Giải Sinh học 10 Bài 8 (Kết nối tri thức): Tế bào nhân thực

Giải bài tập Sinh học lớp 10 Bài 8: Tế bào nhân thực

Mở đầu trang 48 Sinh học 10: Hình bên cho thấy màng tế bào niêm mạc ruột non bình thường có diện tích lớn hơn nhiều so với màng tế bào của tế bào niêm mạc ruột bất thường bên cạnh. Người có các tế bào niêm mạc ruột bất thường dù ăn nhiều đến mấy cũng khó béo được vì bị giảm khả năng hấp thụ thức ăn. Vậy, màng tế bào và những bộ phận còn lại của tế bào nhân thực có cấu trúc và chức năng như thế nào?

Trả lời:

Dừng lại và suy ngẫm (trang 49)

Câu hỏi 1 trang 49 Sinh học 10: Cấu trúc của ti thể và lục lạp phù hợp với chức năng của chúng như thế nào?

Trả lời:

• Cấu trúc của nhân tế bào:

- Phần lớn có dạng hình cầu, đường kính 5 µm và được bao bọc bởi lớp kép phospholipid và protein.

- Trên màng nhân có rất nhiều lỗ nhỏ đảm bảo cho các chất có thể ra vào nhân.

- Trong nhân có chất nhiễm sắc chứa DNA.

- Trong nhân có một hoặc một vài hạch nhân là nơi diễn ra quá trình tổng hợp các phân tử rRNA.

• Chức năng của nhân tế bào: Nhân tế bào là kho chứa thông tin di truyền (DNA), là trung tâm điều khiển các hoạt động sống của tế bào.

Câu hỏi 2 trang 49 Sinh học 10: Vì sao nói nhân là trung tâm điều khiển mọi hoạt động sống của tế bào?

Trả lời:

Nhân là trung tâm điều khiển mọi hoạt động sống của tế bào vì trong nhân chứa chất nhiễm sắc chứa DNA, những thông tin trên DNA sẽ được phiên mã thành các phân tử RNA và được đưa ra khỏi nhân để tham gia tổng hợp protein – phân tử giữ chức năng cấu trúc và vận hành các hoạt động sống của tế bào.

Dừng lại và suy ngẫm (trang 51)

Câu hỏi 1 trang 51 Sinh học 10: Nêu cấu trúc và chức năng của ribosome. Trong các loại tế bào của cùng một cơ thể: tế bào bạch cầu, tế bào cơ, tế bào gan, tế bào nào có xu hướng tổng hợp nhiều protein nhất? Giải thích?

Trả lời:

• Cấu trúc và chức năng của ribosome:

- Cấu trúc của ribosome: Là bào quan không có màng bao bọc, có dạng hình cầu, đường kính khoảng 150 Å, gồm rRNA (80% - 90%) và protein, mỗi ribosome được tạo bởi hai tiểu đơn vị có kích thước khác nhau là tiểu đơn vị lớn và tiểu đơn vị nhỏ.

- Chức năng của ribosome: Là nơi diễn ra quá trình tổng hợp protein.

• Trong các loại tế bào của cùng một cơ thể: tế bào bạch cầu, tế bào cơ, tế bào gan, tế bào có xu hướng tổng hợp nhiều protein nhất là tế bào bạch cầu vì tế bào bạch cầu cần nhiều protein để tổng hợp các kháng thể và protein đặc hiệu, thực bào các chất lạ hoặc vi khuẩn, khử độc, sản xuất kháng thể, giải phóng các chất truyền tin hóa học, các enzyme cho cơ thể.

Câu hỏi 2 trang 51 Sinh học 10: Lưới nội chất có cấu tạo phù hợp với chức năng như thế nào? Trong các tế bào: tế bào thần kinh, tế bào tinh hoàn, tế bào gan, tế bào cơ, tế bào bạch cầu, tế bào nào có lưới nội chất trơn phát triển, tế bào nào có lưới nội chất hạt phát triển? Giải thích?

Trả lời:

• Cấu tạo của lưới nội chất phù hợp với chức năng:

- Gồm các ống và túi dẹp chứa dịch nối thông nhau thành một mạng lưới → Tăng diện tích bề mặt, sản xuất được nhiều sản phẩm và các chất được vận chuyển dễ dàng và nhanh chóng.

- Lưới nội chất hạt: Các đường ống tạo nên bởi lớp kép phospholipid, một đầu liên kết với màng nhân, một đầu liên kết với lưới nội chất trơn, trên màng có các hạt ribosome → Tổng hợp protein và được đưa vào trong hệ thống lưới nội chất để chuyển qua túi tiết.

