Giải Lịch sử 8 Bài 3 (Kết nối tri thức): Cách mạng công nghiệp

Giải Lịch sử 8 Bài 3: Cách mạng công nghiệp

Mở đầu trang 15 Bài 3 Lịch Sử 8: C. Mác đã từng khẳng định: Năng suất lao động là cái đảm bảo cho sự thắng lợi của trật tự xã hội này đối với một trật tự xã hội khác. Cách mạng công nghiệp diễn ra vào nửa sau thế kỉ XVIII - giữa thế kỉ XIX có ý nghĩa quyết định đến thắng lợi của chủ nghĩa tư bản đối với chế độ phong kiến. Vậy cuộc cách mạng công nghiệp đạt được những thành tựu nổi bật nào và tác động ra sao đến quá trình sản xuất và đời sống xã hội?

Trả lời:

- Một số thành tựu nổi bật của cuộc cách mạng công nghiệp:

+ Năm 1764, Giêm Ha-gri-vơ chế tạo ra máy kéo sợi Gien-ni.

+ Năm 1769, R. Ác-rai phát minh ra máy kéo sợi chạy bằng sức nước.

+ Năm 1784, Giêm Oát đã phát minh ra máy hơi nước.

+ Năm 1785, E. Các-rai phát minh ra máy dệt, đưa tốc độ sản xuất tăng lên 39 lần.

+ Năm 1814, Xti-phen-xơn chế tạo thành công đầu máy xe lửa chạy bằng hơi nước.

- Tác động của cách mạng công nghiệp:

+ Tác động đến đời sống sản xuất: làm thay đổi căn bản quá trình sản xuất, nâng cao năng suất lao động; bộ mặt của các nước tư bản có sự thay đổi căn bản; đưa nhân loại bước sang nền văn minh công nghiệp.

+ Tác động đến xã hội: hình thành hai giai cấp cơ bản của xã hội tư bản, đó là tư sản và vô sản.

1. Cách mạng công nghiệp Anh

Câu hỏi trang 16 Lịch Sử 8: Trình bày những thành tựu tiêu biểu của cách mạng công nghiệp ở Anh. Theo em, thành tựu nào là tiêu biểu nhất? Vì sao?

Trả lời:

- Những thành tựu tiêu biểu:

+ Năm 1764, Giêm Ha-gri-vơ chế tạo ra máy kéo sợi Gien-ni.

+ Năm 1769, R. Ác-rai phát minh ra máy kéo sợi chạy bằng sức nước.

+ Năm 1784, Giêm Oát đã phát minh ra máy hơi nước.

+ Năm 1785, E. Các-rai phát minh ra máy dệt, đưa tốc độ sản xuất tăng lên 39 lần.

+ Năm 1814, Xti-phen-xơn chế tạo thành công đầu máy xe lửa chạy bằng hơi nước.

- Thành tựu tiêu biểu nhất là: máy hơi nước, vì:

+ Trước khi động cơ hơi nước ra đời: con người chủ yếu lao động dựa vào sức mạnh của cơ bắp (lao động thủ công); hoặc sử dụng một số loại máy móc chạy bằng năng lượng gió (cối xay gió…) và nước. Tuy vậy, do còn nhiều hạn chế, nên năng suất lao động của con người chưa cao; khối lượng sản phẩm sản xuất ra chưa nhiều và các loại năng lượng gió, nước ở thời điểm này vẫn chưa thể tạo ra sự chuyển biến căn bản trong đời sống sản xuất.

+ Năm 1784, Giêm Oát phát minh ra máy hơi nước có thể hoạt động trong mọi điều kiện thời tiết, mọi địa điểm… sau đó, máy hơi nước nhanh chóng được ứng dụng trong nhiều ngành, nhiều lĩnh vực khác nhau, như: sản xuất công nghiệp, giao thông vận tải… Lúc này, các loại máy móc đã thay thế sức lao động chân tay của con người, giúp nền sản xuất có sự chuyển biến mạnh mẽ từ: sản xuất thủ công sang cơ khí hóa

2. Cách mạng công nghiệp lan ra các nước châu Âu và Mỹ

Câu hỏi trang 17 Lịch Sử 8: Hãy nêu những thành tựu tiêu biểu của cách mạng công nghiệp ở Pháp, Đức và Mỹ.

