Lý thuyết Lịch sử 8 Bài 4 (Cánh Diều): Xung đột Nam - Bắc triều, Trịnh - Nguyễn

Lý thuyết Lịch sử 8 Bài 4: Xung đột Nam - Bắc triều, Trịnh - Nguyễn

A. Lý thuyết Xung đột Nam - Bắc triều, Trịnh - Nguyễn

I. Sự ra đời của Vương triều Mạc

- Đầu thế kỉ XVI, nhà Lê sơ rơi vào tình trạng khủng hoảng và suy yếu. Quan lại, địa chủ và cường hào ra sức hoành hành. Ở nhiều nơi, nhân dẫn nổi dậy đấu tranh. 

- Một số thế lực phong kiến đã nổi lên, tranh chấp quyền hành và thao túng triều đình, trong đó nổi trội là thế lực của Mạc Đăng Dung.

- Năm 1527, Mạc Đăng Dung ép vua Lê Cung Hoàng nhường ngôi, lập ra triều Mạc.

II. Xung đột Nam – Bắc triều

1. Nguyên nhân bùng nổ

- Nhà Mạc được thành lập nhưng một bộ phận quan lại trung thành với triều Lê sơ ra sức chống lại nhằm khôi phục vương triều này. 

- Năm 1533, Nguyễn Kim – một tướng cũ của nhà Lê, chạy vào Thanh Hoá rồi sang Lào tập hợp lực lượng, chống nhà Mạc, đưa Lê Duy Ninh – con của Lê Chiêu Tông lên ngôi vua (Lê Trang Tông).

- Năm 1545, Nguyễn Kim mất, con rể là Trịnh Kiểm lên thay thế. 

=> Đất nước dần hình thành hai khu vực dưới sự kiểm soát của nhà Mạc (còn gọi là Bắc triều) và nhà Lê trung hưng (còn gọi là Nam triều). 

=> Mẫu thuẫn Nam - Bắc triều dẫn đến cuộc xung đột gần 60 năm (1533 – 1592). Cuối cùng, Nam triều chiếm được Thăng Long (Đông Kinh), nhà Mạc phải chạy lên Cao Bằng, xung đột Nam Bắc triều chấm dứt.

2. Hệ quả

- Gây nên tổn thất lớn về sinh mạng cho cả hai bên. 

- Mùa màng bị tàn phá, ruộng đất bỏ hoang, làng mạc tiêu điều. 

- Tạo ra mầm mống dẫn đến xung đột Trịnh – Nguyễn sau đó.

III. Xung đột Trịnh – Nguyễn

1. Nguyên nhân bùng nổ

- Năm 1558, trong bối cảnh xung đột Nam – Bắc triều, Nguyễn Hoàng (con thứ của Nguyễn Kim) được nhà Lê trung hưng cử vào làm Trấn thủ Thuận Hoá, sau đó là cả vùng Quảng Nam. 

- Sau khi Nguyễn Hoàng qua đời (1613), mâu thuẫn giữa chính quyền Lê – Trịnh và họ Nguyễn gia tăng. 

- Năm 1627, nhà Lê trung hưng đưa quân đánh vào Thuận Hoá, xung đột Trịnh – Nguyễn bùng nổ. Đến năm 1672, hai bên ngừng chiến.

2. Hệ quả

- Gây ra tình trạng chia cắt đất nước thành Đàng Trong và Đàng Ngoài, lấy sông Gianh (Quảng Bình) làm ranh giới. 

- Làm suy yếu quốc gia Đại Việt. Tuy vậy, do nhu cầu về vũ khí trong quá trình xung đột, chính quyền Lê – Trịnh và chúa Nguyễn đã có những chính sách ưu đãi đối với người phương Tây, đưa đến sự phát triển mạnh mẽ của ngoại thương. 

- Trước sức ép tấn công của nhà Lê-Trịnh, các chúa Nguyễn huy động nhân dân khai hoang tìm cách mở rộng lãnh thổ về phía nam.

B. Câu hỏi trắc nghiệm bài 4: Xung đột Nam - Bắc triều, Trịnh - Nguyễn

Câu 1: Nhận thấy sự bất lực của nhà Lê, năm 1527, Mạc Đăng Dung đã:

A. Đưa quân di dẹp loạn, đảm bảo sự yên bình cho triều đình

B. Ép vua Lê nhường ngôi, lập ra triều Mạc

C. Thay vua Lê nhiếp chính

D. Về quê quy ẩn

Đáp án đúng: B

Giải thích:

Nhận thấy sự suy thoái và bất lực của nhà Lê, năm 1527, Mạc Đăng Dung đã Ép vua Lê nhường ngôi, lập ra triều Mạc => sự kiện đánh dấu sự sụp đổ của nhà Lê sơ và sự thành lập nên triều Mạc.

Câu 2: Đến đầu thế kỉ XVI, tình trạng của nhà Lê như thế nào?

A. Có sự phát triển vượt bậc

B. Dần phát trở thành trung tâm kinh tế lớn nhất khu vực 

C. Lâm vào tình trạng khủng hoảng

D. Bị quân Minh đánh bại hoàn toàn

Đáp án đúng: C

Giải thích:

Đầu thế kỷ XVI, nhà Lê sơ suy yếu, lâm vào khủng hoảng trầm trọng.