- Lưới nội chất trơn: Hệ thống màng dạng ống dẹp thông với lưới nội chất hạt, chứa enzyme → Tham gia tổng hợp nhiều loại lipid, chuyển hóa đường, khử độc, dự trữ Ca²⁺, tổng hợp nên các sterol và phospholipid, các hormone sinh dục, tổng hợp và dự trữ triglyceride, tổng hợp và phân giải glycogen giúp điều hòa đường huyết.

• Trong các tế bào: tế bào thần kinh, tế bào tinh hoàn, tế bào gan, tế bào cơ, tế bào bạch cầu, tế bào có lưới nội chất trơn phát triển nhất là tế bào gan. Vì: Tế bào gan có chức năng đào thải độc tố, sản xuất mật, dự trữ các chất như vitamin và chất khoáng, lưu trữ carbohydrate dưới dạng glycogen và chuyển hóa chúng thành glucose khi cơ thể cần để hấp thu vào máu, cân bằng lượng đường huyết, cung cấp năng lượng cho mọi hoạt động, tổng hợp các yếu tố đông máu, tổng hợp hormone angiotensinogen, tổng hợp albumin... nên cần có lượng enzyme lớn của lưới nội chất trơn để thực hiện các quá trình trên.

• Trong các tế bào: tế bào thần kinh, tế bào tinh hoàn, tế bào gan, tế bào cơ, tế bào bạch cầu, tế bào có lưới nội chất hạt phát triển nhất là tế bào bạch cầu vì bạch cầu có chức năng bảo vệ cơ thể bằng các kháng thể và protein đặc hiệu, mà protein chỉ tổng hợp được ở lưới nội chất hạt.

Câu hỏi 3 trang 51 Sinh học 10: Mô tả cấu trúc và chức năng của bộ máy Golgi.

Trả lời:

- Cấu trúc bộ máy Golgi: Bộ máy Golgi gồm các túi dẹp nằm song song với nhau nhưng tách rời nhau.

- Chức năng bộ máy Golgi: Bộ máy Golgi là nơi tập trung chế biến, lắp ráp, đóng gói và phân phối các phân tử protein, lipid đến những nơi cần thiết.

Câu hỏi 4 trang 51 Sinh học 10: Ribosome, lưới nội chất và bộ máy Golgi có liên quan như thế nào về mặt chức năng?

Trả lời:

- Như đã biết:

+ Ribosome có chức năng sản xuất protein.

+ Lưới nội chất có chức năng tổng hợp protein, tổng hợp nhiều loại lipid, chuyển hóa đường, khử độc, dự trữ Ca²⁺, tổng hợp nên các sterol và phospholipid, các hormone sinh dục, tổng hợp và dự trữ triglyceride, tổng hợp và phân giải glycogen giúp điều hòa đường huyết.

+ Bộ máy Golgi là nơi tập trung chế biến, lắp ráp, đóng gói các phân tử protein, lipid rồi phân phối chúng đến những nơi cần thiết.

- Như vậy, ribosome, lưới nội chất và bộ máy Golgi có liên quan mật thiết về mặt chức năng mặt chức năng: Ribosome là bào quan sản xuất và tổng hợp protein trong lưới nội chất. Protein sau khi được tổng hợp sẽ được vận chuyển đến bộ máy Golgi và sẽ được chế biến, lắp ráp, đóng gói các phân tử protein, lipid rồi phân phối chúng đến những nơi cần thiết.

Dừng lại và suy ngẫm (trang 52)

Câu hỏi 1 trang 52 Sinh học 10: Lysosome có cấu tạo phù hợp với chức năng như thế nào? Trong các loại tế bào sau: tế bào cơ, tế bào hồng cầu, tế bào bạch cầu và tế bào thần kinh, loại tế bào nào có nhiều lysosome nhất? Giải thích.

Trả lời:

- Cấu tạo lysosome phù hợp với chức năng: Lysosome có dạng túi có màng đơn; chứa các enzyme thủy phân protein, nucleic acid, carbohydrate, lipid, các bào quan và thậm trí cả tế bào cần thay thế → Điều đó giúp lysosome phân giải các tế bào bị tổn thương, các tế bào và bào quan quá hạn sử dụng, ngoài ra lysosome còn hỗ trợ tế bào tiêu hóa thức ăn theo con đường thực bào.

- Trong các loại tế bào: tế bào cơ, tế bào hồng cầu, tế bào bạch cầu và tế bào thần kinh, loại tế bào có nhiều lysosome nhất là tế bào bạch cầu vì tế bào bạch cầu làm nhiệm vụ tiêu diệt tế bào vi khuẩn cũng như các tế bào bệnh lí và các tế bào già.

Câu hỏi 2 trang 52 Sinh học 10: Vì sao peroxysome lại được xem là bào quan giúp bảo vệ tế bào?

