi đưa vào trong cơ thể nó sẽ kích thích hệ miễn dịch nhận diện và hình thành kháng thể phù hợp để liên kết và làm bất hoạt kháng nguyên. Đồng thời, hệ thống miễn dịch cũng ghi nhớ để nếu có kháng nguyên tương tự xâm nhập vào thì cơ thể sẽ chủ động hình thành kháng thể để bất hoạt kháng nguyên đó ngay trước khi kháng nguyên gây hại. Bởi vậy, tiêm vaccine giúp cơ thể phòng bệnh virus chủ động và hiệu quả.

Câu hỏi 10 trang 139 Sinh học 10: Cơ chế nào giúp cơ thể chống lại virus?

Trả lời:

Cơ chế giúp cơ thể chống lại virus: phản ứng không đặc hiệu (miễn dịch không đặc hiệu) hoặc đặc hiệu (miễn dịch đặc hiệu).

Câu hỏi 11 trang 139 Sinh học 10: Phân biệt miễn dịch không đặc hiệu và miễn dịch đặc hiệu.

Trả lời:

Phân biệt miễn dịch không đặc hiệu và miễn dịch đặc hiệu:

Miễn dịch không đặc hiệu	Miễn dịch đặc hiệu
- Là sự bảo vệ ngay lập tức của hệ thống miễn dịch, không cần tiếp xúc với mầm bệnh trước đó.	- Là sự bảo vệ của hệ thống miễn dịch chỉ hoạt động khi mầm bệnh xâm nhập vào cơ thể.
- Không có tính đặc hiệu, là phản ứng chung với tất cả các mầm bệnh.	- Có tính đặc hiệu đối với từng mầm bệnh.

Vận dụng 2 trang 139 Sinh học 10: Em đã làm gì để có sức khỏe tốt? Vì sao giữ gìn cơ thể sạch sẽ, khỏe mạnh lại có tác dụng phòng bệnh do virus?

Trả lời:

- Biện pháp để có sức khỏe tốt:

+ Ăn đủ chất.

+ Uống đủ nước theo nhu cầu và đúng cách.

+ Xây dựng lối sống, tập luyện, sinh hoạt lành mạnh.

+ Khám sức khỏe định kì.

- Giữ gìn cơ thể sạch sẽ, khỏe mạnh lại có tác dụng phòng bệnh do virus vì:

+ Giữ gìn cơ thể sạch sẽ sẽ giúp tiêu diệt và ngăn chặn sự xâm nhập của các mầm bệnh trên da, quần áo, đồ dùng,…

+ Giữ gìn cơ thể khỏe mạnh sẽ giúp cơ thể tăng cường hệ miễn dịch chống lại tác nhân gây bệnh.

Vận dụng 3 trang 139 Sinh học 10: Con người thường làm gì để chủ động kích hoạt miễn dịch đặc hiệu của cơ thể?

Trả lời:

Để chủ động kích hoạt miễn dịch đặc hiệu của cơ thể, con người thường chủ động tiêm vaccine.

Câu hỏi 12 trang 139 Sinh học 10: Nêu các giai đoạn trong chu trình nhân lên của virus. Quan sát hình 22.8 và cho biết thuốc Tamiflu ức chế giai đoạn nào trong chu trình nhân lên của virus cúm A?

Trả lời:

 - Chu trình nhân lên của virus gồm 5 giai đoạn:

1 - Bám dính (hấp phụ): Virus cố định trên bề mặt tế bào chủ nhờ mối liên kết đặc hiệu giữa thụ thể của virus và thụ thể của tế bào chủ.

2 - Xâm nhập: Virus trần đưa trực tiếp vật chất di truyền vào trong tế bào vật chủ. Virus có màng bọc thì đưa cấu trúc nucleocapsid hoặc cả virus vào trong tế bào chủ rồi mới phá bỏ các cấu trúc bao quanh (cởi áo) để giải phóng vật chất di truyền.

3 - Sinh tổng hợp: Virus sử dụng các vật chất có sẵn của tế bào chủ tiến hành tổng hợp các phân tử protein và nucleic acid nhờ enzyme của tế bào chủ hoặc enzyme do virus tổng hợp

4 - Lắp ráp: Các thành phần của virus sẽ hợp nhất với nhau để hình thành cấu trúc nucleocapsid.

5 - Giải phóng: Virus có thể phá huỷ tế bào chủ để giải phóng đồng thời các hạt virus hoặc chui từ từ ra ngoài và làm tế bào chủ chết dần.

- Quan sát hình 22.8 cho thấy, thuốc Tamiflu ức chế việc lắp ráp màng bọc của virus cúm A khiến virus cúm A không thể hoàn thành cấu tạo để giải phóng ra khỏi tế bào → Thuốc Tamiflu ức chế giai đoạn lắp ráp trong chu trình nhân lên của virus cúm A.

Vận dụng 4 trang 140 Sinh học 10: Vì sao chúng ta thường gặp khó khăn trong việc chế tạo vaccine phòng virus cúm?