+ Sau khi vua Lê Hiến Tông chết, các vua Uy mục, Tương dực bỏ bê triều chính,  chỉ lo ăn , hưởng thụ, quan lại địa chủ vơ vét, áp bức, chiếm đoạt ruộng đất của nhân dân => nhiều phong trào đấu tranh nổ ra

+ Các thế lực phong kiến nổi dậy tranh chấp quyền lực, mạnh nhất là thế lực Mạc Đăng Dung.

+ Năm 1257, Mạc Đăng Dung phế truất vua Lê lập triều Mạc.

Câu 3: Cuộc xung đột giữa hai thế lực Trịnh – Nguyễn bùng nổ năm nào?

A. 1592

B. 1627

C. 1545

D. 1672

Đáp án đúng: C

Câu 4: Đâu là kết quả của chiến tranh Nam – Bắc triều?

A. Bắc triều chiếm được vùng đất phía nam, nhà Lê phải chạy sang Campuchia.

B. Nam triều thâu tóm được Lan-xang, Chân Lạp, phối hợp tấn công ra bắc, chấm dứt triều đại của nhà Mạc.

C. Nam triều chiếm được Thăng Long (Đông Kinh), nhà Mạc phải chạy lên Cao Bằng, chiến tranh kết thúc.

D. Tất cả các đáp án trên.

Đáp án đúng: C

Giải thích:

Kết quả của chiến tranh Nam – Bắc triều: Chiến tranh kết thúc => Nhà Hậu Lê (Nam Triều) chiếm lại được thành Thăng Long => hoàn thành việc trung hưng. Nhà Mạc phải chạy lên Cao Bằng cát cứ tới 1677 

Câu 5: Năm 1545 có sự kiện gì?

A. Nguyễn Hoàng chết, thế lực của Nguyễn Kim ngày càng lớn mạnh.

B. Nguyễn Kim chết, thế lực của Nguyễn Hoàng ngày càng lớn mạnh.

C. Nguyễn Kim chết, con rể là Trịnh Kiểm lên thay, nắm toàn bộ binh quyền.

D. Trịnh Kiểm chết, con rể là Nguyễn Hoàng lên thay, nắm toàn bộ binh quyền.

Đáp án đúng: C

Câu 6: Xung đột Trịnh – Nguyễn kéo dài trong bao lâu?

A. Gần 60 năm

B. Gần 100 năm

C. Gần 150 năm

D. Gần 200 năm

Đáp án đúng: A

Giải thích:

Xung đột Trịnh- Nguyễn kéo dài trong suốt 60 năm => Khiến cho kinh tế chịu ảnh hưởng tiêu cực

Câu 7: Hai thế lực Trịnh – Nguyễn lấy gì làm ranh giới chia cắt đất nước thành Đàng Trong và Đàng Ngoài?

A. Luỹ Thầy

B. Sông Gianh

C. Thành Đông Quan

D. Đèo Hải Vân

Đáp án đúng: A

Câu 8:  Hệ quả tiêu cực của các cuộc xung đột Xung đột Nam - Bắc triều, xung đột Trịnh - Nguyễn là?

A. Sự thống nhất của đất nước bị xâm phạm nghiêm trọng

B. Hình thành cục diện “một cung vua - hai phủ chúa”

C. Kinh tế đất nước bị tàn phá; hàng vạn dân thường bị xô đẩy vào vòng khói lửa.

D. Cả ba đáp án trên đều đúng

Đáp án đúng: D

Câu 9: Đầu thế kỉ XVI, trong lúc tình hình đất nước bất ổn, ai đã tiêu diệt các thế lực đối lập, dần dần thâu tóm mọi quyền hành?

A. Mạc Đăng Dung

B. Lê Thánh Tông

C. Nguyễn Huệ

D. Đinh Bộ Lĩnh

Đáp án đúng: A

Giải thích: 

Đầu thế kỉ XVI, trong lúc tình hình đất nước bất ổn, các thế lực tranh chấp quyền lực, trong đó Mạc Đăng Dung có thế lực mạnh nhất => tiêu diệt các thế lực đối lập, dần dần thâu tóm mọi quyền hành

Câu 10: Nguyễn Kim đã chạy sang nước nào để tập hợp lục lượng?

A. Lào

B. Thái Lan

C. Trung Quốc

D. Cam-pu-chia

Đáp án đúng: D

C. Sơ đồ tư duy Xung đột Nam - Bắc triều, Trịnh - Nguyễn

Xem thêm các bài lý thuyết Lịch sử 8 sách Cánh Diều hay, chi tiết tại: 

Lý thuyết Bài 5: Quá trình khai phá của Đại Việt trong các thế kỉ XVI - XVIII

Lý thuyết Bài 6: Khởi nghĩa nông dân ở Đàng Ngoài thế kỉ XVIII

Lý thuyết Bài 7: Phong trào Tây Sơn thế kỉ XVIII

Lý thuyết Bài 8: Kinh tế, văn hóa và tôn giáo Đại Việt trong các thế kỉ XVI - XVIII

Lý thuyết Bài 9: Các nước Âu - Mỹ từ cuối thế kỉ XIX đến đầu thế kỉ XX