Trả lời:

Peroxysome được xem là bào quan giúp bảo vệ tế bào vì chúng chứa phân giải H₂O₂ (một chất phân giải thành các gốc oxy tự do làm tổn thương tế bào). Ngoài ra, peroxysome cũng chứa 1 số enzyme phân giải chất béo và các dạng lipid khác tránh việc tích tụ lipid gây nguy hiểm cho tế bào và cơ thể (khi lipid tích tụ trong não sẽ làm tổn thương não và có thể dẫn đến tử vong).

Câu hỏi 3 trang 52 Sinh học 10: So sánh chức năng của các bào quan: lysosome, peroxysome và không bào.

Trả lời:

- Chức năng của lysosome: Phân giải các tế bào bị tổn thương, các tế bào và bào quan quá hạn sử dụng để lấy những chất gì có thể tái sử dụng còn chất thải xuất ra ngoài tế bào. Ngoài ra còn hỗ trợ tế bào thức ăn theo con đường thực bào.

- Chức năng của peroxysome: Chứa enzyme phân giải H₂O_2, khử các chất độc từ máu đưa tới, phân giải các chất béo thành cholesterol và các dạng lipid khác.

- Chức năng của không bào: Tùy từng loại tế bào, từng loài mà chức năng của không bào lại khác nhau như:

+ Điều hòa áp suất thẩm thấu.

+ Dự trữ chất dinh dưỡng.

+ Chứa chất phế thải.

+ Ở thực vật: Không bảo rễ giúp tế bào hút nước, không bào cánh hoa chứa sắc tố tạo màu sắc hoa thu hút côn trùng.

+ Ở động vật nguyên sinh: Có không bào tiêu hóa và không bào co bóp phát triển.

Dừng lại và suy ngẫm (trang 54)

Câu hỏi 1 trang 54 Sinh học 10: Cấu trúc của ti thể và lục lạp phù hợp với chức năng của chúng như thế nào?

Trả lời:

• Cấu trúc của ti thể phù hợp với chức năng “là nơi diễn ra quá trình phân giải carbohydrate giải phóng năng lượng cung cấp cho mọi hoạt động sống” thể hiện như sau:

- Ti thể có 2 lớp màng bao bọc:

+ Màng ngoài trơn, không gấp khúc.

+ Màng trong gấp nếp tạo thành các mào ngăn ti thể thành 2 khoang. Khoang trong là chất nền chứa nhiều loại enzyme tham gia quá trình hô hấp tế bào. Khoang ngoài chứa ion H⁺ có vai trò trong quá trình tổng hợp ATP.

- Bên trong ti thể có chất nền chứa DNA và ribosome nên ti thể có khả năng tự nhân đôi và tổng hợp protein cho riêng mình.

- Ti thể có nhiều hình dạng khác nhau, tế bào hoạt động càng nhiều thì càng có nhiều ti thể.

• Cấu trúc của lục lạp phù hợp với chức năng “có khả năng thu nhận ánh sáng mặt trời thông qua quá trình quang hợp để tạo ra nguồn carbohydrate không chỉ có riêng mình mà cho hầu hết các sinh vật” thể hiện như sau:

- Có hình bầu dục, có 2 lớp màng bao bọc.

- Phía trong có hệ thống các túi dẹp là thylakoid. Trên bề mặt thylakoid chứa chất diệp lục cùng các enzyme và protein tham gia vào quá trình quang hợp. Các túi này xếp chồng lên nhau và nối thông với nhau bằng các phiến màng tạo thành granum. Mỗi lục lạp có nhiều granum,

- Bao quanh granum là vật chất dạng lỏng gọi là chất nền. Chất nền chứa hệ enzyme tham gia vào quá trình cố định CO₂ trong quang hợp và chứa nhiều phân từ DNA dạng vòng và ribosome nên lục lạp có khả năng tự nhân đôi và tổng hợp protein cho riêng mình.

Câu hỏi 2 trang 54 Sinh học 10: So sánh cấu trúc của ti thể và lục lạp. Hai bào quan này có mối quan hệ như thế nào trong quá trình chuyển hóa năng lượng ở tế bào thực vật?

Trả lời:

• So sánh cấu trúc của ti thể và lục lạp:

- Giống nhau:

+ Đều là các bào quan có trong tế bào nhân thực.

+ Đều có màng kép gồm 2 lớp màng (màng ngoài và màng trong).

+ Đều có ribosome và ADN trần dạng vòng riêng, nên có khả năng nhân đôi độc lập với DNA NST.

+ Đều có phức hệ ATP-sintetaza nên tổng hợp được ATP, có vai trò cung cấp năng lượng cho hoạt động sống của tế bào.

