Giải Lịch sử 8 Bài 17 (Cánh diều): Việt Nam đầu thế kỉ XX

Giải Lịch sử 8 Bài 17: Việt Nam đầu thế kỉ XX

Mở đầu trang 81 Bài 17 Lịch Sử 8: Vậy cuộc khai thác thuộc địa lần thứ nhất của thực dân Pháp đã có tác động như thế nào đối với xã hội Việt Nam? Những nhà yêu nước Việt Nam thời bấy giờ như Phan Bội Châu, Phan Châu Trinh và Nguyễn Tất Thành đã có những hoạt động gì nổi bật?

Trả lời:

- Dưới tác động từ cuộc khai thác thuộc địa lần thứ nhất của thực dân Pháp, đời sống kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội ở Việt Nam có nhiều chuyển biến sâu sắc.

- Đầu thế kỉ XX, ở Việt Nam diễn ra phong trào yêu nước sôi nổi theo khuynh hướng dân chủ tư sản, với hai xu hướng: bạo động (đại diện tiêu biểu là Phan Bội Châu) và cải cách (đại diện tiêu biểu là Phan Châu Trinh).

- Ngày 5/6/1911, Nguyễn Tất Thành rời bến cảng Nhà Rồng, ra đi tìm đường cứu nước. Những hoạt động yêu nước của Nguyễn Tất Thành trong những năm 1911 - 1917, là điều kiện quan trọng để Người xác định con đường cứu nước đúng đắn cho dân tộc Việt Nam.

I. Tác động của cuộc khai thác thuộc địa lần thứ nhất của thực dân Pháp đối với xã hội Việt Nam

Giải Lịch sử 8 trang 83

Câu hỏi trang 83 Lịch Sử 8: Khai thác thông tin và các hình từ 17.1 đến 17.4:

- Nêu những tác động của cuộc khai thác thuộc địa lần thứ nhất của thực dân Pháp đối với xã hội Việt Nam.

Lời giải:

- Về chính trị:người Pháp nắm trong tay mọi quyền lực. Một bộ phận địa chủ phong kiến trở thành tay sai, cùng với thực dân Pháp bóc lột nhân dân.

- Về kinh tế:

+Phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa được du nhập vào Việt Nam. Hệ thống cơ sở hạ tầng, nhất là ở các đô thị có sự cải thiện. Nhiều bến cảng, nhà ga cùng các tuyến giao thông, các cơ sở công nghiệp, thương nghiệp được xây dựng. Các đồn điền trồng lúa, cao su, cà phê cũng dần xuất hiện, đặc biệt là ở Nam Kì.

+ Nền kinh tế Việt Nam phát triển mất cân đối và bị lệ thuộc vào kinh tế Pháp. Việt Nam trở thành nơi cung cấp nguyên liệu và là thị trường tiêu thụ hàng hoá của nước Pháp.

- Về văn hóa:văn hóa phương Tây được du nhập vào Việt Nam, cùng tồn tại với nền văn hóa truyền thống.

- Về xã hội:

+ Các giai cấp cũ trong xã hội có sự phân hóa:

▪ Giai cấp địa chủ phong kiến bị phân hóa thành đại địa chủ, địa chủ vừa và địa chủ nhỏ. Đại địa chủ trở nên giàu có trở thành tay sai của Pháp; địa chủ vừa và nhỏ ít nhiều có tinh thần đấu tranh chống Pháp.

▪ Nông dân vẫn chiếm đa số trong xã hội, sống nghèo khổ, nhiều người phải bỏ làng quê ra thành thị kiếm sống hoặc xin làm công nhân.

▪ Một bộ phận trí thức Nho học có sự chuyển biến về nhận thức, tiêu biểu như Phan Bội Châu, Phan Châu Trinh, Huỳnh Thúc Kháng....

+ Xuất hiện các tầng lớp xã hội mới, như: tầng lớp tư sản và tiểu tư sản, trí thức thành thị, giai cấp công nhân,…

=> Kết luận: Dưới tác động của cuộc khai thác thuộc địa lần thứ nhất (1897 - 1914), tình hình Việt Nam có nhiều biến đổi. Việt Nam từ một nước phong kiến độc lập trở thành nước thuộc địa nửa phong kiến với hai mâu thuẫn cơ bản: mâu thuẫn giữa toàn thể dân tộc Việt Nam với thực dân Pháp và giữa nông dân với địa chủ phong kiến.

Câu hỏi trang 83 Lịch Sử 8: Khai thác thông tin và các hình từ 17.1 đến 17.4:

- Theo em, tác động nào về xã hội có ảnh hưởng tích cực đến phong trào yêu nước Việt Nam đầu thế kỉ XX? Hãy giải thích.

