Lý thuyết Hóa học 10 Bài 2 (Cánh diều): Các thành phần của nguyên tử

Lý thuyết Hóa học 10 Bài 2: Các thành phần của nguyên tử

A. Lý thuyết Các thành phần của nguyên tử

I. Thành phần và cấu trúc của nguyên tử

1. Thành phần nguyên tử

- Mọi vật thể đều được tạo nên từ các chất và mọi chất đều được tạo nên từ các nguyên tử.

- Nguyên tử được tạo nên từ 3 loại hạt cơ bản là:

+ Hạt electron, kí hiệu là e

+ Hạt proton, kí hiệu là p

+ Hạt neutron, kí hiệu là n

- Khối lượng và điện tích các hạt cơ bản này được thể hiện trong Bảng 2.1.

Bảng 2.1. Khối lượng và điện tích của các hạt cấu tạo nên nguyên tử

Loại hạt	Electron	Proton	Neutron
Khối lượng (amu)	0,00055	1	1
Điện tích (e0)	-1	+1	0

- Trong một nguyên tử, số proton và số electron luôn bằng nhau.

- Trong tất cả các nguyên tố, chỉ có duy nhất một loại nguyên tử của hydrogen (H) được tạo nên bởi proton và electron (không có neutron).

Chú ý:

+ Đơn vị của khối lượng nguyên tử là amu (atomic mass unit)

1 amu = 1,6605.10^-27 kg

+ Đơn vị của điện tích các hạt cơ bản là e₀ (điện tích nguyên tố)

1 e₀ = 1,602.10^-19 C

2. Cấu trúc của nguyên tử

Nguyên tử bao gồm:

+ Lớp vỏ: được tạo nên bởi các hạt electron

+ Hạt nhân: được tạo nên bởi các hạt proton và hạt neutron

Ví dụ: Mô hình cấu tạo nguyên tử hydrogen và beryllium

II. Khối lượng và kích thước của nguyên tử

Nguyên tử của các nguyên tố khác nhau có khối lượng và kích thước khác nhau

1. Khối lượng của nguyên tử

- Khối lượng của nguyên tử vô cùng nhỏ.

- Khối lượng nguyên tử thường được biểu thị theo đơn vị amu

- Nguyên tử có khối lượng nhỏ nhất là nguyên tử của nguyên tố hydrogen (H), có khối lượng là 1 amu

- Nguyên tử có khối lượng lớn nhất là nguyên tử của nguyên tố uranium (U), có khối lượng là 238 amu

- Do khối lượng của các electron (0,00055 amu) rất nhỏ so với khối lượng của proton (1 amu) hay neutron (1 amu) nên khối lượng nguyên tử tập trung chủ yếu ở hạt nhân nguyên tử. Một cách gần đúng, có thể coi khối lượng của nguyên tử bằng khối lượng của hạt nhân.

2. Kích thước của nguyên tử

- Kích thước của nguyên tử là vô cùng nhỏ

- Coi nguyên tử có dạng hình cầu, khi đó, đường kính của nó chỉ khoảng 10^-10 m

- Nguyên tử có đường kính nhỏ nhất là helium (0,62$\stackrel{o}{A}$), nguyên tử có đường kính lớn nhất là francium (7,0$\stackrel{o}{A}$)

Chú ý: Angstrom là đơn vị đo độ dài, kí hiệu là

1 $\stackrel{o}{A}$= 10² pm = 10^-10 m

- Hạt nhân nguyên tử có kích thước rất nhỏ so với nguyên tử. Kích thước hạt nhân bằng khoảng 10^-5 đến 10^-4 lần kích thước nguyên tử. Như vậy, phần không gian rỗng chiếm chủ yếu trong nguyên tử.

B. Trắc nghiệm Các thành phần của nguyên tử

Câu 1. Tất cả các nguyên tử (trừ duy nhất một loại nguyên tử của hydrogen) được cấu tạo từ các loại hạt cơ bản là

A. hạt electron (e), hạt neutron (n).

B. hạt proton (p), hạt electron (e).

C. hạt electron (e), hạt proton (p), hạt nhân (n).

D. hạt electron (e), hạt proton (p), hạt neutron (n).

Hiển thị đáp án  

Đáp án: D

Giải thích: Tất cả các nguyên tử (trừ duy nhất một loại nguyên tử của hydrogen chỉ được tạo nên bởi một electron và một proton) được cấu tạo từ ba loại hạt cơ bản là hạt electron (e), hạt proton (p), hạt neutron (n).

Câu 2. Nguyên tử trung hòa về điện vì

A. được tạo nên bởi các hạt không mang điện.

B. có tổng số hạt proton bằng tổng số hạt electron.

C. có tổng số hạt electron bằng tổng số hạt neutron.

D. tổng số hạt neutron bằng tổng số hạt neutron.

Hiển thị đáp án  

Đáp án: B

Giải thích:

Một electron có điện tích là – 1 e_o

Một proton có điện tích là + 1 e_o

Còn neutron không mang điện.

Lại có tổng số hạt proton bằng tổng số hạt electron.

⇒ Tổng điện tích âm bằng tổng điện tích dương

⇒ Nguyên tử trung hòa về điện.

Câu 3. Hạt cơ bản không mang điện trong nguyên tử là

A. electron

B. proton

C. neutron

D. hạt nhân

Hiển thị đáp án  

Đáp án: C

Giải thích:

Hạt cơ bản không mang điện trong nguyên tử là neutron.