+ Đều có nguồn gốc từ tế bào nhân sơ.

- Khác nhau:

• Mối quan hệ của ti thể và lục lạp trong quá trình chuyển hóa năng lượng ở tế bào thực vật là:

- Lục lạp sử dụng năng lượng ánh sáng mặt trời cùng với CO₂, H₂O để thực hiện quá trình quang hợp tổng hợp nên chất hữu cơ.

- Chất hữu cơ được tổng hợp từ lục lạp chính là nguyên liệu cho quá trình hô hấp tế bào ở ti thể. Quá trình hô hấp tế bào ở ti thể tạo ra ATP năng lượng hóa học cung cấp cho quang hợp và các hoạt động sống khác.

Câu hỏi 3 trang 54 Sinh học 10: Trong tế bào, ti thể và lục lạp mới được tạo ra bằng cách nào? Vì sao ti thể và lục lạp có khả năng tổng hợp protein cho riêng mình?

Trả lời:

- Trong tế bào, ti thể và lục lạp mới được tạo ra bằng cách phân chia từ ti thể và lục lạp có trước đó.

- Ti thể và lục lạp có khả năng tổng hợp protein cho riêng mình là do chúng có hệ thống di truyền (DNA và ribosome) độc lập với tế bào.

Câu hỏi 4 trang 54 Sinh học 10: Trong các tế bào sau, tế bào nào có nhiều ti thể hơn? Vì sao?

a) Tế bào lông hút của rễ cây và tế bào biểu bì lá cây.

b) Tế bào cơ tim, tế bào gan, tế bào thận, tế bào dạ dày.

Trả lời:

Tế bào càng cần nhiều năng lượng thì càng có nhiều ti thể.

a) Tế bào lông hút ở rễ cây sẽ chứa nhiều ti thể hơn vì chúng cần nhiều năng lượng để thực hiện hút và vận chuyển nước và ion khoáng từ ngoài đất vào trong mạch gỗ.

b) Tế bào cơ tim chứa nhiều ti thể nhất do chúng hoạt động nhiều và liên tục nên cần nhiều năng lượng.

Dừng lại và suy ngẫm (trang 56)

Câu hỏi 1 trang 56 Sinh học 10: Nêu cấu tạo và chức năng của màng tế bào.

Trả lời:

• Cấu tạo màng tế bào: gồm lớp phospholipid và các loại protein.

- Lớp kép phospholipid:

+ Các phân tử phospholipid giữ với nhau nhờ tương tác kị nước.

+ Cấu trúc lỏng lẻo, có thể di chuyển và thay đổi hình dạng khi cần.

+ Chứa các phân tử cholesterol (tế bào động vật) và sterol (tế bào thực vật) ở giữa.

- Các protein màng: gồm các protein xuyên màng và protein bám màng. Protein xuyên qua lớp kéo phospholipid được gọi là protein xuyên màng. Những protein liên kết với phía ngoài của lớp phospholipid được gọi là protein bám màng. Các protein màng thường liên kết với các phân tử đường ngắn tạo nên các phân tử glycoprotein hay liên kết với lipid tạo nên lipoprotein.

• Chức năng của màng tế bào:

- Ngăn cách mục tế bào chất với môi trường bên ngoào, bảo vệ tế bào trước các yếu tố bất lợi của môi trường.

- Kiểm soát các chất ra vào tế bào theo cách có thể điều chỉnh số lượng, tốc độ các chất ra vào tế bào (tế bào có tính thấm chọn lọc, chỉ cho những chất nhất định ra vào tế bào).

- Tiếp nhận thông tin từ môi trường và truyền tin vào trong tế bào nhờ đó tế bào có thể đưa ra các đáp ứng thích nghi với điều kiện môi trường.

- Quy định hình dạng tế bào phù hợp với chức năng của chúng.

Câu hỏi 2 trang 56 Sinh học 10: Cá sống ở châu Nam Cực so với cá sống ở vùng nhiệt đới thì thành phần các acid béo của màng sinh chất có gì khác biệt nhau? Giải thích.

Trả lời:

Cá sống ở châu Nam Cực so với cá sống ở vùng nhiệt đới thì thành phần các acid béo của màng sinh chất khác nhau là: Cá sống ở vùng Nam Cực (khí hậu lạnh), chúng cần 1 lớp da dày để sống sót nên số lượng phân tử cholesterol sẽ nhiều hơn cá sống ở vùng Nhiệt đới (nhiệt độ nóng ẩm). Do các phân tử cholesterol làm cho cấu trúc màng thêm ổn định và vững chắc hơn.

Dừng lại và suy ngẫm (trang 57)

Câu hỏi 1 trang 57 Sinh học 10: Thành phần của thành tế bào thực vật và nấm khác nhau như thế nào?