Trả lời:

- Cách mạng công nghiệp ở Pháp:

+ Cách mạng công nghiệp bắt đầu từ năm 1830.

+ Diễn ra trước tiên trong công nghiệp nhẹ, rồi lan sang công nghiệp nặng.

+ Kết quả: kinh tế Pháp nhanh chóng phát triển, đứng thứ hai thế giới (sau Anh).

- Cách mạng công nghiệp ở Đức:

+ Bắt đầu từ những năm 40 của thế kỉ XIX.

+ Phát triển dựa trên một nền công nghiệp nặng, hiện đại và tập trung, trong đó công nghiệp luyện kim, hoá chất đóng vai trò chủ đạo.

+ Kết quả: giữa thế kỉ XIX, kinh tế Đức phát triển với tốc độ rất cao. Đến khi thống nhất đất nước (1871), Đức đã trở thành một nước công nghiệp.

- Cách mạng công nghiệp ở Mỹ:

+ Quá trình công nghiệp hoá diễn ra khá sớm.

+ Diễn ra trước tiên trong công nghiệp nhẹ, rồi lan sang công nghiệp nặng.

+ Kết quả: đến giữa thế kỉ XIX, nước Mỹ đã đứng hàng thứ tư trên thế giới về giá trị sản xuất công nghiệp (sau Anh, Pháp, Đức).

3. Những tác động của cách mạng công nghiệp đối với sản xuất và xã hội

Giải Lịch sử 8 trang 18

Câu hỏi 1 trang 18 Lịch Sử 8: Khai thác tư liệu trên và hình 3.5 cho em biết mặt trái của cách mạng công nghiệp là gì?

Trả lời:

- Những mặt trái của cách mạng công nghiệp:

+ Gia tăng tình trạng ô nhiễm môi trường;

+ Giai cấp tư sản tăng cường bóc lột giai cấp vô sản (nhất là lao động phụ nữ và trẻ em).

+ Các nước tư bản phương Tây đẩy mạnh xâm chiếm và tranh giành thuộc địa...

Câu hỏi 2 trang 18 Lịch Sử 8: Hãy trình bày những tác động của cách mạng công nghiệp đối với sản xuất và xã hội.

Trả lời:

* Tác động đến đời sống sản xuất:

- Làm thay đổi căn bản quá trình sản xuất, nâng cao năng suất lao động, thúc đẩy nhiều ngành kinh tế khác phát triển, tạo ra nguồn của cải dồi dào cho xã hội.

- Bộ mặt của các nước tư bản thay đổi với nhiều khu công nghiệp lớn và thành phố đông dân mọc lên,...

- Chuyển xã hội loài người từ văn minh nông nghiệp sang văn minh công nghiệp.

* Tác động đối với đời sống xã hội

- Hình thành hai giai cấp cơ bản của xã hội tư bản, đó là tư sản và vô sản.

+ Giai cấp tư sản nhờ công nghiệp hoá đã giàu lên nhanh chóng, trở thành giai cấp thống trị trong xã hội.

+ Giai cấp vô sản ngày càng đông đảo và bị tư sản bóc lột nặng nề.

- Mâu thuẫn giữa giai cấp tư sản và giai cấp vô sản ngày càng sâu sắc.

Luyện tập - Vận dụng

Luyện tập 1 trang 18 Lịch Sử 8: Lập bảng hệ thống những thành tựu tiêu biểu của cách mạng công nghiệp từ nửa sau thế kỉ XVIII đến giữa thế kỉ XIX ở các nước châu Âu và Mỹ.