Lời giải:

- Những tác động tích cực từ cuộc khai thác thuộc địa lần thứ nhất đến phong trào yêu nước của Việt Nam đầu thế kỉ XX:

+ Thứ nhất, sự du nhập của văn hóa phương Tây, đặc biệt là trào lưu tư tưởng dân chủ tư sản đã góp phần làm làm chuyển biến nhận thức của một bộ phận dân cư trong xã hội, đây cũng là một trong những nhân tố dẫn đến sự hình thành của phong trào yêu nước theo khuynh hướng tư sản ở Việt Nam đầu thế kỉ XX.

+ Thứ hai, trong xã hội Việt Nam xuất hiện những giai cấp, tầng lớp mới, như: giai cấp công nhân, tầng lớp tư sản và tiểu tư sản,... điều này đã giúp cho phong trào đấu tranh yêu nước của Việt Nam đầu thế kỉ XX được bổ sung thêm lực lượng.

II. Hoạt động yêu nước của Phan Bội Châu, Phan Châu Trinh

Câu hỏi trang 84 Lịch Sử 8: Giới thiệu những nét chính về hoạt động yêu nước của Phan Bội Châu. Những hoạt động đó có ý nghĩa gì đối với phong trào yêu nước Việt Nam?

Trả lời:

- Phan Bội Châu là một trong những sĩ phu yêu nước tiến bộ và tiêu biểu của Nam đầu thế kỉ XX. Ông đi theo khuynh hướng dân chủ tư sản, chủ trương dùng lực đánh Pháp để giành lại độc lập cho dân tộc.

- Một số hoạt động yêu nước tiêu biểu của Phan Bội Châu:

+ Năm 1883, viết bài hịch Bình Tây thu Bắc để cổ vũ nhân dân tiến hành khởi nghĩa vũ trang chống thực dân Pháp.

+ Năm 1904, sáng lập hội Duy Tân với mục đích đánh đuổi Pháp, giành lại độc lập và thành lập nền quân chủ lập hiến Việt Nam.

+ Năm 1905 - 1908, sang Nhật Bản nhờ người Nhật giúp đỡ để đánh đuổi Pháp, sau đó phát động phong trào Đông du đưa thanh niên sang Nhật Bản học tập và rèn luyện.

+ Năm 1912 - 1913, thành lập Việt Nam Quang phục hội với mục đích đánh đuổi Pháp, thành lập nước Cộng hoà Dân quốc Việt Nam; cử người về nước trừ khử những quan chức thực dân và tay sai đầu sỏ.

- Ý nghĩa:

+ Góp phần thức tỉnh tinh thần dân tộc;

+ Cổ vũ tinh thần yêu nước; bồi đắp thêm truyền thống đấu tranh chống ngoại xâm của dân tộc Việt Nam.

+ Đề xướng chủ trương cứu nước mới, hướng theo con đường dân chủ tư sản, gắn độc lập dân tộc với cải biến xã hội, hòa nhập vào trào lưu vận động của nhân loại.

+ Để lại nhiều bài học kinh nghiệm cho các phong trào đấu tranh yêu nước sau này.

Câu hỏi trang 85 Lịch Sử 8: Giới thiệu những nét chính về hoạt động yêu nước của Phan Châu Trinh. Những hoạt động đó có ý nghĩa gì đối với phong trào yêu nước Việt Nam?

Trả lời:

- Phan Châu Trinh là nhà yêu nước hoạt động cùng thời với Phan Bội Châu. Ông đại diện tiêu biểu cho xu hướng cải cách, canh tân đất nước bằng con đường ôn hoà.

- Một số hoạt động yêu nước tiêu biểu của Phan Châu Trinh:

+ Từ năm 1905, Phan Châu Trinh nhiều lần vào Nam, ra Bắc tìm hiểu dân tình, tìm người có cùng chí hướng để hoạt động cứu nước.

+ Năm 1906, Phan Châu Trinh gửi thư cho Chính phủ thuộc địa vạch trần chế độ phong kiến thối nát, yêu cầu họ sửa đổi chính sách cai trị để giúp người Việt Nam văn minh lên. Ông đã khởi xướng cuộc vận động duy tân với khẩu hiệu “khai dân trí, chấn dân khí, hậu dân sinh”, đi nhiều nơi để vận động nhân dân thay đổi. Cuộc vận động Duy tân do Phan Châu Trinh phát động diễn ra dưới nhiều hình thức khác nhau như mở trường học, kêu gọi mở mang công nghiệp, thương nghiệp,... đã ảnh hưởng sâu rộng trong nhân dân, đặc biệt là ở Trung Kì.