Trả lời:

- Thành tế bào của thực vật được cấu tạo từ các phân tử cenllulose.

- Thành tế bào của nấm được cấu tạo từ chitin.

Câu hỏi 2 trang 57 Sinh học 10: Nêu chức năng của thành tế bào.

Trả lời:

Thành tế bào có chức năng bảo vệ, định hình tế bào.

Dừng lại và suy ngẫm (trang 59)

Câu hỏi 1 trang 59 Sinh học 10: Chất nền ngoại bào là gì? Trình bày cấu trúc và chức năng của chất nền ngoại bào?

Trả lời:

- Chất nền ngoại bào là các chất được các tế bào động vật tiết ra để cấu tạo nên cấu trúc ở phía ngoài tế bào.

- Cấu trúc chất nền ngoại bào: Cấu trúc phức tạp gồm các phân tử proteoglycan kết hợp với các sợi collagen tạo nên một mạng lưới bao quanh bên ngoài tế bào, hệ thống ngày được nối với bộ khung xương trong tế bào qua protein màng là integrin.

- Chức năng của chất nền ngoại bào: Điều khiển sự hoạt động của các gene bên trong tế bào, nhờ đó các tế bào trong cùng một mô có thể phối hợp các hoạt động với nhau.

Câu hỏi 2 trang 59 Sinh học 10: Các tế bào trong cơ thể đa bào kết nối với nhau bằng những loại mối nối nào? Nêu chức năng của từng loại mối nối.

Trả lời:

Các tế bào trong cơ thể đa bào kết nối với nhau bằng mối nối kín và mối nối hở.

- Mối nối kín: Các tế bào được ghép sát với nhau bằng các loại protein đặc biệt khiến cho các chất không thể lọt qua được khe hở giữa các tế bào. Điều đó đảm bảo tế bào có thể chọn lọc được những chất cần thiết, tránh hấp thụ những chất có hại.

- Mối nối hở: Nhờ có mối nối này các tế bào của mô được ghép với nhau bằng các cấu trúc tạo nên các kênh cho phép các tế bào truyền cho nhanh những chất nhất định.

Luyện tập và vận dụng (trang 60)

Câu 1 trang 60 Sinh học 10: Lập bảng hệ thống cấu trúc và chức năng của các bào quan trong tế bào nhân thực.

Trả lời:

Câu 2 trang 60 Sinh học 10: Vẽ đường đi của một phân tử protein từ khi được tổng hợp cho đến khi được vận chuyển ra khỏi tế bào.

Trả lời:

- Vẽ sơ đồ theo mô tả sau:

+ Ribosome là nơi sản xuất protein.

+ Lưới nội chất hạt là nơi chứa các hạt ribosome, protein được bọc trong túi tiết và vận chuyển đến bộ máy golgi.

+ Bộ máy golgi sẽ chế biến, lắp ráp, đóng gói các sản phẩm. Sau đó, sản phẩm trong túi tiết sẽ được đưa đến màng sinh chất, túi tiết sẽ dung hợp với màng và protein sẽ được xuất ra ngoài tế bào.

- Gợi ý hình ảnh:

Câu 3 trang 60 Sinh học 10: Điều gì sẽ xảy ra với tế bào động vật nếu bộ khung xương tế bào bị tổn thương?

Trả lời:

- Khung xương tế bào có chức năng nâng đỡ, duy trì hình dạng tế bào, neo giữ bào quan và các enzyme, hình thành nên trung thể có vai trò trong quá trình phân bào, hỗ trợ các bộ phận hay cả tế bào di chuyển → Ở tế bào động vật, khi khung xương tế bào bị tổn thương sẽ làm cho tế bào trở lên lỏng lẻo, mất hình dạng ban đầu, các bào quan và enzyme có thể bị thoát ra ngoài tế bào hoặc mất chức năng,… khiến tế bào không thể hoạt động được bình thường.

- Ví dụ:

+ Các tế bào xương, cơ tim thiếu 1 loại protein của khung xương tế bào, chúng sẽ bị thoái hóa và có thể gây ra các bệnh hiểm nghèo.

+ Các tế bào hồng cầu, nếu bị tổn thương bộ khung xương tế bào sẽ không còn giữ được hình dạng tối ưu, dẫn đến giảm khả năng hoặc mất chức năng vận chuyển oxygen.

Câu 4 trang 60 Sinh học 10: Trong tế bào có hai loại bào quan đều có vai trò khử độc bảo vệ tế bào, đó là hai bào quan nào? Giải thích?

Trả lời:

- Trong tế bào, có hai loại bào quan đều có vai trò khử độc bảo vệ tế bào, đó là: peroxysome và lysosome.