Trả lời:

Virus cúm có hệ gene là RNA, enzyme polymerase do virus cúm tổng hợp không có cơ chế sửa sai nên virus này có tần số và tốc độ đột biến rất cao, tạo ra nhiều biến chủng. Mà mỗi biến chủng lại có khả năng lẩn tránh hệ miễn dịch và kháng thuốc nhanh. Bởi vậy, chúng ta thường gặp khó khăn trong việc chế tạo vaccine phòng virus cúm.

Câu hỏi trang 140 Sinh học 10: Hãy tìm hiểu thông tin, điều tra ở địa phương về một số bệnh do virus gây ra đối với người, động vật hoặc thực vật để hoàn thành báo cáo theo gợi ý như bảng 22.2:

Trả lời:

Tên bệnh	Tên virus	Phương thức lây truyền	Thiệt hại	Biện pháp phòng bệnh	Đề xuất khẩu hiệu tuyên truyền phòng bệnh
Covid - 19	Virus corona	Qua đường hô hấp	Suy giảm sức khỏe cộng đồng.	Đeo khẩu trang, cách li y tế, tiêm vacine,…	Thông điệp 5K.
Sốt xuất huyết	Virus Dengue	Do vật trung gian truyền bệnh (muỗi)	Có thể gây viêm gan, viêm não, viêm cơ tim nếu không kịp thời điều trị	Tiêu diệt muỗi trung gian truyền bệnh	Không có bọ gậy, lăng quăng, muỗi, không có sốt xuất huyết.
Vàng lùn xoắn lá ở lúa	Virus lùn xoắn lá	Do vật trung gian truyền bệnh (rầy nâu)	Gây thiệt hại lớn về sản lượng lúa thu hoạch.	Tiêu diệt vật trung gian truyền bệnh, sử dụng các giống kháng rầy	Diệt rầy nâu, kháng sâu hại.

III. Ứng dụng virus

Câu hỏi 13 trang 141 Sinh học 10: Nêu một số ứng dụng của virus trong y học.

Trả lời:

Ứng dụng của virus trong y học: Virus được sử dụng làm vector chuyển và biểu hiện gen đích (gen mã hóa protein mong muốn) để sản xuất kháng thể, vaccine,…

Câu hỏi 14 trang 141 Sinh học 10: Quan sát hình 22.9 và mô tả lại quy trình sản xuất và sử dụng vaccine vector phòng SARS–CoV–2.

Trả lời:

Quy trình sản xuất và sử dụng vaccine vector phòng SARS–CoV–2: 

- Tách gene mã hóa protein gai của SARS–CoV–2 và gắn vào bộ gene của virus gây bệnh ở tinh tinh.

- Tạo chế phẩm vaccine vector có mang gene mã hóa protein gai của SARS–CoV–2.

- Khi được tiêm vào cơ thể người, gene mã hóa protein gai được biểu hiện và sản sinh các protein gai.

- Các protein gai kích thích hệ thống miễn dịch sản sinh kháng thể chống SARS–CoV–2.

Câu hỏi 15 trang 141 Sinh học 10: Theo em, quy trình sản xuất vaccine vector phòng SARS–CoV–2 (hình 22.9) có thể sử dụng để sản xuất vaccine phòng các virus khác được không?

Trả lời:

Quy trình sản xuất vaccine vector phòng SARS–CoV–2 (hình 22.9) không thể sử dụng để sản xuất vaccine phòng tất cả các virus khác vì mỗi loại virus gây bệnh lại có đặc tính riêng nên cần căn cứ vào đặc tính để đưa ra quy trình sản xuất vaccine hiệu quả.

Câu hỏi 16 trang 142 Sinh học 10: Nêu vai trò của virus trong tự nhiên. Con người đã ứng dụng vai trò đó của virus để làm gì?

Trả lời:

- Vai trò của virus trong tự nhiên: Virus kí sinh gây bệnh trên tất cả các sinh vật nên chúng có vai trò nhất định trong đấu tranh, kiểm soát các loài sinh vật trên Trái Đất.

- Con người đã ứng dụng vai trò của virus trong tự nhiên để lựa chọn những virus kí sinh gây bệnh trên những sinh vật có hại cho con người và ứng dụng chúng vào cuộc sống phục vụ cho con người như sản xuất thuốc trừ sâu từ virus, phân bón sinh học,…

Vận dụng 5 trang 142 Sinh học 10: Nếu trâu, bò ăn phải chế phẩm có chứa Baculovirus thì có bị chết không? Giải thích.

Trả lời:

Nếu trâu, bò ăn phải chế phẩm có chứa Baculovirus thì không bị chết vì thụ thể của virus Baculovirus chỉ liên kết đặc hiệu với một số côn trùng mà không liên kết đặc hiệu với thụ thể tế bào trâu, bò nên không thể xâm nhiễm và gây hại cho trâu, bò.

Xem thêm lời giải bài tập Sinh học lớp 10 Cánh diều hay, chi tiết khác:

Ôn tập Phần 3 (trang 143, 144)

Bài 1: Giới thiệu chương trình môn sinh học. Sinh học và sự phát triển bền vững

Bài 2: Các phương pháp nghiên cứu và học tập môn Sinh học

Bài 3: Giới thiệu chung về các cấp độ tổ chức của thế giới sống

Ôn tập phần 1 (trang 22)