+ Năm 1908, phong trào chống sưu thuế nổ ra ở Trung Kì, thực dân Pháp thẳng tay đàn áp, bắt bớ, giam cầm và tuyên án tử hình nhiều người yêu nước. Phan Châu Trinh lúc bấy giờ đang ở Hà Nội cũng bị bắt và bị đày ra Côn Đảo. Phong trào tan rã.

- Ý nghĩa:

+ Góp phần thức tỉnh tinh thần dân tộc;

+ Cổ vũ tinh thần yêu nước; bồi đắp thêm truyền thống đấu tranh chống ngoại xâm của dân tộc Việt Nam.

+ Đề xướng chủ trương cứu nước mới, hướng theo con đường dân chủ tư sản, gắn độc lập dân tộc với cải biến xã hội, hòa nhập vào trào lưu vận động của nhân loại.

+ Để lại nhiều bài học kinh nghiệm cho các phong trào đấu tranh yêu nước sau này.

III. Buổi đầu hoạt động yêu nước của Nguyễn Tất Thành

Giải Lịch sử 8 trang 86

Câu hỏi trang 86 Lịch Sử 8: Giới thiệu những nét chính về hoạt động yêu nước của Nguyễn Tất Thành.

Lời giải:

- Hoạt động tiêu biểu:

+ Từ năm 1908 đến năm 1911, Nguyễn Tất Thành tham gia biểu tình chống thuế ở Trung Kì (1908), vào Phan Thiết và dạy học ở Trường Dục Thanh, sau đó vào Sài Gòn.

+ Ngày 5/6/1911, trên con tàu Đô đốc La-tu-sơ Tơ-rê-vin, Nguyễn Tất Thành rời bến Nhà Rồng (Sài Gòn), sang phương Tây tìm đường cứu nước.

+ Từ năm 1911 đến năm 1917, Nguyễn Tất Thành đến nhiều nước ở châu Phi, châu Mỹ, châu Âu; làm nhiều công việc để vừa kiếm sống vừa tìm hiểu thực tiễn ở các nước; đúc kết được nhiều bài học kinh nghiệm quý báu.

+ Tháng 12/1917, Nguyễn Tất Thành trở lại Pháp, hoạt động trong phong trào công nhân Pháp; trở thành người lãnh đạo chủ chốt của tổ chức Hội người Việt Nam yêu nước ở Pa-ri,...

- Ý nghĩa: hoạt động yêu nước của Nguyễn Tất Thành trong những năm 1911 - 1918 là điều kiện quan trọng để Người xác định con đường cứu nước đúng đắn cho dân tộc Việt Nam.

Câu hỏi trang 86 Lịch Sử 8: Cho biết sự khác biệt về mục đích và hướng đi tìm đường cứu nước của Nguyễn Tất Thành so với những người đi trước.

Lời giải:

- Mục đích:

+ Các bậc tiền bối: Cầu viện, nương nhờ sự giúp đỡ hoặc hoặc tập, vận dụng mô hình của họ vào Việt Nam để giành độc lập dân tộc.

+ Nguyễn Tất Thành: tìm hiểu cách thức, phương pháp để giải phóng dân tộc.

- Hướng đi:

+ Các bậc tiền bối: hướng sang phương Đông, chủ yếu là hướng về Nhật Bản và Trung Quốc => đây là hướng đi truyền thống.

+ Nguyễn Tất Thành: Hướng sang phương Tây, hướng tới các nước đế quốc hùng mạnh của thời đại, trong đó có nước Pháp => đây là hướng đi mới.

Luyện tập & Vận dụng

Luyện tập 1 trang 86 Lịch Sử 8: Lập bảng tóm tắt về những tác động của cuộc khai thác thuộc địa lần thứ nhất (1897 - 1914) của thực dân Pháp đối với xã hội Việt Nam.

Lời giải:

(*) Bảng tóm tắt: Những tác động từ cuộc khai thác thuộc địa lần thứ nhất của thực dân Pháp đối với Việt Nam

Vận dụng 2 trang 86 Lịch Sử 8: Sưu tầm hình ảnh và bài viết về hoạt động yêu nước của Phan Bội Châu, Phan Châu Trinh và Nguyễn Tất Thành đầu thế kỉ XX. Giới thiệu những hình ảnh, bài viết đó với thầy cô và bạn học.

Lời giải:

(*) Tham khảo 1: Một số hình ảnh về hoạt động yêu nước của Phan Bội Châu

(*) Tham khảo 2: Một số hình ảnh về hoạt động yêu nước của Phan Châu Trinh

(*) Tham khảo 3: Một số hình ảnh về hoạt động yêu nước của Nguyễn Tất Thành

Lý thuyết Việt Nam đầu thế kỉ XX

I. Tác động của cuộc khai thác thuộc địa lần thứ nhất của thực dân Pháp đối với xã hội Việt Nam

- Năm 1897, Chính phủ Pháp cử Pôn Đu-me sang làm Toàn quyền Đông Dương để hoàn thiện bộ máy cai trị và tiến hành cuộc khai thác thuộc địa.