Trả lời:

Luyện tập 2 trang 18 Lịch Sử 8: Có ý kiến cho rằng: "Xã hội loài người chuyển từ văn minh nông nghiệp sang văn minh công nghiệp là nhờ cách mạng công nghiệp". Em đồng ý với ý kiến đó không? Vì sao?

Trả lời:

- Đồng ý với ý kiến “xã hội loài người chuyển từ văn minh nông nghiệp sang văn minh công nghiệp là nhờ cách mạng công nghiệp”. Vì:

+ Trước khi tiến hành cách mạng công nghiệp: con người chủ yếu lao động dựa vào sức mạnh của cơ bắp (lao động thủ công); hoặc sử dụng một số loại máy móc chạy bằng năng lượng gió (cối xay gió…) và nước. Tuy vậy, do còn nhiều hạn chế, nên năng suất lao động của con người chưa cao; khối lượng sản phẩm sản xuất ra chưa nhiều và các loại năng lượng gió, nước ở thời điểm này vẫn chưa thể tạo ra sự chuyển biến căn bản trong đời sống sản xuất.

+ Cuối thế kỉ XVIII - đầu thế kỉ XIX, với việc tiến hành cách mạng công nghiệp, quá trình sản xuất của con người đã có sự thay đổi căn bản (các loại máy móc đã thay thế sức lao động chân tay của con người), giúp nền sản xuất có sự chuyển biến mạnh mẽ từ: sản xuất thủ công sang cơ khí hóa.

Vận dụng 1 trang 18 Lịch Sử 8: Theo em, nếu con người không sáng tạo ra những loại máy móc dùng trong sản xuất hoặc những phương tiện giao thông hiện đại như tàu hoả, tàu thuỷ,... thì hoạt động sản xuất và cuộc sống của chúng ta sẽ thế nào?

Trả lời:

- Nếu không dùng máy móc trong sản xuất hoặc những phương tiện giao thông hiện đại như tàu hoả, tàu thuỷ,... thì hoạt động sản xuất và cuộc sống của chúng ta sẽ bị đình trệ. Ví dụ:

+ Hoạt động sản xuất của con người chủ yếu sử dụng sức lao động thủ công, nên năng suất thấp, thời gian để làm ra một sản phẩm sẽ kéo dài hơn,…

+ Thời gian di chuyển của con người từ địa điểm này tới địa điểm khác sẽ lâu hơn…

Vận dụng 2 trang 18 Lịch Sử 8: Sưu tầm tư liệu từ sách, báo, internet về một thành tựu tiêu biểu của cách mạng công nghiệp từ nửa sau thế kỉ XVIII đến giữa thế kỉ XIX và viết bài giới thiệu (khoảng 200 chữ) về thành tựu đó.

Trả lời:

(*) Tham khảo: Giới thiệu về máy kéo sợi Gien-ni

Trong những năm 1750, các nhà máy dệt may không để đáp ứng được nhu cầu của thị trường. Lúc này, người ta vẫn còn sử dụng xe quay sợi với với một cọc suốt. Vì thế mà mỗi công nhân chỉ làm được một cuộn chỉ mỗi ngày. Đến cuối năm 1764, kĩ sư Giêm Ha-gri-vơ đã phát minh ra máy kéo sợi Gien-ni. Máy này có cấu tạo như xe quay sợi bình thường nhưng lại chứa tới 16 – 18 cọc suốt và chỉ cần một công nhân vận hành máy. Vì lượng cọc suốt nhiều hơn, máy có thể tạo ra nhiều sợi vải hơn khi vận hành, năng suất làm việc cũng tăng lên gấp nhiều lần.

Máy kéo sợi Gien-ni là phát minh quan trọng giúp cho sản lượng nguyên liệu ngành dệt may tại châu Âu tăng lên nhanh chóng. Phát minh này giúp nguồn cung sợi vải cho ngành dệt may tăng lên. Đồng thời, nó cũng giúp giá vải giảm xuống và người tiêu dùng có thể mua vải dễ dàng hơn. Máy kéo sợi Gien-ni mang lại rất nhiều lợi ích cho ngành dệt may Anh quốc lúc bấy giờ.