Hạt proton mang điện tích dương.

Hạt electron mang điện tích âm.

Câu 4. Loại hạt mang điện trong nguyên tử là

A. hạt nhân

B. electron và neutron

C. electron và proton

D. proton và neutron

Hiển thị đáp án  

Đáp án: C

Giải thích: Loại hạt mang điện trong nguyên tử làproton (điện tích + 1 e_o) và electron (điện tích – 1 e_o).

Câu 5. Nguyên tử gồm

A. lớp vỏ được tạo nên bởi các hạt eletron và neutron và hạt nhân được tạo nên bởi các hạt proton.

B. lớp vỏ được tạo nên bởi các hạt eletron và hạt nhân được tạo nên bởi các hạt proton và neutron.

C. lớp vỏ được tạo nên bởi các hạt neutron và hạt nhân được tạo nên bởi các hạt proton và eletron.

D. lớp vỏ được tạo nên bởi các hạt proton và eletron và hạt nhân được tạo nên bởi các hạt neutron.

Hiển thị đáp án  

Đáp án: B

Giải thích: Nguyên tử gồm lớp vỏ được tạo nên bởi các hạt eletron và hạt nhân được tạo nên bởi các hạt proton và neutron.

Câu 6. Hạt được tìm thấy ở lớp vỏ nguyên tử là

A. electron

B. proton

C. neutron

D. hạt nhân

Hiển thị đáp án  

Đáp án: A

Giải thích: Hạt được tìm thấy ở lớp vỏ nguyên tử là electron mang điện tích âm.

Câu 7. Biết trong phân thử nước (H₂O), nguyên tử H chỉ gồm 1 proton và 1 electron; nguyên tử O có 8 neutron và 8 proton. Tổng số electron, proton và neutron trong một phân tử nước (H₂O) là

A. 18

B. 26

C. 20

D. 28

Hiển thị đáp án  

Đáp án: D

Giải thích:

Vì trong nguyên tử số electron bằng số proton nên trong nguyên tử O, số electron là 8 hạt.

Tổng số hạt electron, proton và neutron trong một nguyên tử O là: 8 + 8 + 8 = 24 (hạt).

Tổng số hạt electron, proton và neutron trong một nguyên tử H là: 1 + 1 = 2 (hạt)

Một phân tử nước có 2 nguyên tử H và 1 nguyên tử O.

Vậy tổng số electron, proton và neutron trong một phân tử nước (H₂O) là: 2.2 + 24 = 28 (hạt).

Câu 8. Một nguyên tử kali có 19 electron ở lớp vỏ. Điện tích hạt nhân của nguyên tử kali là

A. – 19 e_o

B. 0

C. + 19 e_o

D. + 38 e_o

Hiển thị đáp án  

Đáp án: C

Giải thích:

Vì trong nguyên tử số electron bằng số proton nên trong nguyên tử kali cũng có 19 proton.

Hạt nhân nguyên tử được cấu tạo bởi các hạt proton mang điện tích dương (1 proton có điện tích là + 1 e_o) và các hạt neutron không mang điện tích.

Do đó điện tích hạt nhân nguyên tử kali cũng là điện tích của 19 proton là + 19 e_o.

Câu 9. Khẳng định nào sau đây đúng?

A. Khối lượng electron xấp xỉ bằng khối lượng proton và lớn hơn khối lượng neutron rất nhiều.

B. Khối lượng neutron xấp xỉ bằng khối lượng proton và lớn hơn khối lượng electron rất nhiều.

C. Khối lượng neutron xấp xỉ bằng khối lượng electron và lớn hơn khối lượng proton rất nhiều.

D. Khối lượng electron, proton và neutron xấp xỉ bằng nhau.

Hiển thị đáp án  

Đáp án: B

Giải thích:

Ta có: m_e ≈ 0,00055 amu; m_p ≈ 1 amu; m_n ≈ 1 amu.

Do đó, khối lượng neutron xấp xỉ bằng khối lượng proton và lớn hơn khối lượng electron rất nhiều.

Câu 10. Khẳng định nào sau đây đúng?

A. Khối lượng nguyên tử vô cùng nhỏ. Đơn vị của khối lượng nguyên tử là amu.

B. Khối lượng nguyên tử vô cùng nhỏ. Đơn vị của khối lượng nguyên tử là kg.

C. Khối lượng nguyên tử vô cùng lớn. Đơn vị của khối lượng nguyên tử là amu.

D. Khối lượng nguyên tử vô cùng lớn. Đơn vị của khối lượng nguyên tử là kg.

Hiển thị đáp án  

Đáp án: A

Giải thích: Khối lượng nguyên tử vô cùng nhỏ. Đơn vị của khối lượng nguyên tử là amu (1 amu = 1,6605.10^-27 kg)

Xem thêm tóm tắt lý thuyết Hóa học 10 sách Cánh diều hay, chi tiết khác:

Lý thuyết Bài 3: Nguyên tố hóa học

Lý thuyết Bài 4: Mô hình nguyên tử và orbital nguyên tử

Lý thuyết Bài 5: Lớp, phân lớp và cấu hình electron

Lý thuyết Bài 6: Cấu tạo của bảng tuần hoàn các nguyên tố hóa học

Lý thuyết Bài 7: Xu hướng biến đổi một số tính chất của đơn chất, biến đổi thành phần và tính chất của hợp chất trong một chu kì và trong một nhóm