- Thực dân Pháp đã bỏ vốn đầu tư ở nhiều lĩnh vực, đặc biệt là khai mỏ (than), giao thông vận tải và nông nghiệp.

+ Về chính trị: Người Pháp nắm trong tay mọi quyền lực. Một bộ phận địa chủ phong kiến trở thành tay sai, cùng với thực dân Pháp bóc lột nhân dân.

+ Về kinh tế: phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa từng bước được du nhập vào Việt Nam.

=> Nền kinh tế Việt Nam phát triển mất cân đối và bị lệ thuộc vào kinh tế Pháp. Việt Nam trở thành nơi cung cấp nguyên liệu và là thị trường tiêu thụ hàng hoá của Pháp.

+ Về văn hoá – xã hội: văn hoá phương Tây từng bước được du nhập vào Việt Nam, tồn tại cùng với nền văn hoá truyền thống. Một bộ phận trí thức Nho học đã có sự chuyển biến về nhận thức, tiêu biểu như Phan Bội Châu, Phan Châu Trinh, Huỳnh Thúc Kháng,...

* Tác động:

- Cơ cấu xã hội Việt Nam bắt đầu thay đổi và bị phân hoá

+ Giai cấp địa chủ phong kiến bị phân hoá thành địa chủ lớn, địa chủ vừa và địa chủ nhỏ

+ Nông dân vẫn chiếm đa số trong xã hội, sống nghèo khổ, nhiều người phải bỏ làng quê ra thành thị kiếm sống hoặc xin làm công nhân;

+ Tầng lớp xã hội mới (tiểu tư sản, học sinh, sinh viên) xuất hiện

+ Giai cấp công nhân ra đời, số lượng ngày càng tăng, tập trung nhiều trong các cơ sở kinh tế chủ chốt của Pháp.

=> Sự xuất hiện phong trào yêu nước mang tính chất tư sản diễn ra khá rầm rộ ở Việt Nam trong khoảng hơn 10 năm đầu thế kỉ XX.

II. Hoạt động yêu nước của Phan Bội Châu, Phan Châu Trinh

1. Phan Bội Châu

- Phan Bội Châu là một trong những sĩ phu yêu nước tiến bộ và tiêu biểu của Việt Nam đầu thế kỉ XX.

- Ông chủ trương cứu nước theo khuynh hướng dân chủ tư sản, chủ trương dùng bạo lực đánh Pháp để giành lại độc lập cho dân tộc.

2. Phan Châu Trinh

- Phan Châu Trinh là nhà yêu nước hoạt động cùng thời với Phan Bội Châu => Đại diện tiêu biểu cho xu hướng cải cách, canh tân đất nước bằng con đường ôn hoà.

* Hoạt động

- Từ năm 1905, Phan Châu Trinh nhiều lần vào Nam, ra Bắc tìm hiểu dân tình, tìm người có cùng chí hướng để hoạt động cứu nước.

- Năm 1906, Phan Châu Trinh gửi thư cho Chính phủ thuộc địa vạch trần chế độ phong kiến thối nát, yêu cầu họ sửa đổi chính sách cai trị để giúp người Việt Nam văn minh lên.

=> Khởi xướng cuộc vận động Duy tân với khẩu hiệu “Khai dân trí, chấn dân khí, hậu dân sinh”

- Hình thức: mở trường học, kêu gọi mở mang công nghiệp, thương nghiệp,...

- Năm 1908, phong trào chống sưu thuế nổ ra ở Trung Kì, thực dân Pháp thẳng tay đàn áp, bắt bớ, giam cầm và tuyên án tử hình nhiều người yêu nước. Phan Châu Trinh lúc bấy giờ đang ở Hà Nội cũng bị bắt và bị đày ra Côn Đảo. Phong trào tan rã.

III. Buổi đầu hoạt động yêu nước của Nguyễn Tất Thành

- Trước những thất bại của các bậc tiền bối như Tôn Thất Thuyết, Hoàng Hoa Thám, Phan Bội Châu, Phan Châu Trinh,... Nguyễn Tất Thành quyết định sang phương Tây tìm đường cứu nước.

Xem thêm lời giải bài tập Lịch sử lớp 8 Cánh diều hay, chi tiết khác:

Bài 12: Sự phát triển của khoa học, kĩ thuật, văn học, nghệ thuật trong các thế kỉ XVIII - XIX

Bài 13: Trung Quốc và Nhật Bản

Bài 14: Ấn Độ và khu vực Đông Nam Á

Bài 15: Việt Nam nửa đầu thế kỉ XIX

Bài 16: Việt Nam nửa sau thế kỉ XIX