Lý thuyết Cách mạng công nghiệp (nửa sau thế kỉ XVIII - giữa thế kỉ XIX)

1. Cách mạng công nghiệp Anh

Cách mạng công nghiệp đầu tiên diễn ra ở Anh vào giữa thế kỉ XVIII, nhờ có đầy đủ vốn, nhân công và kĩ thuật phát triển.

- Máy kéo sợi Gien-ni phát minh năm 1764, làm đột phá trong ngành dệt và lan rộng sang các ngành khác.

- R. Ác-rai phát minh máy kéo sợi chạy bằng sức nước năm 1769 và xây dựng xưởng dệt đầu tiên ở Man-che-xtơ năm 1771.

- Giêm Oát phát minh máy hơi nước năm 1784, cho phép xây dựng các nhà máy ở nhiều nơi khác nhau.

- Năm 1785, E. Các-rai phát minh máy dệt, tăng tốc độ sản xuất 39 lần.

- Năm 1814, Xti-phen-xơn chế tạo đầu máy xe lửa chạy bằng hơi nước.

- Năm 1825, Anh khánh thành đoạn đường sắt đầu tiên nối liền Man-che-xtơ với Li-vơ-pun.

- Đến năm 1850, Anh có khoảng 10,000km đường sắt.

Cách mạng công nghiệp Anh biến nước này từ nông nghiệp thành nước công nghiệp phát triển nhất thế giới, mệnh danh là “công xưởng của thế giới”.

Ảnh hưởng của cách mạng công nghiệp Anh lan đến châu Âu và Mỹ:

- Pháp: cách mạng công nghiệp bắt đầu từ năm 1830, kinh tế phát triển nhanh.

- Đức: cách mạng công nghiệp bắt đầu từ những năm 40 của thế kỉ XIX, kinh tế phát triển với tốc độ cao, trở thành nước công nghiệp sau khi thống nhất đất nước.

- Mỹ: quá trình công nghiệp hoá bắt đầu từ công nghiệp nhẹ vì liên hệ với Anh.

- Mỹ phát minh máy tách hạt bông (1793) và máy thu hoạch bông (1831) để tăng năng suất lao động.

- Nước Mỹ phát triển công nghiệp đường sắt, khai mỏ, luyện kim, đóng tàu,... và đứng thứ tư về giá trị sản xuất công nghiệp giữa thế kỉ XIX.

3. Những tác động của cách mạng công nghiệp đối với sản xuất và xã hội

- Cách mạng công nghiệp tạo năng suất lao động cao, phát triển kinh tế và xây dựng nhiều khu công nghiệp và thành phố đông dân.

- Nó chuyển đổi xã hội từ văn minh nông nghiệp sang văn minh công nghiệp, tạo ra hai giai cấp chính là tư sản và vô sản.

- Giai cấp tư sản trở thành thống trị xã hội, trong khi giai cấp vô sản làm công nhân bị áp bức và bóc lột.

- Cách mạng công nghiệp gây ô nhiễm môi trường, bóc lột lao động phụ nữ và trẻ em, cũng như xâm chiếm và tranh giành thuộc địa.

Xem thêm các bài giải SGK Lịch sử 8 Kết nối tri thức hay, chi tiết khác:

Bài 2: Cách mạng tư sản Pháp cuối thế kỉ XVIII

Bài 4: Đông Nam Á từ nửa sau thế kỉ XVI đến giữa thế kỉ XIX

Bài 5: Cuộc xung đột Nam - Bắc triều và Trịnh - Nguyễn

Bài 6: Công cuộc khai phá vùng đất phía nam từ thế kỉ XVI đến thế kỉ XVIII

Bài 7: Khởi nghĩa nông dân ở đàng ngoài thế kỉ XVIII