- Vì chức năng của peroxysome và lysosome là:

+ Peroxysome bảo vệ tế bào bằng cách phân giải H₂O₂ (là chất gây độc cho tế bào), chất độc, lipid.

+ Lysosome bảo vệ tế bào bằng cách phân hủy các tế bào già, các tế bào bị tổn thương không còn khả năng phục hồi cũng như các bào quan đã già và các đại phân tử như protein, nucleic acid, carbohydrate và lipid.

Câu 5 trang 60 Sinh học 10: Vì sao nói màng tế bào có cấu trúc khảm động?

Trả lời:

- Màng tế bào có cấu trúc khảm vì lớp kép phospholipid được khảm bởi các phân tử protein (trung bình cứ 15 phân tử phospholipid xếp liền nhau lại xen vào 1 phân tử protein).

- Màng sinh chất có cấu trúc động vì các phân tử phospholipid và protein có thể di chuyển dễ dàng bên trong lớp màng làm cho màng sinh chất có độ nhớt giống dầu. Nguyên nhân là do sự liên kết yếu giữa các phân tử phospholipid.

Câu 6 trang 60 Sinh học 10: Bằng cách nào các tế bào trong cùng một mô của cơ thể động vật có thể phối hợp hoạt động với nhau thông qua chất nền ngoại bào?

Trả lời:

Các tế bào trong cùng một mô của cơ thể động vật có thể phối hợp hoạt động với nhau thông qua chất nền ngoại bào nhờ mối nối hở (hay mối nối truyền tin) bằng cách tạo nên các kênh cho phép các tế bào truyền tin cho nhau.

Câu 7 trang 60 Sinh học 10: Lập bảng so sánh tế bào nhân sơ với tế bào nhân thực, tế bào thực vật với tế bào động vật.

Trả lời:

• So sánh tế bào nhân sơ với tế bào nhân thực:

- Giống nhau: Cấu tạo đều gồm 3 thành phần cơ bản: màng tế bào, tế bào chất và nhân (vùng nhân).

- Khác nhau:

• So sánh tế bào thực vật với tế bào động vật:

- Giống nhau:

+ Đều là tế bào nhân thực, gồm 3 thành phần chính: nhân (nhân có màng nhân bao bọc), tế bào chất, màng tế bào.

+ Có nhiều bào quan có màng và không có màng bao bọc: ti thể, lysosome, bộ máy Golgi, ribosome, lưới nội chất,…

- Khác nhau:

Câu 8 trang 60 Sinh học 10: Một nhà sinh học đã tiến hành lấy nhân của tế bào sinh dưỡng thuộc một loài ếch rồi cấy vào tế bào trứng của một loài ếch khác đã bị hủy nhân. Sau nhiều lần thí nghiệm, ông đã thu được những con ếch con từ các tế bào trứng ếch chuyển nhân. Hãy cho biết, các con ếch này có đặc điểm của loài nào? Giải thích vì sao em lại có khẳng định như vậy.

Trả lời:

Các con ếch con có đặc điểm hầu hết của loài ếch cho nhân vì thông tin di truyền quy định tính trạng được chứa chủ yếu trong nhân.

Câu 9 trang 60 Sinh học 10: Vì sao những người uống nhiều rượu dễ mắc các bệnh về gan?

Trả lời:

Rượu bia chứa nhiều các chất độc mà gan là cơ quan đào thải độc tố chính của cơ thể, khi chất độc quá nhiều đi vào gan, các tế bào gan phải làm việc hết công suất đồng thời gan cũng không kịp đào thải sẽ được tích tụ lại ở gan. Khi quá trình tích tụ lâu, các chất độc sẽ hủy hoại các tế bào gan dẫn đến mắc các bệnh về gan.

Câu 10 trang 60 Sinh học 10: Hãy giải thích vì sao những người nghiện thuốc lá thường hay bị viêm đường hô hấp và viêm phổi, biết khói thuốc lá có thể làm liệt các lông rung của các tế bào niêm mạc đường hô hấp.

Trả lời:

- Khi hút thuốc các khói bụi thuốc sẽ đi vào cơ thể, khói thuốc lá có thể làm liệt các lông rung của các tế bào niêm mạc đường hô hấp mà các lông rung của các tế bào niêm mạc đường hô hấp có tác dụng ngăn cản và giữ lại các hạt bụi bẩn, vi khuẩn.

Các khói bụi thuốc đó sẽ xâm nhập trực tiếp vào phổi mà khói thuốc lá chứa đến hơn 7000 hóa chất, trong đó có 69 chất gây ung thư.

- Những người nghiện thuốc lá, lượng khói thuốc lá đi vào phổi rất nhiều, lâu dần tích tụ ở phổi làm tổn thương phổi, phá hủy tế bào phổi nên hay bị viêm đường hô hấp và viêm phổi.

Lý thuyết Sinh học 10 Bài 8: Tế bào nhân thực

I. Đặc điểm chung của tế bào nhân thực:

Tế bào nhân thực có kích thước lớn và cấu tạo phức tạp. những điểm tiến hóa của tế bào nhân thực so với tế bào nhân sơ là:

• chính thức có màng nhân ngăn cách chất nhân và tế bào chất

• có hàng loạt bào quan có màng bọc, chuyên hóa những chức năng riêng biệt.

Tế bào nhân thực chia thành 2 loại là tế bào thực vật và động vật với những đặc điểm thích nghi riêng biệt:

II. Cấu tạo tế bào nhân thực:

1. Nhân - trung tâm thông tin của tế bào:

Mỗi tế bào nhân thực có một nhân. Nhân tế bào hình cầu, đường kính 5µm và có lớp màng kép phospholipid bao quanh. Trên màng nhân có các lỗ giúp các chất ra vào nhân.

Trong nhân có chứa DNA điều khiển mọi hoạt động sống của tế bào, ngoài ra nhân cũng là nơi diễn ra quá trình nhân đôi DNA và phiên mã. Trong nhân còn có hạch nhân, là nơi tổng hợp rRNA.

2. Ribosome - “nhà máy” tổng hợp protein

Ribosome được cấu tạo bởi 2 tiểu phần gọi là: tiểu phần nhỏ và tiểu phần lớn, không có màng bao bọc. Ribosome dạng cầu, đường kính 150A0, thành phần hóa học chính là rRNA.

Ribosome có rất nhiều trong tế bào, đóng vai trò là nơi diễn ra quá trình tổng hợp protein.

3. Lưới nội chất - “bến cảng” và “nhà máy” tổng hợp sinh học

Lưới nội chất là hệ thống các ống và túi dẹp chứa dịch thông nhau thành 1 mạng lưới, bao gồm lưới nội chất trơn và lưới nội chất hạt.

Tế bào gan chứa hệ thống lưới nội chất phát triển mạnh để khử độc từ rượu và các chất độc hại khác. Ở người nghiện rượu, lưới nội chất trơn phát triển mạnh hơn nhiều so với người không uống rượu và nguy cơ tổn thương gan cũng tăng lên nhiều lần.

4. Bộ máy Golgi - nơi phân loại, đóng gói và phân phối sản phẩm của tế bào

Bộ máy Golgi gồm các túi dẹp nằm song song nhưng không thông nhau.

Bộ máy golgi có nhiệm vụ chế biến, lắp ráp, đóng gói các phân tử protein, lipit rồi phân phối chúng tới nơi cần thiết.

5. Lysosome - “nhà máy” tái chế rác thải và chế biến thức ăn của tế bào

Lysosome là bào quan có màng đơn, bên trong chứa rất nhiều loại enzyme thủy phân khác nhau. Lysosome được hình thành từ bộ máy golgi và chỉ có ở tế bào động vật.

Nhiệm vụ của lysosome bao gồm: phân giải các tế bào bị tổn thương hay bào quan quá hạn và thải bỏ các chất thải ra ngoài; đồng thời hỗ trợ tiêu hóa thức ăn bằng đường thực bào.

6. Không bào - “túi bảo dưỡng” đa năng của tế bào

Không bào là bào quan có một lớp màng bao bọc, chỉ có ở thực vật. Không bào nằm ở trung tâm tế bào, có nguồn gốc từ bộ máy golgi và đóng nhiệm vụ điều hòa áp suất thẩm thấu trong tế bào bằng cách: là kho chứa các chất như carbohydrate, muối, ion, chất thải, enzyme thủy phân và các enzyme khử chất độc...; bơm nước ra khỏi tế bào khi tế bào có quá nhiều nước (ở trùng giày); chứa sắc tố nhằm thu hút côn trùng, động vật ăn để phát tán hạt (ở các tế bào hoa, quả, …).

7. Peroxisome - bào quan giải độc và chuyển hóa lipid

Peroxisome là bào quan hình cầu, bao bọc bởi màng đơn mỏng. Bào quan này chứa peroxide (H2O2) biến đổi chất độc thành dạng không độc, phân giải chất béo thành lipid và cholesterol.

8. Ti thể - “nhà máy điện” của tế bào

Ti thể là bào quan được bao bọc bởi 2 lớp màng: màng ngoài trơn nhẵn, màng trong gấp nếp tạo mào. Khoang ngoài chứa ion H+; màng trong và chất nền có hệ enzyme tham gia hô hấp tế bào để tổng hợp ATP.

Tế bào hoạt động càng nhiều thì càng có nhiều ti thể (VD như tế bào cơ tim).

Ngoài ra, chất nền ti thể còn chứa DNA nhỏ và ribosome để tổng hợp protein cho riêng mình.

9. Lục lạp - bào quan hấp thụ năng lượng ánh sáng

Lục lạp là bào quan chỉ có ở tế bào thực vật. Lục lạp hình bầu dục, được bao bọc bởi 2 lớp màng giống như ti thể. Bên trong lục lạp có hệ thống túi dẹp gọi là thylakoid - chứa sắc tố hấp thụ ánh sáng. Enzyme quang hợp có cả ở chất nền (stroma) và hệ thống thylakoid để chuyển hóa năng lượng ánh sáng thành năng lượng dự trữ trong phân tử carbohydrate.

Ngoài ra, lục lạp cũng có DNA và ribosome của riêng mình, để tổng hợp những protein cần thiết cho quang hợp.

Ti thể và lục lạp có mối quan hệ mật thiết trong quá trình chuyển hóa năng lượng của tế bào:

10. Tế bào chất và khung xương tế bào

a) Tế bào chất

Tế bào chất bao gồm bào tương và các bào quan. Bào tương là chất dịch keo có thành phần chính là nước, còn lại là các phân tử sinh học. Tế bào chất là nơi diễn ra các hoạt động sống của tế bào.

b) Khung xương tế bào

Bộ khung xương tế bào là mạng lưới vi sợi, sợi trung gian và vi ống liên kết với nhau. Vai trò chính của bộ khung xương tế bào là nâng đỡ, duy trì hình dạng tế bào, neo giữ các bào quan và enzyme, hỗ trợ các bào quan và tế bào di chuyển.

c) Trung thể

Trung thể gồm hai trung tử nằm vuông góc nhau, mỗi trung tử gồm nhiều bộ ba vi ống xếp thành vòng. Trung thể có vai trò hình thành nên thoi phân bào, giúp NST di chuyển trong phân bào.

11. Cấu trúc và chức năng của màng tế bào

Mô hình cấu trúc màng tế bào gọi là mô hình khảm lỏng với nhiều thành phần, mỗi thành phần đảm nhận các chức năng riêng biệt:

12. Thành tế bào

Thành tế bào là lớp cấu trúc vững chắc bên ngoài màng tế bào, chỉ có ở tế bào thực vật. Thành tế bào được cấu tạo từ các bó sợi cellulose vững chắc và được gia cố thêm bởi lignin (hoặc chitin ở nấm). Thành tế bào có vai trò bảo vệ, định hình tế bào.

13. Lông và roi

Một số tế bào nhân thực cũng có lông là roi. Lông và roi là cấu trúc dạng sợi nhô ra khỏi tế bào.

Ví dụ: Tinh trùng của động vật và người có roi để bơi đến chỗ trứng. Niêm mạc mũi đẩy được dịch nhầy ra khỏi đường hô hấp là nhờ lông rung.

Lông và roi đều được cấu tạo từ vi ống, đóng vai trò giúp tế bào vận động, nhận và truyền tín hiệu từ ngoài vào trong tế bào.

Ví dụ: Lông rung trong các tế bào tai giúp ta cảm nhận được âm thanh.

14. Chất nền ngoại bào và các mối nối giữa các tế bào

Chất nền ngoại bào là cấu trúc bên ngoài tế bào, bao gồm phân tử proteoglycan kết hợp với sợi collagen tạo thành mạng lưới bên ngoài tế bào. Chất nền ngoại bào có khả năng điều khiển gene bên trong tế bào, điều phối hoạt động của các tế bào trong cùng một mô.

Mối nối giữa các tế bào được chia thành mối nối kín và mối nối hở.

• Mối nối kín: mối nối ghép sát 2 tế bào lại với nhau khiến cho các chất không thể lọt qua => giúp tế bào chọn lọc chất cần thiết, tránh chất độc hại.

  VD: mối nối giữa các tế bào niêm mạc ruột.

• Mối nối hở (mối nối truyền tin): mối nối tạo các kênh cho phép các tế bào truyền cho nhau chất nhất định.

  VD: Cầu sinh chất giữa các tế bào thực vật.

Sơ đồ tư duy tế bào nhân thực:

Xem thêm lời giải bài tập Sinh học lớp 10 Kết nối tri thức với cuộc sống hay, chi tiết khác:

Bài 5: Các phân tử sinh học

Bài 6: Thực hành: Nhận biết một số phân tử sinh học

Bài 7: Tế bào nhân sơ

Bài 9: Thực hành: Quan sát tế bào

Bài 10: Trao đổi chất qua màng tế bào